O Cei o Ponitio Pailato?

“ME YACOVA mai oqo, e vuqa era dau vaqaqa lo se o cei sara mada o Pailato, na turaga ni gauna makawa e kilai ena nona veibeci kei na nona dauvakatitiqa. So era raici koya me dua na sanito, so tale era raici koya me dua e vakavotuya na malumalumu ni tamata ena kena ivakatagedegede torosobu sara, e ivakaraitaki ca duadua ni dua na daunipolitiki e bolea me cabora na bula ni dua na tamata me rawa kina na sautu.”​—Pontius Pilate, e vola o Ann Wroe.

Se o mani duavata kei na rai oqori se sega, a rogo o Ponitio Pailato ena sala a veilewaitaki Jisu Karisito kina. O cei o Pailato? Na cava e kilai me baleti koya? Na noda kila vinaka na nona itutu, e sa na qai matata cake kina vei keda na veika e vauca na ka bibi duadua a bau yaco e vuravura.

Nona iTutu, iTavi, kei na Nona Lewa

O Tiperiu na empara ni Roma, a lesi Pailato me kovana ena yasana o Jutia ena 26 S.K. O ira na iliuliu levu vaka oqo era lewe ni dua na ilawalawa era tauvanua ia era rawati ira, era duidui gona vei ira na kawa turaga era lewe ni seneti. Kena irairai ni o Pailato a dua ga na metia ena gauna e curu kina ina mataivalu, ia qai toroicake tiko na nona itutu ena cakayaco ni ilakolako vakaivalu e talai kina. Mani lesi me kovana ni bera ni yabaki 30.

Ni tokara o Pailato na nona isulu ni sotia, ena rairai dara na kote e cula mai na kulinimanumanu, vaka kina na isasabai kaukamea me taqomaka na serena. Ia ni qarava e so tale na itavi, ena dara e dua na icurucuru balavu vulavula e lokaloka na tutuna. A rairai koti lekaleka, e sega tale ga ni vakumi. So era nanuma ni o Pailato e turaga ni Sipeni, ia na yacana e dusia ni lako mai ena yavusa na Pontii​—era kawa turaga ra qai lewe ni dua na matatamata makawa sara ena ceva kei Itali.

O ira na iliuliu me vakataki Pailato era dau lesi ina vanua era se butobuto tu na lewena. Era nanuma gona na kai Roma ni vaka tu oqori na ituvaki e Jutia. A sega wale ga ni lesi o Pailato me raica ni yaco na tiko sautu ena vanua, ia me raica tale ga na kumuni ni ivakacavacava ni ivoli kei na ivakacavacava ni veidigidigi. Na vakataulewataki ni cala lalai ni veisiga e dau qarava na mataveilewai vakajiu, ia e kena irairai ni kisi e vauca na itotogi mate ena vakatulewa ga kina na kovana, e dau turaganilewa levu tale ga.

Erau vakaitikotiko o Pailato kei watina e Sisaria, na korolevu e dau ikelekele ni waqa. Ra tiko vata tale ga kei rau e dua na ilawalawa lailai ni vunivola, e so na dauveiqaravi kei na so na italai. A liutaka o Pailato e lima na iwasewase sotia, qai dua na iwasewase oqori era lewena e rauta ni le 500 ina 1,000 na tagane. E iliuliu tale ga ni dua na iwasewase ni sotia era dau vodo ose, e rairai nira le 500. Dau wasoma nodra vakoti ira na basulawa na nona sotia. Ena gauna ni sautu, e dau caka ga vakalekaleka na veilewai ni bera nira vakamatei na dauvakacaca, ia ena gauna ni tiko yavavala era na vakamatei sara ga ena gauna era cala kina ra qai dau vakamatei tale ga vakailawalawa. Me kena ivakaraitaki, era vakota na sotia ni Roma e 6,000 na bobula, me tarova na vakaduiduile a liutaka o Spartacus. Kevaka e yaco na tiko yavavala e Jutia, ena rawa ni kere veivuke na kovana vua na turaganivalu e Siria, e liutaka e vica na udolu na sotia. Ia e voleka ni gauna kece a kovana tiko kina o Pailato, a sega ni tiko e Siria e dua na turaganivalu, mani gadrevi kina vei Pailato me walia totolo na tiko yavavala.

Era dau veivosaki wasoma na kovana kei ira na empara. Ena gadreva na empara me rogoca na itukutuku ni veika e vauca na nona veiliutaki se na bolei ni lewa e Roma, sa na qai vakatulewa na empara. Rairai ena vinakata na kovana me vakasavuya vakatotolo vua na empara na nona itukutuku me baleta na veika e yaco tiko ena nona yasayasa ni bera ni qai rogo na kudru. A kauai dina ena tikina oqo o Pailato me vaka ni tubu tiko na kudru e Jutia.

E sega wale ga ni cavuti o Pailato ena Kosipeli, rau vola tale ga na kena itukutuku e rua na daunitukutuku makawa, o Flavius Josephus kei Philo. A bau tukuna tale ga na daunitukutuku makawa ni Roma o Tacitus, ni o Pailato a vakamatea na Karisito, o koya era vakatokayacataki kina na lotu Vakarisito.

Era Vakacudrui na Jiu

E kaya o Josephus nira a sega ni kauta e Jerusalemi na kovana ni Roma na drotini, a cula tu kina na ivakatakilakila ni empara, baleta nira kila nira sega ni taleitaka na Jiu na qaravi matakau. Ia a sega ni doka o Pailato na tikina oqori, ena levu ni nodra katakata na Jiu era mani lako kina i Sisaria mera vakaraitaka nodra kudru. Sega ni dua na ka a cakava kina o Pailato me rauta ni lima na siga. Ia ena ikaono ni siga, sa qai vakaroti ira nona sotia mera tuva wavokiti ira na Jiu era kudru tiko, mera vakarerei ira nira na vakamatei kevaka era sega ni vakasuka. Ena gauna era kaya kina na Jiu nira bolea na mate mera kua ga ni raica me beci na nodra Lawa, sa qai vakamalumalumu o Pailato qai vakarota me kau laivi na drotini.

E sega ni dau tu suka o Pailato me vakayacora na itovo voravora. A volatukutukutaka o Josephus e dua na ka a vakayacora o Pailato, oya na nona vakayagataka na ilavo ni valenisoro me kelia rawa kina e dua na salasala ni wai e Jerusalemi. O Pailato a sega ni lai taura mai vakaukaua na ilavo oya, ni kila e ka beci ke butako mai na valenisoro, qai rawa tale ga ni vakavuna na nodra yalokatakata na Jiu, mera lako kina vei Tiperiu ra qai kerea me vakasakei. Rairai era a tokoni koya na vakailesilesi ni valenisoro. A rawa ni vakayagataki na “koripani,” na iloloma e soli me nona na Kalou, me vakailavotaka na cakacaka e yaga raraba ena koro. Ia era kumuni vata e vica na udolu na Jiu mera vakaraitaka nodra kudru.

Sa qai vakaroti ira nona sotia o Pailato mera curu ena kedra maliwa na kumuni vata tu oya, ra kua ni vakayagataka na iseleiwau ia mera mokulaki ira ga ena iwau. Kena irairai ni a nona inaki o Pailato me tarovi ira na ilawalawa oqo, ia me kua ga ni yaco na veilabalabati. A mani yaco na nona inaki, dina ga nira mate e so. Era rairai vakaibalebaletaka na leqa oqo e so ena gauna era tukuna kina vei Jisu ni o Pailato a bosoka vata na nodra dra na kai Kalili kei na nodra isoro.​—Luke 13:1, VV.

“A Cava na Ka Dina?”

E vakarogorogocataki Pailato na sala a vaqaqa kina na nodra veibeitaki na iliuliu ni bete Jiu kei ira na qase, oya na nodra beitaka ni o Jisu e kaya ni dua na Tui. Ni rogoca o Pailato na nona inaki o Jisu oya me dau tukuna na ka dina, e raica ni na sega ni vakavuleqa vei Roma. “A cava na ka dina?” a taroga, e rairai nanuma ni na dredre me vakamacalataki na ka dina oya. Na cava a kunea? “Au sega ni raica e dua na cala vua na tamata oqo.”​—Joni 18:37, 38; Luke 23:4, VV.

A dodonu me oti sara ga e kea na veilewai nei Jisu, ia era ba tiko ga na Jiu ni a via vuaviritaka o Jisu na matanitu. Kila o Pailato ni vuna levu ga era vesuki Jisu kina na iliuliu ni bete, baleta nira vuvutaki koya. E kila tale ga ni na tubu na leqa ke sereki Jisu, oqo e dua na ka a via levea. Sa levu tu mada na leqa a yaco tiko, e dua, oya na nona vesu o Parapa kei na so tale baleta nira vakavuna na ue kei na laba. (Marika 15:7, 10; Luke 23:2) Kena ikuri, na nona veileqaleqati e liu o Pailato kei ira na Jiu e sa rogorogo ca tu kina vei Tiperiu, na turaga e kilai ni dau totogitaki ira vakaca na kovana e sega ni vinaka na nodra veiliutaki. Ia, kevaka e cakava o Pailato na ka era vinakata na Jiu ena dusia oqori ni turaga malumalumu. Dua na ituvaki dredre dina a tu kina o Pailato.

Ni rogoca o Pailato na vanua e sucu kina o Jisu, a saga sara me lai rogoca na kisi oqo o Eroti Anitipasa, na iliuliu kei Kalili. Ia a sega ni yaco vaka kina, sa qai tovolea o Pailato mera kerea o ira na tu e tuba ena lomanibai ni nona vale vakatui me sereki o Jisu, me vaka na ivakarau ni nona sereki e dua na kaivesu ena gauna ni Lakosivia. Era kailavaka kece me sereki ga o Parapa.​—Luke 23:5-19.

A rairai vinakata o Pailato me cakava na ka dodonu, ia a vinakata me taqomaka na nona itutu, me vakamarautaki ira tale ga na vosa kudrukudru. Kena itinitini ga, ni a vakaliuca na nona itutu, a sega ni muria na nona lewaeloma se na sala ni lewadodonu. Mani kerea o Pailato na wai, vuluvulu sara kina qai tukuna ni na sega ni beitaki ena itotogi mate sa vakatauca oya.a Dina ni vakabauta o Pailato ni sega ni cala o Jisu, ia a vakarota me vakanakuitataki, qai vakalaivi ira na sotia mera vakalialiai koya, yaviti koya ra kasivita tale ga.​—Maciu 27:24-31.

A tovolea tale vakadua o Pailato me sereki Jisu, ia era kaya tiko ga na kai Jutia ni kevaka e sereka ena vakaraitaka oya ni sega ni totaki Sisa. (Joni 19:12) A soro sara ga o Pailato ni rogoca oya. Kaya e dua na vuku me baleta na nona vakatulewa o Pailato: “E rawarawa sara na kena iwali: me vakamatei o Jisu. Ena vakayali ga na bula ni dua na Jiu tawayaga; ni ka vakalialia me tubu wale na tiko yavavala ena vuku ni tamata oqo.”

Na Cava a Yacovi Pailato?

Na iotioti ni ka e kilai ena ivolatukutuku ni nona itavi vakacakacaka o Pailato, oya me baleta tiko e dua tale na veileqaleqati. E kaya o Josephus nira a kumuni vata ena ulunivanua o Kirisimi e dua na ilawalawa levu ni kai Samaria era vakaiyaragi tu, ena nodra nuitaka nira na kunea na iyau vakamareqeti e nanumi ni a buluta tu e kea o Mosese. A curu takoso o Pailato kei ira na nona sotia, ra qai vakamatea e levu na kai Samaria. Era lai vakatukutuku na kai Samaria vei Lucius Vitellius na kovana ni Siria qai iliuliu tale ga nei Pailato. A sega ni tukuni se mani nanuma o Vitellius ni sa rui sivia tale na ka a cakava o Pailato. Ia se mani cava a yaco, a vakatalai Pailato me lesu i Roma me lai vakamacalataka vua na empara na ka a cakava. Ia ni se bera ni yaco yani o Pailato, sa takali o Tiperiu.

“Ena tikinigauna oya,” e kaya e dua na ivola, “sa sega tale ni dua na kena itukutuku o Pailato ena ivolatukutuku makawa, e dina ni levu tu na kena itukuni.” Levu era via vakilakila e so na kena itukutuku. A bau tukuni ni a yaco me lotu Vakarisito o Pailato. Era buli koya me “sanito” o ira na lotu Orthodox mai Iciopea. O Eusebius, a volavola ena icavacava ni ikatolu kei na itekitekivu ni ikava ni senitiuri, a dua vei ira na imatai ni tamata me tukuna ni o Pailato a vakamatei koya ga, me vakataki Jutasa Isikarioti. Ia, e sega ni dua e kila vinaka na ka a qai yacovi Pailato.

A tamata domoqa o Pailato, e veibeci nona ivosavosa qai voravora tale ga. Ia a tini na yabaki nona taura tu na itutu ni kovana, e so tale na iliuliu levu e Jutia e lekaleka wale na gauna ni nodra veiliutaki. O koya gona, mai na nodra rai na kai Roma, a colata vinaka na nona itavi o Pailato. Ia e kainaki ni tamata ravarava, baleta a soli Jisu yani me vakatotogani qai vakamatei me rawa ni taqomaki koya kina. So era veibataka ni itavi levu ga i Pailato, oya me raica ni yaco na sautu qai vakaliuca na veika ena vinaka kina na matanitu o Roma, e sega soti gona ni gadrevi vua me a tutaka na lewadodonu.

Sa duidui sara na gauna i Pailato kei na noda gauna. Ia, e sega ni dua na turaganilewa e tu vua na dodonu me vakatauitotogitaka e dua e vakadeitaki ni tawacala. E macala, ke a sega ni sotavi Jisu o Ponitio Pailato, ena rairai dua ga vei ira na yaca e kune ena ivolatukutuku makawa.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 11]

A kune mai Sisaria na volavola oqo, e tukuni Ponitio Pailato me iliuliu levu kei Jutia