Η Άποψη της Αγίας Γραφής

Αισθήματα Ενοχής​—Είναι Πάντοτε Ανεπιθύμητα;

ΓΙΑ πολλούς ανθρώπους σήμερα τα αισθήματα ενοχής είναι ανεπιθύμητα. Νιώθουν όπως ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε, ο οποίος είπε: «Η ενοχή είναι η πιο τρομερή ασθένεια που έχει καταβάλει ποτέ τον άνθρωπο».

Κάποιοι ερευνητές, όμως, φτάνουν τώρα σε διαφορετικό συμπέρασμα. «Η ενοχή είναι βασικό συστατικό του ευαίσθητου, υπεύθυνου ατόμου», λέει η Δρ Σούζαν Φόργουορντ, διεθνώς αναγνωρισμένη θεραπεύτρια και συγγραφέας. «Είναι ένα όργανο της συνείδησης». Είναι, λοιπόν, όλα τα αισθήματα ενοχής ανεπιθύμητα; Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες τα αισθήματα ενοχής μπορεί να είναι υποβοηθητικά;

Τι Είναι Ενοχή;

Αισθήματα ενοχής δημιουργούνται όταν αναγνωρίζουμε ότι έχουμε πληγώσει κάποιον για τον οποίο ενδιαφερόμαστε ή όταν αποτυγχάνουμε με άλλον τρόπο να ανταποκριθούμε στους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους πιστεύουμε ότι θα έπρεπε να ζούμε. Όπως αναφέρει ένα σύγγραμμα, η ενοχή σχετίζεται με το να «νιώθει κάποιος υπόλογος επειδή φέρει ευθύνη για μια αποτυχία, μια παράβαση, ένα έγκλημα ή μια αμαρτία».

Στις Εβραϊκές Γραφές, η ενοχή συσχετιζόταν με την αποτυχία ενός Ισραηλίτη να ζει σύμφωνα με το Νόμο του Θεού​—οι μισές και πλέον αναφορές αυτής της λέξης βρίσκονται στα Γραφικά βιβλία Λευιτικό και Αριθμοί. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η λέξη δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Στις λίγες, όμως, περιπτώσεις που εμφανίζεται, σχετίζεται παρόμοια με σοβαρές παραβάσεις εναντίον του Θεού.​—Μάρκος 3:29· 1 Κορινθίους 11:27.

Δυστυχώς, ίσως νιώθουμε ένοχοι χωρίς να είμαστε πραγματικά ένοχοι. Λόγου χάρη, αν κάποιος είναι τελειομανής και τείνει να θέτει παράλογα πρότυπα για τον εαυτό του, κάθε απογοήτευση ίσως του προκαλεί ένα αίσθημα αβάσιμης ενοχής. (Εκκλησιαστής 7:16) Ή ίσως επιτρέψουμε στη δικαιολογημένη μεταμέλεια για κάποιο σφάλμα ή λάθος να ενταθεί φτάνοντας στο σημείο να νιώθουμε ντροπή και τελικά να τιμωρούμε τον εαυτό μας άσκοπα. Ποιο όφελος, λοιπόν, μπορεί να προέλθει από τα αισθήματα ενοχής;

Τα Αισθήματα Ενοχής Μπορούν να Είναι Ωφέλιμα

Τα αισθήματα ενοχής μπορούν να είναι ωφέλιμα με τρεις τουλάχιστον τρόπους. Πρώτον, δείχνουν ότι γνωρίζουμε τους αποδεκτούς κανόνες. Φανερώνουν ότι έχουμε συνείδηση που λειτουργεί. (Ρωμαίους 2:15) Μάλιστα, ένα βιβλίο που εξέδωσε ο Αμερικανικός Ψυχιατρικός Σύλλογος θεωρεί την απουσία αισθημάτων ενοχής ως απειλητική συμπεριφορά για την κοινωνία. Όσοι έχουν μολυσμένη ή νεκρωμένη συνείδηση δυσκολεύονται να διακρίνουν τη διαφορά ανάμεσα στο σωστό και στο λάθος, και αυτό μπορεί να είναι επιζήμιο.​—Τίτο 1:15, 16.

Δεύτερον, η ένοχη συνείδηση είναι δυνατόν να μας βοηθήσει να αποφύγουμε ανεπιθύμητες ενέργειες. Ακριβώς όπως ο φυσικός πόνος μάς προειδοποιεί για ένα πιθανό πρόβλημα υγείας, ο συναισθηματικός πόνος που σχετίζεται με την ενοχή μάς προειδοποιεί για ένα ηθικό ή πνευματικό πρόβλημα το οποίο χρειάζεται την προσοχή μας. Εφόσον γνωρίζουμε την αδυναμία μας, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να αποφύγουμε να πληγώσουμε ξανά στο μέλλον τον εαυτό μας, τους αγαπημένους μας ή άλλους.​—Ματθαίος 7:12.

Τέλος, η εξομολόγηση της ενοχής θα μπορέσει να βοηθήσει και τον ένοχο και το θύμα. Η ενοχή του Βασιλιά Δαβίδ, για παράδειγμα, συνοδευόταν από έντονη συναισθηματική οδύνη. «Όταν έμεινα σιωπηλός, τα κόκαλά μου φθάρηκαν εξαιτίας των στεναγμών μου όλη την ημέρα», έγραψε. Αλλά όταν τελικά εξομολογήθηκε την αμαρτία του στον Θεό, ο Δαβίδ έψαλε με χαρά: «Με χαρούμενες κραυγές για την προμήθεια διαφυγής θα με περιβάλεις». (Ψαλμός 32:3, 7) Η εξομολόγηση μπορεί να κάνει ακόμη και το θύμα να νιώσει καλύτερα επειδή η αποδοχή της ενοχής μπορεί να βεβαιώσει το θύμα ότι ο άλλος το αγαπάει αρκετά ώστε να μετανιώσει που του προκάλεσε τόσο πολύ πόνο.​—2 Σαμουήλ 11:2-15.

Ισορροπημένη Άποψη για τα Αισθήματα Ενοχής

Για να έχετε μια ισορροπημένη άποψη για την ενοχή, παρατηρήστε την πλήρη αντίθεση στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν τους αμαρτωλούς και την αμαρτία ο Ιησούς και οι Φαρισαίοι. Στα εδάφια Λουκάς 7:36-50, διαβάζουμε για μια ανήθικη γυναίκα η οποία μπήκε στο σπίτι ενός Φαρισαίου στο οποίο γευμάτιζε ο Ιησούς. Πλησίασε τον Ιησού, έπλυνε τα πόδια του με τα δάκρυά της και τα αρωμάτισε με ακριβό λάδι.

Ο ευσεβοφανής Φαρισαίος καταφρόνησε αυτή τη γυναίκα θεωρώντας ότι δεν άξιζε την προσοχή του. Είπε μέσα του: «Αν αυτός ο άνθρωπος [ο Ιησούς] ήταν προφήτης, θα γνώριζε ποια και τι είδους γυναίκα είναι αυτή που τον αγγίζει​—ότι είναι αμαρτωλή». (Λουκάς 7:39) Ο Ιησούς διόρθωσε γρήγορα τον τρόπο σκέψης του. «Εσύ δεν άλειψες το κεφάλι μου με λάδι», είπε. «Αλλά αυτή η γυναίκα άλειψε τα πόδια μου με αρωματικό λάδι. Χάρη σε αυτό, σου λέω, της συγχωρούνται οι αμαρτίες, αν και είναι πολλές, επειδή αγάπησε πολύ». Αναμφίβολα αυτά τα καλά λόγια ανύψωσαν το ηθικό εκείνης της γυναίκας και ελάφρυναν την καρδιά της.​—Λουκάς 7:46, 47.

Ο Ιησούς σε καμία περίπτωση δεν επιδοκίμαζε την ανηθικότητα. Αντιθέτως, δίδασκε σε εκείνον τον υπερήφανο Φαρισαίο την ανωτερότητα της αγάπης ως κινήτρου για την απόδοση υπηρεσίας στον Θεό. (Ματθαίος 22:36-40) Ήταν σωστό, βέβαια, το γεγονός ότι η γυναίκα ένιωθε ένοχη για το ανήθικο παρελθόν της. Σαφώς είχε μετανοήσει, επειδή έκλαιγε, δεν προσπάθησε καθόλου να δικαιολογήσει την προηγούμενη συμπεριφορά της και έκανε θετικά βήματα για να τιμήσει τον Ιησού δημόσια. Διακρίνοντάς το αυτό, ο Ιησούς τής είπε: «Η πίστη σου σε έσωσε· πήγαινε με ειρήνη».​—Λουκάς 7:50.

Από την άλλη πλευρά, ο Φαρισαίος συνέχισε να καταφρονεί τη γυναίκα ως αμαρτωλή. Πιθανόν έλπιζε να “την κάνει να νιώθει ένοχη απέναντι στον Θεό” και να ντραπεί. Αλλά το να προσπαθούμε συνεχώς να κάνουμε τους άλλους να νιώθουν ένοχοι αν δεν ενεργούν πάντοτε με τον τρόπο που εμείς θεωρούμε πρέποντα είναι άστοργο και, μακροπρόθεσμα, επιζήμιο. (2 Κορινθίους 9:7) Τα καλύτερα αποτελέσματα προκύπτουν αν μιμούμαστε τον Ιησού​—θέτοντας το σωστό παράδειγμα, δίνοντας ειλικρινή έπαινο στους άλλους και εκφράζοντας την εμπιστοσύνη μας σε αυτούς ακόμη και αν μερικές φορές χρειάζεται έλεγχος και συμβουλή.​—Ματθαίος 11:28-30· Ρωμαίους 12:10· Εφεσίους 4:29.

Τα αισθήματα ενοχής, λοιπόν, μπορούν να είναι ωφέλιμα, ακόμη και απαραίτητα, όταν έχουμε κάνει κάτι εσφαλμένο. Το εδάφιο Παροιμίες 14:9 (Νοξ [Knox]) λέει: «Οι ανόητοι παίρνουν στα ελαφρά την ενοχή που χρειάζεται εξιλέωση». Η ένοχη συνείδηση μπορεί και πρέπει να μας υποκινήσει σε εξομολόγηση και σε άλλες θετικές ενέργειες. Ωστόσο, ο βασικός λόγος για τον οποίο υπηρετούμε τον Ιεχωβά θα πρέπει να είναι πάντα, όχι η ενοχή, αλλά η αγάπη. (Ιώβ 1:9-11· 2:4, 5) Η Αγία Γραφή μάς διαβεβαιώνει ότι, όταν οι καλοί άνθρωποι ενθαρρύνονται και αναζωογονούνται έχοντας αυτό υπόψη, θα κάνουν ό,τι μπορούν. Το σημαντικότερο, θα είναι ευτυχισμένοι κάνοντάς το αυτό.