iNuinui​—E Yaga Beka?

E SE qai yabaki tini wale ga o Daniel, ia sa dua taucoko na yabaki na dede ni nona tauvi kenisa voli. Era sa sega ni nuitaka na nona vuniwai ni na vinaka cake na kena ituvaki, vaka kina o ira na nona itokani voleka. Ia a sega ni yalolailai o Daniel. A vakabauta tu ni dua na siga ena tubu cake me dua na dauvakadidike qai rawa ni veivuke ena kena kunei na iwali ni kenisa. Dua na ka na yalonuidei i Daniel ena nona namaka tiko na siga ena sikovi koya yani kina na vuniwai e dau qarava na mataqali kenisa e tauvi koya tiko. Ia, ni yaco mai na siga oya, a daro na nona veisiko na vuniwai ni a donuya e dua na draki ca levu. A yalolailai sara ga o Daniel. Oqori na imatai ni gauna me sega ni via kauaitaka tale kina e dua na ka. A takali ni oti ga e rua na siga.

A vakarogoya na italanoa kei Daniel e dua na dauveiqaravi ena tabana ni bula, a dikeva na cakayaco ni vakanuinui kei na yalolailai ena nona bula e dua. Rairai o sa rogoca oti na italanoa vaka oqo. Me kena ivakaraitaki, e dua e qase sara sa voleka sara tu ga ni takali, ia a namaka vakabalavu tu mai e dua na ka e vakamareqeta​—na nona veisiko beka e dua e dau lomana, se na soqo e ivakananumi ni dua na siga e bibi vua. Ni sa vakayacori oti na ka a namaka voli mai, ena totolo sara na nona sa na takali. Na cava e cakayaco ena ituvaki oqo? E cakayaco sara beka vaka oya na kaukaua ni vakanuinui me vaka era vakabauta e so?

Sa qai tubu tiko ga na kedra iwiliwili na dauvakadidike vakavuniwai era vakabauta ni dau cakayaco vakalevu ina nona bula e dua na nona rai, oya me vinaka na ivakarau ni nona dau raica na ka, dau vakanuinui, se me kauaitaka ga na ka vinaka, sega ni ka ca. Ia, era sega ni duavata kece ena tikina oqo na dauvakadidike. E so era kaya ni mataqali rai vaka oqo e sega ni dua na kena yavu vakasaenisi. Era nanuma ni tauvimate e vu ga mai na leqa ni dua na tikiniyago.

Ia, na lomatarotarotaki ni kena yaga na vakanuinui, e sega ni ka vou. Ena vica na udolu na yabaki sa oti, a kerei na turaga vuku ni Kirisi, o Aristotle, me tukuna se cava na ibalebale ni vosa na vakanuinui, a kaya: “Na tadra vakasiga.” Donuya na noda itabagauna, e duatani tale ga na irogorogo ni ka e kaya o Benjamin Franklin, e dua na turaga rogo ni Mereke: “Ena sega ni bula e dua mai na vakanuinui, e rawa ga ni tini mate ena walokai.”

Sa qai cava gona na dina me baleta na vakanuinui? E ka beka me tadrai wale tu ga, me rawa nira kune vakacegu kina na tamata ena ka era diva me yaco dina? Se tiko beka e dua na vuna vinaka meda raica kina vakabibi na yaga ni vakanuinui​—e dua na ka e rawa nida bula vinaka kina da qai marau tale ga?

Na Cava Eda Gadreva Kina na iNuinui?

NA CAVA a rawa ni yaco ke a dei tiko ga na inuinui i Daniel, na gone a tauvi kenisa e vakamacalataki ena imatai ni ulutaga? A rawa beka ni vakaotia na nona kenisa? Ena bula tiko beka ga nikua? O ira sara mada ga era vakabauta ni cakayaco vakalevu ina noda bula na vakanuinui, era sega ni vakaiotaka rawa na taro oqori. Oqo gona e dua na vakasama bibi. Me kua nida nanuma ni vakanuinui e iwali duadua ni tauvimate.

Ena dua na veitalanoa i Vuniwai Nathan Cherney, kei na kabani ni vakauitukutuku na CBS, e kaya kina ni vakarerevaki ke suguraki vua e dua e tauvimate bibi na vakasama, ni nona na bula e vakatau ga ina kaukaua ni nona vakanuinui ni na yaco vaka kina: “Au donuya e so na ituvaki era cudruvi ira kina na watidra yalewa na tagane vakawati baleta nira sega ni vakasamataka vakatitobu sara na yalewa na kedra mate, se sega ni vinaka na ivakarau ni nodra raica na mate e tauvi ira tiko.” A tomana o Vuniwai Cherney: “Na vakasama cala oqo e vaka ni tukuna tiko, ni toka ga ena qeteqete ni liga i tauvimate na lewa me vakateteya kina se me tarova na kenisa e tauvi koya tiko. Ke toso sobu tiko ga na nona bula, e kena ibalebale ni sega ni kaukaua na nona vakanuinui, ia e cala sara na rai oqo.”

Na kena dina, ni dua na ka na nodra sasaga o ira era tauvimate balavu mera bula. Na imurimuri ni ka ena via cakava e dua na wekai koya e tauvimate, oya me kaya ni bale ga vua na nona tauvimate baleta e sega ni vakaukaua me valuta. E kena ibalebale beka ni sega ni yaga me tiko na inuinui?

E yaga ni tiko na noda inuinui. Me kena ivakaraitaki, na vuniwai vata ga oqori e veiqaravi vakatabakidua tale ga ena tabana e vakatokai na palliative care​—oqo na veiqaravi e sega ni nakiti me vakaotia na tauvimate se me dede kina na nona bula o tauvimate, ia e vauci ga kina na nona vukei me marautaka na vo ni nona bula. O ira na vuniwai vaka oqo era vakabauta dei ni bibi dina na nodra vukei na tauvimate mera mamarau, o ira sara mada ga era tauvimate bibi. E levu gona na ivakadinadina e tu e vakaraitaka ni yaga ena ituvaki vaka oqo na vakanuinui​—e vuqa tale na ka e rawa ni cakava ina nona bula o tauvimate.

Na Yaga ni Vakanuinui

“Na inuinui e dua na wai yaga,” e kaya o Vuniwai W. Gifford-Jones, e dua tale ga na dauvolaitukutuku. A raica lesu tiko e so na vakadidike a vakayacori me vakadeitaki kina na yaga ni nodra kauaitaki vakayalololoma na tauvimate bibi. E tukuni ni veikauaitaki vaka oqo e dau vukea na tamata mera yalonuidei qai donu nodra rai. E laurai ena dua na vakadidike a vakayacori ena 1989, ni o ira na tauvimate era kauaitaki vaka oqo era bula dede cake. A sega ni duavata ena vakasama oqori na vakadidike a qai vakayacori ena dua na gauna wale tiko ga oqo. Ia, e so na vakadidike e vakadeitaka, ke ra kauaitaki na tauvimate, e vakilai ni lailai na nodra lomabibi kei na nodra rarawa ni vakatauvatani kei ira era a sega ni kauaitaki.

Da raica tale mada e dua na vakadidike a caka ena kena sagai me kilai se rau semai vakacava na mateniuto, kei na ivakarau ni nona raica na ka e dua. A vakadikevi taumada na ivakarau ni nodra dau raica na ka e sivia e le 1,300 na turaga. Ni oti e 10 na yabaki, e laurai ni sivia e 12 na pasede vei ira na turaga oqo era sa tauvi mateniuto. Ia, nira vakadikevi na ilawalawa oqo, e levu ga vei ira e sega ni dau vinaka na ivakarau ni nodra raica na ka e tauvi ira na mateniuto. E rauta ni 2 vei ira oqori e dau ca na nodra rai, ni vakatauvatani kei na 1 mai vei ira e vinaka na ivakarau ni nodra raica na ka. O Laura Kubzansky, e nona ivukevuke na parofesa e qarava na tabana ni bula kei na itovo ena koronivuli na Harvard School of Public Health, e kaya: “E dina nira tu e vuqa na ivakadinadina e tokona na vakasama ni yaga ena noda bula ke dau ‘vinaka na ivakarau ni noda rai,’ e sega ga ni dua na kedra yavu dei​—ia na vakadidike e vauci ira na turaga oqo, se qai imatai ni ivakadinadina vakavuniwai me tokona ni rau semai na mateniuto kei na ivakarau ni nona rai e dua.”

E laurai ena so na vakadidike ni o ira sa kaya rawa tu nira malumalumu e dau berabera na nodra bula nira sele oti, ni vakatauvatani kei ira e kaukaua na nodra vakanuinui nira na bula vinaka. Na nona bula dede sara mada ga e dua e semai vata kei na vinaka ni nona rai. Ena dua tale na vakadidike, a dikevi kina na kena cakayaco vei ira na sa qase na rai e vinaka, se na rai cala me baleta na bula vaqase. Me kena ivakaraitaki, nira qito kompiuta tiko e so na sa qase, e vakarautaki e so na vosa me basika vakalekaleka ga ena kompiuta me tukuna ni vinaka na qase baleta nira vuku cake, ra qai yalomatua. Oti oya, nira duri mera lako, e laurai levu sara ga ni vaka e curumi ira e dua tale na kaukaua. Na veisau e laurai oqo, e tautauvata sara ga kei na nona kaukaua e dua a vakaukauayago tiko ena loma ni 12 na macawa!

Na cava e yaga kina ina noda bula na vakanuinui, yalonuidei, kei na rai e vinaka? De dua era sega ni kila vakamatata na yagoda kei na noda vakasama na saenitisi kei ira na vuniwai me saumi vinaka kina na taro oqori. Ia, me yacova mai na gauna oqo era vatavatairalagotaka na kenadau ni yaga. Me kena ivakaraitaki, e dua na parofesa ni mona e vakatututaka: “E dau vinaka na yaloda nida bula marau qai tiko tale ga noda inuinui. Ni vaka oqori na ka eda vakila, ena lailai sara noda nuiqawaqawa qai macala nida na bula vinaka kina. Oqori gona e dua na ka eda rawa ni cakava meda bula vinaka tiko ga kina.”

Era na rairai nanuma e so na vuniwai, saenitisi, kei ira na dau dikeva na vakasama ni oqo e dua na vakasama vou, ia e sega ni vaka kina vei ira era vulica na iVolatabu. E voleka ni 3,000 na yabaki sa oti, na nona uqeti na tui vuku o Solomoni me vola na vakasama oqo: “A loma daumarau sa wai yaga: ia na yalo sa mavoa sai vakamamaca ni sui.” (Vosa Vakaibalebale 17:22) Dikeva na veiraurau ni vakasama e votu e ke. E sega ni tukuni tiko ena tikinivolatabu oqo ni na walia na tauvimate cava ga na loma daumarau, ia e tukuna ga ni oqo e “wai yaga.”

Nida vakasamataka, ke iwali vakatabakidua ni tauvimate na inuinui, na cava era sega ni vakayagataka ga kina na vuniwai? Kuria oya, na vakanuinui e sega wale ga ni vakabulai keda mai na tauvimate, ia e tiko tale ga na kena yaga.

Nuidei, Yalolailai, kei na Nomu Bula

Era raica na dauvakadidike ni cakayaco vakalevu vei ira era yalonuidei na nodra vakanuinui. E toso vinaka kina nodra vuli, cakacaka, ena rara sara mada ga ni qito. Me kena ivakaraitaki, a dikevi e dua na ilawalawa marama era daucici. Era a vakarautaka na dauveivakavulici na itukutuku matailalai ni ivakatagedegede ni nodra cici. Ena gauna vata oya, era a vakatarogi na marama me dikevi kina na nodra ivakatagedegede yadua ni vakanuinui. E laurai, ni a cakayaco vakalevu ina nodra cici na ivakatagedegede ni nodra vakanuinui, e sega ni ivakatagedegede ni ituvaki ni yagodra koya e laurai ena itukutuku e vakarautaka na nodra dauveivakavulici. Na cava sa rui cakayaco vakalevu kina vaka oya na vakanuinui?

E levu na ka sa vulici ena kena vakadikevi na yalolailai​—na veibasai ni yalonuidei. Ena 1960 vakacaca, e tawanamaki na veika e laurai ena vakadidike e vauca na nodra itovo na manumanu, yaco kina mera bulia na dauvakadidike na malanivosa, “vulici na yalolailai.” Era raica na dauvakadidike ni rawa ni yacovi ira tale ga na tamata na ituvaki oqo. Me kena ivakaraitaki, era a biu e so mera rogoca e dua na rorogo e veivakasosataki qai tukuni vei ira ni rawa nira muduka ke ra tabaka ga e vica na bulukau. Era mani cakava vaka kina.

Na ka vata ga oqori a tukuni vei ira na ikarua ni ilawalawa​—ia nira tabatabaka na bulukau, a sega ni mudu rawa na rorogo veivakasosataki oya. Sega ni vakabekataki, ni levu vei ira oqori e tuburi ira na yalolailai. Ni tokaruataki gona na vakatovotovo ena siga vata oya, era sa sega ni via tabaka na bulukau. Era vakadeitaka ni na sega ni dua na ka era na cakava ena muduka na rorogo veivakasosataki oya. Ia, e so ena ikarua ni ilawalawa oqo era yalonuidei, era a sega ni rawai ena yalolailai.

O Doketa Martin Seligman, a veivuke ena kena tuvanaki e so na vakadidike sa caka oti oqori, a gu na yalona me kenadau ena kena vulici na yalonuidei kei na yalolailai. A vakadikeva o koya na nodra ituvaki ni vakasama o ira era dau beci ira ga. E kaya ni kevaka sa vaka tu oya na nodra rai, ena latia se vakadredretaka na itovo ni nodra bula. Sa qai soqona o Seligman ena nona vakamacalataka vaka oqo na yalolailai kei na sala e cakayaco kina: “Au vakadeitaka rawa ena noqu vakadidike voli mai ena ruasagavulukalima na yabaki, ni kevaka sa matau vei keda meda dau yalolailai, da vakabauta ni sega ni oti rawa na noda leqa, e bale ga vei keda na noda sotava na veika ca, eda na kalouca tu ga, sa na qai levu ga kina na leqa eda sotava ni vakatauvatani kei ira e sega ni vaka oqo na nodra nanuma.”

Me vaka sa vakamacalataki oti, ena rairai vakasama vou beka vei ira e so nikua na tikina oqo, ia era kila vinaka tu o ira era vulica na iVolatabu. Dikeva na vosa ni vuku oqo: “Kevaka ko sa gu ca e na siga ni rarawa, sa lailai na nomu kaukauwa.” (Vosa Vakaibalebale 24:10) Io, e vakamatatataka na iVolatabu ni gu ca se yalolailai, salavata kei na rai cala, ena vakalailaitaka na nomu kaukaua. O na valuta gona vakacava na yalolailai, qai vakalevutaka cake vakacava na yalonuidei kei na vakanuinui ena nomu bula?

[iYaloyalo ena tabana e 4]

E rawa ni veivuke vakalevu na vakanuinui

O Rawa ni Valuta na Yalolailai

O RAICA vakacava na veika dredre o sotava? E levu era kaya ni ivalavala ni nomu sauma na taro oqori e vakaraitaka se o dau nuidei se o yalolailai. Eda sotava kece na veika dredre ena noda bula, so e levu cake na veika dredre era sotava. Na cava era valuta rawa kina e so na veika dredre ia e so era sega ni walia rawa na veika e sega so ni dredre?

Me kena ivakaraitaki, kaya mada ni o vaqara cakacaka tiko. O sa lai vakatarogi ena vanua o kere cakacaka kina ia o qai sega ni tauri. Ena vakacava na nomu raica na nomu sega ni tauri oya? O na rairai beci iko o qai raica oya me sa nomu leqa tudei, o na rairai kaya, ‘Ena sega ni dua e vakacakacakataki au. Au na sega ni kunea rawa e dua na cakacaka.’ O na rawa ni vakalaiva na ka o sotava kei na nanuma vaka oya me tara na veika kece o na saga, mo lai nanuma kina, ‘au sega ni cakava rawa e dua na ka, au tawayaga.’ Oya sara ga na yalolailai.

Valuta na Yalolailai

O na valuta vakacava na yalolailai? Na imatai ni kalawa oya mo kila ni rai oya e rai cala. Na ikarua ni kalawa oya mo valuta na rai cala oya. Tovolea mo raica se cava e vakavuna nomu sega ni tauri. Me kena ivakaraitaki, e vu dina beka ni nomu sega ni tauri ni sega ga ni dua e via vakacakacakataki iko? Se e baleta ga ni qara tiko na itaukei ni cakacaka e so tale na ivakatagedegede?

Tovolea mo raica na veika e yaco dina, ena kauta laivi na yalolailai kei na vakanananu cala. Ke o sega ni tauri se vakadonui ena dua na gauna, e kena ibalebale beka oqo ni sa sega sara ga ni dua na ka o rawata? Vakacava na nomu saga na veika vakayalo, nomu veimaliwai vakavuvale, se na nomu veitokani, na veika o maqosa kina? Vulica mo kauta laivi ena nomu vakasama ni o “tawayaga.” Vakacava, o rawa ni kila ni o na sega vakadua ni kunea e dua na cakacaka? Mo kauta laivi sara ga ena nomu vakasama na rai cala.

Nuidei ni O na Rawata na Nomu iSausau

Ena vica na yabaki sa oti era kunea na dauvakadidike e dua na ibalebale ni inuinui e taleitaki sara. Era kaya ni ibalebale ni inuinui e okati kina na nomu vakabauta ni o na sauva na nomu isausau. Ena vakaraitaka na ulutaga e tarava ni rabailevu na ibalebale ni inuinui, ia na kena ibalebale mada ga e tukuni oqo ena yaga sara vakalevu. Ni tu vei keda na ibalebale ni inuinui oqo, eda na nuidei nida rawata na noda isausau.

Kevaka eda vakabauta ni rawa meda rawata na veika eda biuta me noda isausau, e dodonu meda dau tekia e so na noda isausau da qai saga meda rawata. Kevaka eda se sega ni dau cakava oqori, de na vinaka meda vakasamataka vakayalomatua na noda isausau da qai saga meda rawata. Taumada, sa tu beka nomu isausau? E ka rawarawa sara meda vakaogai keda wale tu ga ena ogaoga ni bula ni veisiga da qai sega ni vakasamataka na ka e vinakati dina ena noda bula, na veika eda gadreva dina. Me baleta na noda biuta toka e so na ka meda vakaliuca, sa tukuna makawa tu mai na iVolatabu: “Mo ni dau digitaka na veika e uasivi sara.”​—Filipai 1:10, VV.

Nida sa vakatulewataka rawa na veika eda na vakaliuca, sa na qai rawarawa meda digia e so na tikina me noda isausau, me vaka na noda bula vakayalo, noda bula vakavuvale, se veika e so ni noda bula. E vinaka me kua ni levu na noda isausau, ia me rawarawa tale ga na isausau eda via sauva. Ena rawa ni vakayalolailaitaki keda se da soro kevaka e dredre noda sauva e dua na isausau. O koya gona, ena vinaka meda vidavida na isausau lelevu da qai vakalekalekataka na gauna mera sauvi kina.

Kevaka eda gadreva dina meda cakava e dua na ka, eda na vaqara na sala meda cakava rawa kina. Kevaka eda sa vakadeitaka se cava me noda isausau, meda nuitaka nida na rawata na ka eda lalawataka oya. E rawa ni vakaukauataka na noda sasaga kevaka eda dau raitayaloyalotaka na kena yaga vei keda noda sauva na isausau oya. Ena tu na ka e vakalatilati ina noda sasaga, ia meda raica na veika oqori me ka e bolei keda, meda kua ni raica me vaka e dua na ka ena tarova na noda sasaga.

Ia, ena vinaka meda vakasamataka tale ga na veisala eda na rawata dina kina na noda isausau. O C. R. Snyder, na dauvolaivola e vakadikeva vinaka na yaga ni veika eda vakanuinuitaka, e vakatura meda dau vakasamataka e vica toka na icakacaka ni ka e noda isausau. Kevaka e leqa na imatai ni kena icakacaka, tovolea na kena ikarua se kena ikatolu.

E vakatura tale ga o Snyder meda yalorawarawa meda veisautaka na noda isausau. Kevaka eda sega ni rawata e dua na isausau, da kua ni rarawataka, baleta ni na vakayalolailaitaki keda ga. Ia, kevaka eda sosomitaka ina dua na isausau e rawarawa cake, sa na bau dua toka na ka eda vakanuinuitaka.

E tiko ena iVolatabu e dua na kena ivakaraitaki vinaka. A nona isausau o Tui Tevita me tara e dua na valenisoro me nei Jiova na nona Kalou. Ia e tukuna na Kalou vei Tevita ni na qai tara na vale oya o Solomoni na luvena. Dina ni vakayalolailaitaki Tevita, ia e sega ni cikeva se suguraka tiko ga o koya me cakava na ka a nakita, e veisautaka ga na nona isausau. E solia kece nona gauna ena kena kumuni na ilavo kei na iyaya ni vale ena vinakata o luvena me tara kina na vale.​—1 Tui 8:17-​19; 1 Veigauna 29:3-7.

Kevaka mada ga eda toroya cake na ivakatagedegede ni noda vakanuinui ena noda valuta na yalolailai ena se rawa tiko ga meda sega ni rawata na ka eda vakanuinuitaka. E yaco vakacava oya? Baleta nida sega ni lewa rawa e so na ka e vakavuna noda vakanuinuikara. Nida vakasamataka na veileqa lelevu e sotava tiko na kawatamata me vaka na dravudravua, na ivalu, na veika tawadodonu, na tauvimate kei na mate, ena rawa vakacava meda vakanuinui tiko ga?

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Ke o sega ni tauri ena cakacaka o vinakata, mo sa nanuma beka ni o na sega ni kunea e dua na cakacaka?

[iYaloyalo ena tabana e 8]

E veisautaka na nona isausau o Tui Tevita

O na Kunea e Vei na iNuinui Dina?

SA MATE nomu kaloko ni liga, e vaka ni sa ca. Ena levu sara na vanua o rawa ni digia mo vakavinakataka kina nomu kaloko. Levu era kacivaka nira dau vakavinakataki kaloko, era vakadeitaka kece nira dau cakava dina na ka era kaya, so e vaka e veicalati toka. Vakacava ke dua drau tiko veitikivi toka ga e tamata vuku a bulia sara ga na kaloko oqori ena vica na yabaki sa oti? E lomasoli tale ga me vakavinakataka wale na kaloko. Sa na macala tu ga na ka o na cakava.

Vakatauvatana mada na kaloko oqori kei na nomu vakanuinui. Ke sa lailai nomu vakanuinui, me vakataki ira e lewe vuqa, e vei o na qara veivuke kina? E levu era kaya nira rawa ni walia na leqa oqori, ia e levu na ka era vakatura e veilecayaki ra qai veisaqasaqa. Vakacava mo gole ga Vua e bulia na tamata e dau vakanuinui? E kaya na iVolatabu ni “sega ga ni yawa ko koya vei keda yadua” ni tu vakarau me vukei keda.​—Cakacaka 17:27; 1 Pita 5:7.

Titobu na iBalebale ni iNuinui

Na ibalebale ni inuinui ena iVolatabu e rabailevu qai titobu cake mai na kena era dau vakayagataka na vuniwai, saenitisi, kei ira na vuniwai ni mona. Na vosa taumada e vakayagataki ena iVolatabu e vakadewataki me “inuinui” e kena ibalebale na waraka qai namaka na veika vinaka. Na inuinui e okati kina e rua na ka. E okati kina na gadrevi ni dua na ka vinaka kei na yavu e vakabauti kina ni na yaco na ka vinaka oya. Na inuinui e cauraka na iVolatabu e sega ni ka ga e divi. E yavutaki vinaka qai tiko na kena ivakadinadina.

Na inuinui e tautauvata kei na vakabauta, e yavutaki ena ka e vakadinadinataki, sega ni ka e vakabauti wale tu ga. (Iperiu 11:1) Ia, na iVolatabu e vakaduiduitaki rau na vakabauta kei na inuinui.​—1 Korinica 13:13.

Ena vaka beka oqo na kedrau duidui: Ni o kerea e dua na nomu itokani me vukei iko, o na nuitaka me vukei iko. E yavutaki vinaka na nomu vakanuinui baleta ni o vakabauti nomu itokani, o kilai koya vinaka, o sa raica tale ga ni sa veivukei oti. Rau cakacaka vata e keri na vakabauta kei na inuinui, dina ga ni rau duidui. E rawa vakacava mo nuitaka tale ga na Kalou?

Yavu ni iNuinui

E vu mai vua na Kalou na inuinui. Ena gauna vakaivolatabu era “dauvakararavi [vakanuinui]” vei Jiova na Isireli. (Jeremaia 14:8) E vu mai vua na nodra vakanuinui na nona tamata, e nodra inuinui o koya. Na ka e nuitaki oya e sega ni divi wale tu ga. Na Kalou e solia vei ira na inuinui e dei. Ni veitaratara kei ira ena loma ni vica na senitiuri, e vakadinadinataki ni dau vakayacora na veika e yalataka. E kaya o Josua na nodra iliuliu na Isireli: “Dou sa kila . . . ni sa sega ni lutu e dua na ka e na ka vinaka kecega sa vosataka e na vukumuni ko Jiova na nomuni Kalou.”​—Josua 23:14.

Sa oti oqo e vica vata na udolu na yabaki ia e se tu ga na itukutuku ni kena vakayacori na vosa ni yalayala oya. E sinai ena iVolatabu na itukutuku ni nona dau vakayacora na Kalou na nona vosa ni yalayala. Ni dau nuitaki na veika e parofisaitaka, ena so na gauna na kedra ivolavolai e sa vaka sara ga era sa vakayacori oti ena gauna e se qai volai kina.

Oya na vuna eda rawa ni vakatoka kina na iVolatabu me ivola ni inuinui. Ni o vulica na itukutuku ni nona veitaratara kei na tamata na Kalou, sa na qai kaukaua ga na nomu nuitaki koya. E vola na yapositolo o Paula: “Na ka kecega sa volai eliu sa volai me da vakatavulici kina, me noda na vosota kei na vakacegui sa vu mai nai Vola Tabu, me rawa kina nai nuinui.”​—Roma 15:4.

Na iNuinui Cava e Solia Vei Keda na Kalou?

Ena gauna cava eda dau gadreva vakalevu kina na inuinui? Sega li ena gauna e yaco kina na mate? Ena gauna oqori, ni takali e dua na wekadra voleka, e levu e dau buawa sara ga vei ira na inuinui. E sega li ni dau vakamatea na noda vakanuinui na mate? Ena dau sagai keda tiko ga o mate. E vakaiyalayala ga na gauna eda rawa ni levei koya kina, eda sega ni rawa ni vakaoti koya. Sa rauta me vakatokai mate na iVolatabu me “i otioti ni meca.”​—1 Korinica 15:26, VV.

Eda na vakanuinui tiko ga vakacava ke yaco na mate? Na tikinivolatabu vata ga e vakatokai mate me iotioti ni meca e tukuna tale ga ni noda meca oqo ena “vakawabokotaki.” Na Kalou o Jiova e kaukaua cake sara vei mate. Sa vakadinadinataka oti vakavica na nona kaukaua cake. E vakadinadinataka vakacava? Ena nona vakaturi ira na mate. E vakamacalataka na iVolatabu e ciwa na gauna e vakayagataka kina na Kalou na nona kaukaua me vakabulai ira tale na sa mate.

Ena dua na gauna a solia o Jiova na kaukaua vei Luvena, o Jisu, me vakaturi Lasarusa na nona itokani lomani, dina ga sa va na siga na nona mate. A sega ni cakava lo o Jisu na veivakaturi oqo, e cakava sara ga ena gauna era tu kina na lewe levu.​—Joni 11:38-​48, 53; 12:9, 10.

O na rairai taroga, ‘Na cava era vakaturi kina na tamata? Era sega beka ni qase tale ra qai mate?’ Io, e vaka kina. Ia, nira tu na itukutuku vaka oya ni veivakaturi, ena sega wale ga ni vukei keda meda gadreva ga na nodra vakaturi na wekada lomani; ia sa na tiko e dua na vuna vinaka meda vakabauta kina nira na vakaturi. Se, sa na dei na noda inuinui.

A kaya o Jisu: “Ko i au na tu cake tale kei na bula.” (Joni 11:25, VV) E solia tale ga o Jiova vei Jisu na kaukaua me vakaturi ira na lewe i vuravura. E kaya o Jisu: “Sa lako tiko mai na gauna era na rogoca kina na domona [o Jisu] ko ira kece ka ra tu e na i bulubulu, ka ra na lako cake mai kina.” (Joni 5:28, 29, VV) Io, e rawa vei ira na moce tu ena ibulubulu mera vakaturi mera bula ena parataisi e vuravura.

E boroya e dua na iyaloyalo vakatakarakara ni veivakaturi na parofita o Aisea: “Ena bula ko ira na nomu mate, ia ko ira na noqu mate era na tu cake tale. Dou yadra ka sere, koi kemudou ka tiko e na kuvu-ni-soso, ni sa vaka na tegu e na co na nomu tegu, ia na qele ena biuti ira tani na mate.”​—Aisea 26:19.

E sega li ni veivakacegui oya? Era maroroi vinaka tu na sa mate, me vaka beka nona taqomaki e dua na gone ena katonigone i tinana. Io, o ira na vakacegu tiko ena ibulubulu era taqomaki vinaka tu ni nanumi ira tiko na Kalou Kaukaua Duadua. (Luke 20:37, 38) Sa voleka na gauna mera vakabulai tale kina na mate, mera curuma tale mai na vuravura oqo me vaka ga nodra tavaka na lewe ni nona vuvale na gone e se qai sucu! O koya gona, e tiko na inuinui ke mani yaco na mate.

Na Cava e Cakava Vei Iko na iNuinui

E levu sara na ka e tukuna o Paula me baleta na yaga ni inuinui. E tukuna ni inuinui e tiki bibi ni noda iyaragi vakayalo e vaka toka na ivakaruru ni uluda se isala. (1 Cesalonaika 5:8) Na cava e kena ibalebale oya? Ena gauna vakaivolatabu era dau tokara na sotia na isala kaukamea nira vala, e dau vakalevu me taqa toka ena dua tale na isala e caka ena kulinimanumanu. Nira dara toka na isala kaukamea oya e dau sisi ga na ka e lauta me kua kina ni vakaleqai sotia. Na cava e vakabibitaka tiko o Paula? Me vaka ni dau taqomaka na ulu na isala, e taqomaka tale ga na noda vakasama na inuinui. Ke dei vinaka na nomu inuinui e salavata kei na inaki ni Kalou, o na dau lomavakacegu, o na sega tale ga ni yalolailai ni o sotava na veika dredre. O cei tale me qai sega ni vinakata na isala oqori?

E vakayagataka tale ga o Paula e dua na ivakatautauvata ni inuinui e vauca na loma ni Kalou. E vola: “Sa tu vei keda na i nuinui oqo me i kelekele dina ka dei na lomada.” (Iperiu 6:19, VV) Ni a bula mai na vica na voca ni waqa, e kila vinaka o Paula na yaga ni ikelekele. Ni sotava na waqa e dua na draki ca levu, era dau balata na ikelekele na kaimua. Ke tao vinaka na ikelekele, ena rawa ni vorata na cagi kaukaua na waqa me kua kina ni ciri me lai voca e cakau.

Kevaka tale ga e “dei na lomada” ena noda nuitaka na veika e yalataka na Kalou, ena vukei keda na vakanuinui oya meda vorata na veika voravora eda sotava. E yalataka o Jiova ni sa voleka sara na gauna ena sega ni vakaleqai keda tale kina na tamata na ivalu, basulawa, rarawa, se na mate. (Raica na kato ena tabana e 10.) Noda nuitaka dei toka ga na veika oqori ena vukei keda meda ulia donu noda ilakolako meda muria tiko ga kina na ivakatagedegede ni Kalou. Eda na sega kina ni muria na ivalavala dukadukali e muri vakalevu tu ena gauna oqo.

O okati tale ga ena inuinui e solia o Jiova. E vinakata o koya mo lai marautaka na bula a nakita taumada me baleti iko. E gadreva o koya “me ra vakabulai na tamata kece ga.” Mera vakabulai vakacava? E vinakati taumada “me ra kila na ka dina.” (1 Timoci 2:4, VV) Era vinakata na tabaka na ivoladraudrau oqo mo rawata na kilaka dina mai na Vosa ni Kalou. Na inuinui ena qai solia vei iko na Kalou e uasivi sara mai na inuinui o rawa ni kunea e vuravura oqo.

Ni tiko vei iko na inuinui oqo, o na sega ni vakaloloma, ni na solia vei iko na Kalou na kaukaua mo rawata kina na nomu isausau e salavata kei na lomana. (2 Korinica 4:7; Filipai 4:13) E sega beka ni o koya oya na inuinui o gadreva? O koya gona kevaka o vinakata e dua na inuinui, o sa vakasaqara tale tiko ga, kua ni yalolailai. O na kunea dina na inuinui oqori!

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 10]

Vu ni iNuinui

Na vakasama vakaivolatabu oqo ena vukea me vaqaqacotaka na nomu vakabauta:

◼ Yalataka na Kalou na bula marau.

E vakaraitaka na nona Vosa ni na yaco na vuravura me parataisi era na tawana na vuvale mamarau qai duavata.​—Same 37:11, 29; Aisea 25:8; Vakatakila 21:3, 4.

◼ Sega ni lasu na Kalou.

E cata na veimataqali lasu kece ga o koya. E savasava qai dodonu o Jiova, ena sega vakadua ni lasu.​—Vosa Vakaibalebale 6:16-​19; Aisea 6:2, 3; Taito 1:2; Iperiu 6:18.

◼ Sega ni vakaiyalayala na kaukaua ni Kalou.

O Jiova e Kalou kaukaua duadua. E sega ni dua na ka ena tarova na vakayacori ni veika e yalataka.​—Lako Yani 15:11; Aisea 40:25, 26.

◼ Vinakata na Kalou mo bula tawamudu.

​—Joni 3:16; 1 Timoci 2:3, 4.

◼ E nuitaki keda na Kalou.

E sega ni kauaitaka na noda malumalumu, e kauaitaka ga na veika vinaka eda cakava kei na noda sasaga. (Same 103:12-​14; 130:3; Iperiu 6:10) E nuitaka nida na cakava na veika e dodonu, e marau nida cakava na veika oqori.​—Vosa Vakaibalebale 27:11.

◼ Yalataka na Kalou me vukei iko mo rawata na isausau vakalou.

Era na sega ni vakaloloma na nona tamata. E marau na Kalou me solia mai na yalona tabu, na kaukaua levu duadua, me vukei keda.​—Filipai 4:13.

◼ Eda sega ni vakanuinuikara nida nuitaka na Kalou.

Ena sega vakadua ni vakamaduataki iko baleta ni nuitaki qai vakabauti o koya.​—Same 25:3.

[iYaloyalo ena tabana e 12]

Me vaka ni taqomaka na ulu na isala, e taqomaka tale ga na vakasama na inuinui

[iYaloyalo ena tabana e 12]

Me vaka na ikelekele, e veitaqomaki na inuinui e dei

[Credit Line]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo