Να Τιμάτε τους Ηλικιωμένους Ανάμεσά Σας

1. Σε ποια θλιβερή κατάσταση βρίσκεται η ανθρωπότητα;

Ο ΙΕΧΩΒΑ ποτέ δεν ήθελε να βιώνουν οι άνθρωποι τη φθορά των γηρατειών. Αντιθέτως, σκοπός του ήταν να απολαμβάνουν τέλεια υγεία στον Παράδεισο. Σήμερα όμως «όλη μαζί η δημιουργία στενάζει και πονάει». (Ρωμ. 8:22) Πώς πιστεύετε ότι νιώθει ο Θεός παρατηρώντας τα δεινά που φέρνει η αμαρτία στους ανθρώπους; Εκτός αυτού, πολλοί ηλικιωμένοι παραμελούνται σε μια περίοδο της ζωής τους που χρειάζονται περισσότερη βοήθεια.​—Ψαλμ. 39:5· 2 Τιμ. 3:3.

2. Γιατί νιώθουν οι Χριστιανοί ιδιαίτερη εκτίμηση για τους ηλικιωμένους;

² Οι υπηρέτες του Ιεχωβά είναι ευγνώμονες για τους ηλικιωμένους που έχουν στις εκκλησίες τους. Η σοφία τους μας ωφελεί και το παράδειγμα πίστης τους μας εμπνέει. Πολλοί από εμάς είμαστε συγγενείς με κάποιο ή κάποια από αυτά τα αγαπητά ηλικιωμένα άτομα. Ωστόσο, είτε συμβαίνει αυτό είτε όχι, ενδιαφερόμαστε για την ευημερία τους. (Γαλ. 6:10· 1 Πέτρ. 1:22) Όλοι μας θα ωφεληθούμε εξετάζοντας την άποψη του Θεού για τους ηλικιωμένους. Θα ασχοληθούμε επίσης με τις ευθύνες που έχουν τα μέλη της οικογένειας καθώς και η εκκλησία απέναντι στα αγαπημένα μας ηλικιωμένα άτομα.

«ΜΗ ΜΕ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ»

3, 4. (α) Ποιο αξιοσημείωτο αίτημα απηύθυνε ο συγγραφέας του 71ου Ψαλμού στον Ιεχωβά; (β) Τι μπορούν να ζητούν από τον Θεό τα ηλικιωμένα μέλη της εκκλησίας;

³ «Μη με απορρίψεις στον καιρό των γηρατειών· όταν θα σβήνει η δύναμή μου, μη με εγκαταλείψεις», ικέτευσε τον Θεό ο θεόπνευστος συγγραφέας του εδαφίου Ψαλμός 71:9. Αυτός ο ψαλμός φαίνεται πως αποτελεί συνέχεια του 70ού Ψαλμού, που έχει την επιγραφή «Του Δαβίδ». Επομένως, το αίτημα που διαβάζουμε σε αυτό το εδάφιο το έκανε πιθανότατα ο Δαβίδ. Εκείνος υπηρέτησε τον Θεό από τα νιάτα του μέχρι τα γεράματά του, και ο Ιεχωβά τον χρησιμοποίησε με δυναμικούς τρόπους. (1 Σαμ. 17:33-37, 50· 1 Βασ. 2:1-3, 10) Παρ’ όλα αυτά, ο Δαβίδ ένιωσε την ανάγκη να ζητήσει από τον Ιεχωβά να συνεχίσει να του δείχνει εύνοια.​—Διαβάστε Ψαλμός 71:17, 18.

⁴ Πολλοί σήμερα είναι σαν τον Δαβίδ. Αν και βρίσκονται σε προχωρημένη ηλικία​—στις «ημέρες της συμφοράς»—​εξακολουθούν να αινούν τον Θεό όσο καλύτερα μπορούν. (Εκκλ. 12:1-7) Πολλοί ίσως δεν μπορούν να κάνουν όλα όσα έκαναν κάποτε σε διάφορους τομείς της ζωής, περιλαμβανομένης και της διακονίας. Αλλά μπορούν και αυτοί να ικετεύουν τον Ιεχωβά να συνεχίζει να τους χαμογελάει με επιδοκιμασία και να τους φροντίζει. Αυτά τα πιστά άτομα μπορούν να είναι βέβαια ότι ο Θεός θα απαντήσει στις προσευχές τους. Άλλωστε, τέτοιες προσευχές απηχούν τις ίδιες βάσιμες ανησυχίες που εξέφρασε και ο Δαβίδ υπό θεϊκή έμπνευση.

