iDusidusi ni iVola ni Soqoni ni Bula vaKarisito kei na Cakacaka Vakaitalatala
JUNE 4-10
IYAU MAI NA VOSA NI KALOU | MARIKA 15-16
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Mar 15:24, 29
wasea na nona isulu e sau: Eso na itukutuku ena Jn 19:23, 24 e sega ni volai ena Maciu, Marika, kei na Luke: Eratou vakawirimadigitaka nona isulu e sau kei na isulu e loma na sotia ni Roma; eratou “wasea vakava me ratou yadua na tikina” na nona isulu e sau; eratou sega ni via wasea na nona isulu e loma, eratou mani vakawirimadigitaka; na kena vakawirimadigitaki na nona isulu na Mesaia e vakayacori kina na Sm 22:18. E dau kena ivakarau vei ira na veitotogitaki mera kauta na nodra isulu na vakamatei, e dau luvati gona na nodra isulu na kaivesu, e kau tale ga na ka era taukena ra qai vakamatei, mera vakamadualaki kina.
ra kurekure: Dau salavata kei na vosavosa, qo na ivukivuki ni veivakalialiai, veibeci, se veivakasewasewani. Era lecava na tavali nira sa vakayacora tiko na parofisai ena Sm 22:7.
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Mar 15:43
Josefa: E duidui na ka eratou vola na dauvola Kosipeli me baleti Josefa. Na daukumuni ivakacavacava o Maciu e vola ni “turaga vutuniyau”; ni volavola tiko vei ira e Roma o Marika, e kaya ni “dua na turaga nuitaki ena Matabose” e waraka tiko ga na Matanitu ni Kalou; e kaya na vuniwai yalovinaka o Luke ni “turaga vinaka qai turaga yalododonu,” a sega ni via tokona na ka e cakava na Matabose vei Jisu; ia o Joni duadua ga e vola ni “tisaipeli tale ga i Jisu, ia ena nona rerevaki ira na Jiu e sega kina ni dau vakatakilai koya.”—Mac 27:57-60; Mar 15:43-46; Lu 23:50-53; Jn 19:38-42.
Vakekeli ena Vosa ni Kalou
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Mar 15:25
ena ikatolu ni aua: Oya, rauta na 9 na kaloko ena mataka. E duidui vakalailai na ka e tukuni ena tikinivolatabu qo kei na Jn 19:14-16, e kaya ni “rauta na ikaono ni aua” e qai soli Jisu o Pailato me vakamatei. E sega ni vakamacalataka na iVolatabu na vu ni kena duidui, ia qo eso na tikina meda vakasamataka. E tautauvata na ka e volai ena Kosipeli kei na veika e yaco tiko ena iotioti ni nona siga e vuravura o Jisu. E tukuni ena va na ivola qori nira bose vata na bete kei na qase ni se qai kida ga na mataka, oti sa kau sara o Jisu vua na Kovana ni Roma o Ponitio Pailato. (Mac 27:1, 2; Mar 15:1; Lu 22:66–23:1; Jn 18:28) Eratou vola o Maciu, Marika kei Luke ni sa vako oti tu ena kau o Jisu qai butobuto na vanua mai na “ikaono ni aua me lai yacova sara na ikaciwa ni aua.” (Mac 27:45, 46; Mar 15:33, 34; Lu 23:44) Qo e dua na vuna e rairai duidui kina na gauna e vakoti kina o Jisu: Ena kuitataki se mokulaki e dua ni bera ni lauvako. Ena so na gauna e rawa sara ga ni mate o koya e kuitalaki ena kena kaukaua. Kena irairai ni a mavoa sara ga vakaca o Jisu, mani tukuni vua e dua tale me colata na nona kaunirarawa. (Lu 23:26; Jn 19:17) Koya gona ke okati me itekitekivu ni nona totogitaki e dua ena nona kuitalaki, kena ibalebale ni na taura toka na gauna me qai lauvako o Jisu ena kaunirarawa. E tokona qori na Mac 27:26 kei na Mar 15:15, e tukuni kina ni warolaki qai vakamatei. De dua eso ena duidui na nodra cakacakataka na gauna e vakoti kina o Jisu, ni vakatau ena ka e caka tiko me yacova na nona vakoti. Qo beka na vuna e kidroa kina o Pailato ni tukuni vua ni sa mate o Jisu ena gauna ga e lauvako oti kina. (Mar 15:44) Era dau vakaraitaka tale ga na dauvola iVolatabu na kena wasei vakava e dua na siga me tolu na aua dua na iwasewase, me vaka ga na kena wasei na bogi. Na kena wasei va qori na siga e dua na vuna e dau tukuni kina na ikatolu, ikaono, kei na ikaciwa ni aua ni tekivu na wiliwili mai na cabe ni siga rauta na 6 na kaloko ena mataka. (Mac 20:1-5; Jn 4:6; Cak 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Levu tale ga e sega na nodra kaloko, me kilai gona na gauna ena loma ni siga, e dau tukuni “rauta na,” me vaka e laurai ena Jn 19:14. (Mac 27:46; Lu 23:44; Jn 4:6; Cak 10:3, 9) Ka eda vulica: O Marika e rairai tukuna ruarua na warolaki kei na lauvako ena kaunirarawa, ia o Joni e tukuna ga na lauvako ena kau. Rau vola ruarua na dauvolavola qo na gauna me volekata na tolu na aua, ni vola o Joni na “rauta na.” Qo na vuna e rairai duidui kina na gauna e volai ena ivola ruarua. Kena ilutua, oti e vicasagavulu na yabaki e qai volavola o Joni, e duidui na gauna e vola mai na kena e vola o Marika, e vakaraitaka ga ni sega ni kopitaka o Joni na ka e vola o Marika.
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Mar 16:8
ena levu ni nodratou rere: E laurai ena ivolavivigi makawa duadua ni yaco ga ena tikina e 8 na icavacava ni Kosipeli i Marika. Era tukuna eso ni sega ni dau tini botoilevu tu va ya na icavacava ni ivola. Ia ni laurai vata kei na ivakarau ni volavola i Marika ni dau lekaleka ga, e veicalati sara kei na ivakamacala ya. Rau vola tale ga na dauvakadidike ena ikava ni senitiuri o Jerome kei Eusebius ni mai cava toka na ivola ena matavosa qo “ena levu ni nodratou rere.”
E levu na ivolavivigi vaKirisi kei na kena ivakadewa ena so tale na vosa era kuria na itinitini balavu se itinitini lekaleka ni oti na tikina e 8. Na itinitini balavu (e okati kina e 12 tale na tikina) e laurai ena ivola dabani na Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, kei na Codex Bezae Cantabrigiensis, mai na ikalima ni senitiuri G.V. E laurai tale ga ena ivolavivigi na Latin Vulgate, na Curetonian Syriac, kei na Syriac Peshitta. Ia e sega ni laurai ena rua na ivolavivigi makawa sara vaKirisi ena ikava ni senitiuri, na Codex Sinaiticus kei na Codex Vaticanus, se na Codex Sinaiticus Syriacus ni ikava se ikalima ni senitiuri, se na ivolavivigi makawa sara na Sahidic Coptic nei Marika ena ikalima ni senitiuri. E tautauvata tale ga kei na ivolavivigi makawa duadua nei Marika ena vosa vakaArmenia kei na vosa vakaGeorgia, e cava ga ena tikina e 8.
Eso tale na ivolavivigi era kune ni oti qori kei na kena e vakadewataki ena so tale na vosa e tiko kina na itinitini lekaleka (e rua ga na yatuvosa). Na ivolavivigi na Codex Regius ni ikawalu ni senitiuri G.V. e tiko ruarua na kena itinitini, e liu mai na itinitini lekaleka. Ena kena ivakamacala lekaleka ni bera na itinitini, e tukuni kina ni dodonu me tiki tale ga ni iVolatabu na vica na tikina qo, ia e lailai na ivakadinadina me tokona.
ITINITINI LEKALEKA
Na itinitini lekaleka ni oti na Mar 16:8 e sega ni okati ena iVolatabu. Qo na ka e tukuni kina:
Ia na ka kece e vakaroti vei ratou eratou vakaraitaka vakalekaleka vei ira na tiko vata kei Pita. Oti ya, sa qai tokoni ratou o Jisu ena kacivaki ni itukutuku savasava ni veivakabulai tawamudu mai na tokalau ina ra.
ITINITINI BALAVU
Na itinitini balavu ni oti na Mar 16:8 e sega ni okati ena iVolatabu. Qo na ka e tukuni kina:
9 Ni totolo na nona tucake ena imatai ni siga ni macawa e rairai e liu vei Meri Makitala, a vakasava vua e vitu na timoni. 10 E lako sara o Meri me tukutuku vei ira na dau tiko vata kei koya, nira lolosi ra qai tagi tiko. 11 Nira rogoca ni sa bula tale qai vakadinadinataka o Meri, era sega ni vakabauta. 12 Oti ya, e rairai tale ga o Jisu vei rau na taubale tiko e veikau; 13 rau lesu tale rau lai tukuna vei ira na kena vo. Era sega tale ga ni vakabauta qori. 14 Ia e qai rairai sara e muri vei ratou na le tinikadua ni ratou dabe tiko ena teveli, e qai vunauci ratou ena lailai ni nodratou vakabauta kei na lomaqa, baleta ni ratou sega ni vakabauta na ka era tukuna o ira na raica na nona vakaturi mai na mate. 15 E tukuna vei ratou o Jisu: “Dou lako yani e vuravura taucoko, mo dou vunautaka na itukutuku vinaka vei ira kece na kabula. 16 O koya e vakabauta qai papitaiso ena vakabulai, ia o koya e sega ni vakabauta ena cudruvi. 17 Kena ikuri, qo na ivakatakilakila era na vakaraitaka o ira na vakabauta: Era na vakasava na timoni ena yacaqu, era na duivosavosa, 18 era na taura na gata e ligadra, ke ra gunuva tale ga e dua na ka gaga ena sega ni vakaleqai ira. Era tabaki ira na tauvimate e ligadra, mera bula vinaka kina.”
19 Ni vosa oti gona vei ira na Turaga o Jisu, a kau cake i lomalagi qai dabe ena yasa imatau ni Kalou. 20 Era mani lako yani mera vunau ena veivanua, ni tokoni ira kina na Turaga, e tokona tale ga na itukutuku e salavata kei na ivakatakilakila qori.
JUNE 11-17
Vakekeli ena Vosa ni Kalou
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Lu 1:69
e dua na ileu me vakabulai keda: Se “na ivakabula kaukaua.” Ena iVolatabu, na ileu ni manumanu e dau dusia na kaukaua, ravuravu, kei na qaqa. (1Sa 2:1; Sm 75:4, 5, 10; 148:14; vmr) E dusi ira tale ga na iliuliu kei na tui vinaka se ca, nodra qaqa e vakatauvatani kei na icumu ni ileu. (Vkr 33:17; Tan 7:24; 8:2-10, 20-24) Ena tikinivolatabu qo, na matavosa “e dua na ileu me vakabulai keda” e dusia na Mesaia ni tu vua na kaukaua me veivakabulai, se na ivakabula kaukaua.
nwtsty study ivakamacala ni vosa ena Lu 1:76
o na liu mo vakarautaka na sala i Jiova: Ni tukuni ni “na liu” o Joni na Dauveipapitaisotaki me “vakarautaka na sala i Jiova” e kena ibalebale ga ni na liu mai me caramaka na sala i Jisu, ena matataki Tamana, e lako mai ena yaca i Tamana.—Jn 5:43; 8:29; raica na ivakamacala ni vosa Jiova ena tikinivolatabu qo.
JUNE 18-24
IYAU MAI NA VOSA NI KALOU | LUKE 2-3
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Lu 2:41
kena ivakarau . . . na nona itubutubu: E sega ni vakatara na Lawa mera tiko ena soqo ni Lakosivia na marama. Ia e dau nona ivakarau o Meri me tomani Josefa ena ilakolako i Jerusalemi e veiyabaki. (Ly 23:17; 34:23) Rau na lakova tiko e rauta ni 300 na kilomita e veiyabaki kei ratou na gone.
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Lu 2:46, 47
e vakatarogi ira. Era kidroa na vakarogoci Jisu, era kila ni ka e taroga e sega ni nona taro e dua na gone e via kila dina e dua na ka. (Lu 2:47) Na vosa vaKirisi e vakadewataki me “vakatarogi” e rawa ni vakaibalebaletaki ena so na ikotokoto me mataqali veitarogi se veivaqaqai ena kisi ni veilewai. (Mac 27:11; Mar 14:60, 61; 15:2, 4; Cak 5:27) Era kaya na daunitukutuku makawa ni so na iliuliu ni lotu dokai era dau tiko tale ena valenisoro ni oti na soqo me rawa nira veivakavulici ena vanua lala ena varada. E rawa nira dabe e yasadra na lewenivanua mera rogoci ira na iliuliu ni lotu qori, mera taro tale ga.
Era druka tu ga. Na vu vaKirisi ni vosa “era druka” e rawa ni vakaibalebaletaka na nodra kurabui tu ga, se sega ni oti rawa nodra qoroqoro.
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Lu 2:51, 52
talairawarawa tiko ga: Se “tomana tiko ga nona talairawarawa, se sega ni cegu ni talairawarawa.” Na ituvatuva ni vosa vaKirisi ni kena tomani e dua na ka, e dusia ni oti nona vakadrukai ira na iliuliu ni lotu o Jisu ena levu ni ka e kila mai na vosa ni Kalou, e lesu i vale qai yalomalumalumu ni talairawarawa vei rau na nona itubutubu. Bibi duadua na talairawarawa qori, ni vinakati me vakayacora kece na ka e volatukutukutaki ena Lawa e vola o Mosese.—Ly 20:12; Kal 4:4.
Vakekeli ena Vosa ni Kalou
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Lu 2:14
ia e vuravura, mera vakacegu o ira e vakadonuya na Kalou: Eso na ivolavivigi e rawa ni vakadewataka me “ia ena vakacegu e vuravura, caka vinaka vei ira na tamata kece ga.” Era cakava qori eso na vakadewa ni iVolatabu. Ia e tiko na vuna vinaka e duidui kina na vakadewa na New World Translation. Kena ivakaraitaki, na itukutuku e mai vakarogoya qo na agilosi, e sega ni baleta na nona caka vinaka vei keda kece na Kalou se mani duidui vakacava na noda itovo se ka eda cakava. E vakaibalebaletaka ga na nona caka vinaka o Jiova vei ira e vu mai lomadra nodra vakabauti koya, mera muria tale ga na Luvena.—Raica na ivakamacala ni vosa o ira e vakadonuya na Kalou ena tikinivolatabu qo.
o ira e vakadonuya na Kalou: Na ‘veivakadonui’ e tukuna na agilosi qo, e dusia na nona veivakadonui na Kalou, sega ni tamata. Na vosa vaKirisi ni eu·do·kiʹa e rawa ni vakadewataki me “taleitaka, ka vinaka; vakadonuya.” Na vu e sema tiko ena vosa eu·do·keʹo e vakayagataki ena Mac 3:17; Mar 1:11, kei na Lu 3:22 (raica na ivakamacala ni vosa ena Mac 3:17, Mar 1:11), ena nona kacivi Luvena na Kalou ni oti nona papitaiso. E tiko kina na vakasama ni “vakadonuya; marautaka; ka vinaka; taleitaki dina.” Ia ni vakayagataki na vosa “vakadonuya na Kalou” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) e dusi ira e vakadonuya na Kalou, e rawa tale ga ni vakadewataki me “o ira e vakadonuya na Kalou; ira e taleitaka o koya.” Koya gona na ka e cavuta na agilosi e sega ni baleta tiko na ka vinaka e cakava na Kalou, sega ni baleti keda kece na tamata, o ira ga e taleitaka o koya ni dina nodra vakabauti koya, era muri Luvena tale ga. Ena so tale na ikotokoto na vosa vaKirisi na eu·do·kiʹa e rawa ni dusia na nodra caka vinaka na tamata (Rom 10:1; Flp 1:15), ia e vakayagataki vakalevu me baleta na nona caka vinaka na Kalou se nona veivakadonui se marautaka ni muri na nona sala (Mac 11:26; Lu 10:21; Efe 1:5, 9; Flp 2:13; 2Ce 1:11). Ena Septuagint na Sm 51:18 [50:20, LXX], e vakayagataki na vosa me dusia na nona ‘caka vinaka’ na Kalou.
JUNE 25–JULAI 1
IYAU MAI NA VOSA NI KALOU | LUKE 4-5
nwtsty iyaloyalo
Dela ni Bai ni Valenisoro
A rairai kauti Jisu dina o Setani me duri “ena dela ni bai [se “vanua cecere duadua”] ni valenisoro” qai tukuna vua me rika sobu, ia e sega ga ni kilai na vanua dina e duri kina. Na vosa e vakadewataki me “valenisoro” ena tikinivolatabu qo e rawa ni dusia na valenisoro taucoko, e rairai duri tu o Jisu ena tutu ni valenisoro ena ceva (1) ni lomanibai ni valenisoro. Se rairai duri ena dua tale na tutu ni valenisoro. Ni dua e lutu mai na vanua ruarua qori ena mate, vakavo ke vakabulai koya o Jiova.
Vakekeli ena Vosa ni Kalou
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Lu 4:17
na ivolavivigi nei Aisea na parofita: Na iVolavivigi ni Waitui Mate i Aisea e tiko kina e 17 na tiki ni kulinimanumanu era cula vata me dua na ivivivi e 7.3 na mita na kena balavu, e tiko kina e 54 na iyatu. E via tautauvata kei na balavu ni ivolavivigi e vakayagataki ena valenilotu e Nasareci. Ni sega ni vakawase se tikina ena imatai ni senitiuri, e rawa ni cega o Jisu na tikina e via wilika. Ni raica rawa na vosa vakaparofisai, e dusia ni kila vinaka na Vosa ni Kalou.
nwtsty ivakamacala ni vosa ena Lu 4:25
me tolu na yabaki ono na vula: E volai ena 1Tu 18:1, ni tukuna o Ilaija ni na cava na lauqa “ena ikatolu ni yabaki.” Era kaya eso ni veicalati na ka e tukuna o Jisu kei na ka e volai ena 1 Tui. Ia e sega ni tukuni ena iVolatabu vakaIperiu ni na cava na lauqa ena loma ni tolu na yabaki. Na matavosa “ena ikatolu ni yabaki” e rawa ni vakaibalebaletaki ina gauna se qai tukuna kina o Ilaija vei Eapi na lauqa. (1Tu 17:1) E rairai vakayacori na itukutuku qori ni sa tekivu tiko na draki mamaca, dau ono na vula na kena dede, ia e rawa ni balavu sara. Kena ikuri, e sega ni oti na lauqa ena gauna ga e rairai tale kina o Ilaija e mata i Eapi “ena ikatolu ni yabaki,” e qai oti ga ni sa vakadeitaki o cei na Kalou dina ena kania na isoro e Ulu i Kameli. (1Tu 18:18-45) Koya gona, na vosa i Jisu ena tikinivolatabu qo kei na ka era tukuna na taci Karisito vakacabecabe e volai ena Jem 5:17, e salavata vinaka kei na veika e yaco ena 1Tu 18:1.