Υποσημείωση

Το Λεξικόν της Αγίας Γραφής υπό Calmet, παραθέτοντας πρώτα τμηματικές περικοπές από το ανωτέρω βιβλίον του James Bruce, προχωρεί και λέγει:

«Περί της χρησιμοποιήσεως αυτού του λειτουργού, ο κ. Bruce δίνει διάφορα εξέχοντα παραδείγματα: ιδιαίτερα, ένα περί της δίκης ενός στασιαστού, όταν ο βασιλεύς, δια του Καλ Χατζέ, έθεσε ένα ερώτημα, με το οποίον κατεδείχθη αποτελεσματικά η ενοχή του. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο βασιλεύς της Αβησσυνίας κάνει έρευνα, δίνει τη γνώμη του, και δηλώνει τη θέλησί του δι’ ενός πληρεξουσίου, ενός μεσάζοντος, ενός μεσολαβή του, που λέγεται ‘ο ΛΟΓΟΣ του’. Υποθέτοντας προς στιγμήν ότι επρόκειτο για ένα Ιουδαϊκό έθιμο, βλέπομε σε τι αναφέροντο οι αρχαίοι Ιουδαίοι παραφρασταί με τον όρον των ‘Λόγος του ΙΕΧΩΒΑ’, αντί του ΙΕΧΩΒΑ του ιδίου· η δε ιδέα ήταν γνωστή στην αντίληψι την ιδική των και των αναγνωστών των· ένα στοιχείον όχι λιγότερο αναγκαίον από την ίδια τους αντίληψι. . . . Δεν θα απαλλάσσωμε, στο εξής, τους ευαγγελιστάς από την υιοθέτησι των μυθολογικών αντιλήψεων του Πλάτωνος; Μάλλον, δεν υιοθέτησε ο Πλάτων την ανατολική γλώσσα; και δεν διατηρείται ακόμη αυτό το έθιμο στην Ανατολή; Ιδέτε όλες τις αφηγήσεις της επισκέψεως ενός πρέσβεως προς τον ηγεμόνα· ο οποίος ποτέ δεν απαντά ο ίδιος, αλλά κατευθύνει τον βεζύρην του να μιλήση γι’ αυτόν. Έτσι, στην Ευρώπη, ο βασιλεύς της Γαλλίας κατευθύνει τον σφραγιδοφύλακά του να ομιλή εξ ονόματός του· έτσι δε κι ο λόρδος καγκελλάριος στην Αγγλία τερματίζει τις εργασίες της Βουλής, εκφράζοντας την ευαρέσκεια της αυτού μεγαλειότητος, και χρησιμοποιώντας το όνομα της αυτού μεγαλειότητος, καίτοι παρουσία της αυτού μεγαλειότητος.»​—Παράθεσις από τη σελίδα 935 του Λεξικού της Αγίας Γραφής υπό Calmet, εκδοθέντος υπό του αποθανόντος Mr. Charles Taylor, Αμερικανική Έκδοσις, Ανατεθεωρημένη, με πολλές προσθήκες, υπό by Edward Robinson. Boston: έκδοσις υπό Crocker and Brewster. . . . Νέα Υόρκη: Jonathan Leavitt, 1832.

Ένας βασιλικός αξιωματούχος όμοιος με τον Αβησσυνόν Καλ Χατζέ, που περιγράφεται ανωτέρω, εχρησιμοποιήθη ως παράδειγμα στις σελίδες 85, 86 του βιβλίου Η Μεταξύ Θεού και Ανθρώπου Καταλλαγή, που εγράφη στο έτος 1897 από τον Κάρολον Τ. Ρώσσελ· επίσης στο «σενάριο» του με τον τίτλον «Το Φωτό-Δράμα της Δημιουργίας», έκδοσις 1914, σελίς 54, παράγραφος 3. Η εικών εχρησιμοποιήθη εν σχέσει με το εδάφιον Ιωάννης 1:1.