Na Rai ni iVolatabu

Ka Mo Kila me Baleta na Kirisimasi

SA RA marautaka oti e vica vata na milioni na tamata e vuravura na Kirisimasi ni 2002. Rairai o a dua tale ga vei ira. Ena yasana kadua, de sega beka ni nomu ivalavala mo dau vakaitavi ena veika vakalotu e vauca na soqo kilailevu oqo. Se sala cava ga o muria, o na sega ga ni drotaka rawa na veivakamuai ni Kirisimasi. E vakilai oqo ena buturara ni veivoli kei na ka ni veivakamarautaki, bau kina ena veivanua era sega ni lotu Vakarisito.

Na cava o kila me baleta na Kirisimasi? E vakaivolatabu beka na kena solevutaki na siga e sucu kina na Karisito? Na cava e vu dina ni kena solevutaki e veiyabaki na soqo kilailevu oqo ena 25 Tiseba?

Vakatabui na Solevutaki ni Kirisimasi

Ke o vakayagataka na gauna mo vakekeli ena ulutaga Kirisimasi, o na raica ni a sega ni yavutaki mai na nodra ivakavuvuli na lotu Vakarisito dina. Era vakadinadinataka tale ga oqo e levu na vuku ni iVolatabu kei na vuqa na matalotu. O koya gona, ena 1647 a sega ni kurabuitaki na vakatulewa a tauca na matanitu nei Cromwell mai Igiladi, oya me siga ni veivutuni na siga ni Kirisimasi, a qai vakatabuya vakadua ena 1652. Mai na 1644 ina 1656 era dau bose ena 25 Tiseba e veiyabaki na lewe ni matanitu oqo. A kaya na daunitukutuku makawa o Penne L. Restad, “era kila na italatala nira na bala i valeniveivesu ke ra vunautaka na gauna a sucu kina o Jisu. Ke ra ukutaka na ivakatawa na nodra valenilotu era na totogitaki. E volai sara tu ga ena lawa, na siga ni Kirisimasi ena vaka ga na siga ni veivoli tale e so, nira na dola na sitoa.” Na cava e vaka kina oya? Nira vakabauta na lotu Puritan ni sega ni dodonu vua na lotu me tauyavutaka e dua na ivakavuvuli e sega ni cavuti ena iVolatabu. Ra mani gumatua kina na vunautaka qai veisoliyaka na ivola e vakacala na kena solevutaki na Kirisimasi.

A yaco na ituvaki vata oqo mai Noca Amerika. Ena loma ni yabaki 1659 kei na 1681, a vakatabui na solevutaki ni Kirisimasi ena Massachusetts Bay Colony.a E tukuni ena lawa a vakaturi ena gauna oya, ni sega ni dodonu me solevutaki na Kirisimasi ena ivalavala se na kena icakacaka cava ga. Era na totogitaki na beca na lawa oqo. Sega ni o ira wale ga na lotu Puritan mai New England a vaka oya na nodra rai, e so sara mada ga na ilawalawa ena vanua vakataki Delaware, New Jersey, Niu Yoka kei Pennsylvania era sega tale ga ni dau solevutaka na Kirisimasi. Era a duavata kei ira na lotu Puritan na Quakers mai Pennsylvania ena rai oqo. A kaya e dua a bula ena gauna oya ni “oti vakalailai ga nona tu vakataki koya o Mereke, a wasei ira na lewenivanua e Philadelphia o Elizabeth Drinker, e dua na Quaker, ina tolu na iwasewase. E tiko o ira na Quaker era ‘sega ni bau okata me dua na ka na siga ni Kirisimasi,’ tiko e so era solevutaka ena vuku ni nodra vakabauta vakalotu, sa qai tiko o ira era ‘vakayagataka na soqo oqo mera marau kina vakalialia.’”

O Henry Ward Beecher, e dua na italatala kilai ni Mereke a susugi ena vuvale lotu Calvinist, a lailai ga na ka e kila me baleta na Kirisimasi me yacova ni sa yabaki 30. A vola o Beecher ena 1874: “E sega ni ivakarau ni noqu bula na solevutaki ni Kirisimasi.”

