Wase 3
E Rui Bibi Dina se Lotu Cava Mo Lewena
1. Na cava era vakabauta e so me baleta na lotu?
‘E VINAKA na lotu kece ga,’ era kaya e le vuqa. ‘Era dui sala e basika vata ena dua ga na vanua.’ Ke dina oqo, ena sega kina ni bibi se lotu cava o lewena, ni vakadonuya na Kalou na lotu kece. E vaka beka kina?
2. (a) Na cava era via kitaka vei Jisu na Farisi? (b) O cei era kaya na Farisi ni tamadra?
2 Ni bula voli e vuravura o Jisu, sa tu e dua na matalotu e yacana na Farisi. Era a vakatubura e dua na i vakarau ni sokalou era vakabauta ni vakadonuya na Kalou. Ia, era qai via vakamatei Jisu ena gauna oqori na Farisi! Qai tukuna kina vei ira o Jisu: “Dou sa kitaka na nona cakacaka na tamamudou.” Era a qai kaya: “E dua bau na tama i keimami, na Kalou.”—Joni 8:41.
3. O cei a qai kaya o Jisu ni tamadra na Farisi?
3 A tamadra dina beka na Kalou? A vakadonuya beka na Kalou na i vakarau ni nodra lotu? E sega! E dina sa tu na iVola Tabu vei ira na Farisi era nanuma ni ra sa muria tiko, ia e vakacalai ira dina tu na Tevoro. A kaya gona kina vei ira o Jisu: “A tamamudou na tevoro, ia dou sa via kitaka na gagadre ca ni tamamudou. Ko koya na dauveivakamatei mai nai vakatekivu, a sa sega ni vakabauta na ka dina, . . . ni sa daulasulasu ko koya, ka sa vu ni ka oqo.”—Joni 8:44.
4. A raica vakacava o Jisu na nodra lotu na Farisi?
4 E macala vinaka sara tu ni ra lotu lasu na Farisi. E qaravi tiko kina na loma ni Tevoro, sega ni loma ni Kalou. A sega ni raica o Jisu me vinaka na nodra lotu, a vakacala ga. A kainaka o koya vei ira na Farisi daulotu o ya: “Dou sa sogota na matanitu vakalomalagi vei ira na tamata: ni dou sa sega ni curu rawa kina koi kemudou, se laivi ira era sa curu tiko me ra curu kina.” (Maciu 23:13) Ena vuku ni ra sokalou lasu tiko, a vakatokai ira kina na Farisi o Jisu me ra dauveivakaisini ka luve ni gata loaloa. Ena vuku ni ca ni nodra i valavala e kaya kina o koya ni ra na rusa.—Maciu 23:25-33.
5. A vakaraitaka vakacava o Jisu ni lotu e vuqa e sega ni dui gaunisala era basika vata ga ki na dua na vanua?
5 E sega ni a vakavulica o Jisu Karisito me dui sala e basika vata ena dua ga na vanua ni bula na lotu kece. E kaya o Jisu ena nona i Vunau ena Ulunivanua: “Dou curu ki na matamata-ni-koro qiqo: ni sa lalaga na matamata-ni-koro, ka rabailevu na sala, sa basika ki na rusa, a ra sa lewe vuqa sa curu kina; ni sa qiqo na matamata-ni-koro, ka rabailailai na sala, sa basika ki na bula, a ra sa lewe lailai sa kunea.” (Maciu 7:13, 14) Ni ra sega ni qarava na Kalou ena sala dodonu, e lewe vuqa era muria kina na sala ki na rusa. Ia e lewe lailai wale era muria tiko na sala e basika ki na bula.
6. Na cava eda vulica rawa ni da dikeva nodra sokalou na matanitu o Isireli?
6 Ni da raica na ka e cakava na Kalou ena matanitu o Isireli, e macala vinaka ni rui bibi me qaravi na Kalou ena sala e vakadonuya o koya. A vakasalataki ira na Isireli na Kalou me ra kua ni maliwai ira na lotu lasu ni veimatanitu e tu voliti ira. (Vakarua 7:25) Ni o ira oqori era dau cabora na luvedra vua nodra kalou, ra cakava na i valavala dukadukali ni veiyacovi, bau kina na veimoceri vakatagane se yalewa. (Vunau ni Soro 18:20-30) A vakarota kina na Kalou vei ira na Isireli me ra kakua ni cakava na i valavala oqori. E totogitaki ira ni ra talaidredre ni ra laki qarava na kalou tani. (Josua 24:20; Aisea 63:10) O koya gona e rui bibi dina na nodra lotu.
E TU LI EDAIDAI NA LOTU LASU?
7, 8. (a) Na cava era a cakava na lotu ena i valu levu e rua sa oti? (b) Na cava mada o nanuma ena rai ni Kalou me baleta na ka e cakava na lotu ni sa dau yaco na i valu?
7 Vakaevei na lotu e drau sa tu edaidai? O sa rairai vakadinata tu ni levu na ka sa caka ena yaca ni lotu e sega ni vakadonuya na Kalou. Donuya na ivalu levu e rua sa oti, na i valu era bulata mai e milioni era se bula tiko, era a veivakauqeti kina na lotu ena i to ruarua me ra laki veivakamatei. “Ni vakamatea na kai Jamani—vakamatei ira,” a kaya na bisovi mai Lodoni. Ia, ena i to kadua, e tukuna na ajibisovi mai Cologne vei ira na kai Jamani: “Keimami vakaroti kemuni ena yaca ni Kalou mo ni vala tiko me yacova na mate me rokovi ka lagiti kina na vanua.”
8 Na Katolika era vakamatea na Katolika, ena nodra veivakadonui na kena i liuliu vakalotu, era cakava tale ga vaka kina na Lotu Vukitani. A vakatutusa kina o na i talatala Harry Emerson Fosdick: “Ena loma sara mada ga ni neimami veivalenilotu keimami a bau laki vakarewa kuila kina . . . Keimami vakacerecerea na Tui ni Sautu ia ena gauna vata ga oqori, keimami vakalevulevuya tale ga na i valu.” Na cava mada o nanuma ena rai ni Kalou ke dua na lotu e kaya ni cakava na lomana, qai vakalevulevuya tale na veivaluvaluti?
9. (a) E vakaevei nodra nanuma na le vuqa baleta na ca era cakava na lewe ni dui lotu? (b) Ni sa vakavuravura na lotu, na cava sa da na kaya kina?
9 Sa ra vakanadakuya na Kalou kei Karisito ena gauna oqo e lewe milioni ena vuku ni ca era cakava na lewe ni dui lotu ena yaca ni Kalou ena veigauna sa oti. Sa ra beitaka na Kalou ena veivaluvaluti vakadomobula ni veilotu, me vaka nodra a vala na Katolika vata na Musulomani e yacana na “Crusades,” kei na nodra vala na Musulomani vata na Idu, kei na nodra dau veivaluti na Katolika vata na Lotu Vukitani. Era dusia na nodra labati na Jiu ena yaca i Karisito, ra dusia tale ga na veivaqaqai vakadomobula ni lotu Katolika. Ia, e dina ga ni ra tukuna na i liuliu ni lotu era cakava na ka ca vakasisila ni Tamadra na Kalou, e sega beka ni ra luve ni Tevoro me vakataki ira ga na Farisi e vakacalai ira o Jisu? Ni kalou ni vuravura oqo o Setani, e sega ni dodonu me da kurabuitaka ni lewa tale ga o koya na nodra lotu na tamata e vuravura.—2 Korinica 4:4; Vakatakila 12:9.
10. Na cava e so na ka e caka ena yaca ni lotu o sega ni vakadonuya?
10 E sega ni vakabekataki ni levu na ka e caka edaidai ena yaca ni lotu o na vakabauta ni sega ni dodonu. O sa na rairai rogoca ni ra se ciqomi tiko ga ena nodra lotu me ra tamata rokovi e so e vakasisila tu na nodra i valavala. De o sa na kilai ira tiko na i liuliu ni lotu era i tovo ca sara, era se vakadonui tiko ga me ra i liuliu vinaka e nodra matalotu. E so na i liuliu era kaya ni sega ni cala na veimoceri vakatagane se yalewa, se veiyacovi ni bera na vakamau. Ia o na rairai kila tiko ni sega ni kaya na i Vola Tabu na ka oqori. Ni a vakamatei ira sara mada ga na nona tamata na Isireli na Kalou ni ra a cakava na ka vaka oqori. Ena ka vata oqori a vakarusai Sotoma kei Komora sara ga kina o koya. (Juta 7) Sa voleka ni cakava tale ga na ka oqori vei ira na lotu lasu kece ni gauna oqo. Ena i Vola Tabu e vakatakarakarataki na lotu vaka o ya me yalewa dautagane, baleta ni veidauci tiko kei ira na “tui kei vuravura.”—Vakatakila 17:1, 2, 16.
SOKALOU E VAKADONUYA NA KALOU
11. Na cava e vinakati me vakadonuya na Kalou na noda sokalou?
11 Ni sega ni vakadonuya na lotu kece na Kalou, me da taro mada: ‘Au sa sokalou tiko beka vua na Kalou ena sala e vakadonuya o koya?’ Eda kila vakacava ni da sa cakava dina tiko? E sega na tamata e lewa se cava na sokalou dina, na Kalou ga. Me vakadonuya gona na Kalou na noda sokalou, e dodonu me yavutaki dei ena i Vola Tabu, na Vosa ni Kalou e dina. E dodonu tale ga me da duavata kei koya na dauvola i Vola Tabu ni a kaya: “Me dina ga na Kalou, ka me lasu na tamata kecega.”—Roma 3:3, 4.
12. Na cava a kaya kina o Jisu ni sega ni vakadonuya na Kalou na nodra sokalou na Farisi?
12 E sega ni vaka oqori nodra vakasama na Farisi ena i matai ni senitiuri. Era lewa ga na ka me ra vakabauta, kei na nodra i vakavuvuli ka sega ni muria na Vosa ni Kalou. Na cava a qai yacovi ira kina? E kaya vei ira o Jisu: “Ia dou sa vakawaletaka na vunau ni Kalou e na nomudoui vakavuvuli. A dauveivakaisini koi kemudou! sa tukuni kemudou vakavinaka eliu ko Aisea, ni sa kaya, O ira na tamata oqo era sa vakarokorokotaki au ena gusudra, Ia na yalodra sa yawa tani vei au: A sa sega ni yaga na nodra masuti au, Ni ra sa vakatavuvulitaka na vunau ni tamata mei vakavuvuli.” (Maciu 15:1-9; Aisea 29:13) Ke da via vakadonui vua na Kalou, e vinakati me da vakadeitaka ni veika eda vakabauta e duavata kei na i vakavuvuli ni i Vola Tabu.
13. Na cava a kaya o Jisu me da cakava me vakadonui keda kina na Kalou?
13 E sega na betena me da kaya eda vakabauti Karisito da qai kitaka na ka eda nanuma ga ni dodonu. Na ka bibi e vinakati me da qara mada se cava e loma ni Kalou ena ka oqori. A vakaraitaka oqo o Jisu ena nona i Vunau ena Ulunivanua ni a kaya: “Ena sega ni curu ki na matanitu vakalomalagi ko ira kecega sa kaya vei au, Turaga, Turaga; ko koya ga sa cakava na loma i Tamaqu sa tiko mai lomalagi.”—Maciu 7:21.
14. Na cava ena vakatokai keda kina o Jisu me da “daukitaka nai valavala ca” dina ga eda kitaka tiko na “cakacaka vinaka”?
14 E rawa ni da sa cakava tiko na ka eda nanuma ga sa “cakacaka vinaka,” ka da cakava ena yaca i Karisito. Oqori ena tawayaga sara ke da sega ni cakava na loma ni Kalou. Eda na vakataki ira ga kina na tamata sa qai tukuni ira o Karisito: “Era na lewe vuqa ena kaya vei au e na siga ko ya, Kemuni na Turaga, na Turaga, keimami a sega li ni vakavuvuli e na yacamuni? ka vakasevi ira na tevoro e na yacamuni? ka kitaka na cakacaka-mana e vuqa e na yacamuni? Ia ka’u na qai tukuna vei ira, Au sa sega sara ni kilai kemudou; dou lako tani vei au, koi kemudou sa daukitaka nai valavala ca.” (Maciu 7:22, 23) Io, e rawa ni da sa cakava tiko na ka eda nanuma ga ni vinaka—era mani vosavinakataki keda kina se vakalagilagi keda sara beka na tamata—ia ke da sega ni cakava na ka e kaya na Kalou ni dodonu, ena vakatokai keda o Jisu Karisito ni da “daukitaka nai valavala ca.”
15. Na cava e vinaka kina me da muria na ka era a kitaka mai Peria?
15 Ni levu na lotu edaidai era sega ni cakava na loma ni Kalou, ena sega kina ni rawa vua e dua me nanuma wale tu ga ni i vakavuvuli ni lotu e lewena e duavata kei na Vosa ni Kalou. Na nona taurivaka na i Vola Tabu e dua na lotu, e sega ni sa i vakadinadina ni ka kece e vakavuvulitaka kei na ka e cakava e vaka i Vola Tabu. Sa bibi gona kina me da raica sara ga o keda se sa vaka kina se segai. Era a vakadonui na lewe ni korolevu o Peria baleta, ni vunau oti ga vei ira o Paula, era dikeva sara ena i Vola Tabu se dina na ka a tukuna vei ira se sega. (Cakacaka 17:10, 11) E muria na i Vola Tabu ena ka kece ga na lotu e vakadonuya na Kalou. Ena sega ni vakabauta ga e dua na kena i wase qai biuta tani e so.—2 Timoci 3:16.
E SEGA NI RAUTA GA NA LOMADINA
16. Na cava a tukuna o Jisu me kilai kina ni sega ni lomadina duadua ga e vakadonui kina e dua vua na Kalou?
16 De mani taroga e dua: ‘Ke dua e lomadina sara ena nona vakabauta, ena sega beka ni vakadonui koya na Kalou e dina ga ke cala nona lotu?’ A kaya o Jisu ni na sega ni vakadonui ira ni ra sa “daukitaka nai valavala ca” dina ga era vakabauta ni ra sa caka dodonu tiko. (Maciu 7:22, 23) O koya gona na lomadina duadua ga ena sega ni na vakadonuya na Kalou. Ena dua na gauna a kainaka o Jisu vei ira nona i muri: “Ia ena yaco mai na gauna, era na nanuma kina ko ira yadua sa vakamatei kemudou ni ra sa qarava kina na Kalou.” (Joni 16:2) O ira na dauvakamatei ira na lotu Vakarisito era vakabauta dina tu ni ra sa qarava kina na Kalou, ia e sega ni vaka kina. E sega ni vakadonuya na Kalou na ka era a cakava.
17. E dina ni lomadina sara o Paula, na cava e cakava ni bera ni mai lotu Vakarisito?
17 Ni bera ni lotu Vakarisito o Paula, a vukea me labati o Sitiveni. A qai saga na sala me ra vakamatei tale ga kina e vuqa tale na lotu Vakarisito. (Cakacaka 8:1; 9:1, 2) Mani kaya kina o Paula: “Ko ni sa rogoca na noqu i valavala e liu e na Lotu vaka-Jiu, na noqu a vakacacana vakalevu sara na i soqosoqo lewenilotu ni Kalou, ka saga me’u vaqeyavutaka. Au a uasivi cake sara e na Lotu vaka-Jiu mai vei ira e lewe vuqa na kai noqu keimami i taba vata, ka yalodina sara ki na nodra i vakavuvuli na noqu qase.” (Kalatia 1:13, 14, VV) A lomadina sara o Paula, ia e sega ni laki donu kina na nona lotu.
18. (a) E lotu cava tu o Paula ni a vakacacani ira na lotu Vakarisito? (b) Na cava e gadrevi kina vei Paula kei ira e so ena nona gauna me ra veisautaka nodra lotu?
18 Ena gauna oqori, a lewe ni lotu Vakajiu tu kina o Paula, na lotu era a cati Jisu, mani cati ira kina na Kalou. (Cakacaka 2:36, 40; Vosa Vakaibalebale 14:12) E gadrevi me veisautaka nona lotu o Paula me vakadonui koya kina na Kalou. A tukuni ira tale ga na so era “lomakatakata vua na Kalou,” era tamata lomadina, ia a sega ga ni vakadonui ira na Kalou ni a sega ni yavutaki nodra lotu ena kilaka dodonu me baleta na i naki ni Kalou.—Roma 10:2, 3.
19. Na cava e vakaraitaka ni na sega ni vakatara na i vakavuvuli vakalotu kece ga na ka dina?
19 Na ka dina ena sega ni vakatara na i vakavuvuli vakalotu kece ga e vuravura. Me kena i vakaraitaki, ena bula tiko ga na yalo ena gauna e mate kina na tamata se sega. Se na tudei na vuravura se sega. Se na muduka beka na Kalou na i vakarau ca se sega. Na vakabauta oqo kei na vuqa tale e rawa ni ra dodonu se ra cala. Erau na sega ni dina ruarua na i vakavuvuli erau veicoqacoqa tu. E dua ga vei rau ena dina, sega ni rau dina ruarua. Na kena vakabauti ena lomadina e dua na ka qai cakacakataki na vakabauta o ya, ena sega ni laki dodonu rawa ke cala dina tu.
20. Ena vuku ni lotu, eda na muria vakacava na kena “mape ni gaunisala”?
20 Na cava o na cakava ke sa vakadinadinataki vei iko ni cala nomu vakabauta? Me kena i vakaraitaki, o lako tiko yani ena nomu motoka ki na vanua o se qai lakova vakadua. Sa dua tiko nomu mape, o a sega ga ni vakaraica vinaka mai. Sa tukuna oti vei iko e dua na tamata na sala mo muria. O vakadinati koya me sa dodonu na sala e dusia. Kaya mada ke a cala. Vakaevei ke dua sa mai dusia na cala? Vakaevei ke sa mai vakaraitaka sara ga ena nomu mape ni o sa muri cala tiko? O na vakalaiva li na yalokaukauwa kei na yalodokadoka mo kua ni vakadinata kina ni o sa muri cala? O koya gona, ke o sa kila ena nomu dikeva na nomu i Vola Tabu ni o sa muri cala tiko vakalotu, mo yalorawarawa ga ni veisau. Goletani mai na sala rabailevu e basika ki na rusa; muria sara na sala qiqo e basika ki na bula!
E BIBI ME CAKA NA LOMA NI KALOU
21. (a) Me i kuri ni nomu kila na ka dina, na cava tale e bibi? (b) Na cava o na cakava ke o sa kila ni sega ni vakadonuya na Kalou na ka e so o se kitaka tiko?
21 E bibi mo kila na ka dina ena i Vola Tabu. Ia, ena tawayaga na kila oqo ke o sega ni sokalou vua na Kalou ena dina. (Joni 4:24) Na ka e bibi na kena vakaivalavalataki na ka dina, kei na kena caka na loma ni Kalou. E “mate . . . na vakabauta ni sa takali na cakacaka,” e kainaka na i Vola Tabu. (Jemesa 2:26) Me vakadonuya na Kalou na nomu lotu, ena sega wale ga ni vinakati me salasalavata oqori kei na i Vola Tabu, ia me vakaitovotaki tale ga ena veibasoga ni bula kece. O koya gona, ke o sa kila ni o cakava tiko na ka e kaya na Kalou ni cala, o na yalorawarawa li ni veisau?
22. Ke da vakaivalavalataki keda ena lotu dina, na cava na kena yaga vei keda ena gauna sara mada ga oqo, kei na veigauna se bera mai?
22 Sa waraki iko tu na veivakalougatataki vakaitamera, ke o cakava na loma ni Kalou. Ena yaga sara tale ga vei iko ena gauna mada ga oqo. Nomu vakaivalavalataki iko ena lotu dina ena moici iko mo na dua na tamata vinaka cake—mo tagane vinaka cake, se o vakawati se tamanigone, mo yalewa vinaka cake, vakawati se tinanigone, se mo gone vinaka cake. Sa na qai laurai kina vei iko na i tovo talei vakalou, ena vakavuna mo na kilai tani ena kedra maliwa na tani ena vuku ni nomu dau caka dodonu. Qai vakauasivi, ni na rawa mo bula tawamudu ena vuravura parataisi ena marau kei na bula vinaka. (2 Pita 3:13) E sega tale ni qai veibataki oqo—ni rui bibi dina se lotu cava mo lewena!
[iYaloyalo ena tabana e 25]
Era qarava tiko beka na Kalou na i liuliu ni lotu era a via vakamatei Jisu?
[iYaloyalo ena tabana e 26, 27]
A kaya o Jisu ni lewe vuqa era muria na sala rabailevu e basika ki na rusa. E lewe lailai era muria na sala qiqo ki na bula
[iYaloyalo ena tabana e 28, 29]
“Era kaya era sa kila na Kalou: ia e na nodrai valavala era sa cakitaka.”—Taito 1:16.
Ena nodra Vosa
Ena nodra iValavala
[iYaloyalo ena tabana e 30]
Ena vuku ni duidui vakalotu, a vakaitavi kina o Paula ena nona vakaviriki ena vatu o Sitiveni na tisaipeli i Karisito
[iYaloyalo ena tabana e 33]
Ke o sa muri cala, o na vakalaiva li na yalokaukauwa kei na yalodokadoka mo vakadinata ni dina oqori?