Βάψιμο Υφασμάτων​—Αρχαίο και Σύγχρονο

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

ΕΧΕΤΕ παρατηρήσει ποτέ την επίδραση που ασκεί το χρώμα στα συναισθήματά μας; Δεν μας εκπλήσσει το ότι, ανέκαθεν στην ιστορία, οι άνθρωποι επέλεγαν να προσθέτουν χρώμα στα υφάσματα, χρησιμοποιώντας τη διαδικασία που είναι γνωστή ως βαφή.

Όταν αγοράζουμε ρούχα και είδη επίπλωσης ή τα υλικά που απαιτούνται για την κατασκευή τους, δεν θέλουμε να ξεβάφουν ούτε να ξεθωριάζουν. Για να μάθουμε ποιες διαδικασίες χρησιμοποιούνται ώστε να γίνουν τα χρώματα των υφασμάτων ανεξίτηλα καθώς και το πώς εξελίχθηκαν οι παραδοσιακές μέθοδοι βαφής, επισκεφτήκαμε το Μουσείο Χρωμάτων SDC στο Μπράντφορντ, στα βόρεια της Αγγλίας.a Εκεί είδαμε δείγματα μερικών ασυνήθιστων ουσιών που έχουν χρησιμοποιηθεί ως βαφές στο διάβα των αιώνων.

Βαφές που Χρησιμοποιούνταν τους Πρώτους Αιώνες

Μέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι ουσίες που χρησιμοποιούνταν για τη βαφή υφασμάτων προέρχονταν μόνο από φυσικές πηγές, όπως λόγου χάρη από φυτά, έντομα και οστρακοειδή. Για παράδειγμα, η ίσατις η βαφική παρήγε μπλε βαφή (1), η ρεζεντά η κιτρινωπή, ή αλλιώς ώχρα, κίτρινη βαφή (2) και το ερυρθρόδανο το βαφικό, το λεγόμενο ριζάρι, κόκκινη βαφή. Μια μαύρη βαφή προερχόταν από το αιματόξυλο το καμπεχιανό, ενώ κάποια λειχήνα ονόματι ορκέλλη έδινε βιολετί βαφή. Τα όστρακα της πορφύρας παρήγαν μια πολύ ακριβή πορφυρή βαφή, γνωστή ως πορφυρό της Τύρου, ή αλλιώς αυτοκρατορική πορφύρα (3). Αυτή η βαφή χρησιμοποιούνταν για τα ενδύματα που φορούσαν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες.

Πολύ πριν από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες, οι εξέχοντες και οι πλούσιοι φορούσαν ρούχα βαμμένα με φυσικές ουσίες. (Εσθήρ 8:15) Κόκκινες βαφές, για παράδειγμα, παράγονταν από το θηλυκό έντομο κέρμης (4). Προφανώς από αυτό το έντομο προερχόταν η κόκκινη βαφή που χρησιμοποιούνταν για τον εξοπλισμό της σκηνής του αρχαίου Ισραήλ, καθώς και για τα ενδύματα του αρχιερέα του Ισραήλ.​—Έξοδος 28:5· 36:8.

Η Διαδικασία της Βαφής

Εκθέματα στο Μουσείο Χρωμάτων δείχνουν ότι οι περισσότερες διαδικασίες βαφής είναι πολύ πιο περίπλοκες από την απλή εμβάπτιση νήματος ή υφάσματος σε διάλυμα βαφής. Σε πολλές περιπτώσεις, ένα στάδιο της διαδικασίας βαφής περιλαμβάνει τη χρήση προστύμματος, δηλαδή μιας ουσίας που προσκολλάται τόσο στην ίνα όσο και στη βαφή. Μέσω αυτής της ουσίας, η βαφή «δένει» με το νήμα και παύει να είναι υδατοδιαλυτή. Πολλές χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται ως προστύμματα, μερικές από τις οποίες είναι επικίνδυνες στη χρήση τους.

