Cakacaka Vata kei Koya na iVakatawa

“Noqu Turaga [Jiova], ka’u sa tu ga e na noqui tutu [vakaivakatawa] e na siga ka bogi, ka’u sa vakatawa tu ga e na bogi ka siga.”​—AISEA 21:8.

1. Na vosa ni yalayala lagilagi cava soti ena vakadinadinataki koya ga kina o Jiova?

O JIOVA na Daunakinaki Levu. Ena sega ni tarova na inaki lagilagi i Jiova me vakacerecerea na yacana, me tauyavutaka tale ga na Matanitu lagilagi ena lewa na vuravura parataisi, na agilosi dau veivorati e qai yaco me o Setani na Tevoro. (Maciu 6:9, 10) Era na vakalougatataki dina na kawatamata ena ruku ni veiliutaki oya. Na Kalou “ena vakaotia sara na mate . . . ia na Turaga ko Jiova ena tavoya na wai ni mata mai na matadra na tamata kecega.” Era na vakila na vakacegu kei na bula sautu me tawamudu na tamata mamarau era bula veiyaloni. (Aisea 25:8; 65:​17-​25) E sega tale ni dua ena vakadinadinataki Jiova ena vuku ni nona vosa ni yalayala lagilagi oqo, o koya ga!

2. O cei e so na ivakadinadina i Jiova e vuravura?

² Era tu tale ga na tamata era ivakadinadina i koya na Dauveibuli. Ni se bera na gauna vakarisito, e “dua na i lala i vakadinadina levu,” me tekivu mai vei Epeli, era a cici ena vosota, qai dredre sara na ituvaki era sota kaya. Na nodra ivakaraitaki vinaka e vakayaloqaqataki ira na lotu Vakarisito yalodina nikua. O Karisito Jisu na ivakaraitaki uasivi duadua ni ivakadinadina yaloqaqa. (Iperiu 11:1–12:2, VV) Me kena ivakaraitaki, vakasamataka mada na iotioti ni nona vosa vei Ponitio Pailato. E kaya kina o Jisu: “A ka oqo ka’u sa sucu mai kina, ia na ka oqo ka’u sa lako mai kina ki vuravura oqo, me’u dautukuna na ka dina.” (Joni 18:37) Mai na yabaki 33 S.K. me yacova mai na yabaki oqo 2000 S.K., era muria na ivakaraitaki i Jisu na lotu Vakarisito gugumatua ra qai sega ni cegu ena vunau, ra kacivaka ena yaloqaqa “na nona cakacaka e veivakurabuitaki na Kalou.”​—Cakacaka 2:11.

Veimataqali Lotu Vakapapiloni

3. E saqata vakacava o Setani na veika e caka me vakadinadinataki kina o Jiova kei na ka e nakita?

³ Ena veitabagauna sa sivi, sa dau vakasaga na Meca levu o Setani na Tevoro, me vakalasuya na nodra itukutuku na ivakadinadina ni Kalou. Ni ‘vu ni lasu,’ “sa dau vakaisina na vuravura taucoko” “na gata vakaitamera . . . [o] koya na gata makawa.” E sega tale ni loloma o koya ena nona valuti ira na tamata era “muria tiko na veivakaro ni Turaga,” vakauasivi ena iotioti ni veisiga oqo.​—Joni 8:​44, VV; Vakatakila 12:​9, 17, VV.

4. E vu mai vakacava o Papiloni na Ka Levu?

⁴ Rauta na 4,000 na yabaki sa sivi, ni oti na Waluvu levu ena siga i Noa, e basika ena veivakamuai i Setani “na dauvakasasa manumanu qaqa e vorati Jiova,” o Nimiroti na yacana. (Vakatekivu 10:​9, 10, NW) Na koro lagilagi i Nimiroti, o Papiloni (Pepeli), e cuqeni kina na lotu ni qaravi timoni. Ni sa vakasesea o Jiova na nodra vosa na tara na vale cecere kei Pepeli, sa ra qai talabusese ina veiyasa i vuravura, ra kauta vata kei ira nodra lotu lasu. Ena sala oya, e cadra kina mai Papiloni na lotu lasu kece kei vuravura era ologi ena dua ga na yaca me vaka e volai ena Vakatakila, o Papiloni na Ka Levu. Na ivola oya e parofisaitaka tu na rusa ni lotu lasu kece era se cadra makawa sara mai.​—Vakatakila 17:5; 18:21.

Na Matanitu iVakadinadina

5. Na matanitu cava e tauyavutaka o Jiova me nona ivakadinadina, ia na cava e soli ira kina na lewena mera kau vakabobula?

⁵ Rauta na 500 na yabaki e muri mai na sucu i Nimiroti, e tauyavutaka o Jiova na matanitu o Isireli mera nona iVakadinadina e vuravura, oqo o ira na kawa i Eparama na tamata yalodina. (Aisea 43:​10, 12) Levu sara ena matanitu oya era qaravi Jiova ena yalodina. Ia, ni toso na veitabagauna, e mai vakaleqai ira na Isireli na nodra vakabauta na veimatanitu lotu butobuto era tu veivolekati, ra tini gole tani kina ina qaravi kalou lasu na tamata i Jiova era a veiyalayalati tu kei koya. Mani ravuravu yani ena 607 B.S.K. na mataivalu kei Papiloni, e liutaka o Tui Nepukanesa, qai ravuti Jerusalemi kei na kena valenisoro, a kauti ira tale ga vakabobula e dua na ilawalawa Jiu levu i Papiloni.

6. Na itukutuku vinaka cava e kacivaka na ivakatawa vakaparofisai i Jiova, ia e naica e vakayacori kina?

⁶ Sa dua na ka na cibi ni lotu lasu ena ravuravu oya! Ia e lekaleka wale na qaqa i Papiloni. Ena 200 na yabaki yani e liu ni se bera na veivakarusai oya, sa vakarota o Jiova: “Mo la’ki lesia e dua nai vakatawa; me tukuna mai ko koya na ka sa raica.” Na cava beka me na kacivaka na ivakatawa? “Sa bale, sa bale, ko Papiloni; ia na matakau ceuceu kece ni nona kalou sa basuraka sobu ki na qele ko koya.” (Aisea 21:​6, 9) E qai mana na kaci vakaparofisai oya ena 539 B.S.K. A bale na koro qaqa o Papiloni, ra suka rawa kina ina nodra vanua na tamata ni Kalou era veiyalayalati kei koya.

7. (a) Na cava era vulica na Jiu mai na kuita i Jiova? (b) Na icori cava soti era bale kina na Jiu ni sa oti na tiko vakabobula mai Papiloni, ia na cava na kena itinitini?

⁷ Sa ra vuli dina na Jiu era suka lesu tiko oya mera biuta na qaravi matakau kei na lotu e uqeta na vakatevoro. Ia ni toso na veiyabaki, era tacori ena so tale na ka. E so era coriti ena nodra ivakavuvuli vuku na kai Kirisi. E so era tini vakabibitaka na ivakavuvuli vakatamata mai na Vosa ni Kalou. So tale e dreti ira na yalo ni boletaki vanua. (Marika 7:​13; Cakacaka 5:​37) Ni qai sucu o Jisu, a se baci goletani tu mai na sokalou savasava na matanitu. E tiko ga e so na Jiu era ciqoma na itukutuku vinaka e kacivaka o Jisu, ia vakamatanitu, e laurai nira sa cakitaki Jisu, qai tini cakitaki ira kina na Kalou. (Joni 1:​9-​12; Cakacaka 2:​36) Sa sega ni wili tale o Isireli me nona ivakadinadina na Kalou, e baci vakarusai o Jerusalemi kei na kena valenisoro ena yabaki 70 S.K. Ia ena gauna oqo, sa veivakarusai na mataivalu ni Roma.​—Maciu 21:43.

8. O cei era sa mai iVakadinadina i Jiova, ia na cava e taudonu kina na ivakasala i Paula vei ira na ivakadinadina oqo?

⁸ Donuya toka na gauna oya, era sucu kina “na Isireli ni Kalou” lotu Vakarisito ra qai tekivu vakadinadinataki koya na Kalou ina veimatanitu. (Kalatia 6:​16) Sega ni bera o Setani ni sa yavala me vakacacana na matanitu vou vakayalo oqo. Ni qai cava na imatai ni senitiuri, sa kune na veisei vakalotu ena ivavakoso. (Vakatakila 2:​6, 14, 20) E taudonu kina na ivakasala i Paula e vaka: “Dou raica vinaka de dua sa vakacacani kemudou e na vuku vakavuravura sa sega ni yaga ka lasu talega, e vaka nai tukuni vakatamata, e vaka nai vakavuvuli vakavuravura, ka sa sega ni vaka nai vakavuvuli i Karisito.”​—Kolosa 2:8.

9. Me vaka ga na vosa i Paula, na cava e yaco e lai vakavuna kina na cadra ni lotu ni Veivanua Vakarisito?

⁹ Mani vakadukadukalitaka na nodra lotu e levu era kaya voli nira lotu Vakarisito na vakasama vuku vakirisi, na ivakavuvuli vakalotu kei Papiloni, ia e muri, e so na vakasama “vuku” vakatamata me vaka na evolution kei na so tale na ivakamacala vuku vakatamata e vakamamadataki kina na ibalebale dina ni iVolatabu. Sa yaco na parofisai i Paula: “Ni’u sa kila oqo, ni’u sa lako tani eke ena qai curu mai vei kemudou eso na wolifa ca sara; era na sega ni lomani ira na qele-ni-sipi. Ena tubu cake talega eso na tamata vei kemudou, era na vosataka na ka e veivakacalai, me mari ira kina era sa lotu me ra muri ira.” (Cakacaka 20:​29, 30) Mai na vukitani oqo, e cadra kina na lotu ni Veivanua Vakarisito.

10. E kilai vakacava ni so era a sega ni vakamalumalumutaki ira ina sokalou dukadukali e yaco tiko ena lotu ni Veivanua Vakarisito?

¹⁰ O ira e lomadra dina mera sokalou savasava e bibi mera “vala vakaukaua mera taqomaka na vakabauta sa soli ga mai vakadua vei ira na yalosavasava.” (Juta 3, NW) Kena ibalebale beka ni sa na sega tale ni vakadinadinataki e vuravura o Jiova se na sokalou savasava vua? Sega. Ni sa roro mai na gauna me rusa kina na dauveivorati o Setani kei na nona cakacaka kece ga, e laurai ni so era sega ni rawai ena sokalou vukitani e yaco tiko ena lotu ni Veivanua Vakarisito. Volekata na icavacava ni ika19 ni senitiuri, e cadra kina mai Pittsburgh, Pennsylvania, Mereke, e dua na ilawalawa e lomadra dina mera vulica na iVolatabu. Na ilawalawa oya e cadra mai kina na mata ivakadinadina ni Kalou ena gauna oqo. Era dusia na lotu Vakarisito oqo na ivakadinadina vakaivolatabu e vakadeitaka ni sa yaco mai na ivakataotioti ni ivakarau ni veika kei vuravura. Me vaka ga e parofisaitaki ena iVolatabu, e tekivu “nai vakataotioti” ni gauna kei vuravura ena 1914, e vakilai oqo ena kacabote ni iMatai ni iValu Levu. (Maciu 24:​3, 7) E tu na ivakadinadina dei nira biu sobu mai lomalagi ni oti na yabaki oya o Setani kei na nona ilawalawa timoni. Na leqa lelevu e tara na ika20 ni senitiuri era ivakadinadina matata ni veika e vakacakava o Setani, e vakayacori tale ga kina ena sala vakatubuqoroqoro na ivakatakilakila ni nona sa tiko vakatui o Jisu ena itikotiko vakaturaga ni Matanitu ni Kalou mai lomalagi.​—Maciu, wase e 24 kei na 25; Marika, wase e 13; Luke, wase e 21; Vakatakila 12:​10, 12.

11. Na cava e saga o Setani, ia e guce vakacava nona sasaga?

¹¹ Ena June 1918, e saga ena nona igu taucoko o Setani me vakawabokotaki ira na gonevuli ni iVolatabu era sa vunau tiko ena gauna oya ina vica tale na matanitu. E saga tale ga me vakarusa na nodra isoqosoqo vakalawa, na Watch Tower Bible and Tract Society. Era bala i valeniveivesu e so na vakailesilesi liu ni iSoqosoqo, ra beitaki wale nira via vuaviritaka na matanitu, me vaka ga a caka vei Jisu ena imatai ni senitiuri. (Luke 23:​2) Ia era sere tale na vakailesilesi oqo ena 1919, rawa kina mera tomana nodra veiqaravi vakaitalatala. E muri sa qai bokoci taucoko na ka era beitaki kina vakailasu.

“Nai Vakatawa” e Yadra Tiko

12. O cei nikua era wili ena ilawalawa i Jiova e vaka e le dua na ivakatawa se o koya e “vakararai matua,” ia era raica vakacava nodra ilesilesi?

¹² Ni tekivu na “gauna ni vakataotioti,” sa baci vakarautaka tale o Jiova e dua na ivakatawa, me vakayadrati ira na tamata ina veika lelevu era na yaco era vauci vata kei na vakayacori ni nona inaki. (Taniela 12:9; 2 Timoci 3:1) Me yacova mai na siga oqo, na ilawalawa oya e vaka e le dua na ivakatawa​—se o ira na lotu Vakarisito lumuti, na Isireli ni Kalou​—era sa vakayacora tiko na veika e salavata kei na ivakamacala i Aisea me baleti koya na ivakatawa ivakatakarakara: “Me qai vakarorogo [se “vakararai matua,” NW] sara ko koya. A sa tagi vakalaioni mai ko koya: Noqu turaga, ka’u sa tu ga e na noqui tutu e na siga ka bogi, ka’u sa vakatawa tu ga e na bogi ka siga.” (Aisea 21:​7, 8) Na ivakatawa oqo e taura vakabibi na nona ilesilesi!

13. (a) Na itukutuku cava e kacivaka na ivakatawa i Jiova? (b) Ena sala cava e tukuni kina ni sa bale o Papiloni na Ka Levu?

¹³ Na cava e raica na ivakatawa? Se baci kacivaka na ivakatawa i Jiova, se na nona ilawalawa e vaka e dua na ivakadinadina: “Sa bale, sa bale, ko Papiloni; ia na matakau ceuceu kece ni nona kalou sa basuraka sobu ki na qele ko koya [o Jiova].” (Aisea 21:9) Ena gauna oqo, ni oti ga na iMatai ni iValu Levu, e talaraki mai na nona itutu cecere o Papiloni na Ka Levu, na isoqosoqo ni lotu lasu kece kei vuravura. (Jeremaia 50:​1-3; Vakatakila 14:8) Ia sa rauta vinaka! Na iValu Levu, na yaca e kilai kina na ivalu oqo ena gauna oya, a tekivu ga ena Veivanua lotu Vakarisito. Era utura na buka ni veiqedravu na italatala ena ito ruarua ena nodra vakatalatalataki ira nodra cauravou musudonu mera lai veiraravui ena bucanivalu. Sa torosobu dina! Ena 1919, a sega ni tarova rawa o Papiloni na Ka Levu na nodra yavala tale na Gonevuli ni iVolatabu, na yaca era dau kilai tu kina na iVakadinadina i Jiova, mera vunau yani e veiyasa i vuravura kece, ia me yacova mai oqo e se toso tiko ga nodra vunau. (Maciu 24:14) Sa laurai sara tu ga e kea na bale i Papiloni na Ka Levu, me vaka ga ni a dusia na bale i Papiloni makawa na nodra sereki na Isireli ena ikaono ni senitiuri B.S.K.

14. Na ivola cava era taurivaka vakalevu na ilawalawa e vaka e le dua na ivakatawa i Jiova, ia e vakalougatataka vakacava o Jiova na kena vakayagataki voli mai?

¹⁴ Sa dau qacoya tu ga na nona itavi na ilawalawa e vaka e le dua na ivakatawa, qai dau nona gagadre me cakava tiko ga na ka e dodonu. Era tekivu tabaka ena Julai 1879 na Gonevuli ni iVolatabu na ivoladraudrau oqo, a se kilai ena gauna oya me Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. E tabaki ena waqa e liu ni itabataba kece, me tekivu mai na 1879 me yacova na 15 Tiseba, 1938, na vosa, “ ‘Nai Vakatawa, sa Vakaevei na Bogi?’​—Aisea 21:11.”a Sa 120 mai oqo na yabaki e vakatawa voli kina ena yalodina na Watchtower, ni yadrava voli na veika lelevu e yaco tiko e vuravura qai sereka na kedra ibalebale vakaparofisai. (2 Timoci 3:​1-5, 13) Na ilawalawa e vaka e le dua na ivakatawa ni Kalou kei na nodra itokani ‘so tani tale na sipi’ era taurivaka voli na ivoladraudrau oqo me kacivaki kina vakalevu vei ira na tamata kece ga ni sa voleka na gauna me vakadinadinataka kina na dodonu ni veiliutaki i Jiova na Matanitu i Karisito. (Joni 10:16) Sa vakalougatataka beka o Jiova na ivakadinadina oqo? Mai na imatai ni tabataba, e 6,000 na kena levu ena 1879, e laurai ni sa tubu na levu ni Watchtower e veisoliyaki e veiyasa i vuravura ina sivia na 22,000,000, era tabaki ena 132 na vosa​—121 vei ira oqori era tabaki vata ena dua ga na gauna. Sa dodonu ga me taurivaki na ivoladraudrau vakalotu, e levu duadua na kena veisoliyaki e vuravura, me vakacerecerei kina na yaca ni Kalou dina o Jiova!

Vakasavasavataki Tiko Vakalalai

15. E tekivu vakalalai vakacava na veivakasavasavataki ni se bera mada ga na yabaki 1914?

¹⁵ Ni se vo toka beka e 40 na yabaki me qai veiliutaki na Karisito mai lomalagi ena 1914, e laurai nira sa sereki oti na Gonevuli ni iVolatabu mai na levu na ivakavuvuli tawavakaivolatabu ni lotu ni Veivanua Vakarisito, me vaka na nodra papitaiso na gonedramidrami, na tawamate ni yalo, o puregatorio, o eli na vanua ni kama, kei na vakabauti ni Letoluvakalou. Ia e taura tale e vica na gauna me qai cavuraki kece na ivakavuvuli lasu. Me kena ivakaraitaki, ena veiyabaki ni 1920, era dau tokara e levu na Gonevuli ni iVolatabu na pini e tiko kina na ivakatakarakara ni kauveilatai kei na isala vakatui, ra qai dau soqova tale ga na Kirisimasi kei na so tale na olodei ni lotu butobuto. Ia kevaka me savasava na sokalou, ena bibi me kau tani vakadua na miramira kece ni sokalou butobuto. Me yavu duadua ga ni vakabauta kei na bula Vakarisito na Vosa ni Kalou, na iVolatabu. (Aisea 8:​19, 20; Roma 15:4) E sega ni dodonu vua e dua me vakuria na Vosa ni Kalou se kauta laivi mai kina e dua na ka.​—Vakarua 4:2; Vakatakila 22:​18, 19.

16, 17. (a) Na vakasama lasutaki cava era dau vakabauta tu ena vicasagavulu na yabaki na ilawalawa e vaka e le dua na ivakatawa? (b) Na cava na ivakamacala dodonu ni “cabocabo-ni-soro” kei na “duru” e “Ijipita”?

¹⁶ Meda raica na bibi ni ivakavuvuli oqo ena dua na ivakaraitaki. Ena 1886, na yabaki e tabaka kina o C. T. Russell na ivola e qai vakatokai The Divine Plan of the Ages, e koto kina e dua na chart se idusidusi e semai ira vata na itabagauna kece ni kawatamata kei na Pyramid Levu kei Ijipita. A nanumi tu ni ivakananumi oqo kei Fero Khufu na duru vata ga e cavuti ena Aisea 19:​19, 20: “E na siga ko ya ena dua nai cabocabo-ni-soro vei Jiova e na loma ni vanua ko Ijipita, ka dua na duru vei Jiova mai na kenai yalayala. Ia ena yaco oqori mei vakatakilakila kai vakadinadina vei Jiova ni lewe vuqa e na vanua ko Ijipita.” Erau na veiwekani tu mada vakacava na pyramid kei na iVolatabu? Dua mada oqo, me vaka e nanumi ena gauna oya, e kainaki ni kedra balavu e so na tanala se qara ena loma ni Pyramid Levu e dusia na gauna me tekivu kina na “veivakararawataki levu” e cavuti ena Maciu 24:21 (NW). E so na Gonevuli ni iVolatabu era lai vakaogai ira wale ena kena vakarautaki na balavu kei na raba ni so na tiki ni pyramid, mera via kila kina se siga cava beka e nodra siga mera lako kina i lomalagi!

¹⁷ Dau raici cake tu ena vicasagavulu na yabaki na Pyramid Levu, me yacova ni sa vakamatatataka na Watchtower ni 15 Noveba kei na 1 Tiseba, 1928, ni sega ni gadreva o Jiova na ibulibuli vatu levu era tara na Fero lotu butobuto qai tosilaki tu kina na ka ni raikalokalo vakatimoni me vakadinadinataka kina na veika e volai ena iVolatabu. Sa qai tauri rawa ni parofisai i Aisea e tiko na kena ibalebale vakayalo. Me vaka ga e cavuti ena Vakatakila 11:​8, o “Ijipita” e dusia vakaivakatakarakara na vuravura i Setani. Na “[i]cabocabo-ni-soro vei Jiova” e tukuna tiko na nodra cabora na isoro vakadonui na lotu Vakarisito lumuti nira vulagi voli ena vuravura oqo. (Roma 12:1; Iperiu 13:​15, 16) Na duru ena “kenai yalayala [o Ijipita]” e dusia na ivavakoso lotu Vakarisito lumuti, “na duru kei na yavu ni vakavuvuli dina,” e tu me ivakadinadina e “Ijipita,” na vuravura era sa vakarau biuta tu oqo.​—1 Timoci 3:​15.

18. (a) E vakamatatataka tiko ga vakacava o Jiova na ka vei ira na Gonevuli ni iVolatabu era via vuli dina? (b) Ke mani sega ni matata vua e dua na lotu Vakarisito e dua na ivakamacala vou vakaivolatabu, na rai vakayalomatua cava e bibi me tu vua?

¹⁸ Ni toso na veiyabaki, e vakamakaretaka tiko ga vei keda o Jiova na ka dina, wili kina na nona vosa ni yalayala e dau vakamatatataka. (Vosa Vakaibalebale 4:​18) Ena vica wale ga na yabaki oqo, eda uqeti meda dikeva tale vakatitobu​—na veika e so​—me vaka na itabatamata ena sega ni takali sa na yaco mada na icavacava, na vosa vakatautauvata me baleta na sipi kei na me, na ka vakasisila kei na gauna me sa na tiko kina ena tikina tabu, na veiyalayalati vou, na matalia i Jisu, kei na raivotu ni valenisoro ena ivola i Isikeli. So na gauna ena dredre meda taura vinaka e so na ivakamacala vou vaka oya, ia ni toso na gauna, ena qai matata mai vei keda na vuna era veisautaki kina. Ke mani sega ni taura rawa sara e dua na lotu Vakarisito na ivakamacala vou me baleta e dua na tikinivolatabu, ena vinaka cake me tiko vua na rai malumalumu vata ga a tiko vua na parofita o Maika ni a kaya: “Ka’u na waraki koya na Kalou, na noqui vakabula.”​—Maika 7:7.

19. Era vakaraitaka vakacava ena iotioti ni veisiga oqo na vo ni lumuti kei na nodra itokani so tani tale na sipi na yaloqaqa vaka na laione?

¹⁹ Nanuma lesu ni o koya e vakatawa e “tagi vakalaioni mai . . . Noqu turaga, ka’u sa tu ga e na noqui tutu e na siga ka bogi, ka’u sa vakatawa tu ga e na bogi ka siga.” (Aisea 21:8) Era vakaraitaka na vo ni lumuti ni tu vei ira na yaloqaqa vaka na laione mera vakavotuya na veivakaisini ni lotu lasu, mera dusimaki ira tale ga na tamata ina sala e basika ina galala dina. (Vakatakila 18:​2-5) Nira colata tiko nodra itavi mera “dauveiqaravi yalo dina ka vuku,” era vakarautaka kina na “kakana e na kena gauna dodonu,”​—oqori na iVolatabu, ivoladraudrau, kei na ivola tale e so ena veimataqali vosa. (Maciu 24:​45, VV) Era liutaka sara ga na cakacaka mera vakasoqoni kina “nai soqosoqo levu sara, . . . mai na veivanua kece, kei na veimataqali, kei na veimatanitu, kei na duivosavosa.” O ira tale ga oqo era vakasavasavataki ena dra i Jisu e voli ira lesu ra qai vakaraitaka tale ga ni tu vei ira na yaloqaqa vaka na laione ena nodra “qaravi koya [na Kalou] e na siga kei na bogi.” (Vakatakila 7:​9, 14, 15) Na cava sa laurai mai na nodra cakacaka ena veiyabaki sa oti oqo na lumuti iVakadinadina i Jiova sa ra le lailai sara tiko kei na nodra itokani, na isoqosoqo levu? Eda na raica oqo ena ulutaga e tarava.

[iVakamacala e ra]

O se Nanuma Tiko?

•Na ivakadinadina cava soti era vakadinadinataki Jiova ena veiyabaki?

•A vu mai vakacava o Papiloni na Ka Levu?

•Na cava e vakatara kina o Jiova me rusa o Jerusalemi, na nodra koroturaga na nona matanitu ivakadinadina ena 607 B.S.K.? ena 70 S.K.?

• Na yalo vakacava era vakaraitaka na ilawalawa e vaka e le dua na ivakatawa i Jiova kei na nodra itokani?

[iYaloyalo ena tabana e 7]

“Noqu turaga [Jiova], ka’u sa tu ga e na noqui tutu [vakaivakatawa] e na siga ka bogi”

[iYaloyalo ena tabana e 10]

Na ilawalawa e vaka e le dua na ivakatawa i Jiova era qacoya na nodra ilesilesi