Étɛ́ ka nɔ nyí Biblu?
Xósin e Biblu ná é
Wěma mímɛ́ 66 wɛ è xo kplé b’ɛ nyí Biblu. Xwe 1 600 mɔ̌ wɛ è zán dó wlán ná. “Mawuxó” wɛ ɖo Biblu ɔ mɛ.—1 Tɛsaloníkinu lɛ́ 2:13.
Ðo xóta élɔ́ mɛ ɔ, mǐ ná ɖɔ xó dó nǔ élɔ́ lɛ́ jí:
Mɔjɛmɛ ɖé lɛ́ dó Biblu wú
Mɛ̌ mɛ̌ e ka wlán Biblu ɔ? Mawu wɛ nyí Dǒwátɔ́ Biblu ɔ tɔn, amɔ̌, súnnu 40 mɔ̌ wɛ é zán bɔ yě wlán. Ðé lɛ́ ɖo súnnu énɛ́ lɛ́ mɛ wɛ nyí Mɔyízi, axɔ́sú Davídi, Matíe, Maki, Luki kpó Jaan kpó.a Mawu sɔ́ linlin tɔn dó ayi mɛ nú Bibluwlántɔ́ lɛ́ bɔ yě wlán wɛn tɔn.—2 Timɔtée 3:16.
Kpɔ́ndéwú ɖé ɖíe: Nú gǎn ɖé ɖɔ nú wěgbójínɔtɔ́ tɔn ɖɔ é ní wlán wɛn ɖé nú émí, káká bó tlɛ ɖɔ nǔ tají tají ɖěɖěe é ná wlán lɛ́ é n’i ɔ, gǎn ɔ tɔn nyí wɛ jɛ́n wɛn ɔ ɖe. Mɔ̌ ɖokpó ɔ, gbɛtɔ́ lɛ́ wɛ Mawu zán dó wlán Biblu ɔ có, é jɛ́n nyí Dǒwátɔ́ Biblu ɔ tɔn.
Étɛ́ ka nyí tínmɛ xókwín “Biblu” ɔ tɔn? Xókwín “Biblu” ɔ gosín xókwín Glɛ̌kigbe tɔn biblia mɛ, bɔ tínmɛ tɔn nyí “wěma kpɛví kpɛví lɛ́.” Nukɔnmɛ ɔ, biblia wá dó gesí kplékplé wěma kpɛví kpɛví lɛ́ bǐ tɔn, bɔ xokplé yětɔn nyí Biblu.
Hwetɛ́nu è ka wlán Biblu ɔ? 1513 J.H.M. tɔn wɛ è bɛ́ Biblu ɔ wínwlán, bó wá fó ɖo xwe 1600 jɛjí gúdo, ɖo 98 H.M. tɔn mɔ̌.
Fítɛ́ Biblu dodó ɔ ka ɖe? Kpó nǔ e mǐ tuun é kpó ɔ, Biblu dodó ɖě sɔ́ kpo ɖo ayǐ ǎ. Nǔ e wú wɛ é wɛ nyí ɖɔ nǔ e nɔ gblé lɛ́ é, ɖi fɛ́n kpó anyǔwéma kpó wɛ Bibluwlántɔ́ lɛ́ zán hwe ɔ nu. É ɖo mɔ̌ có, nǔwlántɔ́ alɔsekpɛ́nnánɔ lɛ́ vɔ́ wěma Biblu tɔn lɛ́ wlán, bó lɛ́vɔ́ wlán kpó sɔxwixwe kpó bónú mɛ lɛ́ ná dó sixú mɔ Biblu ɔ ɖo nukɔnmɛ bó xa.
Étɛ́ ka nyí “Alɛnuwéma Xóxó” ɔ kpó “Alɛnuwéma Yɔ̌yɔ́” ɔ kpó? Nǔ e è nɔ ylɔ́ ɖo kpaa mɛ ɖɔ Alɛnuwéma Xóxó ɔ é nɔ dó gesí akpáxwé Biblu ɔ tɔn e, ɖo tají ɔ, è wlán dó Ebléegbe mɛ hú gǎn é,b é wɛ è nɔ lɛ́vɔ́ ylɔ́ ɖɔ Nǔwlánwlán mímɛ́ Ebléegbe tɔn lɛ́. Nǔ e è nɔ ylɔ́ ɖɔ Alɛnuwéma Yɔ̌yɔ́ ɔ é nɔ dó gesí akpáxwé e è wlán dó Glɛ̌kigbe mɛ é, é wɛ è nɔ lɛ́vɔ́ ylɔ́ ɖɔ Nǔwlánwlán mímɛ́ Glɛ̌kigbe tɔn lɛ́. Akpáxwé we lɛ́ bǐ sín xokplé wɛ ná wěma blěbú ɖokpó, é wɛ è nɔ lɛ́vɔ́ ylɔ́ ɖɔ Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́.c
Étɛ́ lɛ́ ka ɖo Biblu ɔ mɛ? Tan lɛ́, sɛ́n lɛ́, nǔɖɔɖayǐ lɛ́, xó lómílómí lɛ́, nǔnywɛ́xó lɛ́, han lɛ́ kpó wěmasɛ́dómɛ lɛ́ kpó wɛ è ná mɔ ɖo akpáxwé Biblu ɔ tɔn vovo lɛ́ mɛ.—Kpɔ́n “Wěma Biblu tɔn lɛ́.”
Étɛ́ lɛ́ wú Biblu ka ɖɔ xó dó?
Lěe Mawu Nǔbǐwúkpétɔ́ ɔ bló jǐnukúnsin kpó ayǐkúngban ɔ kpó gbɔn é sín tan kléwún ɖé wɛ hun nǔ sín Biblu ɔ nu. É gbɔn Biblu ɔ sín yɛkan mɛ dó ɖe nyǐkɔ éɖésúnɔ tɔn Jehovah ɔ xlɛ́, bónú gbɛtɔ́ lɛ́ ná dó tuun i.—Ðɛhan 83:18, nwt.
Biblu tínmɛ ɖɔ è ko kɔn cí dó nyǐkɔ Mawu tɔn wú, bó lɛ́ xlɛ́ lěe Mawu ná klɔ́ cí sín nyǐkɔ tɔn wú gbɔn é.
Biblu kɔ́n sɛ sín linlin e Mawu ɖó nú gbɛtɔ́ lɛ́ kpó ayǐkúngban ɔ kpó é jí. É ɖe lěe Mawu ná ɖe ɖɛ wǔvɛ́ gbɛtɔ́ tɔn lɛ́ gbɔn ɖo sɔgúdo é xlɛ́.
Biblu ɖe wě tawun tawun lɛ́ xá mɛ dó gbɛzínzán gbe bǐ gbe tɔn wú. Kpɔ́ndéwú tɔn ɖé lɛ́ ɖíe:
Lěe è ná ɖó kancícá ɖagbe xá mɛ ɖěvo lɛ́ gbɔn é. “Nǔ e mi jló ɖɔ gbɛtɔ́ lɛ́ ní bló nú émí ɔ, mi nɔ bló nú yě lɔmɔ̌.”—Matíe 7:12.
Tínmɛ tɔn: Mǐ ɖó ná nɔ wa nǔ xá mɛ ɖěvo lɛ́ ɖo ali e nu mǐ ba ɖɔ è ní wa nǔ xá mǐ ɖe é.
Lěe è ná ɖí xwi xá linkpɔ́n gbɔn é. “Mi ma lin sɔ e ja ɔ kpɔ́n ó, ɖó sɔ e ja ɔ ná wá kpódó tagba éɖésúnɔ tɔn lɛ́ kpó.”—Matíe 6:34.
Tínmɛ tɔn: Mǐ ɖó ná nɔ lin nǔ kpɔ́n zɛ xwé wú dó nǔ e sixú wá jɛ sɔ e ja é wú ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, é ná nyɔ́ ɖɔ mǐ ní nɔ sɔ́ ayi ɖó tagba azǎn ɖokpó ɖokpó tɔn jí.
Lěe è ná ɖu alɔwlíwlí awǎjijɛnɔ ɖé sín vǐví gbɔn é. “Súnnu ɖokpó ɖokpó ɖó ná yí wǎn nú asi tɔn éɖésúnɔ ɖɔhun; nyɔ̌nu ɖokpó ɖokpó ɖó ná sí asú tɔn.”—Efɛ́zinu lɛ́ 5:33.
Tínmɛ tɔn: Cóbónú alɔwlíwlí ɖé ná yi ta ɔ, wǎnyíyí kpó sísí kpó ɖo tají.
È ɖyɔ́ nǔ e ɖo Biblu ɔ mɛ é wɛ a?
Éǒ. Akɔwé lɛ́ xwe sɔ, bó jlɛ́ alɔnuwéma Biblu tɔn xóxó lɛ́ dó Biblu égbé tɔn wú, bó mɔ ɖɔ wɛn dodó Biblu tɔn ɔ kún ɖyɔ́ ó. Énɛ́ ka xwe ali, ɖó nú Mawu ba ɖɔ è ní xa wɛn émítɔn bó mɔ nukúnnú jɛ mɛ ɔ, é sɔgbe ɖɔ é ní cyɔ́n alɔ wɛn ɔ jí bónú è ní ma ɖyɔ́ ó ǎ cé?d—Ezayíi 40:8.
Étɛ́wú Lǐlɛ́dógbeɖévomɛ Biblu tɔn lɛ́ ka sukpɔ́ sɔmɔ̌?
Nǔxatɔ́ égbé tɔn lɛ́ nabí ɖé sixú mɔ nukúnnú jɛ gbe dodó e mɛ è wlán Biblu ɔ dó lɛ́ é mɛ ǎ. Loɔ, Biblu ɖó “Wɛn Ðagbe” nú “to bǐ, akɔta bǐ,” kpó “gbe bǐ” kpó. (Nǔɖexlɛ́mɛ 14:6) Kpó hwɛjijɔ énɛ́ kpó ɔ, mɛ lɛ́ ɖó hudó lǐlɛ́dógbeɖévomɛ Biblu tɔn ɖé tɔn dó gbe e yě se é mɛ, bó ná dó sixú xa wɛn Mawu tɔn lobo mɔ nukúnnú jɛ mɛ ganjí.
Lǐlɛ́dógbeɖévomɛ Biblu tɔn alɔkpa atɔn wɛ ɖe:
Lǐlɛ́dógbeɖévomɛ xókwín ɖě jɛ ɖě gúdo wɛ nyí lǐlɛ́dógbeɖévomɛ e mɛ è ɖɔ nǔ lɛ́ blǔju tɔn ɖe é.
Lǐlɛ́dógbeɖévomɛ linlin ɖě jɛ ɖě gúdo nɔ zán xógbe lɛ́ dó ɖe linlin nǔ e è wlán dó gbe dodó ɔ mɛ é tɔn tɔ́n.
Lǐlɛ́dógbeɖévomɛ e nɔ vɔ́ nǔ lɛ́ ɖɔ ɖo ali ɖěvo nu é nɔ vo fɛɛ bó nɔ vɔ́ nǔ e è wlán lɛ́ é ɖɔ ɖo ali ɖé nu b’ɛ nɔ nyɔ́ xa. Xó ɔ wɛ ka nyí ɖɔ, hweɖélɛ́nu ɔ, lǐlɛ́dógbeɖévomɛ mɔ̌hun nɔ zɔ́n bɔ linlin tají ɔ sɔ́ nɔ za wě ǎ.
Lǐlɛ́dógbeɖévomɛ Biblu tɔn ɖagbe ɖé nɔ nyí lǐlɛ́dógbeɖévomɛ e mɛ è ɖɔ nǔ lɛ́ blǔju tɔn ɖe é kpowun ǎ, loɔ, é nɔ lɛ́ zán xógbe égbé tɔn e mɛ è ná mɔ nukúnnú jɛ lɛ́ é dó ɖe wɛn Mawu tɔn tɔ́n nú gbɛtɔ́ lɛ́ kpó gbesisɔ kpó.e
Mɛ̌ ka wá gbeta nǔ e ɖó ná nɔ Biblu ɔ mɛ lɛ́ é tɔn kɔn?
Ðó Mawu wɛ nyí Dǒwátɔ́ Biblu ɔ tɔn wútu ɔ, é wɛ wá gbeta nú e ɖ’é mɛ lɛ́ é tɔn kɔn. Ðo bǐbɛ́mɛ ɔ, é sɔ́ akɔta Izlayɛ́li hwexónu tɔn ɔ tɔn, bó “sɔ́ xó tɔn lɛ́ dó así nú yě,” bónú yě ná cyɔ́n alɔ Nǔwlánwlán mímɛ́ Ebléegbe tɔn lɛ́ jí.—Hlɔ̌manu lɛ́ 3:2.
Wěma Biblu tɔn lɛ́ ɖě bú wɛ a?
Éǒ. Biblu ɔ ɖo blěbú; wěma lɛ́ ɖě “bú” ǎ. Mɛɖé lɛ́ ɖɔ ɖɔ wěma hwexónu tɔn e è sɔ́ hwlá nú hwenu línlín é ɖé lɛ́ ɖó ná nɔ Biblu ɔ mɛ.f Amɔ̌, nǔ e xlɛ́ ɖɔ Biblu ɔ sɔgbe lɛ́ é ɖo Biblu ɔ ɖésú mɛ. (2 Timɔtée 1:13) Sɔgbe kpó énɛ́ kpó ɔ, wěma Biblu tɔn lɛ́, éé nyí xó e Mawu sɔ́ d’ayi mɛ nú mɛ bɔ è wlán lɛ́ é, sɔgbe xá yěɖée lɛ́ bǐ mlɛ́mlɛ́. È ka sixú ɖɔ mɔ̌ dó wěma hwexónu tɔn e mɛɖé lɛ́ ɖɔ ɖɔ yě ɖó ná nɔ Biblu ɔ mɛ lɛ́ é bǐ wú ǎ.g
Lěe è sixú mɔ wěmafɔ Biblu tɔn lɛ́ gbɔn é
Wěma Biblu tɔn lɛ́
a Nú a ná mɔ wěma Biblu tɔn lɛ́ bǐ, mɛ e wlán yě lɛ́ é kpó hwenu e è wlán yě é kpó hǔn, kɛnklɛ́n kpɔ́n “Todowhinnu Owe Biblu Tọn lẹ Tọn.”
b È wlán akpáxwé Biblu ɔ tɔn kléwún ɖé dó Alámugbe mɛ, gbe ɖé wɛ bó sɛkpɔ́ Ebléegbe tawun.
c Bibluxatɔ́ gěgé yí wǎn nú xógbe “Nǔwlánwlán mímɛ́ Ebléegbe tɔn lɛ́” kpó “Nǔwlánwlán mímɛ́ Glɛ̌kigbe tɔn lɛ́” kpó. Xógbe énɛ́ lɛ́ nɔ zɔ́n bɔ è nɔ nyi alɔ nú linlin e ɖɔ ɖɔ “Alɛnuwéma Xóxó” ɔ ko cá bɔ “Alɛnuwéma Yɔ̌yɔ́” ɔ wá ɖyɔ́ ɛ é ɖíɖó.
d Kpɔ́n xóta “È ɖyɔ́ nǔ e ɖo Biblu mɛ lɛ́ é alǒ yě bǐ sɔgbe ǎ wɛ a?”
e Mɛ gěgé yí wǎn nú Owe Wiwe Lẹ—Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn, ɖó é sɔgbe bó lɛ́ nyɔ́ xa. Kpɔ́n xóta “Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn ɔ ka sɔgbe a?”
f Wěma énɛ́ lɛ́ sín kplékplé wɛ è nɔ ylɔ́ ɖɔ apocryphes. Sɔgbe xá xókwíntínmɛwégbó Larousse ɔ, xókwín énɛ́ nɔ dó gesí “nǔwlánwlán ɖěbǔ e è ɖɔ ɖɔ Mawu wɛ sɔ́ d’ayi mɛ nú mɛ bɔ è wlán, b’ɛ ma ka ɖo canon biblique mɛ ǎ é,” é wɛ nyí ɖɔ yě ɖo wěma ɖěɖěe è yí gbe ná, bɔ yě ná nɔ Biblu ɔ mɛ lɛ́ é mɛ ǎ.
g Nú a ná kplɔ́n nǔ d’é jí hǔn, kpɔ́n xóta “Les évangiles apocryphes : Des épisodes cachés de la vie de Jésus ?”