Nǔ E Ðò Wema Mlámlá Hwexónu Tɔn ɖé Jí É Wá Jɛ Wě

ÐÒ 1970 ɔ, dobanúnǔtɔ́ dokunkun tɔn lɛ kun wema mlámlá zojikpo ɖé sín dò glɔ́ ɖò Ein Gedi, ɖò Israël sɛkpɔ agě gbadahweji tɔn Xù Kúkú ɔ tɔn. Ye mɔ wema mlámlá ɔ hwenu e ye ɖò kplɔ́ngbasá ɖé kun wɛ é; è dó kplɔ́ngbasá enɛ zo hwenu e è sú kún dó nú gletoxo e mɛ é ɖè é é vlafo ɖò xwè kanweko ayizɛ́ngɔ́ H.M. tɔn. Ninɔmɛ e mɛ wema mlámlá ɔ ɖè é zɔ́n bɔ è sixu xà nǔ e ɖ’eji é ǎ; è tlɛ gbɛ́ d’ewu bo na vlɔ́n ɔ, é na vún bǐ. Amɔ̌, wlɛnwín yɛwliwlí tɔn 3-D zɔ́n bɔ è tuùn nǔ e ɖò wema mlámlá ɔ jí é, cí nǔ ɖɔ vlɔ̌n wɛ è vlɔ́n ɖɔhun. Tuto ɔdinatɛ́ɛ jí tɔn yɔyɔ̌ ɖevo zɔ́n bɔ è sixu xà nǔ e ɖò wema mlámlá ɔ jí é.

Etɛ yɛwliwlí ɔ ka ɖexlɛ́? Wema mlámlá ɔ nyí akpáxwé Biblu tɔn ɖé. Nǔ e è mɔ ɖ’eji é nyí wema Levíi ví lɛ tɔn sín wemafɔ bǐbɛ̌mɛ tɔn ɖé lɛ. Nyikɔ Mawu tɔn ɖò Ebléegbe mɛ ɖò wemafɔ enɛ lɛ mɛ. È cí ɖɔ 50 H.M. tɔn kpo 400 H.M. tɔn kpo vlamɛ wɛ è mɔ wema mlámlá enɛ ɖɔhun; enɛ zɔ́n bɔ é nyí wema Biblu tɔn Ebléegbe tɔn e dóxó hugǎn, bɔ è mɔ sín alɔnuwema Qumran tɔn lɛ hwenu é. Gil Zohar wlan ɖò Jerusalem Post mɛ ɖɔ: “Kaka jɛ hwenu e mǐ kpéwú bo xà xwɛ Levíi ví lɛ tɔn Ein Gedi tɔn ɔ é ɔ, xwè 1 000 mɔ̌ wɛ ɖò alɔnuwema Biblu tɔn e dóxó hugǎn, bo nyí Wema Mlámlá Xù Kúkú tɔn, bo ko tíìn sín 100 J.H.M. mɔ̌ é kpo alɔnuwema e bɔ d’ewu bo dóxó hugǎn, bo nyí Codex d’Alep bo ko tíìn sín 930 H.M. mɔ̌ é kpo tɛntin.” Akɔwé lɛ ɖɔ ɖɔ nǔ e ɖò wema mlámlá enɛ mɛ, bɔ è zán macinu dó xá é xlɛ́ ɖɔ Torah e Massorète lɛ wlan é ɔ, “è hɛn ganji ɖò xwè afatɔ́n mɔkpan gblamɛ bɔ mɛ ɖěɖee vɔ́ wlan lɛ é huzu nǔ ɖebǔ ɖ’emɛ ǎ.”