5. Πώς βλέπει ο Ιεχωβά τα πιστά ηλικιωμένα άτομα;

⁵ Οι Γραφές δείχνουν ξεκάθαρα ότι ο Ιεχωβά θεωρεί εξαιρετικά πολύτιμους τους πιστούς ηλικιωμένους και αναμένει από τους υπηρέτες του να τους τιμούν. (Ψαλμ. 22:24-26· Παρ. 16:31· 20:29) «Μπροστά στα γκρίζα μαλλιά πρέπει να σηκώνεσαι και πρέπει να δείχνεις στοχαστικό ενδιαφέρον για τον ηλικιωμένο [να τιμάτε τους ηλικιωμένους, ΛΧ] και πρέπει να φοβάσαι τον Θεό σου. Εγώ είμαι ο Ιεχωβά», λέει το εδάφιο Λευιτικό 19:32. Ναι, η απόδοση τιμής στα ηλικιωμένα μέλη της εκκλησίας ήταν σοβαρή ευθύνη όταν γράφτηκαν αυτά τα λόγια, και παραμένει ως σήμερα. Αλλά τι μπορεί να λεχθεί για τη φροντίδα τους; Σε ποιον ανήκει αυτή η ευθύνη;

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

6. Ποιο παράδειγμα έθεσε ο Ιησούς όσον αφορά τη φροντίδα των γονέων;

⁶ Ο Λόγος του Θεού μάς λέει: «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου». (Έξοδ. 20:12· Εφεσ. 6:2) Ο Ιησούς τόνισε αυτή την εντολή καταδικάζοντας τους Φαρισαίους και τους γραμματείς οι οποίοι αρνούνταν να φροντίσουν τους γονείς τους. (Μάρκ. 7:5, 10-13) Ο ίδιος ο Ιησούς έθεσε καλό παράδειγμα. Λόγου χάρη, λίγο προτού πεθάνει πάνω στο ξύλο, εμπιστεύτηκε τη φροντίδα της μητέρας του, που προφανώς ήταν πια χήρα, στον αγαπημένο του μαθητή Ιωάννη.​—Ιωάν. 19:26, 27.

7. (α) Ποια αρχή ανέφερε ο απόστολος Παύλος για τη φροντίδα των γονέων; (β) Ποια είναι τα συμφραζόμενα των λόγων του Παύλου;

⁷ Ο απόστολος Παύλος έγραψε υπό θεϊκή έμπνευση ότι τα πιστά μέλη της οικογένειας πρέπει να προμηθεύουν για όσους ανήκουν στο σπιτικό τους. (Διαβάστε 1 Τιμόθεο 5:4, 8, 16) Εξετάστε τα συμφραζόμενα των λόγων του προς τον Τιμόθεο. Ο Παύλος εξηγούσε ποιοι ενδεχομένως είχαν και ποιοι δεν είχαν τα προσόντα για να λάβουν οικονομική υποστήριξη από την εκκλησία. Έδειξε ξεκάθαρα ότι την κύρια ευθύνη της φροντίδας την είχαν τα πιστά παιδιά, εγγόνια ή άλλα συγγενικά πρόσωπα των ηλικιωμένων χηρών. Με αυτόν τον τρόπο, δεν θα επωμιζόταν η εκκλησία άσκοπο οικονομικό βάρος. Παρόμοια και σήμερα, ένας τρόπος με τον οποίο ασκούν οι Χριστιανοί «θεοσεβή αφοσίωση» είναι το ότι παρέχουν υλική βοήθεια σε συγγενείς που έχουν ανάγκη.

