Ðò sun e bɔ d’ewu lɛ é mɛ ɔ, awakanmɛ wá kú Hitoshi bǐ dó azɔ̌ e é na wà é biba wu. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, hwenu e Hitoshi ɖò azɔ̌ ba wɛ gbè ɖokpo bɔ è ɖò nǔ kanbyɔ ɛ wɛ é ɔ, é ɖɔ ɖɔ emi kún sixu wà azɔ̌ e nugbǒmaɖɔ na ɖ’emɛ é ó. Mɛ e ɖò nǔ kanbyɔ ɛ wɛ é ɖɔ n’i ɖɔ: “Linlin towe lɛ bú dò mɛ!” Hɛnnumɔ Hitoshi tɔn lɛ kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo dó wusyɛn lanmɛ n’i ɖɔ é ni zunfan kú e é kudeji ɖɔ emi na nɔ ɖɔ nugbǒ é, é ɖò mɔ̌ có, é wá jɛ nǔxokpɔ́n jí kpɛɖé kpɛɖé. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, é ɖɔ: “Un nɔ wá kanbyɔ nyiɖée ɖɔ gbejininɔ nú nùɖiɖi ce ka nyí nǔ ɖagbe à jí.”

Nǔ nyanya enɛ e xá Hitoshi é nɔ flín mǐ ɖɔ nugbǒɖiɖɔ kún nɔ xɔ akwɛ ɖò mɛ bǐ nukúnmɛ ó. Nú è na ɖɔ xó jɔ xó ɔ, mɛɖé lɛ tlɛ sixu kpɔ́n nugbǒɖiɖɔ dó mɔ agban kpinkpɛn ɖé na, ɖò taji ɔ, ɖò ajɔ̌tɔ́ lɛ tɛntin. Nawe ɖé nɔ wà agbazazɔ́ bo nɔ nɔ Afrique du Sud bo ɖɔ: “Gbɛtɔ́ nugbǒmaɖɔtɔ́ lɛ wɛ lɛlɛ̌ dó mì, bɔ hweɖelɛnu ɔ, cɔcɔ e ye nɔ dó nú mɛ bonu è na wà nǔ ye ɖɔhun é nɔ syɛn tawun.”

Nugbǒmaɖɔ sín alɔkpa e gbakpé tawun ɖò égbé lɛ é ɖokpo wɛ nyí adingban ɖiɖó. Xwè ɖé lɛ ɖíe wá yì ɔ, Robert S. Feldman e nyí dotóo bo nɔ kplɔ́n walɔ gbɛtɔ́ tɔn ɖò Kplɔnyiji-Alavɔxwé Massachusetts Amherst tɔn é ba dò nú nǔ, bo ɖɔ ɖɔ enyi è sɔ́ mɛxo 100 ɖó te ɔ, mɛ 60 nɔ ɖ’emɛ bɔ cobonu ye na ɖɔ xó ɖó kpɔ́ xá mɛ nú cɛju wǒ ɔ, é hwe bǐ ɔ, ye nɔ ko ɖó adingban ɖokpo. “Nǔ enɛ e mǐ mɔ é kpaca mǐ tawun,” wɛ Feldman ɖɔ. “Mǐ ɖó nukún ɖɔ adingban ɖiɖó na gbakpé ɖò gbɛzinzan ayihɔngbe ayihɔngbe tɔn mɛ lɛ tɔn mɛ mɔ̌ ǎ.” É blawu ɖɔ enyi è ɖó adingban nú mɛ gègě ɔ, é nɔ vɛ́ nú ye, có mɛ gègě ka nɔ ɖó adingban.

Etɛwu adingban ɖiɖó, ajojija kpo nugbǒmaɖɔ alɔkpa alɔkpa ɖevo lɛ kpo ka gbakpé sɔmɔ̌ ɖò égbé? Etɛ mɛ nugbǒmaɖɔ ka nɔ tɔ́n kɔ dó? Bɔ ee lɛ́ ɖò taji hú enɛ lɛ é wɛ nyí ɖɔ, nɛ̌ mǐ ka sixu nyì alɔ nú walɔ nugbǒmaɖɔ tɔn enɛ lɛ gbɔn?

Nugbǒ wɛ nyí xó enɛ à? Samantha ɖɔhun ɔ, mǐ mɛ bǐ wɛ ko kpannukɔn ninɔmɛ syɛnsyɛn lɛ kpɔ́n hweɖelɛnu. Lee mǐ nɔ wà nǔ gbɔn ɖò ninɔmɛ e nɔ tɛ́n mǐ kpɔ́n bo nɔ zɔ́n nugbǒmaɖɔ mǐ lɛ é mɛ é sixu ɖè nugbodòdó e nɔ xɔ akwɛ nú mǐ lɛ é xlɛ́. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, enyi winnya ma ɖu nɔ mya nukún nú mǐ hú nǔ bǐ ɔ, mǐ sixu kpɔ́n nugbǒmaɖɔ dó mɔ nǔ e ɖò dandan é ɖé. É ɖò mɔ̌ có, enyi nugbǒ ɔ wá jɛ agbawungba ɔ, nugbǒmaɖɔ nɔ hɛn nǔ gègě gblé dó mǐ wu hwɛhwɛ. Lin tamɛ dó nǔ elɔ lɛ wu.

NUGBǑMAÐƆ NƆ DƆN JIMAÐEDOMƐWU WÁ

Kancica ɖagbe lɛ ɖiɖó nɔ jinjɔn jiɖedomɛwu jí. Hwenu e mɛ wè ɖeji dó yeɖée lɛ wu é ɔ, ayi yetɔn nɔ j’ayǐ dó yeɖée lɛ wu. Amɔ̌, è nɔ fɔ́n gbè ɖokpo kpowun bo nɔ ɖeji dó mɛ wu ǎ. Jiɖedomɛwu nɔ tíìn ɖò gbɛtɔ́ lɛ tɛntin hwenu e ye nɔ zán hwenu ɖó kpɔ́, nɔ ɖɔ xomɛ nú yeɖée lɛ bo nɔ lɛ́ wà nǔ xá yeɖée lɛ cejɛnnabi mɛvo é. É ɖò mɔ̌ có, nugbǒmaɖɔ ɖokpo géé sixu zɔ́n bɔ è gɔn jiɖedomɛwu. Bɔ enyi é ka cí mɔ̌ ɔ, é sixu vɛwǔ tawun ɖɔ è ni lɛ́ vɔ́ jiɖedomɛwu.

Mɛ e a lin ɖɔ é nyí xɔ́ntɔn ɖagbe nú we é ɖé ka ko blɛ́ we kpɔ́n à? Enyi mɔ̌ wɛ ɔ, nɛ̌ é ka cí nú we? É ɖò wɛn ɖɔ é vɛ́ nú we tawun, bɔ a na ko tlɛ lɛ́ lin ɖɔ é zán emi. Nǔ sixu cí mɔ̌ nú mɛ nugbǒ. Nugbǒmaɖɔ sixu hɛn kancica ɖagbe ɖé sín dodonú gblé.

NUGBǑMAÐƆ NƆ DƆN NUGBǑMAÐƆ WÁ

Robert Innes, ee nyí mɛ̌si nùkplɔnmɛtɔ́ ɖò Kplɔnyiji-Alavɔxwé Californie tɔn é ba dò nú nǔ bo mɔ ɖɔ “nugbǒmaɖɔ cí azɔn e è nɔ sɔ́ ɖò mɛ wu é ɖé ɖɔhun.” Enɛ wu ɔ, è hɛn ɔ, è na sɔ́ nugbǒmaɖɔ sɔ́ jlɛ́ dó azɔnkwín ɖé wu: enyi a nɔ sɛkpɔ nugbǒmaɖɔtɔ́ ɖé hwɛhwɛ ɔ, hwi lɔ na ɖibla “bɛ́” nugbǒmaɖɔ sín azɔn.

Nɛ̌ a ka sixu xó gló fɛ́ca nugbǒmaɖɔ tɔn gbɔn? Biblu sixu d’alɔ we. Kɛnklɛn lin tamɛ kpɔ́n dó nugbodòdó Biblu tɔn ɖé lɛ jí.

Ðò Biblu mɛ ɔ, xókwin dòdó Glɛkigbe tɔn e è lilɛ dó “ɖagbe” ɖò fí é sín tinmɛ nɔ nyí “nugbǒɖiɖɔ” hweɖelɛnu, “nǔ e nyɔ́ bɔ nǔ bǐ vɔ ɖ’ewu é,” alǒ walɔ e dɔn mɛ é ɖé.

Klisanwun lɛ nɔ sɔ́ xó elɔ e Mawu zé d’ayi mɛ nú Pɔlu b’ɛ wlan é ylɔ ɖɔ nùjɔnǔ: “Mǐ ɖó jló bo na nɔ zán gbɛ̀ ɖagbe [alǒ nɔ ɖɔ nugbǒ] ɖò nǔ bǐ mɛ.” Etɛ enɛ ka byɔ?

HUN XIXO XÁ AGBAZA MǏTƆN

Mɛ gègě wɛ nɔ kpɔ́n nùkpɛ́n mɛ zǎnzǎn tɛgbɛ cobo nɔ yì toxo mɛ. Etɛwu? Ðó ye nɔ jló na nyɔ́ kpɔ́n wutu. Amɔ̌, nǔ ɖevo ɖè bo ɖò taji hú è na kpa ɖa e nyɔ́ é alǒ dó avɔ e ɖò zo ɖu wɛ é. Nugbǒ ɔ, mɛ alɔkpa e mǐ nyí ɖò xomɛ é sixu bló lee mǐ cí ɖò wěxo é ɖó alǒ hɛn gblé.

Xó Mawu Tɔn ɖɔ nyì wɛn ɖɔ nǔnyanyawiwa wɛ mǐ nɔ mlɛ́. “Sín dò wɛ gbɛtɔ́ ko ɖó ayi nyanya sín,” wɛ Bǐbɛ̌mɛ 8:21 ɖɔ. Enɛ wu ɔ, bonu mǐ na nyí nugbǒɖɔtɔ́ ɔ, mǐ ɖó na fun ahwan xá jlǒ hwɛhuhu tɔn e sín gǔ mǐ ɖu é. Mɛsɛ́dó Pɔlu ɖɔ xó dó ahwan e éɖesunɔ nɔ fun xá hwɛhuhu é wu, bo ɖɔ: “Ðò linlin ce mɛ ɔ, Mawusɛ́n ɔ wɛ nɔ dó xomɛhunhun nú mì. Amɔ̌, sɛ́n ɖevo tíìn ɖò agbaza ce mɛ, bo ɖò hun xò xá sɛ́n e ɖò linlin ce mɛ é wɛ, bo sɔ́ mì dó ɖó gantɔ́ nú hwɛhuhu sɛ́n e ɖò agbaza ce mɛ é.”​—Hlɔmanu lɛ 7:22, 23.

Ði kpɔ́ndéwú ɔ, enyi ayi mǐtɔn zín mǐ jí ɖɔ mǐ ni wà nǔ nyanya bonu nugbǒmaɖɔ sín zɛn ɖò mǐ sɔ́ wɛ syɛnsyɛn ɔ, dandan wɛ mǐ na nyí kannumɔ nú nǔ e ayi mǐtɔn ɖò byɔbyɔ wɛ é ǎ. Ðěwagbɛn ko hán bǐ ɖò ninɔmɛ enɛ mɛ ǎ. Enyi mǐ jló bo nyì alɔ nú linlin nyanya lɛ ɔ, nugbǒmaɖɔ na lɛlɛ̌ dó mǐ có, mǐ hɛn ɔ mǐ na kpó ɖò nugbǒɖɔtɔ́ nyí wɛ.

AHWAN Ɔ JÍ ÐUÐU ÐÈ

Bo na dó sixu nɔ ɖɔ nugbǒ ɔ, mǐ ɖó sɛ́n walɔ ɖagbe tɔn lɛ sín hudo. É ɖò mɔ̌ có, é blawu ɖɔ mɛ gègě nɔ zán hwenu sukpɔ́ dó lin tamɛ dó nǔ e ye na cyan dó ba acɔ́ lɛ é jí hú ee ye nɔ zán dó lin tamɛ dó sɛ́n walɔ ɖagbe tɔn e ye na xwedó lɛ jí é. Wǎgbɔ tɔn ɔ, ye nɔ ba hwɛjujɔ nú nugbǒmaɖɔ wɔbuwɔbu e na sɔgbe xá ninɔmɛ yetɔn é. Wema ɖé ɖɔ kpowun ɖɔ: “Ðò taji ɔ, mǐ nɔ wá dóve ɖ’emɛ kaka bo nɔ kpó ɖò mimɔ wɛ ɖɔ mǐ nyí nugbǒɖɔtɔ́.” (The (Honest) Truth About Dishonesty) Amɔ̌, nùjlɛnú ɖejid’ewu e na d’alɔ mǐ bɔ mǐ na kanɖeji ɖɔ nugbǒmaɖɔ alɔkpa ɖebǔ kún sɔgbe ó é ka ɖè à? Mǐ dokú ɖɔ é ɖè.