O ira na lotu Baptist taumada kei ira na Congregationalist era a sega ni kunea rawa e dua na yavu vakaivolatabu ni kena solevutaki na siga a sucu kina o Karisito. E kaya e dua na ivola nira sa qai mai tekivu solevutaka ga na Kirisimasi na lotu Baptist e Newport [mai Rhode Island] ena 25 Tiseba, 1772. A yaco oqori ni oti tale e 130 na yabaki mai na kena tauyavutaki na imatai ni lotu Baptist e New England.

iTekitekivu ni Kirisimasi

E kaya na New Catholic Encyclopedia: “E sega ni kilai na siga a sucu kina na Karisito. E sega ni vakatakila na kosipeli na siga se na vula. . . Ena nona ivakamacala a vakatututaka o H. Usener . . . ra qai ciqoma e levu na vuku nikua, oya me digitaki na siga balavu duadua ena vula i liliwa me siga a sucu kina na Karisito (25 Tiseba ena ivolanivula na Julian Calendar, qai 6 Janueri ena nodra ivolanivula na kai Ijipita), baleta na siga oqo, e dau tekivu cila tale kina na matanisiga ena vualiku ni noda vuravura, ra dau solevutaka kina na dies natalis Solis Invicti (na siganisucu ni matanisiga qaqa) o ira na lotu butobuto era imuri i Mithra. A kacivaka o Aurelian ena 25 Tiseba, 274, ni o koya na kalou matanisiga e nodra dauveitaqomaki duadua ga na matanitu o Roma, a qai tara e dua na kena valenisoro ena Campus Martius. A tauyavutaki gona na Kirisimasi ena gauna sara ga e kaukaua tu kina e Roma na sokaloutaki ni matanisiga.”

A kaya na ivola na Cyclopœdia erau vola o M’Clintock kei Strong: “A sega ni vakaroti vakalou me dau vakananumi na Kirisimasi, e sega tale ga ni volai ena Veiyalayalati Vou. E sega ni kilai rawa na siga ni sucu i Karisito mai na Veiyalayalati Vou, se mai na dua tale na vanua.”

“Vakasama Tawa Yaga ka Lasu Wale”

Mai na veitikina sa vakamacalataki oti, e dodonu li vua na lotu Vakarisito me vakaitavi ena kena solevutaki na Kirisimasi? E marautaka beka na Kalou ke bosoki vata na nona sokaloutaki kei na nodra vakabauta kei na nodra ivakavuvuli na sega ni qaravi koya? A veivakasalataki kina na yapositolo o Paula ena Kolosa 2:8, VV: “Mo ni qarauni kemuni de dua e rawai kemuni e na vakasama tawa yaga ka lasu wale ni vuku vakatamata, ka vu mai na i tukuni makawa, kei na veiyalo makawa ni vuravura ka segai mai vei Karisito.”

A vola tale ga na yapositolo: “Dou kakua ni veitokani vata vakatani kei ira era sa sega ni vakabauta: sa veitokani vakaevei na yalododonu kei na tawa-yalododonu? se rau sa veiwekani vakaevei na rarama kei na butobuto? se rau sa veivinakati vakaevei na Karisito kei Piliali [o Setani]? se rau sa vakaitavi vata vakaevei ko koya sa vakabauta kei koya sa sega ni vakabauta?”​—2 Korinica 6:14, 15.

Nodra dikeva na ivakamacala matata oqo, era sega kina ni dau solevutaka na Kirisimasi na iVakadinadina i Jiova. Me salavata kei na ka e kaya na iVolatabu, era saga mera muria “na lotu savasava ka sega ni cala e mata ni Kalou,” ena nodra qarauna me ‘kua ni tauvi ira na duka ni ka vakavuravura.’​—Jemesa 1:27.

[iVakamacala e ra]

[Tikina bibi ena tabana e 16]

Ena 1652, a vakatabuya na matanitu kei Peritania na kena solevutaki na Kirisimasi

[ Tikina bibi ena tabana e 17]

“E sega ni ivakarau ni noqu bula na solevutaki ni Kirisimasi”​—HENRY WARD BEECHER, ITALATALA NI MEREKE

[iYaloyalo ena tabana e 17]

Era dau solevutaka na 25 Tiseba na lotu butobuto era imuri i Mithra kei na kalou matanisiga (e laurai ena ivakatakarakara)

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris