Wase Ono

Jiova​—“Na Kalou Yalododonu kei nai Vakabula”

Aisea 45:1-25

1, 2. Na ka ni veivakayaloqaqataki cava soti e kunei ena Aisea wase 45? Na taro cava soti eda na dikeva?

E DAU nuitaki tu ga na vosa ni yalayala i Jiova. Eda kila ni Kalou nuitaki nida raica na ka e bulia kei na ka e dau vakatakila. Sa dau vakaraitaki koya vakalevu ni Kalou yalododonu, e nodra iVakabula tale ga na tamata ena veivanua kece. Oqo e so na ka ni veivakayaloqaqataki eda na raica ena Aisea wase 45.

² Kena ikuri, e lewe tale ga ni Aisea wase 45 e dua na ivakaraitaki vakasakiti ni nona dau parofisai vakadodonu o Jiova. Na yalo tabu ni Kalou e dolava na mata i Aisea me raici ira yani na veimatanitu qai sarava na veika mera na qai yaco ena vica tale na senitiuri mai muri, e uqeti koya tale ga me vakamacalataka e dua na itukutuku e rawa duadua ga ni tukuna vakadodonu sara o Jiova, na Kalou ni parofisai dina. Na itukutuku cava oya? Era okati vakacava kina na tamata ni Kalou ena gauna i Aisea? Na cava na kena ibalebale vei keda nikua? Meda dikeva sara mada na nona vosa ni parofisai na parofita oqo.

iTukutuku i Jiova Vei Papiloni

3. E vakamacalataka vakamatata vakacava na Aisea 45:1-3a na kaba vakaivalu nei Sairusi?

³ “Sa kaya vakaoqo ko Jiova vua sa lumuta ko koya, io vei Sairusi, sa ligana i matau ka’u sa taura, me’u vakamalumalumutaka na veimatanitu vua; ia ka’u na sereka nai vau ni tolodra na tui; me’u dolava vua nai sogo sa drua, ia na matamata-ni-koro ena sega ni sogo; Au na liutaki iko, ka vakalogalogavinakataka na yasana sukusukura; ka’u na basuka na katuba parasa, ka tamusuka na kenai vakadei aironi: ka’u na solia vei iko na ka sa kumuni tu e na butobuto, kei nai yau vuni sa no e na yasana tabogo.”​—Aisea 45:1-3a.

4. (a) Na cava e kacivi Sairusi kina o Jiova me nona ‘lumuti’? (b) Ena raica vakacava o Jiova me nei Sairusi na qaqa?

⁴ E vosa vei Sairusi o Jiova ena gusu i Aisea, me vaka sara ga e bula dina tiko o Sairusi, e dina ni se bera ni sucu o koya ena gauna i Aisea. (Roma 4:17) E rawa ni kainaki ni o Sairusi na ‘lumuti’ i Jiova baleta ni lesi koya makawa o Jiova me na vakayacora sara ga e dua na itavi. Ena liutaki koya na Kalou me vakamalumalumutaki ira na veimatanitu, ena vakamalumalumutaki ira tale ga na tui mera sega ni veitusaqati rawa. Ni sa na qai kabai Papiloni o Sairusi, ena raica o Jiova me na tadola tu ga na matamatanikoro, ena tawayaga kina me vaka na katuba e basuki. Ena liu yani vei Sairusi me vakalogalogavinakataka se vakatikitikitaka na ka kece ena via vakasugusugu mai. E muri, ena qai vakavua na koro na mataivalu i Sairusi, era na kauta me nodra “nai yau vuni,” na iyau era maroroi tu ena kena rumu buto. Oqo na veika e parofisaitaka o Aisea. Era qai yaco dina?

5, 6. Ena gauna cava kei na sala cava e qai yaco kina na parofisai me baleta na bale kei Papiloni?

⁵ Ena yabaki 539 B.S.K.​—rauta e 200 na yabaki mai na gauna e vola kina o Aisea na parofisai oqo​—sa qai yacova yani na lalaga kei Papiloni o Sairusi me lai kaba na koro. (Jeremaia 51:11, 12) Ia, era sega ni kauai na kai Papiloni. Era nanuma ni sa na sega tu ga ni vakavuai rawa na nodra koro. Na kena lalaga vakaitamera e rewa sara i lagi, qai davo yavokita na lalaga e dua na ikeliwai vakaitamera qai titobu, na kena wai e drodro mai na uciwai na Uferetisi. Sa yabaki drau vakacaca na nona tu qaqa tu na koro oqo​—sega ni dua e ravuti koya rawa! Na kena tui vakatawa mada ga, o Pelisasari, e lai kana magiti tale tiko kei ira na nona tamata turaga ena levu ni nona nuidei ni na sega ni dua e kaba rawa na nona koro. (Taniela 5:1) Ena bogi oya​—na bogi ni ika5/6 ni Okotova​—e vakayacora kina o Sairusi e dua na kaba vakaivalu vakairogorogo.

⁶ Mai na uluniwai na Uferetisi, era dolava e dua na tutuniwai na idinia me ceba tani kina na wai me kua ni drodro i na koro. E di vakasauri na wai mai na uciwai kei na ikeli lelevu era viribaita na koro, ra vuto vakadodonu sara ga yani i lomanikoro na mataivalu nei Sairusi. (Aisea 44:27; Jeremaia 50:38) E veivakurabuitaki nira tadola vinaka sara tu ga na matamata ena tolo ni uciwai, me vaka ga a parofisaitaka o Aisea. Era curumi Papiloni na ilala sotia vakaitamera nei Sairusi, ra lai tini sara ina valenitui, ra qai vakamatei Tui Pelisasari. (Taniela 5:30) Dua ga na bogi na kabakoro. Sa bale o Papiloni, e vakayacori vakamatailalai na veika kece a parofisaitaki.

7. E vakaukauataki ira vakacava na lotu Vakarisito na vakayacori vakamatailalai ni parofisai i Aisea me baleti Sairusi?

⁷ Na vakayacori vakamatailalai ni parofisai oqo e vakaukauataka na nodra vakabauta na lotu Vakarisito ena gauna oqo. E yavu vinaka vei ira mera vakabauta kina ni parofisai vakaivolatabu e se bera nira vakayacori era na yaco kece ga. (2 Pita 1:20, 21) Era kila na dauqaravi Jiova ni sa bale oti ena 1919 o ‘Papiloni na Ka Levu’​—a vakatayaloyalotaki e liu ena bale nei Papiloni ena 539 B.S.K. Ia, era se vakanamata tiko ga ena gauna me na qai rusa kina na isoqosoqo vakalotu oqori ni gauna oqo, kei na tababokoci ni ivakarau ni veika vakapolitiki e liutaka tiko o Setani, na vesu nei Setani ena qara sega ni vakabotona, kei na yaco mai ni lomalagi vou kei na vuravura vou. (Vakatakila 18:2, 21; 19:19-21; 20:1-3, 12, 13; 21:1-4) Era kila ni sega ni dau yalayala lasu o Jiova, ni parofisai o koya, e dau tukuna sara ga vakadodonu na ka me na qai yaco. Sa ra qai nuidei ga na lotu Vakarisito dina nira vakasamataka na kedra yaco vakamatailalai na veika kece e parofisaitaka o Jiova me baleta na bale kei Papiloni. Era kila ni dau vakayacora o Jiova na nona vosa ni yalayala.

Vuna e Totaki Sairusi Kina o Jiova

8. Na cava e dua na vuna e totaki Sairusi kina o Jiova me qaqa vei Papiloni?

⁸ Ni sa vakaraitaka oti o Jiova na yaca i koya ena lai vakavuai Papiloni kei na sala ena vakayacora kina, sa qai vakamacalataka e dua na vuna ena soli kina vei Sairusi na qaqa. Ena nona parofisai, e kaya kina o Jiova vei Sairusi: “Mo kila kina ni sai au, ko Jiova, sa kacivi iko e na yacamu, ka’u sa Kalou ni Isireli.” (Aisea 45:3b) E dodonu me kila na iliuliu ni ikava ni matanitu qaqa kei vuravura ena ivolatukutuku ni iVolatabu ni nona qaqa vakairogorogo e rawa ga ena nona veitokoni e dua e cecere cake sara vua​—o Jiova, na Turaga Sau ni lomalagi kei na vuravura. E dodonu me kila o Sairusi ni o Jiova ga na nodra Kalou na Isireli e kacivi koya, e lesi koya tale ga. E macala mai na ivolatukutuku ena iVolatabu ni a kila dina o Sairusi ni nona qaqa vakairogorogo e rawa ga ena vuku i Jiova.​—Esera 1:2, 3.

9. Na cava na ikarua ni vuna e kauti Sairusi mai kina o Jiova me mai vakavuai Papiloni?

⁹ E vakamacalataka o Jiova na ikarua ni vuna e kauti Sairusi yani kina me lai vakavuai Papiloni: “E na vuku i Jekope na noqu tamata, kei Isireli ka’u sa digitaka, ka’u sa kacivi iko kina e na yacamu; ko sa sega ni kilai au, ia ka’u sa cavuta na yacamu.” (Aisea 45:4) E vakilai raraba sara ga na qaqa i Sairusi vei Papiloni. E mai cava kina na vakacolasau ni dua na matanitu qaqa kei vuravura, mai basika tale e dua na kena isosomi, qai vakilai na revurevu ni ka e yaco oqo ena vica tale na itabatamata e muri. Ia, e vakabauti nira kidroa sara ga na veimatanitu era vakararai mera kila ni ka kece oqo era yaco ena vuku ga ni le vica wale na udolu na tamata “tawakilai” era a lai vesu tu i Papiloni​—o ira na Jiu, era kawa i Jekope. Ia, ena mata i Jiova, era sega sara ga ni tawakilai na lewenimatanitu makawa o Isireli era bula mai oqo. Era nona “tamata.” Vei ira kece na veimatanitu e vuravura, o ira ga na Isireli era ‘nona digitaki.’ A sega ni kilai Jiova o Sairusi, ia e sa mai lumuti koya o Jiova me vakavua na koro e sega ni via sereki ira na nona kaivesu. E sega ni inaki ni Kalou mera lai lewai tawamudu tu na nona tamata ena vanuatani.

10. Na cava na vuna bibi duadua e vakayagataki Sairusi kina o Jiova me mai vakabalei Papiloni, na matanitu qaqa kei vuravura?

¹⁰ Na ikatolu ni vuna e vakayagataki Sairusi kina o Jiova me vakavuai Papiloni e bibi sara. E kaya o Jiova: “Koi au ko Jiova, ka sa sega e dua tani, sa sega tale na Kalou, sai au ga: ko a sega ni kilai au, ia ka’u sa vauci iko: me ra kila kina mai nai cadracadra ni mata-ni-siga kei na kenai dromudromu, ni sa sega e dua tani, sai au ga. Koi au ko Jiova, ka sa sega e dua tale.” (Aisea 45:5, 6) Io, na bale nei Papiloni, na matanitu qaqa kei vuravura e vakadinadinataka na itutu vakalou i Jiova, e vakadinadinataka vei ira na tamata kece ni o Jiova duadua ga e dodonu me qaravi. Nodra sa sere na tamata i Jiova ena vakavuna mera kila na lewenivanua mai na veimatanitu​—mai na tokalau me yaco ina ra​—ni o Jiova duadua ga na Kalou dina.​—Malakai 1:11.

11. Na cava e tukuna o Jiova me vakaraitaka kina ni tu vua na kaukaua me vakayacora na nona inaki me baleti Papiloni?

¹¹ Nanuma tiko ni parofisai oqo i Aisea e se volai sara ni vo e 200 na yabaki me qai vakavatukana. Era na veinanuyaka beka e so ena gauna era rogoca kina, ‘E tu beka vei Jiova na kaukaua me vakayacora na ka oqo?’ Me vaka e qai vakadinadinataki, na kena isau na io. E vakamacalataka o Jiova na vuna me vakabauti kina ni rawa ni vakayacora na ka e kaya: “Au sa vakatubura na rarama, ka cakava na butobuto; au sa vakayacora na sautu, ka vakatubura na ca. Koi au ko Jiova ka’u sa cakava na ka kecega oqo.” (Aisea 45:7) Na ka kece e bulia​—mai na rarama ina butobuto​—kei na ka kece sa yaco oti​—mai na veisaututaki ina veiraravui​—e lewa kece ga o Jiova. Me vaka ga na nona bulia na rarama me baleta na siga kei na butobuto me baleta na bogi, ena vakayacora vaka kina na sautu vei Isireli, kei na ca vei Papiloni. E tu vei Jiova na kaukaua me bulia na lomalagi kei na vuravura, e tu tale ga vua na kaukaua me raica me yaco na ka e parofisaitaka. Oqo e vakayaloqaqataki ira dina na lotu Vakarisito ena gauna oqo, o ira era vulica tiko vagumatua na nona vosa ni parofisai.

12. (a) Na cava e vakavuna o Jiova me cakava na lomalagi kei na vuravura ivakatakarakara? (b) E veivakacegui vakacava vei ira na lotu Vakarisito ena gauna oqo na vosa ni yalayala ena Aisea 45:8?

¹² E veiganiti kina nona vakayagataka o Jiova na ka ga e dau yaco ena veika buli me vakatauvatana kina na veika e sa waraki ira tu na Jiu era tu vakavesu: “Dou vakatauca mai cake, na lomalagi; ia me sovaraka na cakacaka dodonu na o: me gunuva ko vuravura, ka vakatubura mai na bula kei na cakacaka dodonu, me sa tubu vata ga. Koi au ko Jiova ka’u sa cakava.” (Aisea 45:8) Me vaka ga na lomalagi ni dau tau mai kina na uca e vu ni bula vei ira na ka bula, ena vakavuna tale ga o Jiova me tau mai na lomalagi ivakatakarakara na veika mera vinaka kina na nona tamata. Me vaka ga na kena dau sega ni caka rawa na tatamusuki ni sa solia mai o vuravura na kena bulabula taucoko, ena kaciva tale ga o Jiova na vuravura ivakatakarakara me vakatubura mai na veika ena salasalavata kei na nona inaki​—vakauasivi na nodra vakabulai na nona tamata era vesu tu mai Papiloni. Ena 1919 tale ga, e raica kina o Jiova me vakatubura mai o “lomalagi” kei “vuravura” na veika mera na sereki rawa kina na nona tamata. Era marau na lotu Vakarisito nira raica na veika vaka oqo. Ena vuku ni cava? Baleta ni vakaukauataka nodra vakabauta na nodra vakanamata tu yani ina gauna me na vakalougatataka kina na kawatamata yalododonu na lomalagi ivakatakarakara, se Matanitu ni Kalou. Ena gauna oya, ena duatani sara na cakacaka dodonu kei na bula ena vu mai ena lomalagi kei na vuravura vakaivakatakarakara, ni vakatauvatani kei na veika e yaco ena gauna e kabai kina o Papiloni. Sa na totoka sara na kena vakayacori ena iotioti ni gauna na veika e cavuta o Aisea!​—2 Pita 3:13; Vakatakila 21:1.

Kalougata ena Vakilai ni Dokai na Veiliutaki i Jiova

13. Na cava e ka vakalialia kina vua na tamata me via taroga tu na inaki i Jiova?

¹³ Ni vakamacalataki oti na marau kei na kalougata ena qai vakilai, sa qai tamoi vakasauri na itukutuku ena parofisai, sa qai kacivaka o Aisea e rua na ca ena yaco: “Ena ca ko koya sa veivorati kei Koya ka Buli koya! nai caca ni bilo sa dua vata kei nai caca ni bilo ni qele! Me kaya li na tete vua sa tulia, A cava ko sa tulia tiko? se na nomu cakacaka, Sa sega na ligana? Ena ca ko koya sa kaya vei tamana, A cava ko sa vakatubura? se vua na yalewa, A cava ko sa vakasucuma?” (Aisea 45:9, 10) Kena irairai nira vorata na luve i Isireli na ka e sa tukuna o Jiova me na cakava. De dua era sega ni vakabauta ni na vakalaiva o Jiova mera na kau vakavesu na nona tamata. Se ra vakalewai Jiova ena nona kaya ni na lai sereki ira mai na nona tamata e dua na tui kaitani, sega ni dua na tui mai na vuvale i Tevita. Sa qai vakaraitaka o Aisea na nodra sesewa na bau via vakalewa na ka e cakava na Dauveibuli ena nona vakatauvatani ira kei na qele se icaca ni bilo qele, e bau via vakalewai koya e tuli koya tiko. Na ka ga a tulia na dautulituli e sa mai tukuna tale tiko oqo vua ni sega na ligana se sega vua na kaukaua me bulibuli kina. Sa veicalati dina! O ira na veivorati tiko oqo era vaka sara ga na gonelailai e bau via taroga tu nodrau veiliutaki na nona itubutubu.

14, 15. Na cava eda kila me baleti Jiova mai na matavosa “na Yalosavasava” kei na ‘Dauveibuli’?

¹⁴ Sa qai vakasavuya o Aisea na vosa e cavuta lesu o Jiova vei ira na tarogi koya tiko: “Sa kaya vakaoqo ko Jiova, na Yalosavasava ni Isireli, o koya ka Buli koya, Dou na taroga li vei au na ka ena yaco e na vukudra na luvequ? e na vuku talega ni cakacaka ni ligaqu, dou na vakaroti au li? Au a buli vuravura ka’u a bulia talega na tamata e tiko kina; io na ligaqu ga, sa tevuka na lomalagi, kei na ka kenai vavakoso kecega ka’u sa vakarota. Koi au ka’u a vakauqeti koya e na yalododonu, ka’u na vakadodonutaka talega na nona sala kecega; Sai koya ga ena tara na noqu koro, ia ko ira na noqu tamata era sa bobula ena sereka ko koya, ka na sega ni soli e dua na kedrai sere sei voli, sa kaya ko Jiova ni lewe vuqa.”​—Aisea 45:11-13.

¹⁵ E vakaraitaki na yalododonu i Jiova ena kena tukuni ni o koya “na Yalosavasava.” Na kena tukuni tale ga ni o koya na ‘Dauveibuli’ e vakaraitaka ni tu vua na dodonu me lewa na ka e cakava. E rawa ni tukuna vakadodonu o Jiova vei ira na luve i Isireli na ka e se bera ni yaco, me qarauni ira tale ga na cakacaka ni ligana​—o ira na nona tamata. Ena sala oqo e vakaraitaki tale kina ni o koya e bulia na ka e sega ni dredre vua me dau vakatakila na ka. Ni bulia o Jiova na lomalagi kei na vuravura, e tu vua na dodonu me lewa na ilakolako ni ka ena yaco. (1 Veigauna 29:11, 12) Me vaka eda sa veivosakitaka oti, e lewa na Turaga Sau me vakayagataki Sairusi, e dua na kaitani, me lai sereki ira na Isireli. E dina ni se bera ni basika o Sairusi, ia na vakadeitaki ni ka e tukuni me baleti koya e vaka ga na dei ni kena tu na lomalagi kei na vuravura. O koya gona, o cei na luve i Isireli ena doudou me vakalewa na Tamana, o “Jiova ni lewe vuqa”?

16. Na cava mera vakamalumalumu kina vei Jiova na nona tamata?

¹⁶ Na tikinivola vata tiko ga oqo i Aisea e laurai kina e dua tale na vuna e dodonu kina mera vakamalumalumutaki ira ena mata ni Kalou na nona tamata. Na ka kece e vakatulewataka era dau vinaka ga kina na nona tamata. (Jope 36:3) Na lawa e bulia e yaga vei ira. (Aisea 48:17) Era vakadinadinataka na tikina oqo na Jiu era ciqoma na veiliutaki i Jiova ena gauna i Sairusi. E muria na yalododonu i Jiova o Sairusi ena nona sereki ira na Isireli e Papiloni qai talai ira lesu i nodra vanua mera lai taravaka tale na valenisoro. (Esera 6:3-5) Ena gauna tale ga oqo, era na kalougata o ira era bulataka na lawa ni Kalou ra qai vakamalumalumutaki ira ena nona veiliutaki.​—Same 1:1-3; 19:7; 119:105; Joni 8:31, 32.

Ra Vakalougatataki e So Tale na Matanitu

17. Ena yaga tale ga vei cei na veivakabulai i Jiova, ena sala cava?

¹⁷ E sega ni na vakila duadua ga na matanitu o Isireli na yaga ni bale nei Papiloni. E kaya o Aisea: “Sa kaya vakaoqo ko Jiova, Nai yau [se, “o ira na daucakacaka,” NW] kei Ijipita, kei na veivoli [se, “o ira na dauniyau”] kei Iciopea, kei ira na kai Sipa, era tamata lelevu, ena lako mai vei iko, ia ena nomu ga: era na muri iko; era na lako mai ni ra vesu tu; era na cuva vei iko, era na vakamasuti iko, ka kaya, Sa tiko dina vei iko na Kalou; a sa sega e dua tani, sa sega tale na Kalou.” (Aisea 45:14) Ena gauna i Mosese, era a tomani ira na Isireli ena nodra ilakolako tani mai Ijipita “e dua nai vavakoso levu era dui kaikai.” (Lako Yani 12:37, 38) Nira sereki tale ga na Jiu mai na nodra tu vakavesu mai Papiloni mera suka i nodra, era a tomani ira e so na kaitani. O ira na sega ni Jiu era veitomani oqo era sega ni vakasaurarataki, ‘o ira ga era na lako mai.’ Ena nona kaya o Jiova, ‘era na cuva vei kemuni, era na vakamasuti kemuni,’ e vakaraitaka tiko na yalo ni vakarorogo kei na talairawarawa era na vakaraitaka na kaitani oqo vei ira na Isireli. Na kena tukuni nira vesu tu e vakaibalebaletaka nodra bolea mera nodra bobula na tamata era veiyalayalati kei na Kalou, nira na kaya me baleti ira, ‘Sa tiko dina vei kemuni na Kalou.’ Era na qaravi Jiova tale ga na kaitani oqo, me vaka e vakadonui ena veiyalayalati i Jiova kei ira na Isireli.​—Aisea 56:6.

18. O cei nikua e sa yaga tale ga vei ira na nona sereki ira na “Isireli ni Kalou” o Jiova, ena sala cava?

¹⁸ Oqori ena gauna i Sairusi, ia tekivu mai na 1919 nira sereki na “Isireli ni Kalou” mai na nodra vesuki tu vakayalo, sa mai vakayacori tale kina na vosa i Aisea ena dua na kena ivakatagedegede e levu cake. E vica vata na milioni ena veiyasa i vuravura era vakaraitaka na nodra vinakata mera qaravi Jiova. (Kalatia 6:16; Sakaraia 8:23) O ira oqo era vakataki ira ga na “daucakacaka” kei na “dauniyau” e tukuni ira o Aisea, ena nodra marau ni vakayagataka na nodra kaukaua kei na nodra iyau mera tokona kina na sokalou dina. (Maciu 25:34-40; Marika 12:30) Era yalataka nodra bula vua na Kalou, ra muria na nona sala, era marau tale ga mera soli ira mera nona bobula. (Luke 9:23) Era qaravi Jiova duadua ga, era sa vakila tiko na yaga ni nodra veimaliwai kei na nona “dauveiqaravi yalo dina ka vuku,” na ilawalawa era veiyalayalati vakatabakidua kei na Kalou. (Maciu 24:45-47, VV; 26:28; Iperiu 8:8-13) E dina nira sega ni okati ena veiyalayalati oya na “daucakacaka” kei na “dauniyau” oqo, ia era vakila ga na kena yaga ra talairawarawa tale ga ena kena lawa, ra tukuna sara mada ga ena yalodei: “Sa sega tale na Kalou.” Eda marau dina o keda ena gauna oqo nida sa mai raica sara ga e matada na tubu vakairogorogo ni kedra iwiliwili na soli ira mai mera mai tokona na sokalou savasava.​—Aisea 60:22.

19. Na cava ena yacovi ira era qarava tiko ga na matakau?

¹⁹ Ni sa vakaraitaki oti nira na mai veitomani ena qaravi Jiova na tamata mai na veimatanitu, sa qai kaya na parofita: “E dina ko ni sa Kalou sa vunitaki kemuni, na Kalou i Isireli, nai Vakabula.” (Aisea 45:15) Se sega ni via vakaraitaka tiko o Jiova na nona kaukaua ena gauna oqo, ia e sa na sega tale ni qai vunitaki koya ena dua na gauna e tu oqo e liu. Ena vakaraitaki koya ni nodra Kalou na Isireli, na nodra iVakabula na nona tamata. Ia, o Jiova ena sega ni nodra iVakabula o ira era vakararavi ina matakau. E kaya me baleti ira na vaka oqo o Aisea: “Era na madua, era na taqaya vata kece talega: era na lako tani, ka taqaya vata ko ira era sa matai ni matakau.” (Aisea 45:16) Ena sega ni lekaleka wale ga na nodra vakamaduataki. Ena tini sara ga ina nodra mate​—na veibasai ni ka e yalataka tarava o Jiova vei Isireli.

20. Ena sala cava ena “vakabulai [kina] e na bula e sega ni mudu” o Isireli?

²⁰ “Ia ko ira na Isireli ni ra tiko kei Jiova era na vakabulai e na bula e sega ni mudu: dou na sega ni madua se taqaya ka yacova na gauna e sega ni mudu.” (Aisea 45:17) E yalataka o Jiova nira na vakabulai tawamudu na Isireli, ia ena vinakati vei ira mera “tiko kei Jiova” e veigauna kece. Ke ra tagutuva oqo na Isireli ena nodra sega ni ciqomi Jisu me Mesaia, era sa na sega kina ni “vakabulai e na bula e sega ni mudu.” Ia, e so na Isireli era na cakacakataka na nodra vakabauti Jisu, o ira oqo era na isevu ni Isireli ni Kalou, na matanitu ena mai sosomitaki Isireli vakayago. (Maciu 21:43; Kalatia 3:28, 29; 1 Pita 2:9) Era na sega ni vakamaduataki vakadua na lewe i Isireli vakayalo. Era na vauci ena dua na “veiyalayalati tawa mudu.”​—Iperiu 13:20.

E Nuitaki o Jiova ena Ka e Bulia kei na Ka e Vakatakila

21. E vakaraitaka vakacava o Jiova na nona nuitaki ena ka e bulia kei na ka e vakatakila?

²¹ Era na rawa li ni nuitaka na Jiu na vosa ni yalayala i Jiova me na vakabulai Isireli me sega ni mudu? E sauma o Aisea: “Sa kaya vakaoqo ko Jiova, ko koya ka bulia na lomalagi; na Kalou, ko koya ka bulia na vuravura ka cakava; sa vakataudeitaka ko koya, a sa sega ni cakava me lala [se, “bulia wale tu ga,” NW ], sa bulia ga me tawa: Koi au ko Jiova; ka sa sega e dua tale: sa sega ni ka’u vosa vuni, e na dua na tikina butobuto e vuravura: ka’u a sega ni kaya vei ira na kawa i Jekope, Mo dou qarai au mada: koi au ko Jiova ka’u sa vosa dina, ka’u sa tukuna na ka dodonu.” (Aisea 45:18, 19) Oqo e sa ikava, sa iotioti tale ga ni gauna ena wase oqo me dolava kina o Aisea na itukutuku bibi vakaparofisai ena matavosa: “Sa kaya vakaoqo ko Jiova.” (Aisea 45:1, 11, 14) Na cava e kaya o Jiova? E nuitaki o koya ena ka e bulia kei na ka e vakatakila. E sega ni bulia “wale tu ga” na vuravura. A sega tale ga ni kerei ira na nona tamata mera qarai koya “wale tu ga” me sega na kena inaki. Ena vakayacori na inaki ni Kalou me baleta na vuravura, na inaki tale ga ni Kalou me baleti ira na nona digitaki ena yaco ga. O ira na dau qaravi kalou lasu e buawa wale tu ga qai sega ni macala na ka era vakatukuna, ia o Jiova e dau vosa yani me rogoci nona vosa, me kilai. E dodonu na veika e tukuna, era na yaco dina. O ira era qaravi koya ena sega ni ka wale nodra veiqaravi.

22. (a) Na cava e rawa nira nuidei kina na Jiu era vesu tu mai Papiloni? (b) Na cava e rawa nida nuidei kina na lotu Vakarisito ena gauna oqo?

²² Vei ira na tamata ni Kalou era vesu tu mai Papiloni, na veivosa oya e vakadeitaka vei ira ni na sega ni lala tu ga na Vanua Yalataki. Ena tawani tale. A qai yaco dina na ka a yalataka o Jiova vei ira. Na ibalebale rabailevu cake ni vosa i Aisea e vakadeitaka vei ira na tamata ni Kalou ena gauna oqo ni na sega ni vakacacani na vuravura oqo​—ena bukawaqa beka me vaka era vakabauta e so, se vakarusai ena bomu niukilia me vaka era rerevaka tu e so tale. E inaki ni Kalou me na tu ga na vuravura me tawamudu, me roboti ena parataisi rairai totoka, ra qai tawana na tamata yalododonu. (Same 37:11, 29; 115:16; Maciu 6:9, 10; Vakatakila 21:3, 4) Io, me vaka ga a yaco vei ira na Isireli, e rawa nida nuitaka tale ga ena gauna oqo na vosa i Jiova.

Yalololoma o Jiova

23. Na cava ena yacovi ira na dau qaravi matakau, vakacava o ira era qaravi Jiova?

²³ E vakabibitaki tale ena vica na vosa e cavuta tarava o Jiova, na nodra vakabulai na Isireli: “Dou soqoni vata ka lako mai; dou toro voleka mai, koi kemudou na lewe ni veivanua sa dro bula: sa sega na nodra vuku era sa colata na kau ni nodra matakau ceuceu, ka sa masu ki na kalou sa sega ni vakabulai ira rawa. Dou tukuni kemudou, ka vakayacora mai; io, me ra bose vata ga; ko cei ka vakaraitaka makawa na ka oqo? ko cei ka tukuna e na gauna eliu? Sai au ko Jiova, se segai? ka sa sega e dua tale na Kalou, sai au ga; na Kalou yalododonu kei nai Vakabula; sa sega e dua tani tale, koi au ga.” (Aisea 45:20, 21) E kacivi ira na “dro” o Jiova mera mai vakatauvatana na nodra vakabulai kei na kedra ituvaki o ira era qarava na matakau. (Vakarua 30:3; Jeremaia 29:14; 50:28) E tukuni ni “sega na nodra vuku” na dau qaravi matakau baleta nira masuta, ra qarava tale ga na kalou tawayaga e sega ni na vakabulai ira rawa. E matewale, e ka wale na nodra qaravi kalou. Ia, o ira era qaravi Jiova era na raica ni tu vua na kaukaua me vakayacora na ka a vosa ni yalayalataka “makawa” tu mai, wili kina na nodra vakabulai na nona tamata era vesu tu mai Papiloni. Na kaukaua vaka oqo kei na rai yawa e kilai tani ga kina o Jiova vei ira kece na kalou tani. Io, o koya “na Kalou yalododonu kei nai Vakabula.”

“A Vu ni Bula na Noda Kalou”

24, 25. (a) Na vosa ni veisureti cava e cavuta o Jiova, ia na cava e sega ni vakabekataki kina ni na yaco ga na nona vosa ni yalayala? (b) Na cava e dodonu ga me caka vei Jiova?

²⁴ Na yalololoma i Jiova e cavuta kina na vosa ni veisureti oqo: “Dou golevi au mai, mo dou vakabulai, nai yalayala kecega kei vuravura: ni sai au na Kalou, ka sa sega e dua tani tale. Au a cavuti au ni’u sa bubului; sa lako yani mai na gusuqu daudina na vosa, ia ena sega ni lesu mai, Ena tekiduru vei au na duru ni tamata vakaaduaga, ena vakatusai au na yame ni tamata kecega. Ena kaya na tamata, Sai Jiova ga ka’u sa donu kina ka kaukauwa [se, “E vutucoqa o Jiova ena yalododonu kei na kaukaua,” NW]; era na lako mai vei Koya ga ko ira na tamata; ia ko ira kecega era sa cudru vua era na madua. Era na vakadonui e na vuku i Jiova, ko ira kecega na kawa i Isireli ka lagilagi kina.”​—Aisea 45:22-25.

²⁵ A yalataka vei Isireli o Jiova ni na vakabulai ira e Papiloni era na veivutuni, ra gole yani vua. Ena sega vakadua ni daro na ka e parofisaitaka baleta ni o Jiova e vinakata sara ga me lai sereki ira mai na nona tamata, e tu tale ga vua na kaukaua me vakayacora oqo. (Aisea 55:11) Era nuitaki kece na vosa i Jiova, ia ni qai bubului tale o koya me vakayacora e dua na ka, sa na qai vakadeitaka sara na yaco ni ka e yalataka. (Iperiu 6:13) Sa dodonu ga mera vakamalumalumu vua o ira kece era via vakamarautaki koya (‘me tekiduru vua na duru vakaaduaga’), mera solia vua na nodra dina (‘me vakatusai koya na yame kece ga’). Era na vakabulai na Isireli nira yalodina voli ga ena nodra qaravi Jiova. Era na sakitaka na ka e vakayacora vei ira o Jiova.​—2 Korinica 10:17, VV.

26. Sa vakacava tiko na nodra rogoca “nai soqosoqo levu” mai na veimatanitu kece na nona sureti ira o Jiova mera gole yani vua?

²⁶ Nona sureti ira na lewevuqa o Jiova mera gole yani vua e sega ni yala wale ga vei ira na vesu tu e Papiloni makawa. (Cakacaka 14:14, 15; 15:19; 1 Timoci 2:3, 4) Se tadola tu ga na veisureti oqo, ra sa rogoca mai e “dua nai soqosoqo levu sara . . . mai na veivanua kece” ra qai kaya: “A vu ni bula na noda Kalou, . . . vua na Lami tale ga [o Jisu].” (Vakatakila 7:9, 10; 15:4) E tubu ga e veiyabaki na iwiliwili ni isoqosoqo levu ena nodra golevi koya mai na Kalou e vica vata na drau na udolu. O ira oqo era sa mai kila ni o koya duadua ga na Kalou cecere, era sa mai vakaraitaka raraba tale ga na nodra yalodina vua. Kena ikuri, era yalodina ni tokoni Isireli vakayalo, na “kawa i Eparaama.” (Kalatia 3:29) Era vakaraitaka nodra taleitaka na veiliutaki dodonu i Jiova ena nodra kacivaka yani e vuravura raraba: “E vutucoqa o Jiova ena yalododonu kei na kaukaua.”a Ena nona ivola vei ira mai Roma, e lavetaka kina na yapositolo o Paula na ka e cavuti ena vakadewa na Septuagint ni Aisea 45:23, me vakaraitaka kina ni na yaco na gauna mera sa na kila kina na tamata kece e vuravura ni cecere duadua ga o Jiova, ena sega tale ga ni cegu na nodra vakacaucautaka na yacana.​—Roma 14:11; Filipai 2:9-11; Vakatakila 21:22-27.

27. Na cava mera nuitaka kina vakatabakidua na lotu Vakarisito nikua na vosa ni yalayala i Jiova?

²⁷ Na cava mera nuidei kina na lewe ni isoqosoqo levu nira na bula kevaka era gole vua na Kalou? Baleta ni dau nuitaki tu ga na vosa ni yalayala i Jiova, me vaka e vakadinadinataki vakavinaka ena vosa ni parofisai ena Aisea wase 45. E tu vei Jiova na vuku kei na kaukaua me bulia kina na lomalagi kei na vuravura, o koya gona e tu vua na kaukaua kei na vuku me vakayacora kina na veika e parofisaitaka. Me vaka ga na nona raica me vakayacori na nona parofisai me baleti Sairusi, ena raica tale ga me vakayacori na parofisai kece vakaivolatabu se ra vo tu mera vakayacori. O koya gona, mera nuidei na tamata i Jiova ni sega ni dede, sa na vakadinadinataki koya tale o Jiova ni ‘Kalou yalododonu, na iVakabula.’

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 81]

E vakatubura o Jiova na rarama kei na butobuto, e rawa tale ga ni vakayacora na sautu, me vakatubura tale ga na ca

[iYaloyalo ena tabana e 83]

Ena vakavuna o Jiova me tau mai “lomalagi” na ka ni veivakalougatataki, me vu ni bula tale ga o “vuravura”

[iYaloyalo ena tabana e 84]

Me vakalewai koya beka na dautulituli na icaca ni bilo qele?

[iYaloyalo ena tabana e]

E sega ni bulia wale tu ga na vuravura o Jiova me sega na kena inaki