Η Θέση της Μουσικής στη Σύγχρονη Λατρεία

Η ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ είναι δώρο από τον Θεό. Το να υψώνουμε τη φωνή μας για να ψάλλουμε μπορεί να φέρει ευχαρίστηση σε εμάς και στον Δημιουργό μας. Μέσω της υμνολογίας, μπορούμε να εξωτερικεύουμε τα αισθήματά μας· και τις λύπες μας και τις χαρές μας. Επιπλέον, μπορούμε να εκφράζουμε την αγάπη, τη λατρεία και τον αίνο μας για τον Εμπνευστή των ύμνων, τον Ιεχωβά.

Οι περισσότερες από τις περίπου τριακόσιες Γραφικές αναφορές στη μουσική σχετίζονται με τη λατρεία του Ιεχωβά. Η υμνολογία συνδέεται επίσης με τη χαρά—τη χαρά όχι μόνο αυτών που ψάλλουν αλλά και του Ιεχωβά επίσης. Ο ψαλμωδός έγραψε: ‘Ας ψαλμωδώσιν εις αυτόν. Διότι ο Ιεχωβά ευδοκεί [βρίσκει ευχαρίστηση, ΜΝΚ] εις τον λαόν αυτού’.—Ψαλμός 149:3, 4.

Πόσο σπουδαία είναι, όμως, η υμνολογία στη σύγχρονη λατρεία; Πώς μπορούν τα μέλη του λαού του Ιεχωβά σήμερα να τον ευαρεστούν υψώνοντας τη φωνή τους για να ψάλλουν; Ποια θέση θα πρέπει να έχει η μουσική στην αληθινή λατρεία; Θα βοηθηθούμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα αν ερευνήσουμε την ιστορία της μουσικής στη λατρεία.

Η Ιστορική Θέση της Μουσικής στη Λατρεία

Η πρώτη αναφορά που κάνει η Αγία Γραφή στη μουσική δεν συνδέεται συγκεκριμένα με τη λατρεία του Ιεχωβά. Στο εδάφιο Γένεσις 4:21, ο Ιουβάλ θεωρείται εκείνος ο οποίος πιθανώς ανακάλυψε τα πρώτα μουσικά όργανα ή ίσως καθιέρωσε κατά κάποιον τρόπο το μουσικό επάγγελμα. Εντούτοις, η μουσική ήταν μέρος της λατρείας του Ιεχωβά προτού ακόμη δημιουργηθούν άνθρωποι. Αρκετές Βιβλικές μεταφράσεις περιγράφουν αγγέλους οι οποίοι υμνολογούν. Το εδάφιο Ιώβ 38:7, ΜΝΚ, λέει ότι οι άγγελοι φώναζαν με χαρά και ‘αλάλαζαν με επευφημίες’. Επομένως, υπάρχει Γραφικός λόγος να πιστεύουμε ότι η υμνολογία στη λατρεία του Ιεχωβά ήταν κάτι που συνηθιζόταν πολύ προτού εμφανιστεί ο άνθρωπος.

Μερικοί ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η αρχαία εβραϊκή μουσική ήταν μόνο μελωδία, χωρίς να συνοδεύεται από αρμονία. Εντούτοις, στην άρπα, ένα όργανο που αναφέρεται με ξεχωριστό τρόπο στην Αγία Γραφή, μπορούσε κάποιος να παίξει περισσότερες από μία νότες ταυτόχρονα. Οι αρπιστές θα πρέπει να είχαν προσέξει την αρμονία που μπορούσαν να δημιουργήσουν οι συνδυασμοί των τόνων σε αυτό το όργανο. Αντί να είναι πρωτόγονη, η μουσική τους ήταν αναμφίβολα αρκετά προηγμένη. Αν κρίνουμε δε από τον ποιητικό και τον πεζό λόγο των Εβραϊκών Γραφών, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η μουσική των Ισραηλιτών ήταν υψηλής ποιότητας. Ασφαλώς, η πηγή έμπνευσης των μουσικών συνθέσεων ήταν πολύ ανώτερη από εκείνη των γειτονικών εθνών.

Η οργάνωση του αρχαίου ναού παρείχε τη δυνατότητα να υπάρχει ενόργανη μουσική και χορωδία στη λατρεία που λάβαινε χώρα εκεί. (2 Χρονικών 29:27, 28) Υπήρχαν ‘διευθύνοντες’, ‘πεπειραμένοι’, ‘μαθητευόμενοι’ και ‘κεφαλές των υμνωδών’. (1 Χρονικών 15:21· 25:7, 8· Νεεμίας 12:46· ΜΝΚ) Σχολιάζοντας τις ανώτερες μουσικές ικανότητές τους, ο ιστορικός Κερτ Σακς έγραψε: «Οι χορωδίες και οι ορχήστρες που συνδέονταν με το Ναό στην Ιερουσαλήμ δείχνουν ότι υπήρχε ένα υψηλό επίπεδο μουσικής εκπαίδευσης, ικανότητας και γνώσης. . . . Αν και δεν γνωρίζουμε πώς ηχούσε εκείνη η αρχαία μουσική, έχουμε επαρκή στοιχεία για τη δύναμη και την αξιοπρέπειά της, καθώς και για τη δεξιοτεχνία με την οποία παιζόταν». (Η Εμφάνιση της Μουσικής στον Αρχαίο Κόσμο: Ανατολή και Δύση [The Rise of Music in the Ancient World: East and West], 1943, σελίδες 48, 101, 102) Το Άσμα Ασμάτων είναι ένα παράδειγμα της δημιουργικότητας και της ποιότητας των εβραϊκών συνθέσεων. Πρόκειται για μια ιστορία που θα μπορούσε να μελοποιηθεί, όπως είναι το λιμπρέτο, δηλαδή το κείμενο, μιας όπερας. Ο τίτλος του άσματος, «Άσμα Ασμάτων», σημαίνει το πιο εξαίσιο άσμα. Για τους αρχαίους Εβραίους, η υμνολογία ήταν αναπόσπαστο μέρος της λατρείας. Τους επέτρεπε δε να εκφράζουν με θετικό τρόπο τα αισθήματά τους αινώντας τον Ιεχωβά.

Η Υμνολογία Ανάμεσα στους Χριστιανούς του Πρώτου Αιώνα

Η μουσική συνέχισε να αποτελεί τακτικό μέρος της λατρείας των πρώτων Χριστιανών. Εκτός από τους θεόπνευστους Ψαλμούς που είχαν, φαίνεται ότι συνέθεταν οι ίδιοι μουσική και στίχους για τη λατρεία, θέτοντας έτσι το προηγούμενο για τη σύνθεση Χριστιανικών ύμνων σήμερα. (Εφεσίους 5:19) Το βιβλίο Η Ιστορία της Μουσικής (The History of Music), του Γουάλντο Σέλντεν Πρατ, εξηγεί: «Η υμνολογία στη δημόσια και στην ιδιωτική λατρεία ήταν καθιερωμένη στους πρώτους Χριστιανούς. Για εκείνους που είχαν μεταστραφεί από τον Ιουδαϊσμό αυτό αποτελούσε συνέχιση των εθίμων της συναγωγής . . . Εκτός από τους εβραϊκούς Ψαλμούς . . . , η καινούρια θρησκεία παρήγε συνεχώς καινούριους ύμνους, στην αρχή προφανώς σε μορφή ραψωδίας».a

Τονίζοντας την αξία της υμνολογίας, όταν ο Ιησούς θέσπισε το Δείπνο του Κυρίου, ο ίδιος και οι απόστολοι προφανώς έψαλαν τους ψαλμούς Χαλέλ. (Ματθαίος 26:26-30) Αυτοί ήταν ύμνοι αίνου στον Ιεχωβά, οι οποίοι καταγράφονται στους Ψαλμούς και ψάλλονταν κατά τον εορτασμό του Πάσχα.—Ψαλμοί 113-118.

Η Επιρροή της Ψεύτικης Λατρείας

Στη διάρκεια των λεγόμενων Σκοτεινών Αιώνων, η θρησκευτική μουσική υποβιβάστηκε στο επίπεδο της πένθιμης ψαλμωδίας. Γύρω στο 200 Κ.Χ., ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς είπε: «Ένα όργανο χρειαζόμαστε: τα ειρηνικά λόγια λατρείας, όχι άρπες ούτε τύμπανα, αυλούς ή σάλπιγγες». Επιβλήθηκαν περιορισμοί, και η εκκλησιαστική μουσική έγινε πια φωνητική. Αυτό το στιλ έμεινε γνωστό ως μονωδικό άσμα ή μονόφωνο μέλος. «Λιγότερο από σαράντα χρόνια μετά την οικοδόμηση της Κωνσταντινούπολης, η Σύνοδος της Λαοδικείας (367 μ.Χ.) απαγόρευσε τη συμμετοχή και των οργάνων και του εκκλησιάσματος στη λειτουργία. Η Ορθόδοξη μουσική έγινε καθαρά φωνητική», λέει το βιβλίο Η Μουσική μας Κληρονομιά (Our Musical Heritage· τα πλάγια γράμματα δικά μας). Αυτοί οι περιορισμοί δεν βασίζονταν καθόλου στην πρώτη Χριστιανοσύνη.

Στη διάρκεια των Σκοτεινών Αιώνων, η Αγία Γραφή ήταν ένα κλειστό βιβλίο για τον κοινό λαό. Οι Χριστιανοί που τολμούσαν να έχουν στην κατοχή τους ή να διαβάζουν κάποια Αγία Γραφή διώκονταν και μάλιστα θανατώνονταν. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, το ότι, στη διάρκεια εκείνης της σκοτεινής περιόδου, οι άνθρωποι εγκατέλειψαν σε μεγάλο βαθμό τη συνήθεια να ψάλλουν αίνους στον Θεό. Εξάλλου, εφόσον ο κοινός λαός δεν είχε πρόσβαση στις Γραφές, πώς θα γνώριζε ότι το ένα δέκατο ολόκληρης της Αγίας Γραφής είναι ύμνοι; Ποιος θα τους έλεγε ότι ο Θεός είχε παραγγείλει στους λάτρεις του να ‘ψάλλουν εις τον Ιεχωβά ωδήν νέαν, την αίνεσιν αυτού εν τη συνάξει των οσίων’;—Ψαλμός 149:1.

Αποκατάσταση της Μουσικής στην Κατάλληλη Θέση της στη Λατρεία

Η οργάνωση του Ιεχωβά έχει κάνει πολλά για να αποκαταστήσει τη μουσική και την υμνολογία στη θέση που δικαιωματικά κατέχουν στη λατρεία. Για παράδειγμα, το τεύχος 1 Φεβρουαρίου 1896 της Σκοπιάς της Σιών (στην αγγλική) αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από ύμνους. Είχε τον τίτλο «Χαρωποί Ύμνοι Πρωίας της Σιών».

Το 1938 η υμνολογία στις εκκλησιαστικές συναθροίσεις σχεδόν σταμάτησε. Ωστόσο, σύντομα επικράτησε η άποψη ότι θα ήταν σοφό να ακολουθηθεί το παράδειγμα και η κατεύθυνση των αποστόλων. Στη συνέλευση περιφερείας το 1944, ο Φ. Γ. Φρανς εκφώνησε την ομιλία «Ύμνος Υπηρεσίας της Βασιλείας». Έδειξε ότι τα ουράνια πλάσματα του Θεού ανέπεμπαν ύμνους αίνου στον Ιεχωβά πολύ προτού δημιουργηθεί ο άνθρωπος και είπε: «Το να υψώνουν οι επίγειοι υπηρέτες του Θεού τις φωνές τους για να ψάλλουν είναι κατάλληλο και φέρνει ευχαρίστηση σε Αυτόν». Αφού ανέπτυξε επιχειρήματα σχετικά με την υμνολογία στη λατρεία, ανακοίνωσε την κυκλοφορία του Υμνολογίου για την Υπηρεσία της Βασιλείας (Kingdom Service Song Book) το οποίο θα χρησιμοποιούνταν στις εβδομαδιαίες συναθροίσεις υπηρεσίας.b Κατόπιν, το Δεκέμβριο του 1944, ο Πληροφορητής (τώρα ονομάζεται Η Διακονία Μας της Βασιλείας) ανακοίνωσε ότι και άλλες συναθροίσεις θα περιλάμβαναν εναρκτήριους και τελικούς ύμνους. Η υμνολογία έγινε και πάλι μέρος της λατρείας του Ιεχωβά.

‘Ψάλλοντας στην Καρδιά μας προς τον Ιεχωβά’

Η αξία της εγκάρδιας υμνολογίας φαίνεται παραστατικά στην περίπτωση των αδελφών μας από την Ανατολική Ευρώπη και την Αφρική, οι οποίοι έχουν ζήσει πολλά χρόνια δυσκολιών και διωγμού. Ο Λόθαρ Βάγκνερ έζησε εφτά χρόνια στην απομόνωση. Πώς άντεξε; ‘Για αρκετές εβδομάδες ασχολήθηκα με τη συμπλήρωση των ύμνων της Βασιλείας που θυμόμουν. Όταν δεν ήξερα τα λόγια ακριβώς, απλώς τα συμπλήρωνα με μια ή δυο στροφές δικές μου. . . . Τι αφθονία ενθαρρυντικών και εποικοδομητικών σκέψεων περιέχουν οι ύμνοι της Βασιλείας!’—Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 1985, σελίδες 226-228.

Στα πέντε χρόνια κατά τα οποία έμεινε στην απομόνωση εξαιτίας της πιστής του στάσης, ο Χάρολντ Κινγκ έβρισκε παρηγοριά συνθέτοντας και ψάλλοντας ύμνους αίνου στον Ιεχωβά. Αρκετές από τις συνθέσεις του χρησιμοποιούνται τώρα από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά στη λατρεία τους. Η χαρά που συνδέεται με την υμνολογία αποτελεί στήριγμα. Αλλά δεν είναι απαραίτητο να βρεθούμε σε διωγμό για να πειστούμε σχετικά με το πόσο πολύτιμο είναι να ψάλλουμε αίνους στον Θεό.

Όλα τα μέλη του λαού του Ιεχωβά μπορούν να βρουν χαρά στην υμνολογία. Αν και μπορεί να διστάζουμε κάπως να εκφραστούμε προφορικά, μπορούμε να εξωτερικεύουμε ελεύθερα τα αισθήματά μας για τον Ιεχωβά όταν ψάλλουμε. Ο απόστολος Παύλος έδειξε πώς μπορούμε να βρούμε χαρά ψάλλοντας αίνους, όταν έδωσε στους Χριστιανούς τη νουθεσία: ‘Να μιλάτε μεταξύ σας με ψαλμούς και αίνους στον Θεό και πνευματικούς ύμνους, υμνώντας και ψάλλοντας με μουσική στην καρδιά σας προς τον Ιεχωβά’. (Εφεσίους 5:19) Όταν η καρδιά μας είναι γεμάτη με πνευματικά πράγματα, οι ύμνοι αποτελούν για εμάς δυναμικό τρόπο έκφρασης. Επομένως, το κλειδί για βελτίωση στην υμνολογία είναι η σωστή στάση καρδιάς.

Αν έχουμε καλή σχέση με τον Ιεχωβά, αυτό συμβάλλει σε ένα χαρούμενο πνεύμα, το οποίο μας υποκινεί να μιλάμε, να ψάλλουμε και να υψώνουμε τη φωνή μας αινώντας τον Ιεχωβά. (Ψαλμός 146:2, 5) Ψάλλουμε από καρδιάς για όσα απολαμβάνουμε. Αν μας αρέσει δε ο ύμνος ή τα αισθήματα που εκφράζει, το πιθανότερο είναι ότι θα τον ψάλλουμε με αληθινό αίσθημα.

Για να ψάλλει κανείς με αίσθημα δεν χρειάζεται να ψάλλει δυνατά. Η καλή υμνολογία δεν είναι κατ’ ανάγκη αυτή που ψάλλεται δυνατά· ούτε όμως και αυτή που δεν ακούγεται καθόλου. Μερικά άτομα έχουν από τη φύση τους ηχηρή φωνή η οποία μπορεί να ξεχωρίζει ακόμη και όταν ψάλλουν απαλά. Μέρος της δυσκολίας που περιλαμβάνεται στο να ψάλλει κάποιος καλά μέσα σε μια ομάδα είναι το να μάθει να «δένει» καλά με αυτήν. Είτε ψάλλετε σε διαφορετικές αρμονικές φωνές είτε με ταυτοφωνία, όταν η ένταση της φωνής σας ταιριάζει με εκείνων που βρίσκονται κοντά σας αυτό συμβάλλει στο να ακούγεται ο ύμνος ευχάριστα και αρμονικά. Η Χριστιανική μετριοπάθεια και το προσεκτικό αφτί μπορούν να βοηθήσουν κάποιον να βρει την ισορροπία, ψάλλοντας ζωηρά μεν αλλά χωρίς να σκεπάζει τις φωνές των άλλων. Ωστόσο, εκείνοι που ψάλλουν έντεχνα ή που έχουν εξαιρετικά καλή φωνή ποτέ δεν θα πρέπει να αποτρέπονται από το να ψάλλουν ζωηρά. Μια όμορφη φωνή μπορεί να αποτελέσει ισχυρό στήριγμα για την εκκλησία που ψάλλει αίνους στον Ιεχωβά.

Η υμνολογία στις συναθροίσεις μας προσφέρεται επίσης για να ψάλλονται και οι διαφορετικές αρμονικές φωνές των μελωδιών. Όσοι έχουν μουσικό αφτί ή μπορούν να διαβάζουν τις νότες των διαφορετικών φωνών στο υμνολόγιο και να τις ψάλλουν προτρέπονται να «δένουν» με την υμνολογία, αυξάνοντας έτσι την ομορφιά της μουσικής.c

Μερικοί μπορεί να πουν: ‘Δεν μπορώ να ψάλλω σωστά’ ή ‘Έχω απαίσια φωνή· δεν φτάνει στις υψηλές νότες’. Έτσι ντρέπονται όταν ψάλλουν, έστω και στην Αίθουσα Βασιλείας. Η αλήθεια είναι ότι καμία φωνή που υψώνεται για να αινέσει τον Ιεχωβά δεν είναι «απαίσια» κατά τη δική του άποψη. Όπως ακριβώς μπορεί να βελτιώσει κάποιος την ομιλία του κάνοντας εξάσκηση και ακολουθώντας τις υποβοηθητικές εισηγήσεις που παρέχονται στη Σχολή Θεοκρατικής Διακονίας, έτσι μπορεί να βελτιωθεί και ο τρόπος με τον οποίο ψάλλει κάποιος. Μερικοί έχουν βελτιώσει τη φωνή τους απλώς και μόνο «σιγοτραγουδώντας» με τα χείλη κλειστά ενώ κάνουν δουλειές. Αυτό βοηθάει να γίνει πιο απαλός ο τόνος της φωνής. Σε κατάλληλες στιγμές, όταν είμαστε μόνοι ή εργαζόμαστε σε μέρος που δεν ενοχλούμε άλλους, το να ψάλλουμε μελωδίες της Βασιλείας είναι μια άριστη άσκηση για τη φωνή καθώς και ένας τρόπος για να έχουμε χαρούμενη και ήρεμη διάθεση.

Ενθαρρυνόμαστε επίσης να ψάλλουμε μερικούς ύμνους της Βασιλείας όποτε βρισκόμαστε σε συγκεντρώσεις. Αυτή η υμνολογία, με τη συνοδεία κάποιου οργάνου όπως η κιθάρα ή το πιάνο ή με τη συνοδεία των ηχογραφήσεων της Εταιρίας με πιάνο, δίνει μια πνευματική «νότα» στις συγκεντρώσεις μας. Αποτελεί επίσης ένα βοήθημα για να μάθουμε τους ύμνους και να τους ψάλλουμε καλά στις εκκλησιαστικές συναθροίσεις.

Η Εταιρία, για να βοηθήσει τις εκκλησίες να μπουν στο πνεύμα της υμνολογίας στις συναθροίσεις, έχει προμηθεύσει ηχογραφήσεις με μουσικά όργανα. Όταν χρησιμοποιούνται αυτές οι ηχογραφήσεις, εκείνος που χειρίζεται το ηχητικό σύστημα θα πρέπει να έχει συναίσθηση της έντασης. Αν η μουσική δεν ακούγεται αρκετά δυνατά, η εκκλησία μπορεί να διστάζει να ψάλλει ζωηρά. Καθώς ο αδελφός που ρυθμίζει το ηχητικό σύστημα ψάλλει μαζί με την εκκλησία, θα είναι σε θέση να κρίνει αν η ένταση της μουσικής καθοδηγεί διακριτικά την υμνολογία ή όχι.

Ας Ψαλμωδούμε στον Ιεχωβά

Η υμνολογία μάς δίνει τη δυνατότητα να εκφράζουμε τα αισθήματά μας στον Δημιουργό μας. (Ψαλμός 149:1, 3) Δεν είναι απλώς μια συναισθηματική εκτόνωση, αλλά ένας ελεγχόμενος, λογικός και χαρούμενος τρόπος έκφρασης του αίνου μας. Αν ψάλλουμε από την καρδιά μας μαζί με την εκκλησία, αυτό μπορεί να μας παράσχει την κατάλληλη διάθεση διάνοιας και καρδιάς για το πρόγραμμα που ακολουθεί καθώς και να μας παρακινήσει να έχουμε μεγαλύτερη συμμετοχή στη λατρεία του Ιεχωβά. Αν και η υμνολογία έχει συναισθηματική επίδραση, τα λόγια μπορούν επίσης να μας διδάξουν. Καθώς εκφράζουμε έτσι τα αισθήματά μας, με μια φωνή και αρμονικά, προετοιμάζουμε την καρδιά μας, με πράο και ταπεινό τρόπο, ώστε να μαθαίνουμε μαζί ως συναγμένος λαός.—Παράβαλε Ψαλμός 10:17, ΜΝΚ.

Η υμνολογία θα αποτελεί πάντοτε μέρος της λατρείας του Ιεχωβά. Γι’ αυτό, έχουμε την προοπτική να συμμεριζόμαστε για πάντα τα αισθήματα του ψαλμωδού: ‘Θέλω αινεί τον Ιεχωβά ενόσω ζω· θέλω ψαλμωδεί εις τον Θεόν μου ενόσω υπάρχω’.—Ψαλμός 146:2.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

Μερικές Εισηγήσεις για Καλύτερη Υμνολογία

1. Να κρατάτε το υμνολόγιο ψηλά όταν ψάλλετε. Αυτό βοηθάει κάποιον να αναπνέει πιο φυσιολογικά.

2. Να παίρνετε βαθιά αναπνοή στην αρχή κάθε φράσης.

3. Αν ανοίγετε το στόμα λίγο περισσότερο από όσο σας φαίνεται στην αρχή βολικό, αυτό θα αυξήσει φυσιολογικά την ένταση της φωνής σας και θα την κάνει πιο ηχηρή.

4. Πάνω από όλα, να συγκεντρώνετε την προσοχή σας στα αισθήματα του ύμνου που ψάλλετε.