Sa Mua Tiko e Vei na Lotu?
E veivakurabuitaki dina na kena bula tale na lotu ena Soviet Union makawa. Mai Rusia mada ga, e 50 na pasede na lewenivanua era kaya nira lotu Orthodox, qai vica vata na milioni era lewe ni veimatalotu tale e so. E so vei ira na lotu dede e kea na lotu Isilami, lotu Vakajiu, kei na lotu Buddha vaka tale ga kina na iVakadinadina i Jiova.
Ena 1891 sara, era sikovi Kishnev, Rusia (o Chisinau, Moldova ena gauna oqo) na mata ni Gonevuli ni iVolatabu, na yacadra na iVakadinadina i Jiova me yacova na 1931. Era dau soqoni e kea kei ira na nodra itokani vakabauta. Ena 1928, o George Young, e dua a matataki ira na Gonevuli ni iVolatabu, a veivosaki kei ira na vakailesilesi ni Soviet Union e Moscow, Rusia, me kerea na veivakadonui mera tabaivola vakaivolatabu ena matanitu oya. E muri, era sa qai kilai levu na iVakadinadina ena sasaga ni Soviet Union me vakawabokotaki ira.
Ni sa mai kasere vakasauri na Soviet Union rauta na tini na yabaki sa oti, era tekivu vakasamataka na tamata, ‘Na cava mada a via vakawabokotaka kina na lotu na Soviet Union?’ Era lomatarotarotaka e levu vei ira era sa tuberi mai vakabalavu ni sega na Kalou se na vinaka cava ena kauta mai na lotu. Ni vakatabui tu na vakayagataki ni iVolatabu, e tu beka kina na isaunitaro ni leqa e sotava tu na kawatamata? Era sa tekivu vaqaqa sara ga vakataki ira na kai Rusia.
Dua na Leqa Vou Ena Lotu
Na nodra kauai ena iVolatabu e le levu e vakavurea e dua na leqa vou ena lotu ena Soviet Union makawa. E kaya na niusiveva na Guardian ni Lodoni, Igiladi, ena yabaki sa oti: “Sa mai oti beka na ‘valuti ni Kalou,’ ia ni se qai sivi ga oqo e tini na yabaki na kena sa kasura ena madua na imatai ni matanitu e kilai levu ni sega ni vakabauta na Kalou, e sa rairai itekitekivu tale ga ni ivalu ni veisavosa ni lotu e Rusia.” Na cava na ivalu ni veisavosa ni lotu e kaya oya na niusiveva?
Me vaka e tukuni ena ulutaga sa oti, e nodra itokani voleka sara na iliuliu ni Soviet Union na lotu Orthodox vakarusia me bula rawa tiko kina, me vukei tale ga mai na matanitu. E vakamacalataka na Guardian na kena tomani tiko ga na cakacaka vata vakaveivolekati oqo: “E rivarivabitaki ni laurai ena loma ni 10 na yabaki sa oti na nodrau cakacaka vata vakaveivolekati na lotu kei na matanitu e sega ni via ciqoma ni a cala ena nona a kidomoka tu mada na lotu e liu. E dau tokona vakawasoma na matanitu o Rusia (me vaka na nona tokona na Peteriaki na ivalu mai Chechnya), e solia kina vua na doudou me vakamua na matanitu ena veika vakapolitiki.”
E veivakamuai na Los Angeles Times, 10 Feperueri, 1999, ina kaukaua vakapolitiki ni lotu ena nona ivakamacala ina Law of Freedom of Conscience and Religious Associations (Lawa ni Galala ni Lewaeloma Kei na Lotu). E kaya na Los Angeles Times ni “a vakavurea na lotu Orthodox vakarusia” na lawa oqo, qai sainitaka ena Sepiteba 1997 o Boris Yeltsin, na peresitedi ena gauna oya. E solia na lawa ina lotu na kaukaua me lotu ni “vanua,” wili kina na lotu Isilami, lotu Vakajiu, kei na lotu Buddha. E lavaki tale ga ena lawa oqo mera rejisitataki tale na isoqosoqo ni lotu e Rusia.
E kaya na New York Times, 11 Feperueri, 1999, ni sa vakadonui oti na lawa oqo, “sa qai buturaki ira na kena meca na lotu Orthodox.” E tomana na Times: “Ena Okosita sa oti, a vakatura o Aleksei II, na Peteriaki ni lotu Orthodox vakarusia, me vakatabui na nodra cakacaka na kaulotu wavoki, vakabibi vei ira era tovolea mera vagolei ira tani na tamata mai na ‘lotu ni nodra itubutubu.’” Tekivu mai kea na sasagataki ni vakatabui ni nodra cakacaka na kaulotu wavoki, e vakavuna na ka e kilai me “ivalu ni veisavosa ni lotu.”
Dua na Takete
E dua na takete levu ni veivakasasataki e liutaka na lotu Orthodox vakarusia o ira na iVakadinadina i Jiova. Ena 20 June, 1996, ena sasaga me tababokoci na lotu muri tamata, a tekivutaka kina ena nona valenivolavola na dauveibeitaki e Moscow na kisi ni veilewai mai na Committee for the Protection of Youth From False Religions (Komiti ni Nodra Taqomaki na iTabagone Mai na Lotu Lasu). E dina ni sa bokoci vakavica na kisi oqo ni sega na ivakadinadina ni nodra basulawa na iVakadinadina i Jiova, ia a kau cake tiko ga mai ena gauna kece oqori.
Ia e toso tiko ga na vakatetei ni kedra itukutuku lasu na iVakadinadina. E volai ena itabataba ni 21 Noveba, 1998 ni Komsomolskaya Pravda, e dua na niusiveva ni Rusia e rauta ni dau 1,200,000 na levu ni kena itabataba: “Ena loma ga ni rua na yabaki, e sa tabaka na lotu Orthodox vakarusia e sivia e tini na ivola, brochure, kei na ivola ni vuli e ‘baleti ira vakatabakidua’ era vakabauti Jiova.” Na cava na vuna e via vakacacani ira kina na iVakadinadina na lotu?
“E kena irairai,” e tomana na Komsomolskaya Pravda, “ni vuna levu ni vakatinitaki na kedra iwiliwili na lewe ni isoqosoqo oqo ena rauta ga na vitu na yabaki sa oti, ia na lotu Orthodox vakarusia, me vakataki ira kece na isoqosoqo era tuvai vakaitutu na liutaka, e sega ni vinakata me dua me sivi koya.”
E kauaitaki sara vakalevu e vuravura ni sa dola tale na nodra kisi na iVakadinadina i Jiova ena itekivu ni 1999. E kaya e dua na ulutaga liu ni New York Times, 11 Feperueri: “Dikeva na Mataveilewai e Moscow na Vakatatabu Baleti Ira na iVakadinadina i Jiova.” E vakamacalataki ena ulutaga: “Sa dola na kisi ena mataveilewai ni veileti e Moscow, e rogoci ena dua na valeniveilewai lailai ga, era sa wanonova matua sara na veisoqosoqo vakalotu kei ira na veisoqosoqo era dau valataka na dodonu ni lewenivanua ni imatai ni sasaga me taurivaki kina na [Lawa ni Galala ni Lewaeloma Kei na Lotu] me yalana na galala ni sokalou.”
E vakamacalataka o Lyudmila Alekseyeva, na peresitedi ni International Helsinki Federation (Matabose Mai Helsinki ni Taqomaki ni Dodonu ni Lewenivanua e Vuravura), na vuna e wanonovi matua sara kina na nodra kisi na iVakadinadina. E kaya ni kevaka “era qaqa” o ira era buturaki ira na iVakadinadina, era “sa na qai doudou kina mera basuraki ira na isoqosoqo tale e so” era sega tu ni wili mera lotu ni vanua. Mai rube tale na kisi ena 12 Maji, 1999. Ia ena vula ga e tarava, ena 29 Epereli, sa vakadonuya na Minisitiri ni Lawa e Rusia me sa rejisitataki na “Administrative Center of Jehovah’s Witnesses in Russia (iTikotiko Liu ni iVakadinadina i Jiova e Rusia).”
Dina ni sa tiko na veivakadonui ni matanitu, e toso tiko ga na nodra vakasasataki na iVakadinadina kei ira na matalotu lalai e Rusia kei na veivanua tale e so ena Soviet Union makawa. E kaya o Lawrence Uzzell, na dairekita ni Keston Institute e Okosivote, Igiladi, ni “vinaka meda kila na veika era sotava na iVakadinadina i Jiova” baleta ni ka era na sotava e dau idusidusi “ni veika ena qai yaco e muri.” Io, e rui bibi ni vauci kina na dodonu ni nodra galala vakalotu e vicasagavulu na milioni na tamata!
Sega ni Dodonu Mera Vakasasataki
Ena imatai ni senitiuri, era a vakacacani ira na imuri i Jisu na bete levu kei na iliuliu ni lotu. (Joni 19:15; Cakacaka 5:27-33) E tukuni me baleta na lotu Vakarisito: “Keimami kila ni sa vosa vakacacataki na lotu tani oqo e na veivanua kece ga.” (Cakacaka 28:22, VV) Ena sega kina ni ka ni kurabui, nira na vakacacani tale ga na lotu Vakarisito dina nikua, me vaka ga na nodra vakacacani tiko na iVakadinadina i Jiova.
Ia nira sa dikeva vinaka na ivakadinadina me baleti ira na lotu Vakarisito taumada, e veivakasalataki kina o Kamelieli, na Farisi kilai levu e qasenivuli tale ga ni Lawa: “Ni kakua ni vakasagai iratou na tamata oqo; ni laivi iratou mada ga. Kevaka e ka vakatamata na ka e ratou sa nakita ka cakava tiko, e na vakarusai ga. Ia kevaka e ka mai vua na Kalou, ko ni na sega ni vakarusa rawa. De lakolako ga ko ni na qai kunea ni ko ni veisaqasaqa tiko kei na Kalou!”—Cakacaka 5:38, 39, VV.
E vaka kina na nodra sasaga na meca ni iVakadinadina i Jiova ena gauna oqo. Era qai tini e vei? E vola ena Komsomolskaya Pravda o Sergey Blagodarov, e dua e lotu Orthodox: “Ena loma ni duanadrau vakacaca na yabaki, e sega ni bau dua mada ga na matanitu e vuravura me vakadinadinataka nira cala vakalawa na isoqosoqo oqo, se ni cala vakalawa na kena yavu.”
Sa Mua Tiko e Vei na Lotu?
E cavuti ena iVolatabu ‘na lotu savasava e sega ni cala.’ (Jemesa 1:27a) Me vaka e tukuni ena ulutaga sa oti, ni vakatoka na iVolatabu na isoqosoqo ni lotu lasu kei vuravura me dua na “yalewa . . . sa dautagane vakalevu . . . o koya era sa veibutakoci kaya ko ira na tui kei vuravura.” Na ivakatakarakara oqo ni yalewa dautagane—“o Papiloni na Ka Levu”—e tukuni ni “sa mateni e na kedra dra na tamata yalododonu, kei na kedra dra na tamata era sa mate e na vuku i Jisu.”—Vakatakila 17:1-6.
Sa bau veiganiti dina na ivakamacala oqo me baleta na nodra veitokoni na lotu kei ira na iliuliu vakapolitiki e vuravura me taqomaki tiko ga kina na nodra itutu kei na veivuke era rawata mai kina! Ia, e sa matata vinaka tu na veika ena qai yaco vua na yalewa dautagane ivakatakarakara oqo. E kaya na iVolatabu: “Ena yaco vata kina vua na mate ca e na dua na siga, a mate, kei na tagi, kei na dausiga; ia ena vakamai e na buka waqa: ni sa kaukauwa na Turaga na Kalou sa cudruvi koya.” Oqo gona na vuna sa vakatotolotaki kina na nona ivakasala na agilosi: “Dou lako tani mai vua . . . me kakua ni tauvi kemudou na nona mate ca”!—Vakatakila 18:4, 7, 8.
Ni vakamacalataka na tisaipeli o Jemesa na “lotu savasava,” e kaya me “kakua ni tauvi koya na duka ni ka vakavuravura.” (Jemesa 1:27b) Kuria, ni kaya o Jisu Karisito me baleti iratou na nona imuri: “Era sa sega ni vakavuravura, me vaka ka’u sa sega ni vakavuravura.” (Joni 17:16) O sa raica rawa na vuna era vagalalataki ira kina na iVakadinadina i Jiova mai na veika dukadukali vakapolitiki ni vuravura oqo? Era cakava oqo baleta ni sa vakatabakidua sara ga na nodra nuidei ena vosa ni yalayala vakaivolatabu: “Ko vuravura sa lako tani yani, kei na kena gagadre talega; ia ko koya sa cakava na ka sa vinakata na Kalou, sa tu dei ga ka sega ni mudu.”—1 Joni 2:17.
[iYaloyalo ena tabana e 15]
Na veilewai mai Moscow ena Feperueri 1999. Na ito e beitaki (imawi), o turaganilewa (e loma), kei na ito ni veibeitaki (imatau)
[iYaloyalo ena tabana e 15]
E volai ena iVolatabu na vanua sa mua tiko kina na lotu kece