Κριστόφ Πλαντέν—Πρωτοπόρος στην Εκτύπωση της Αγίας Γραφής

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΟΥΤΕΜΒΕΡΓΙΟΣ (περίπου 1397-1468) είναι πασίγνωστος για το ότι παρήγαγε την πρώτη Αγία Γραφή που τυπώθηκε με κινητά τυπογραφικά στοιχεία. Αλλά λίγοι γνωρίζουν τον Κριστόφ Πλαντέν, ο οποίος ήταν πρωτοπόρος στην εκτύπωση και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στο να γίνουν τα βιβλία και οι Γραφές διαθέσιμα σε ανθρώπους σε όλο τον κόσμο κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα.

Ο Κριστόφ Πλαντέν γεννήθηκε γύρω στο 1520 στο Σεν Αβερτέν της Γαλλίας. Επειδή προτιμούσε κάποιο μέρος όπου το θρησκευτικό κλίμα ήταν πιο ανεκτικό και οι οικονομικές ευκαιρίες καλύτερες από ό,τι στη Γαλλία, όταν κόντευε τα 30 εγκαταστάθηκε στην Αμβέρσα, στις Κάτω Χώρες.a

Στην αρχή της σταδιοδρομίας του, ο Πλαντέν ασχολούνταν με τη βιβλιοδεσία και την επένδυση διαφόρων ειδών με δέρμα. Τα περίτεχνα δερμάτινα είδη του ήταν περιζήτητα από τους πλούσιους. Ωστόσο, ένα περιστατικό που συνέβη το 1555 έκανε τον Πλαντέν να αλλάξει επάγγελμα. Ενόσω βρισκόταν καθ’ οδόν για να παραδώσει μια δερμάτινη θήκη την οποία είχε παραγγείλει ο Βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας που κυβερνούσε τις Κάτω Χώρες, ο Πλαντέν δέχτηκε επίθεση σε έναν δρόμο της Αμβέρσας. Κάποιοι μεθυσμένοι διαπέρασαν τον ώμο του με ξίφος. Παρότι ο Πλαντέν ανέρρωσε από το τραύμα, δεν μπορούσε πια να κάνει χειρωνακτική εργασία και έτσι αναγκάστηκε να αφήσει την τέχνη του. Έχοντας οικονομική υποστήριξη από τον Χέντρικ Νίκλας, τον ηγέτη μιας ομάδας Αναβαπτιστών, άρχισε να ασχολείται με την εκτύπωση.

«Εργασία και Εγκαρτέρηση»

Ο Πλαντέν ονόμασε το τυπογραφείο του Ντε Γκίλντεν Πάσερ (Ο Χρυσός Διαβήτης). Το εμπορικό του σήμα έδειχνε έναν χρυσό διαβήτη με την επιγραφή «Labore et Constantia», που σημαίνει «Εργασία και Εγκαρτέρηση». Από ό,τι φαίνεται το συγκεκριμένο εμπορικό σήμα ταίριαζε σε αυτόν τον εργατικό άνθρωπο.

Επειδή ο Πλαντέν ζούσε σε εποχή μεγάλης θρησκευτικής και πολιτικής αναταραχής στην Ευρώπη, προσπαθούσε να αποφεύγει τα προβλήματα. Το έργο της εκτύπωσης ήταν για εκείνον πιο σπουδαίο από οτιδήποτε άλλο. Παρότι συμφωνούσε με την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση, «εκδήλωνε διφορούμενη στάση στο ζήτημα της θρησκείας», δηλώνει ο συγγραφέας Μάουριτς Σάμπε. Εξαιτίας αυτού, κυκλοφορούσε η φήμη ότι ο Πλαντέν τύπωνε αιρετικά βιβλία. Παραδείγματος χάρη, το 1562 αναγκάστηκε να καταφύγει στο Παρίσι για έναν και πλέον χρόνο.

Όταν ο Πλαντέν επέστρεψε στην Αμβέρσα το 1563, συνεταιρίστηκε με πλούσιους εμπόρους, μερικοί από τους οποίους ήταν γνωστοί για τις καλβινιστικές τους πεποιθήσεις. Μέσα σε πέντε χρόνια συνεργασίας, τα πιεστήρια του Πλαντέν παρήγαγαν 260 διαφορετικά έργα. Σε αυτά περιλαμβάνονταν εκδόσεις της Γραφής στην εβραϊκή, στην ελληνική και στη λατινική καθώς και φιλοτεχνημένες εκδόσεις της ολλανδικής Καθολικής Βίβλου της Λουβέν.

«Το Πιο Σπουδαίο Τυπογραφικό Επίτευγμα»

Το 1567, στην περίοδο κατά την οποία η αντίσταση προς την ισπανική κυριαρχία αυξανόταν στις Κάτω Χώρες, ο Ισπανός Βασιλιάς Φίλιππος Β΄ έστειλε το Δούκα της Άλμπα να υπηρετήσει ως κυβερνήτης εκεί. Έχοντας πλήρη εξουσιοδότηση από το βασιλιά, ο δούκας προσπάθησε να καταστείλει την αυξανόμενη αντίσταση των Προτεσταντών. Γι’ αυτό, ο Πλαντέν άρχισε ένα μνημειώδες έργο με το οποίο έλπιζε ότι θα εξάλειφε κάθε υποψία περί αίρεσης. Φιλοδοξούσε να τυπώσει μια λόγια έκδοση των Βιβλικών κειμένων στις πρωτότυπες γλώσσες τους. Για αυτή τη νέα έκδοση, ο Πλαντέν κατάφερε να εξασφαλίσει την υποστήριξη του Φιλίππου Β΄. Ο βασιλιάς υποσχέθηκε οικονομική βοήθεια και έστειλε τον επιφανή ανθρωπιστή Άριας Μοντάνο για να επιβλέψει το έργο.

Ο Μοντάνο είχε έφεση στις γλώσσες και εργαζόταν 11 ώρες την ημέρα. Τον βοήθησαν Ισπανοί, Βέλγοι και Γάλλοι γλωσσολόγοι. Σκοπός τους ήταν να ετοιμάσουν μια νέα έκδοση της ευρέως αναγνωρισμένης Κομπλουτίου Πολυγλώττου.b Εκτός από τη λατινική Βουλγάτα, την ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα και το πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο, η νέα Πολύγλωττος Βίβλος του Πλαντέν περιλάμβανε ένα αραμαϊκό Ταργκούμ και τη συριακή Πεσίτα, μαζί με τις αντίστοιχες κυριολεκτικές λατινικές μεταφράσεις τους.

Η εκτύπωση άρχισε το 1568. Το κολοσσιαίο αυτό έργο ολοκληρώθηκε το 1572, γρήγορα για την εποχή του. Σε μια επιστολή προς τον Βασιλιά Φίλιππο Β΄, ο Μοντάνο έγραψε: «Περισσότερα πράγματα επιτελούνται εδώ μέσα σε έναν μήνα παρά στη Ρώμη μέσα σε έναν χρόνο». Ο Πλαντέν τύπωσε 1.213 αντίτυπα της καινούριας Πολυγλώττου Βίβλου, καθένα από τα οποία αποτελούνταν από μια σειρά οχτώ μεγάλων τόμων. Η εικόνα που ήταν τυπωμένη στη σελίδα του τίτλου έδειχνε ένα λιοντάρι, έναν ταύρο, έναν λύκο και ένα αρνί να τρώνε ειρηνικά από την ίδια φάτνη, αναπαριστώντας έτσι το εδάφιο Ησαΐας 65:25. Η τιμή μιας σειράς προτού δεθεί σε τόμο ήταν 70 φιορίνια—σεβαστό ποσό, εφόσον η μέση οικογένεια τότε κέρδιζε περίπου 50 φιορίνια το χρόνο. Η πλήρης σειρά έγινε γνωστή ως η Πολύγλωττος της Αμβέρσας. Ονομάστηκε επίσης Μπίμπλια Ρέγκια (Βασιλική Βίβλος) επειδή την είχε χρηματοδοτήσει ο Βασιλιάς Φίλιππος Β΄.

Μολονότι ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ ενέκρινε τη Βίβλο, ο Άριας Μοντάνο επικρίθηκε αυστηρά για το έργο του. Ένας λόγος ήταν ότι ο Μοντάνο θεωρούσε το πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο ανώτερο από τη λατινική Βουλγάτα. Ο κύριος αντίπαλός του ήταν ο Λεόν ντε Κάστρο, Ισπανός θεολόγος ο οποίος θεωρούσε τη λατινική Βουλγάτα απόλυτη αυθεντία. Ο ντε Κάστρο κατηγόρησε τον Μοντάνο ότι μόλυνε το κείμενο με αντιτριαδική φιλοσοφία. Λόγου χάρη, ο ντε Κάστρο παρατήρησε συγκεκριμένα ότι η συριακή Πεσίτα παρέλειπε από το εδάφιο 1 Ιωάννη 5:7 τη νόθα προσθήκη «εν τω ουρανώ, ο Πατήρ, ο Λόγος, και το Άγιον Πνεύμα· και ούτοι οι τρεις είναι εν». (Μετάφραση του Βάμβα) Η ισπανική Ιερά Εξέταση, όμως, απάλλαξε τον Μοντάνο από κάθε υποψία περί αίρεσης. Η Πολύγλωττος της Αμβέρσας θεωρείται από ορισμένους «το πιο σπουδαίο τυπογραφικό επίτευγμα ενός μεμονωμένου τυπογράφου στη διάρκεια του 16ου αιώνα».

Διαρκής Συμβολή

Οι περισσότεροι τυπογράφοι τότε είχαν μόνο δύο ή τρία πιεστήρια. Ο Πλαντέν, όμως, στο απόγειο της παραγωγικότητάς του, προφανώς είχε τουλάχιστον 22 πιεστήρια και 160 εργάτες. Σε όλα τα μέρη όπου υπήρχε ισπανική επιρροή, απέκτησε τη φήμη του κορυφαίου τυπογράφου.

Στο μεταξύ, η αντίσταση προς την ισπανική κυριαρχία εντεινόταν στις Κάτω Χώρες. Η Αμβέρσα ενεπλάκη στη σύγκρουση. Το 1576, Ισπανοί μισθοφόροι οι οποίοι δεν είχαν πληρωθεί στασίασαν και λεηλάτησαν την πόλη. Πάνω από 600 σπίτια κάηκαν και χιλιάδες κάτοικοι της Αμβέρσας δολοφονήθηκαν. Οι έμποροι έφυγαν από την πόλη. Αυτό σήμαινε μεγάλη οικονομική απώλεια για τον Πλαντέν. Επιπλέον, ο ίδιος υποχρεώθηκε να καταβάλει σχεδόν εννιά φορές στους στασιαστές το φόρο υποτελείας που έπρεπε να καταβάλλουν οι υπόλοιποι κάτοικοι της Αμβέρσας.

Το 1583, ο Πλαντέν μετακόμισε στο Λέιντεν, μια πόλη περίπου 100 χιλιόμετρα βόρεια της Αμβέρσας. Εκεί εγκατέστησε ένα τυπογραφείο και διορίστηκε τυπογράφος του Πανεπιστημίου του Λέιντεν, το οποίο είχε ιδρυθεί από Καλβινιστές Προτεστάντες. Οι παλιές κατηγορίες για έλλειψη πίστης στην Καθολική Εκκλησία εμφανίστηκαν και πάλι στο προσκήνιο. Γι’ αυτό, ο Πλαντέν επέστρεψε στην Αμβέρσα στα τέλη του 1585, λίγο αφότου η πόλη τέθηκε ξανά υπό ισπανική κυριαρχία. Εκείνος ήταν τότε πάνω από 60 ετών και Ο Χρυσός Διαβήτης είχε μείνει μόνο με τέσσερις υπαλλήλους οι οποίοι εργάζονταν σε ένα πιεστήριο. Ο Πλαντέν άρχισε να ανακατασκευάζει το τυπογραφείο. Ωστόσο, αυτό ποτέ δεν επανήλθε πλήρως στην προηγούμενη κατάστασή του, ενώ ο Πλαντέν πέθανε την 1η Ιουλίου 1589.

Σε διάστημα 34 και πλέον ετών, ο Κριστόφ Πλαντέν τύπωσε 1.863 διαφορετικές εκδόσεις βιβλίων, κατά μέσο όρο 55 το χρόνο. Ακόμη και σήμερα, αυτό θα ήταν εντυπωσιακό επίτευγμα για έναν ανεξάρτητο τυπογράφο! Παρότι ο ίδιος ο Πλαντέν δεν έπαιρνε σταθερή θρησκευτική θέση, το έργο του προώθησε, όχι μόνο την εκτύπωση και την τυπογραφία, αλλά επίσης τη μελέτη των θεόπνευστων Γραφών. (2 Τιμόθεο 3:16) Πράγματι, ο Πλαντέν και οι σύγχρονοί του τυπογράφοι συνέβαλαν σημαντικά στο να γίνουν τελικά οι Γραφές διαθέσιμες στο μέσο άνθρωπο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 15]

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΛΑΝΤΕΝ-ΜΟΡΕΤΟΥΣ

Το κτίσμα στην πόλη της Αμβέρσας όπου είχαν ζήσει και εργαστεί ο Πλαντέν και οι απόγονοί του άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό ως μουσείο το 1877. Κανένα άλλο τυπογραφείο από εκείνη την περίοδο δεν παραμένει ακέραιο. Εκτίθενται πέντε πιεστήρια που χρονολογούνται από το 17ο και το 18ο αιώνα. Δύο άλλα—τα παλαιότερα γνωστά στον κόσμο—χρονολογούνται σχεδόν από την εποχή του Πλαντέν. Το μουσείο στεγάζει 15.000 μήτρες οι οποίες χρησιμοποιούνταν για τη χύτευση τυπογραφικών στοιχείων, 15.000 ξύλινες πλάκες και 3.000 χαλκογραφίες. Η βιβλιοθήκη του μουσείου περιέχει 638 χειρόγραφα τα οποία χρονολογούνται από τον 9ο ως το 16ο αιώνα καθώς και 154 βιβλία που τυπώθηκαν πριν από το 1501. Αυτά περιλαμβάνουν μια πρωτότυπη Βίβλο του Γουτεμβέργιου η οποία χρονολογείται πριν από το 1461 καθώς και μία από τις περίφημες Πολυγλώττους Βίβλους της Αμβέρσας που τύπωσε ο Πλαντέν.

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Άριας Μοντάνο

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Η Πολύγλωττος της Αμβέρσας περιέχει το εβραϊκό κείμενο, τη λατινική «Βουλγάτα» και την ελληνική «Μετάφραση των Εβδομήκοντα», καθώς και τη συριακή «Πεσίτα» και ένα αραμαϊκό Ταργκούμ μαζί με τις λατινικές μεταφράσεις τους

[Ευχαριστίες]

By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 15]

Both images: By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen