Ένας «Πάνοπλος» Θαλασσινός Μεζές

Μια πεινασμένη παρέα κάθεται σε κάποιο εστιατόριο της Νέας Υόρκης. Με ειδικά μεταλλικά εργαλεία και επιδέξιες κινήσεις, «παραβιάζουν» την πανοπλία των πλασμάτων που έχουν μπροστά τους, τα οποία μοιάζουν με τεράστια έντομα. Αγνοώντας τα προτεταμένα μάτια που μοιάζουν καρφωμένα πάνω τους, οι συνδαιτυμόνες γεύονται με λαχτάρα την τρυφερή, γλυκιά τους σάρκα. Τι τρώνε; Αστακούς​—που κάποιοι τους λένε «ζωύφια της θάλασσας».

ΣΤΗ Βόρεια Αμερική, οι αστακοί αποκαλούνται μερικές φορές «ζωύφια της θάλασσας». Γιατί όμως; Επειδή όταν αυτά τα θαλασσινά με το σκληρό κέλυφος σέρνονταν στο κατάστρωμα των αλιευτικών, θύμιζαν στους ψαράδες έντομα.

Αλλά υπάρχει και άλλος ένας λόγος. Το 18ο αιώνα, οι αστακοί κάλυπταν τις βορειοανατολικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών σαν σμήνη εντόμων. Οι ντόπιοι μάζευαν αυτά τα μαλακόστρακα και τα έριχναν στα χωράφια για λίπασμα. Τα χρησιμοποιούσαν ως δόλωμα για το ψάρεμα. Τα έδιναν για συσσίτιο στους κρατουμένους. Εκείνη την εποχή, οι αστακοί ήταν τόσο συνηθισμένοι ώστε μια ομάδα απηυδισμένων υπηρετών σε εκείνη την περιοχή πέτυχε την έκδοση μιας δικαστικής απόφασης που όριζε ότι δεν θα τους τάιζαν αστακό πάνω από τρεις φορές την εβδομάδα!

Από την άλλη πλευρά, για τους κατοίκους των πόλεων που βρίσκονταν μακριά από τη θάλασσα, ο αστακός ήταν σπάνια λιχουδιά. Γιατί; Επειδή όταν πεθαίνει, αποσυντίθεται γρήγορα και δεν διατηρείται ούτε παστός ούτε αποξηραμένος. Ωστόσο, γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, οι παραγωγοί άρχισαν να κονσερβοποιούν τους αστακούς και έτσι περισσότεροι άνθρωποι μπορούσαν να απολαύσουν τη λαχταριστή γεύση τους. Επιπρόσθετα, η άφιξη του σιδηροδρόμου έκανε εφικτή τη μεταφορά ζωντανών αστακών ως την άλλη άκρη της χώρας. Ως αποτέλεσμα, η ζήτηση εκτοξεύτηκε στα ύψη. Και πάλι, όμως, η μεταφορά φρέσκων αστακών κόστιζε αρκετά, οπότε παρέμενε μια πολυτέλεια για λίγους και εκλεκτούς.

Σήμερα οι ψαράδες πιάνουν διάφορα είδη αστακού στις θάλασσες όλου του κόσμου. Ο αμερικανικός αστακός μπορεί να βρεθεί στον Ατλαντικό Ωκεανό από το Νιουφάουντλαντ ως τη Βόρεια Καρολίνα. Μια μεγάλη διεθνής πηγή αστακών είναι το Μέιν, στις βορειοανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες. Από εκεί, μαγειρεμένοι αλλά και ζωντανοί αστακοί ταξιδεύουν σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Οι προμηθευτές μπορεί να μεταφέρουν ως και 36 τόνους αστακό σε ένα και μόνο αεροσκάφος.

Συνήθως, τα επικερδή προϊόντα με παγκόσμια ζήτηση παράγονται μαζικά από εταιρίες. Αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τον αστακό. Οι ψαράδες του είναι ως επί το πλείστον αυτοαπασχολούμενοι ντόπιοι. Δεν εκτρέφουν τους αστακούς σε ιχθυοτροφεία αλλά ταξιδεύουν στο φυσικό τους περιβάλλον​—στην προκειμένη περίπτωση, στον Ατλαντικό Ωκεανό.

Πώς Πιάνεται ο Αστακός

Πώς πιάνουν οι ψαράδες αστακών τη λεία τους; Για να βρει την απάντηση, το Ξύπνα! μίλησε με τον Τζακ, ψαρά αστακών τέταρτης γενιάς στο Μπαρ Χάρμπορ του Μέιν. Ο Τζακ άρχισε να ψαρεύει στα 17 του, και δουλεύει στον ίδιο όρμο όπου δούλευε και ο προπάππος του. Η σύζυγός του, η Ανέτ, είναι και αυτή στην επιχείρηση. «Μαζί με τον Τζακ παντρεύτηκα και το ψάρεμα», λέει η ίδια. «Δύο χρόνια ήμουν μαθητευόμενη στο σκάφος του, και μετά αγόρασα δικό μου».

Πώς παγιδεύουν τους αστακούς; «Χρησιμοποιούμε ειδικό κιούρτο για αστακούς, ένα ορθογώνιο μεταλλικό κλουβί με ένα μικρό άνοιγμα», εξηγεί η Ανέτ, «και εκεί μέσα βάζουμε έναν δικτυωτό σάκο γεμάτο δόλωμα, συνήθως ρέγγα». Οι ψαράδες δένουν σε κάθε παγίδα μια σημαδούρα. «Κάθε ψαράς βάφει τις σημαδούρες του με διαφορετικό χρώμα για να μπορεί μετά να τις ξεχωρίσει», λέει η Ανέτ.

Όταν η παγίδα ρίχνεται από το σκάφος, βυθίζεται στον πυθμένα του ωκεανού, ενώ η σημαδούρα με το χαρακτηριστικό χρώμα επιπλέει στην επιφάνεια ώστε ο ψαράς να μπορεί να την εντοπίσει εύκολα. Η Ανέτ λέει: «Αφήνουμε τις παγίδες στο νερό μερικές μέρες και έπειτα επιστρέφουμε και τις ανεβάζουμε στο σκάφος. Κάθε αστακό που βρίσκουμε μέσα, τον βγάζουμε και τον μετράμε». Οι ευσυνείδητοι ψαράδες όπως ο Τζακ και η Ανέτ ξαναρίχνουν τους μικρούς αστακούς στον ωκεανό. Απελευθερώνουν επίσης μερικά θηλυκά για να παραγάγουν περισσότερα μικρά.a

Έπειτα, οι ψαράδες βάζουν πλώρη για τις πλησιέστερες αποβάθρες όπου θα πουλήσουν τη ζωντανή ψαριά τους. Αν εξαιρέσουμε μερικές ομάδες που εργάζονται συνεταιρικά, δεν υπάρχουν συμβόλαια​—απλώς ντόπιοι ψαράδες πουλούν σε ντόπιους μεσάζοντες. Όπως ήδη αναφέρθηκε, η καλλιέργεια αστακού δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα. «Μερικοί ψαράδες αστακών έχουν πάρει την άδεια να κρατούν κάποια θηλυκά με αβγά», λέει ο Τζακ. «Φροντίζουν να εκκολαφτούν τα αβγά, εκτρέφουν τα μικρά για λίγο καιρό και μετά τα απελευθερώνουν. Με αυτή τη μέθοδο αυξάνεται το ποσοστό επιβίωσης του αστακού».

Το ψάρεμα αστακού ίσως δεν είναι ο ευκολότερος τρόπος βιοπορισμού ούτε ο καλύτερος τρόπος πλουτισμού. Αλλά αν ρωτήσετε αυτούς τους ψαράδες, θα σας μιλήσουν για άλλες ανταμοιβές​—την ελευθερία να έχουν τη δική τους μικρή επιχείρηση ή το να συνεχίζουν μια τοπική και οικογενειακή παράδοση ή την ευχαρίστηση να ζουν και να εργάζονται κοντά στη θάλασσα. Πάνω από όλα, αυτοί οι ψαράδες νιώθουν βαθιά ικανοποίηση ξέροντας ότι η πολύτιμη ψαριά τους θα γίνει ένα απολαυστικό πιάτο για καλοφαγάδες σε όλο τον κόσμο.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 12]

ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΗΣ ΑΛΙΕΙΑΣ ΑΣΤΑΚΟΥ

Η αλιεία αστακού ίσως φαίνεται ασφαλές επάγγελμα. Αλλά δεν είναι. Για παράδειγμα, το Εθνικό Ινστιτούτο Επαγγελματικής Ασφάλειας και Υγείας (NIOSH) των ΗΠΑ λέει ότι «από το 1993 ως το 1997, το ποσοστό θνησιμότητας κατά την αλιεία αστακού στο Μέιν ήταν 14 στους 100.000 επαγγελματίες ψαράδες αστακού, δυόμισι και πλέον φορές μεγαλύτερο από τον εθνικό μέσο όρο (4,8 ανά 100.000 εργαζομένους) για όλα τα επαγγέλματα».

Σύμφωνα με το NIOSH, μια έρευνα της Ακτοφυλακής των ΗΠΑ έδειξε ότι «οι ψαράδες αστακού πολλές φορές μπλέκονται σε σχοινιά πάνω στο κατάστρωμα, παρασύρονται στη θάλασσα από τις παγίδες και πνίγονται όταν δεν μπορούν να απελευθερωθούν από τα σχοινιά ή να ανεβούν ξανά στο σκάφος». Σε μια έρευνα που συμπεριέλαβε 103 ψαράδες αστακών και διεξάχθηκε από το 1999 ως το 2000, σχεδόν 3 στους 4 ανέφεραν ότι κάποια φορά είχαν μπλεχτεί σε σχοινιά, παρότι δεν παρασύρθηκαν όλοι στη θάλασσα. Έχουν προταθεί κάποια μέτρα ασφαλείας ώστε οι ψαράδες αστακού είτε να έχουν πάνω τους τα κατάλληλα εργαλεία για να κόβουν τα σχοινιά είτε να μην μπλέκονται καν σε αυτά.

[Εικόνες στις σελίδες 10 11]

1. Ο Τζακ ανεβάζει την παγίδα στο σκάφος

2. Η Ανέτ και ο Τζακ βγάζουν τους αστακούς από ένα μικρό άνοιγμα του μεταλλικού κλουβιού

3. Κάθε αστακός μετριέται με ειδικό εργαλείο