8. Γιατί είναι σοφό το ότι η Γραφή δεν περιέχει συγκεκριμένες οδηγίες για τη φροντίδα των ηλικιωμένων γονέων;

⁸ Για να το πούμε απλά, τα ενήλικα παιδιά που είναι Χριστιανοί έχουν την υποχρέωση να καλύπτουν τις υλικές ανάγκες των γονέων τους. Ο Παύλος μιλούσε για πιστούς συγγενείς, αλλά δεν πρέπει να παραμελούνται ούτε οι γονείς που δεν είναι μέλη της Χριστιανικής εκκλησίας. Το πώς ακριβώς παρέχουν τα παιδιά φροντίδα ποικίλλει. Οι περιστάσεις δεν είναι ποτέ ίδιες. Οι ανάγκες, η ιδιοσυγκρασία και η υγεία του κάθε ατόμου διαφέρουν. Μερικοί ηλικιωμένοι έχουν πολλά παιδιά, ενώ άλλοι μόνο ένα. Μερικοί μπορούν να βασίζονται σε κάποια κρατική υποστήριξη, ενώ άλλοι όχι. Οι προσωπικές προτιμήσεις εκείνων που χρειάζονται φροντίδα επίσης διαφέρουν. Επομένως, δεν θα ήταν σοφό ούτε στοργικό να επικρίνουμε τον τρόπο με τον οποίο προσπαθεί κάποιος να φροντίσει τους ηλικιωμένους συγγενείς του. Εξάλλου, ο Ιεχωβά μπορεί να ευλογήσει οποιαδήποτε Γραφική απόφαση και να τη στέψει με επιτυχία, όπως έχει κάνει από την εποχή του Μωυσή.​—Αριθ. 11:23.

9-11. (α) Ποιες δύσκολες καταστάσεις ίσως αντιμετωπίσουν μερικοί; (Βλέπε εικόνα στην αρχή του άρθρου.) (β) Γιατί δεν πρέπει τα ενήλικα παιδιά να βιάζονται να αφήσουν την ολοχρόνια υπηρεσία; Δώστε παράδειγμα.

⁹ Όταν τα παιδιά ζουν μακριά από τους ηλικιωμένους γονείς, ίσως είναι δύσκολο να τους παρέχουν την αναγκαία βοήθεια. Μια ξαφνική επιδείνωση στην υγεία του γονέα, ίσως εξαιτίας πτώσης, κατάγματος ή κάποιου άλλου σοβαρού προβλήματος, μπορεί να επιβάλει μια εσπευσμένη επίσκεψη στο πατρικό σπίτι. Έπειτα από αυτό, οι γονείς ίσως χρειάζονται βοήθεια​—είτε προσωρινά είτε σε πιο μόνιμη βάση.a

¹⁰ Οι ολοχρόνιοι υπηρέτες που βρίσκονται σε θεοκρατικούς διορισμούς μακριά από το σπίτι τους μπορεί να αντιμετωπίσουν ιδιαίτερα δύσκολες αποφάσεις. Όσοι υπηρετούν ως Μπεθελίτες, ιεραπόστολοι και περιοδεύοντες επίσκοποι βλέπουν το διορισμό τους ως κάτι πολύτιμο, ως ευλογία από τον Ιεχωβά. Εντούτοις, αν αρρωστήσουν οι γονείς τους, η πρώτη σκέψη που ίσως κάνουν είναι: “Πρέπει να αφήσουμε το διορισμό μας και να γυρίσουμε πίσω για να φροντίσουμε τους γονείς μας”. Ωστόσο, θα ήταν σοφό να σκεφτούν με προσευχή αν αυτό είναι εκείνο που όντως χρειάζονται ή θέλουν οι γονείς. Κανένας δεν πρέπει να βιάζεται να εγκαταλείψει προνόμια υπηρεσίας, και κάτι τέτοιο ίσως δεν είναι πάντα αναγκαίο. Μήπως το πρόβλημα υγείας είναι προσωρινό και κάποια άτομα στην εκκλησία των γονέων θα ήταν πρόθυμα να βοηθήσουν;​—Παρ. 21:5.

¹¹ Προσέξτε, για παράδειγμα, την περίπτωση δύο σαρκικών αδελφών που υπηρετούσαν μακριά από το σπίτι τους. Ο ένας ήταν ιεραπόστολος στη Νότια Αμερική και ο άλλος υπηρετούσε στα παγκόσμια κεντρικά γραφεία στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Οι ηλικιωμένοι γονείς τους χρειάζονταν βοήθεια. Οι δύο γιοι με τις συζύγους τους τούς επισκέφτηκαν στην Άπω Ανατολή για να σκεφτούν ποια ήταν η καλύτερη δυνατή βοήθεια που μπορούσε να δοθεί και πώς. Καθώς περνούσε ο καιρός, το αντρόγυνο στη Νότια Αμερική σκέφτονταν σοβαρά να αφήσουν το διορισμό τους και να γυρίσουν πίσω. Τότε όμως δέχτηκαν ένα τηλεφώνημα από το συντονιστή του πρεσβυτερίου της εκκλησίας των γονέων τους. Εκείνοι οι αδελφοί είχαν συζητήσει το πρόβλημα και ήθελαν να παραμείνουν οι ιεραπόστολοι στο διορισμό τους όσο το δυνατόν περισσότερο. Εκτιμούσαν την υπηρεσία αυτού του ζευγαριού και ήταν αποφασισμένοι να κάνουν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να τους βοηθήσουν στη φροντίδα των γονέων τους. Όλα τα μέλη εκείνης της οικογένειας εκτίμησαν το στοργικό τους ενδιαφέρον.

12. Ποιο πρέπει να είναι το κύριο μέλημα μιας Χριστιανικής οικογένειας όταν παίρνει αποφάσεις για την παροχή φροντίδας;

¹² Οποιαδήποτε τακτική και αν ακολουθήσει μια Χριστιανική οικογένεια για να φροντίσει τις ανάγκες των ηλικιωμένων γονέων, όλοι πρέπει να είναι βέβαιοι ότι θα έχει θετικό αντίκτυπο στο όνομα του Θεού. Ποτέ δεν θα θέλαμε να μοιάσουμε με τους θρησκευτικούς ηγέτες των ημερών του Ιησού. (Ματθ. 15:3-6) Οι αποφάσεις μας θέλουμε να φέρνουν τιμή στον Θεό και στην εκκλησία.​—2 Κορ. 6:3.

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

13, 14. Γιατί μπορούμε να συμπεράνουμε από τις Γραφές ότι οι εκκλησίες πρέπει να ενδιαφέρονται για τη φροντίδα των ηλικιωμένων μελών;

¹³ Βέβαια, δεν έχουν όλοι τη δυνατότητα να βοηθήσουν τους ολοχρόνιους διακόνους με τον παραπάνω τρόπο. Από μια κατάσταση όμως που προέκυψε τον πρώτο αιώνα, είναι σαφές ότι οι εκκλησίες πρέπει να ενδιαφέρονται για τη φροντίδα των αναγκών που έχουν οι υποδειγματικοί ηλικιωμένοι αδελφοί και αδελφές. Σχετικά με την εκκλησία στην Ιερουσαλήμ, η Γραφή λέει ότι «δεν υπήρχε . . . κανείς που είχε ανάγκη». Όχι ότι ήταν όλοι ευκατάστατοι. Μερικοί είχαν προφανώς λίγα από υλική άποψη, αλλά «γινόταν διανομή στον καθένα, ανάλογα με την ανάγκη που είχε». (Πράξ. 4:34, 35) Αργότερα, προέκυψε ένα ζήτημα εκεί. Αναφέρθηκε ότι κάποιες χήρες «παραβλέπονταν στην καθημερινή διανομή» της τροφής. Έτσι λοιπόν, οι απόστολοι φρόντισαν να διοριστούν άντρες με τα κατάλληλα προσόντα, οι οποίοι με τη σειρά τους έκαναν διευθετήσεις ώστε να καλύπτονται επαρκώς και δίκαια οι ανάγκες των χηρών. (Πράξ. 6:1-5) Είναι αλήθεια ότι αυτή η καθημερινή διανομή ήταν μια προσωρινή διευθέτηση που σκοπό είχε να καλυφτούν οι ανάγκες εκείνων που έγιναν Χριστιανοί την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. και παρέμειναν κάποιο διάστημα στην Ιερουσαλήμ για να ενισχυθούν πνευματικά. Ωστόσο, η ανταπόκριση των αποστόλων δείχνει ότι η εκκλησία μπορεί να συμβάλλει στη φροντίδα όσων βρίσκονται σε ανάγκη.

¹⁴ Όπως αναφέρθηκε, ο Παύλος έδωσε στον Τιμόθεο οδηγίες αναφορικά με τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες θα μπορούσαν οι Χριστιανές χήρες να λάβουν υλική βοήθεια από την εκκλησία. (1 Τιμ. 5:3-16) Ο θεόπνευστος Βιβλικός συγγραφέας Ιάκωβος αναγνώρισε παρόμοια ότι οι Χριστιανοί έχουν την υποχρέωση να φροντίζουν για τα ορφανά, τις χήρες και άλλους που αντιμετωπίζουν θλίψη ή βρίσκονται σε ανάγκη. (Ιακ. 1:27· 2:15-17) Ο απόστολος Ιωάννης, επίσης, ανέφερε: «Όποιος έχει τα μέσα αυτού του κόσμου για τη συντήρηση της ζωής και βλέπει τον αδελφό του να έχει ανάγκη και εντούτοις του κλείνει την πόρτα της τρυφερής του συμπόνιας, πώς παραμένει σε αυτόν η αγάπη του Θεού;» (1 Ιωάν. 3:17) Αν οι Χριστιανοί ως άτομα έχουν τέτοια υποχρέωση απέναντι σε όσους βρίσκονται σε ανάγκη, δεν ισχύει το ίδιο και για τις εκκλησίες;

15. Ποιοι παράγοντες ίσως παίζουν ρόλο στη φροντίδα που μπορεί να δοθεί σε ηλικιωμένους αδελφούς και αδελφές;

¹⁵ Σε μερικές χώρες, υπάρχουν κρατικές συντάξεις, προγράμματα πρόνοιας και υπηρεσίες κατ’ οίκον περίθαλψης για ηλικιωμένους πολίτες. (Ρωμ. 13:6) Αλλού, δεν υπάρχουν τέτοιες οργανωμένες παροχές. Επομένως, το πόση πρακτική βοήθεια χρειάζεται να δοθεί στους ηλικιωμένους αδελφούς και αδελφές από τους συγγενείς και την εκκλησία διαφέρει κατά περίπτωση. Αν τα πιστά παιδιά ζουν μακριά, αυτό μπορεί να επηρεάσει το πόση βοήθεια είναι λογικά σε θέση να δώσουν. Τα παιδιά πρέπει να επικοινωνούν ελεύθερα με τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας των γονέων τους για να διασφαλίζουν ότι όλοι κατανοούν τις περιστάσεις της οικογένειας. Λόγου χάρη, οι πρεσβύτεροι ίσως μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς να μάθουν για διάφορα κρατικά ή κοινωνικά προγράμματα που ισχύουν τοπικά και να επωφεληθούν από αυτά. Ίσως επίσης παρατηρούν καταστάσεις​—όπως λογαριασμούς που δεν άνοιξαν οι γονείς ή φάρμακα που δεν πήραν—​τις οποίες μπορούν να φέρουν στην προσοχή των παιδιών. Τέτοια καλοπροαίρετη και καλοσυνάτη ανταλλαγή πληροφοριών μπορεί να αποτρέψει την επιδείνωση μιας κατάστασης και να οδηγήσει σε πρακτικές λύσεις. Σαφώς, όταν κάποιοι αδελφοί που βρίσκονται κοντά στους γονείς λειτουργούν ως βοηθοί και σύμβουλοι των παιδιών, σαν να είναι τα «μάτια» τους, ίσως μετριάζονται οι ανησυχίες της οικογένειας.