Gbɛtɔ́ livi mɔkpan gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ ko mɔ ɖɔ Biblu sú hudo enɛ sín dò bɔ nǔ bǐ vɔ ɖ’ewu. È nɔ mɔ sɛ́n walɔ ɖagbe tɔn e è ma sixu jlɛ́ dó nùɖé wu ǎ lɛ é ɖò Biblu mɛ. (Ðɛhan 19:8) É nɔ na mɛ alixlɛ́mɛ ɖejid’ewu lɛ dó gbɛzinzan xwédo tɔn, azɔ̌wiwa, zinzan ɖagbe kpo kancica ɖagbe ɖiɖó xá Mawu kpo wu. É cá kpɔ́n gbeɖé ǎ. Sɛ́n tɔn lɛ kpo nugbodòdó tɔn lɛ kpo nyɔ́ zán nú tò bǐ, akɔta bǐ, gbè bǐ kpodo togun bǐ kpo. Enyi mǐ kije Biblu ɔ, bo lin tamɛ dó nǔ e é ɖɔ lɛ é jí, lobo zán wěɖexámɛ tɔn lɛ ɔ, mǐ sixu kplɔ́n ayi mǐtɔn b’ɛ na nɔ ɖɔ nugbǒ bo lɛ́ jlɔ́.

Amɔ̌, Biblu tuùntuùn ganji kɛɖɛ wɛ na d’alɔ mǐ bɔ mǐ na ɖu ɖò ahwanfunfun xá nugbǒmaɖɔ jí ǎ. Gbɛ̀ e blí ɖò walɔ ɖagbe linu é mɛ wɛ mǐ ɖè, b’ɛ nɔ gbidi kɔ nú mǐ bonu mǐ na xwedó nugbodòdó tɔn blíblí lɛ. Nǔ e wu mǐ ɖó na xoɖɛ sɛ́dó Mawu ɖɔ é ni d’alɔ mǐ bo jɛhun dó mǐ jí é nɛ. (Filipunu lɛ 4:6, 7, 13) Mɔ̌ mɛ ɔ, mǐ sixu ɖó adɔgbigbo bo zunfan nǔjlɔjlɔwiwa lobo nɔ ɖɔ nugbǒ ɖò nǔ bǐ mɛ.

LÈ E ÐÒ NUGBǑÐIÐƆ MƐ LƐ É

Hitoshi e xó mǐ ɖɔ ɖò xota nukɔntɔn ɔ mɛ é ɖu lè, ɖó é nyí azɔ̌watɔ́ e nɔ ɖɔ nugbǒ é wutu. Dìn ɔ, é nɔ wà azɔ̌ nú azɔ̌gǎn e nugbǒɖiɖɔ tɔn sù nukúnmɛ na é ɖé. Hitoshi ɖɔ: “Xomɛ hun mì ɖɔ un kpéwú bo mɔ azɔ̌ e zɔ́n bɔ un kpò ɖò ayixa mímɛ́ ɖé ɖó wɛ é.”

Nǔ nyí mɔ̌ nú mɛ ɖevo lɛ lɔmɔ̌. Lin tamɛ dó mɛ e ɖu lè ɖò nugbodòdó Biblu tɔn e ɖɔ è ni “[nɔ ɖɔ nugbǒ] ɖò nǔ bǐ mɛ” é zinzan mɛ é ɖé lɛ jí.

• Ayixa Mímɛ́

  

  “Xwè 13 wɛ un ɖó bo jó wemaxɔmɛ dó lobo jɛ azɔ̌ wà xá ajotɔ́ lɛ jí. Akwɛ e un nɔ mɔ lɛ é 95 ɖò 100 jí wɛ nugbǒmaɖɔ nɔ hɛn wá nú mì. Nukɔnmɛ ɔ, un wá wlí alɔ bɔ nyì kpo asú ce kpo wá jɛ Biblu kplɔ́n xá Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ jí. Mǐ kplɔ́n ɖɔ Jehovaha Mawu gbɛ́ wǎn nú walɔ nugbǒmaɖɔ tɔn lɛ, enɛ wu ɔ, mǐ ɖɔ ɖɔ mǐ na ɖyɔ gbɛzinzan mǐtɔn. Ðò 1990 ɔ, mǐ zé mǐɖée jó nú Jehovah bo bló baptɛm lobo huzu Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn.​—Nùnywɛxó 6:16-19.

  “Ð’ayǐ ɔ, nǔ e è lilɛ jɔ na lɛ ɛ kɛɖɛ wɛ gɔ́ xwé ce gbè, amɔ̌ dìn ɔ, nǔ mɔhun ɖě sɔ́ ɖé ǎ; bɔ enɛ zɔ́n bɔ un ɖó ayixa mímɛ́ ɖé. Nú un lin tamɛ dó xwè tobutobu e un ko zán gbɛ̀ hizihizi na wá yì é jí ɔ, un nɔ dokú ɖaxó nú Jehovah nú nùblawukúnúmɛ tɔn. Nú un mlɔ́ ayǐ zǎnmɛ tɛgbɛ bo tuùn ɖɔ Jehovah sín xomɛ hun dó wǔ ce ɔ, é nɔ víví nú mì tawun.”​—Cheryl, Irelande.

  

  “Ee gǎn ce mɔ ɖɔ axisinɔ ɖé xwlé mì nǔɖuɖonǔmɛ ɖé bɔ un gbɛ́ é ɔ, é ɖɔ: ‘Mawu towe bló we bɔ a nyí mɛ e wu è na ɖeji dó é! Nyɔna ɖé wɛ é nyí nú mǐ ɖɔ a nɔ w’azɔ̌ ɖò azɔ̌xwé mǐtɔn.’ Nugbǒɖiɖɔ ɖò nǔ bǐ mɛ d’alɔ mì bɔ un ɖó ayixa mímɛ́ ɖé ɖò Jehovah Mawu nukɔn. É lɛ́ zɔ́n bɔ un nɔ d’alɔ xwédo ce kpo mɛ ɖevo lɛ kpo nú ye lɔ ni bló nǔ ɖokpo ɔ.”​—Sonny, Hong Kong.

• Vivo Ayi Mɛ Tɔn

  

  “Gǎnbɔdogǎnwu wɛ un nyí ɖò akwɛsɛxwetɛn wɛkɛ ɔ tɔn ɖé. Ðò azɔ̌ enɛ mɛ ɔ, dɔkun jijɛ wɛ ɖò taji hú nugbǒɖiɖɔ. Linlin e gbakpé é wɛ nyí ɖɔ, ‘Nú a ɖó adingban kpɛɖé bonu é zɔ́n bɔ a jɛ dɔkun bo d’alɔ akwɛzinkan ɔ, etɛ ka nyla ɖ’emɛ?’ Amɔ̌, nugbǒɖiɖɔ zɔ́n bɔ un vo ɖò ayi mɛ. Un kudeji bo na kpó ɖò nugbǒ ɖɔ wɛ, nú é na bo tlɛ na jì nùɖé ɔ nɛ. Gǎn ce lɛ tuùn ɖɔ un kún na ɖ’adingban nú emi alǒ dó ta emitɔn mɛ ó.”​—Tom, États-Unis.

• Sísí Mɛɖesunɔ Tɔn

  

  “Mɛ e glɔ un ɖè é dó wusyɛn lanmɛ nú mì ɖɔ ma myɔ nukún dó nǔ e bú ɖò azɔ̌ ɔ mɛ é ɖé lɛ, amɔ̌, un gbɛ́. Ee ajotɔ́ lɛ sín afɔ wá jɛ wě é ɔ, mɛ e yí mì dó azɔ̌mɛ é dokú nú mì, ɖó un nɔ ɖɔ nugbǒ wu. Nugbǒɖiɖɔ ɖò gbɛ̀ nugbǒmaɖɔ tɔn ɖé mɛ nɔ byɔ adɔgbigbo. Amɔ̌, wǎgbɔ tɔn ɔ, mɛ ɖevo lɛ na ɖeji dó mǐ wu bo na lɛ́ ɖó sísí nú mǐ.”​—Kaori, Japon.

Ayixa mímɛ́ ɖé, vivo ayi mɛ tɔn kpo sísí mɛɖesunɔ tɔn kpo: ajɔ mɔhun lɛ xlɛ́ ɖɔ é ɖó lè tawun ɖɔ è ni nɔ ɖɔ nugbǒ. Mɔ̌ wɛ à cé?