ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Τζόζεφ Πρίστλι
«Η ευστροφία, ο ενθουσιασμός, η ενεργητικότητα και η ανθρωπιά του, το τεράστιο εύρος της περιέργειάς του για καθετί υλικό, ηθικό ή κοινωνικό, η θέση του στην επιστήμη, στη θεολογία, στη φιλοσοφία και στην πολιτική, η ιδιόμορφη σχέση του με τη [Γαλλική] Επανάσταση, καθώς και η θλιβερή ιστορία των άδικων ταλαιπωριών του, ίσως τον καθιστούν τον ήρωα του δέκατου όγδοου αιώνα».—Φρέντερικ Χάρισον, φιλόσοφος.
ΤΙ ΤΟ αξιοσημείωτο επιτέλεσε ο Τζόζεφ Πρίστλι; Οι ανακαλύψεις του και τα συγγράμματά του έχουν επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν οι άνθρωποι το ρόλο της κυβέρνησης, τη φύση του Θεού, ακόμα και τον αέρα που αναπνέουμε.
Είτε έγραφε για την επιστήμη είτε για τη θρησκεία, ο Πρίστλι απέρριπτε θεωρίες και παραδόσεις συνηγορώντας υπέρ των γεγονότων και της αλήθειας. Ας δούμε πώς.
ΑΝΑΖΗΤΑΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ
Μετά τη γνωριμία του με τον Αμερικανό επιστήμονα Βενιαμίν Φραγκλίνο το 1765, ο Τζόζεφ Πρίστλι—που ως τότε ασχολούνταν με την επιστήμη μόνο ως χόμπι—άρχισε να κάνει πειράματα με τον ηλεκτρισμό. Το επόμενο έτος, οι συνάδελφοί του είχαν εντυπωσιαστεί τόσο πολύ από τις ανακαλύψεις του ώστε τον εξέλεξαν μέλος της περίφημης Βασιλικής Εταιρίας του Λονδίνου.
Έπειτα, ο Πρίστλι έστρεψε την προσοχή του στη χημεία. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, ανακάλυψε διάφορα νέα αέρια, όπως την αμμωνία και το υποξείδιο του αζώτου (ιλαρό αέριο). Ανέμειξε επίσης νερό με διοξείδιο του άνθρακα, με αποτέλεσμα να εφεύρει το ανθρακούχο νερό.
Το 1774, ενόσω έκανε πειράματα στη νότια Αγγλία, απομόνωσε ένα αξιοπρόσεκτο αέριο που έκανε τη φλόγα των κεριών λαμπρότερη. Αργότερα, έβαλε δύο ουγγιές (60 χιλιοστόλιτρα) από αυτό το αέριο σε ένα ποτήρι μαζί με ένα ποντίκι. Το ποντίκι επέζησε το διπλάσιο χρόνο από ό,τι θα επιζούσε αν το ποτήρι περιείχε κανονικό αέρα! Αλλά και ο ίδιος ο Πρίστλι εισέπνευσε το αέριο και είπε ότι ένιωθε το θώρακά του «ιδιαίτερα ανάλαφρο και την αναπνοή του πιο άνετη για κάμποση ώρα έπειτα από αυτό».
Ο Τζόζεφ Πρίστλι είχε ανακαλύψει το οξυγόνο.a Εντούτοις, ονόμασε το αέριο «αποφλογισμένο αέρα», συμπεραίνοντας ότι είχε ανακαλύψει συνηθισμένο αέρα ο οποίος δεν περιείχε το φλογιστόν, μια υποθετική ουσία που πίστευαν ότι παρεμπόδιζε την καύση. Αν και το συμπέρασμά του ήταν λάθος, πολλοί εξακολουθούν να θεωρούν αυτή την ανακάλυψη «κορωνίδα του έργου του».
ΑΝΑΖΗΤΑΕΙ ΤΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ
Όπως ο Πρίστλι πίστευε ότι οι προκατασκευασμένες θεωρίες παρεμποδίζουν την εύρεση της επιστημονικής αλήθειας, έτσι συμπέρανε και ότι η παράδοση και οι δογματικές απόψεις παρεμποδίζουν την εύρεση της θρησκευτικής αλήθειας. Η ειρωνεία είναι ότι, στη διάρκεια της ισόβιας αναζήτησής του για Γραφική γνώση, υιοθέτησε μερικές αντιλήψεις οι οποίες συγκρούονταν με αυτά που διδάσκει πράγματι η Γραφή. Για παράδειγμα, κάποια περίοδο δεν πίστευε ότι ο Θεός ενέπνευσε θαυματουργικά τη συγγραφή της. Επίσης, απέρριπτε τη Γραφική διδασκαλία για την προανθρώπινη ύπαρξη του Ιησού.
«Αν επιστήμη είναι η αναζήτηση της αλήθειας, τότε ο Πρίστλι ήταν αληθινός επιστήμονας».—Κάθριν Κάλεν, βιολόγος
Από την άλλη πλευρά, ο Πρίστλι εξέθεσε ψευδείς διδασκαλίες οι οποίες ήταν, και είναι ακόμα, ευρέως αποδεκτές από τις παραδοσιακές θρησκείες. Έγραψε ότι η αλήθεια την οποία δίδαξαν ο Ιησούς και οι ακόλουθοί του διαβρώθηκε αργότερα από αναλήθειες—όπως είναι η ψευδής διδασκαλία της Τριάδας, η εσφαλμένη πεποίθηση ότι η ψυχή είναι αθάνατη, καθώς και η λατρεία ομοιωμάτων, η οποία μάλιστα καταδικάζεται στη Γραφή.
Οι θρησκευτικές αντιλήψεις του Πρίστλι και το γεγονός ότι υποστήριζε την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση εξόργιζαν τους Άγγλους συμπατριώτες του. Το 1791, ένας όχλος κατέστρεψε το σπίτι και το εργαστήριό του, ενώ ο ίδιος κατέφυγε τελικά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν και μνημονεύεται ιδιαίτερα για τις επιστημονικές του ανακαλύψεις, ο Τζόζεφ Πρίστλι πίστευε ότι η απόκτηση γνώσης για τον Θεό και το σκοπό Του ήταν ζήτημα «μέγιστης αξίας και σπουδαιότητας».
a Νωρίτερα, ο Σουηδός χημικός Καρλ Σέελε είχε απομονώσει το οξυγόνο αλλά δεν είχε δημοσιεύσει την ανακάλυψή του. Αργότερα, ο Γάλλος χημικός Αντουάν-Λοράν Λαβουαζιέ έδωσε στο οξυγόνο το όνομα που έχει σήμερα.