کتاب مقدّس و ترجمه‌های متعدد آن

چرا امروزه ترجمه‌های مختلف و متعددی از کتاب مقدّس وجود دارد؟‏ به نظر شما ترجمه‌های جدید از کتاب مقدّس سودمند است یا برعکس،‏ سدّی است در راه درک این کتاب؟‏ کسب اطلاع از منشأ و دلیل ترجمه‌های مختلف از کتاب مقدّس،‏ برای ارزیابی درست آن‌ها مفید است.‏

ابتدا لازم است بدانیم،‏ در چه زمانی و چه کسانی کتاب مقدّس را به قلم آوردند؟‏

منشأ کتاب مقدّس

معمولاً کتاب مقدّس را به دو بخش تقسیم می‌کنند.‏ بخش اول شامل ۳۹ کتاب است که حاوی «کلام مقدّس خدا» است.‏ (‏رومیان ۳:‏۲‏)‏ مردانی وفادار تحت الهام الٰهی این کتاب‌ها را در مدت زمانی طولانی حدود ۱۱۰۰ سال،‏ یعنی از سال ۱۵۱۳ ق.‏م.‏ تا زمانی پس از سال ۴۴۳ ق.‏م.‏ به نگارش درآوردند.‏ قسمت اعظمِ بخش اول این کتاب به زبان عبری نوشته شده است.‏ از این رو آن را نوشته‌های مقدّس عبری می‌نامیم.‏ این بخش «عهد عتیق» نیز خوانده می‌شود.‏

بخش دوم شامل ۲۷ کتاب است که آن‌ها نیز «کلام خدا» است.‏ (‏۱تِسالونیکیان ۲:‏۱۳‏)‏ شاگردان وفادار عیسی تحت الهام الٰهی این کتاب‌ها را در مدت زمان کوتاه‌تری حدود ۶۰ سال،‏ یعنی از سال ۴۱ م.‏ تا ۹۸ م.‏ به قلم آوردند.‏ بخش اعظم این قسمت به زبان یونانی نوشته شده است.‏ از این رو آن را نوشته‌های مقدّس یونانی می‌نامیم و به «عهد جدید» نیز معروف است.‏

کل کتاب مقدّس از این ۶۶ کتاب الهامی تشکیل می‌شود که شامل پیام خدا برای بشر است.‏ اما چرا از این کتاب ترجمه‌های متعدد وجود دارد؟‏ سه دلیل اصلی آن چنین است:‏

• این امکان فراهم شود که مردم کتاب مقدّس را به زبان مادری‌شان بخوانند.‏

• خطاهای نسخه‌برداران تصحیح شود و متن اولیهٔ کتاب مقدّس در دسترس قرار گیرد.‏

• زبانی امروزی جایگزین زبانی کهنه و قدیمی شود.‏

حال،‏ این عوامل چگونه در دو ترجمهٔ نخست از کتاب مقدّس در نظر گرفته شد؟‏

ترجمهٔ یونانی سَبعینی

حدود ۳۰۰ سال پیش از عیسی مسیح،‏ محققان یهودی شروع به ترجمهٔ نوشته‌های مقدّس عبری به زبان یونانی کردند.‏ این ترجمه،‏ ترجمهٔ یونانی سَبعینیa خوانده می‌شود.‏ چرا این کار انجام شد؟‏ زیرا یهودیان بسیاری یونانی صحبت می‌کردند و با زبان عبری آشنا نبودند.‏ این ترجمه به آنان یاری می‌رساند که «نوشته‌های مقدّس» را بخوانند،‏ به آن عمل کنند و به آن عشق ورزند.‏—‏۲تیموتائوس ۳:‏۱۵‏.‏

میلیون‌ها غیریهودیِ یونانی‌زبان از طریق ترجمهٔ سَبعینی با تعالیم کتاب مقدّس آشنا شدند.‏ اما چگونه؟‏ پروفسور هاوارد می‌گوید:‏ «این کتاب از اواسط قرن اول،‏ کتاب مقدّس برای مسیحیان در کلیسا شد که میسیونرها از کنیسه تا کنیسه می‌رفتند تا ‹براساس نوشته‌های مقدّس ثابت کنند که عیسی همان مسیح بود.‏›» (‏اعمال ۱۷:‏۳،‏ ۴؛‏ ۲۰:‏۲۰‏)‏ طبق گفتهٔ محققی به نام بوروس همین امر،‏ یکی از دلایلی بود که بسیاری از یهودیان «علاقه‌شان را به ترجمهٔ سَبعینی»‏ از دست دادند.‏

شاگردان عیسی به‌تدریج نوشته‌های بخش یونانی کتاب مقدّس را دریافت کردند.‏ آنان این بخش را در کنار ترجمهٔ یونانی سَبعینی از نوشته‌های مقدّس عبری گذاشتند و به این ترتیب کل کتاب مقدّس تشکیل شد که ما امروزه در دست داریم.‏

ترجمهٔ وُلگیت به زبان لاتین

حدود ۳۰۰ سال پس از کامل شدن کتاب مقدّس،‏ محققی مذهبی به نام جِروم کتاب مقدّس را به زبان لاتین ترجمه کرد که اکنون به ترجمهٔ وُلگیت معروف است.‏ در آن زمان ترجمه‌های گوناگونی از کتاب مقدّس به زبان لاتین موجود بود.‏ پس چرا نیاز بود این کتاب بار دیگر به این زبان ترجمه شود؟‏ در «دایرة‌المعارف بین‌المللی و مستند کتاب مقدّس»‏b آمده است که جِروم قصد داشت که «اصطلاحات نادرست،‏ خطاهای بارز و حذف یا اضافات غیرضروری» را تصحیح کند.‏

جِروم بسیاری از این اشتباهات را تصحیح کرد.‏ مسئولین کلیسا اعلام کردند که ترجمهٔ وُلگیت تنها نسخهٔ معتبر از کتاب مقدّس است و برای قرن‌ها بر این اعتقاد پافشاری کردند.‏ کلیسا با این کار صدمهٔ بزرگی به مردم زد.‏ وُلگیت کتابی نبود که به عموم مردم برای درک تعالیم کتاب مقدّس کمک کند،‏ چون بسیاری اصلاً زبان لاتین نمی‌دانستند.‏

ترجمه‌های بیشتر

در این میان ترجمه‌های دیگری از کتاب مقدّس تهیه شد،‏ همچون ترجمهٔ معروف پِشیتای به زبان سُریانی که حدود قرن پنجم میلادی صورت گرفت.‏ اما پس از مدت‌ها در قرن ۱۴ میلادی بود که بار دیگر تلاش شد که ترجمه‌های دیگری تهیه شود تا عموم مردم بتوانند نوشته‌های مقدّس را به زبان خود بخوانند.‏

در انگلستان در اواخر قرن ۱۴ میلادی جان ویکلیف کتاب مقدّس را به زبان انگلیسی ترجمه کرد تا برای مردم عادی سرزمینش قابل فهم باشد.‏ کمی پس از آن،‏ شیوهٔ چاپ یوهانس گوتنبرگ راه را برای محققین کتاب مقدّس باز کرد که ترجمه‌های جدید از کتاب مقدّس را به بسیاری از زبان‌های زندهٔ اروپایی چاپ و توزیع کنند.‏

زمانی که ترجمه‌های دیگری در زبان انگلیسی به چاپ رسید،‏ منتقدین،‏ این پرسش را مطرح کردند که آیا نیاز است که از یک زبان ترجمه‌های مختلف تهیه شود.‏ جان لوئیس یکی از روحانیون قرن هجدهم انگلیس نوشت:‏ «زبان کهنه و غیر قابل فهم می‌شود،‏ از این رو لازم است که ترجمه‌های قدیمی مرور شود و به زبانی امروزی و قابل فهم برای مردم تغییر داده شود.‏»‏

امروزه برای مرور و تجدیدنظر در ترجمه‌های قدیمی،‏ محققانِ کتاب مقدّس موقعیت بسیار بهتری دارند.‏ آنان درک روشن‌تری از زبان‌های باستانی کتاب مقدّس دارند.‏ همچنین نسخه‌های کهنِ باارزشی از کتاب مقدّس در دست دارند که در سال‌های اخیر یافت شده است.‏ این عوامل کمک می‌کند که متن اصلی کتاب مقدّس را دقیق‌تر ترجمه کنند.‏

ویرایش‌های جدید از کتاب مقدّس می‌تواند بسیار مفید باشد.‏ بی‌شک لازم است در خصوص برخی از آن‌ها محتاط بود.‏c اما اگر آنان که دست به ویرایش و ترجمهٔ کتاب مقدّس می‌زنند محبت و عشقی خالصانه به خدا داشته باشند،‏ حاصل کارشان بسیار سودمند و مفید خواهد بود.‏