Ορισμένες διαδικασίες βαφής δημιουργούν δυσάρεστες οσμές. Μια από αυτές είναι η μακρά και περίπλοκη διαδικασία που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή του τουρκικού ερυθρού. Αυτή η διαδικασία χρησιμοποιούνταν στα βαμβακερά υφάσματα και παρήγε ένα ζωηρό κόκκινο χρώμα που δεν επηρεαζόταν από το φως, το πλύσιμο ή τη λεύκανση. Κάποτε αυτή η διαδικασία περιλάμβανε 38 διαφορετικά στάδια και απαιτούνταν τέσσερις μήνες για την ολοκλήρωσή της! Μερικά από τα πιο όμορφα υφάσματα που εκτίθενται στο μουσείο είναι αυτά που ήταν βαμμένα με τουρκικό ερυθρό (5).

Η Άφιξη των Συνθετικών Βαφών

Η πρώτη βαφή που δεν είχε εξαχθεί από φυσικές πηγές αποδίδεται στον Γουίλιαμ Χένρι Πέρκιν το 1856. Ένα έκθεμα εξηγεί την ανακάλυψη της μοβεΐνης, μιας έντονης πορφυρής βαφής, από τον Πέρκιν. Ως το τέλος του 19ου αιώνα, είχαν παραχθεί πολλές άλλες συνθετικές βαφές σε ζωηρά χρώματα. Σήμερα παρασκευάζονται πάνω από 8.000 είδη συνθετικών βαφών (6). Τα μόνα φυσικά προϊόντα που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται συστηματικά είναι το αιματόξυλο το καμπεχιανό και η κοχενιλλίνη.

Στην Αίθουσα Χρωμάτων και Υφασμάτων του Μουσείου Χρωμάτων εξηγούνται οι ειδικές διαδικασίες που απαιτούνται σήμερα για τη βαφή συνθετικών υλικών, όπως είναι το ρεγιόν. Το ρεγιόν βισκόζη, το πιο δημοφιλές είδος ρεγιόν που χρησιμοποιείται τώρα, παρασκευάστηκε πρώτη φορά για εμπορικούς σκοπούς το 1905. Εφόσον το ρεγιόν βισκόζη είναι παρόμοιο από χημική άποψη με το βαμβάκι, οι περισσότερες διαθέσιμες βαφές εκείνης της εποχής ήταν κατάλληλες για χρήση. Ωστόσο, αρκετά νέα είδη βαφών έπρεπε να παρασκευαστούν για τα πιο σύγχρονα συνθετικά υφάσματα όπως είναι τα προερχόμενα από οξική κυτταρίνη, ο πολυεστέρας, το νάιλον και οι ακρυλικές ίνες.

Προβλήματα Στερεότητας των Χρωμάτων

Όταν αγοράζουμε ρούχα ή υφάσματα, θέλουμε να έχουν ανεξίτηλα χρώματα. Εντούτοις, πολλά ξεθωριάζουν από τον ήλιο ή από τα επανειλημμένα πλυσίματα, ιδιαίτερα αν χρησιμοποιούνται απορρυπαντικές ουσίες. Μερικές φορές τα υφάσματα μπορεί να χάνουν το χρώμα τους από τον ιδρώτα ή να ξεβάφουν όταν πλένονται μαζί με άλλα ρούχα. Η στερεότητα των χρωμάτων στη διάρκεια του πλυσίματος εξαρτάται από το πόσο ισχυρά προσκολλημένα είναι τα μόρια της βαφής στις ίνες. Τα επανειλημμένα πλυσίματα και η επίδραση των απορρυπαντικών που χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό των λεκέδων αποχωρίζουν τη βαφή από τις ίνες, με αποτέλεσμα να ξεθωριάζει το χρώμα. Οι παρασκευαστές βαφών δοκιμάζουν τα προϊόντα τους για να δουν αν η επίδραση του φωτός, του πλυσίματος, των απορρυπαντικών και του ιδρώτα είναι σε αποδεκτά όρια.

Η ξενάγησή μας μάς υποκίνησε να δείχνουμε περισσότερο ενδιαφέρον για τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα τα ρούχα μας. Περισσότερο, όμως, διαφωτιστήκαμε γύρω από τις ευρηματικές διαδικασίες που έχουν χρησιμοποιηθεί για να μένουν σταθερά τα χρώματα των υφασμάτων μας παρά τα συχνά πλυσίματα.

[Υποσημείωση]

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 24]

Photos 1-4: Courtesy of the Colour Museum, Bradford (www.colour-experience.org)

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 25]

Photo 5: Courtesy of the Colour Museum, Bradford (www.colour-experience.org); Photo 6: Clariant International Ltd., Switzerland