16. Πώς βοηθούν μερικοί Χριστιανοί τα ηλικιωμένα μέλη της εκκλησίας;

¹⁶ Νιώθοντας στοργή για τους αγαπητούς ηλικιωμένους αδελφούς, μερικοί Χριστιανοί διαθέτουν πρόθυμα χρόνο και δυνάμεις για να βοηθήσουν με όποιον τρόπο μπορούν. Προσπαθούν συνειδητά να δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα ηλικιωμένα άτομα. Μερικοί αδελφοί μοιράζονται τις ευθύνες της φροντίδας με άλλους στην εκκλησία και βοηθούν τους ηλικιωμένους εκ περιτροπής. Μολονότι βλέπουν ότι οι δικές τους περιστάσεις δεν τους επιτρέπουν να βρίσκονται στην ολοχρόνια υπηρεσία, χαίρονται που βοηθούν τα παιδιά να παραμείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο στη σταδιοδρομία που έχουν διαλέξει. Τι θαυμάσιο πνεύμα δείχνουν αυτοί οι αδελφοί! Ασφαλώς, η μεγαλοψυχία τους δεν απαλλάσσει τα παιδιά από την ευθύνη που έχουν να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για τους γονείς τους.

ΝΑ ΤΙΜΑΤΕ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΜΕ ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΑ ΛΟΓΙΑ

17, 18. Τι ρόλο παίζει η νοοτροπία στη φροντίδα των ηλικιωμένων;

¹⁷ Όλοι όσοι περιλαμβάνονται στην παροχή φροντίδας μπορούν να συμβάλουν ώστε να γίνει αυτή η εμπειρία όσο το δυνατόν πιο ευχάριστη. Αν συμμετέχετε και εσείς, προσπαθήστε με κάθε τρόπο να διατηρείτε θετικό πνεύμα. Σε μερικές περιπτώσεις, τα γηρατειά φέρνουν αποθάρρυνση, ακόμη και κατάθλιψη. Ίσως χρειάζεται λοιπόν να καταβάλλετε ειδική προσπάθεια για να τιμάτε και να ενθαρρύνετε τα ηλικιωμένα άτομα κρατώντας εποικοδομητικές τις συζητήσεις μαζί τους. Εκείνοι που έχουν καλό υπόμνημα πιστής υπηρεσίας είναι αξιέπαινοι. Ο Ιεχωβά δεν ξεχνάει όσα έχουν κάνει για να τον υπηρετήσουν, όπως δεν τα ξεχνούν ούτε και οι αδελφοί τους.​—Διαβάστε Μαλαχίας 3:16· Εβραίους 6:10.

¹⁸ Επιπλέον, οι δυσκολίες της καθημερινής φροντίδας μπορούν να γίνουν πιο υποφερτές όταν τόσο οι ηλικιωμένοι όσο και εκείνοι που τους βοηθούν καταφεύγουν στο χιούμορ όποτε είναι κατάλληλο. (Εκκλ. 3:1, 4) Πολλοί ηλικιωμένοι προσπαθούν συνειδητά να μην είναι υπερβολικά απαιτητικοί. Κατανοούν ότι η καλή διάθεση μπορεί να συμβάλει σε περισσότερο ενδιαφέρον και επισκέψεις. Δεν είναι ασυνήθιστο να ακούμε κάποιους να λένε: «Πήγα να ενθαρρύνω κάποιον ηλικιωμένο αδελφό, και τελικά έφυγα εγώ ενθαρρυμένος».​—Παρ. 15:13· 17:22.

19. Ποια στάση πρέπει να έχουν μεγάλοι και μικροί όσον αφορά το μέλλον;

¹⁹ Λαχταρούμε την ημέρα που τα παθήματα και οι συνέπειες της ατέλειας θα τερματιστούν. Μέχρι τότε, οι υπηρέτες του Θεού πρέπει να έχουν το βλέμμα τους προσηλωμένο στην ελπίδα για ένα αιώνιο μέλλον. Γνωρίζουμε ότι η πίστη στις υποσχέσεις του Θεού είναι άγκυρα σε καιρούς στενοχώριας και θλίψεων. Χάρη σε αυτή την πίστη, «δεν παραιτούμαστε, αλλά ακόμη και αν ο εξωτερικός μας άνθρωπος φθείρεται, σίγουρα ο εσωτερικός μας άνθρωπος ανανεώνεται από ημέρα σε ημέρα». (2 Κορ. 4:16-18· Εβρ. 6:18, 19) Εκτός όμως από την ισχυρή πίστη στις υποσχέσεις του Θεού, τι άλλο θα σας βοηθήσει να αντεπεξέλθετε στις ευθύνες της φροντίδας; Το επόμενο άρθρο θα εξετάσει μερικές πρακτικές εισηγήσεις.