NIKASEMƆ 38
Hiɛkpamɔ ni Akɛteeɔ Miishɛɛ Shi
HIƐKPAMƆ wiemɔ ji wiemɔ fɛɛ wiemɔ fã ko ni he hiaa waa. Kɛ́ otee miishɛɛ ni otoibolɔi lɛ yɔɔ lɛ shi lɛ, amɛbaasumɔ ni amɛbo nɔ ni baanyiɛ sɛɛ lɛ toi lɛ jogbaŋŋ. Yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ, kɛ́ ohiɛkpamɔ wiemɔ lɛ nyɛɛɛ atee miishɛɛ shi lɛ, no lɛ onyɛŋ oya nɔ okɛ osane lɛ aha jogbaŋŋ. Kɛ́ oha wiemɔ yɛ Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ, ni onyɛɛɛ otee toibolɔi lɛ amiishɛɛ shi lɛ, amɛnyɛŋ amɛshi Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ ni amɛya moŋ, shi aŋkroaŋkroi lɛ baaje shishi ni amɛsusu nibii krokomɛi ahe.
Kɛ́ oosaa ohe yɛ ohiɛkpamɔ wiemɔ mli lɛ, ha otii ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ ahi ojwɛŋmɔ mli: (1) toibolɔi lɛ ajwɛŋmɔ ni ooogbala kɛba nɔ ni okɛɔ lɛ nɔ, (2) saneyitso lɛ ni oooha emli aka shi faŋŋ, kɛ (3) tsɔɔmɔ ni obaatsɔɔ nɔ hewɔ ni saneyitso lɛ he hiaa otoibolɔi lɛ. Yɛ shihilɛi komɛi amli lɛ, abaanyɛ atsu otii etɛ nɛɛ fɛɛ ahe nii yɛ be kome too lɛ nɔŋŋ mli. Shi kɛlɛ, bei komɛi lɛ, esa akɛ agbala jwɛŋmɔ kɛya amɛnɔ ekomekome, ni bɔ ni abaato naa aha lɛ baanyɛ atsake.
Bɔ ni Ooofee Ogbala Otoibolɔi lɛ Ajwɛŋmɔ Kɛba Nɔ ni Okɛɔ lɛ Nɔ. Anɔkwale ni eji akɛ mɛi ebabua amɛhe naa koni amɛbabo wiemɔ ko toi lɛ etsɔɔɔ akɛ amɛfee klalo akɛ amɛbaabo toi ni nɔ ko gbalaaa amɛjwɛŋmɔ. Mɛni hewɔ? Amɛshihilɛi amli eyi obɔ kɛ nibii babaoo ni gbalaa amɛjwɛŋmɔ. Ekolɛ amɛmiisusu naagba ko ni yɔɔ shia loo shihilɛ mli yeyeeyefeemɔ kroko he. Gbɛnaa nii ni kã bo akɛ wielɔ lɛ nɔ ji akɛ ní obaaya nɔ ni ogbala toibolɔi lɛ ajwɛŋmɔ kɛba nɔ ni okɛɔ lɛ nɔ. Gbɛ̀i srɔtoi babaoo yɛ ni obaanyɛ otsɔ nɔ ofee enɛ.
Wiemɔi ni ehe gbɛi fe fɛɛ ni aha dã lɛ ateŋ ekome ji Gɔŋ nɔ Shiɛmɔ lɛ. Te aje shishi aha tɛŋŋ? Taakɛ Luka amaniɛbɔɔ lɛ tsɔɔ lɛ, Yesu kɛɛ akɛ: ‘Miishɛɛ ji ohiafoi lɛ, miishɛɛ ji nyɛ mɛi ni hɔmɔ yeɔ nyɛ agbɛnɛ nɛɛ, miishɛɛ ji nyɛ mɛi ni nyɛfoɔ agbɛnɛ nɛɛ, miishɛɛ ji nyɛ, kɛji mɛi aaanyɛ̃ nyɛ.’ (Luka 6:20-22) Mɛni hewɔ enɛ tee miishɛɛ shi lɛ? Yesu wie naagbai komɛi ni hiɛdɔɔ yɔɔ mli ni esa akɛ etoibolɔi lɛ kɛkpe he yɛ wiemɔi fioo komɛi amli. Agbɛnɛ, yɛ nɔ najiaŋ ni eeewie naagbai lɛ ahe tsɔ lɛ, etsɔɔ akɛ mɛi ni yɔɔ nakai naagbai lɛ baanyɛ aná miishɛɛ, ni efee enɛ yɛ gbɛ ni ha etoibolɔi lɛ sumɔ akɛ amɛaabo nibii babaoo toi.
Obaanyɛ okɛ sanebimɔi atsu nii jogbaŋŋ kɛmɔ shi ni okɛtee miishɛɛ shi, shi esa akɛ amɛfee nɔ ni sa. Kɛ́ osanebimɔi lɛ tsɔɔ akɛ ooba ni obawie nibii ni otoibolɔi lɛ le momo lɛ he lɛ, no lɛ etsɛŋ ni miishɛɛ ni amɛyɔɔ lɛ baaba shi. Kaabi toibolɔi lɛ saji ni baaha amɛfee basaa loo ni yeŋ ebuaŋ amɛ. Yɛ no najiaŋ lɛ, bɔɔ mɔdɛŋ akɛ osanebimɔi lɛ baafee nɔ ni baaha otoibolɔi lɛ ajwɛŋ. Kɛ́ obi sane kome lɛ, mɛɛ fioo bɔni afee ni otoibolɔi lɛ aná be ni amɛkɛsusu hetoo lɛ he yɛ amɛjwɛŋmɔ mli. Kɛ́ amɛnu he akɛ okɛ amɛ miisusu saji ahe yɛ amɛjwɛŋmɔ mli lɛ, no lɛ amɛbaabo bo toi.
Wala shihilɛ diɛŋtsɛ he niiashikpamɔ ni okɛaatsu nii lɛ hu ji gbɛ kroko ni obaanyɛ otsɔ nɔ ni okɛgbala amɛjwɛŋmɔ. Shi adesã kɛkɛ ni obaatã lɛ haŋ oshɛ oti ni ma ohiɛ lɛ he kɛji eba lɛ akɛ sane lɛ miiwo mɔ ko ni yɔɔ toibolɔi lɛ ateŋ lɛ hiɛgbele. Kɛ́ amɛkai osane lɛ, ni amɛhiɛ kpa tsɔsemɔ ni yɔɔ sɛɛ lɛ nɔ lɛ, no lɛ oshɛɛɛ oti ni ma ohiɛ lɛ he. Kɛ́ okɛ niiashikpamɔ ko tsu nii yɛ hiɛkpamɔ lɛ mli lɛ, esa akɛ egbele gbɛ kɛha sane ko ni he hiaa waa ni yɔɔ owiemɔ lɛ mli fɛɛ. Yɛ be mli ni ehe miihia ni otsɔɔ saji lɛ ekomɛi amli faŋŋ bɔni afee ni nɔ ni okɛɔ lɛ mli aka shi faŋŋ lɛ, kwɛmɔ jogbaŋŋ ni okaha niiashikpamɔi lɛ sɛɛ miikɛ bɔ ni ehe ehiaaa.
Wielɔi komɛi kɛ saji ni eba nyɛsɛɛ nɛɛ, maŋ lɛ mli adafitswaa wolo ko mli wiemɔi ayisɛɛ tsɛmɔ, loo wiemɔ ko ni mɔ ko ni ale lɛ jogbaŋŋ ewie lɛ jeɔ amɛwiemɔ lɛ shishi. Enɛɛmɛi hu baanyɛ amɔ shi jogbaŋŋ kɛ́ amɛsaa saneyitso lɛ kɛ toibolɔi lɛ ahe.
Kɛ́ owiemɔ lɛ ji wiemɔ ni ahaa kɛtsaraa nɔ fã ko loo Sɔɔmɔ Kpee lɛ fã ko lɛ, no lɛ bei pii lɛ, ehi akɛ oookpa owiemɔ lɛ hiɛ kuku ni oya oti lɛ nɔ tɛ̃ɛ. Kɛ́ ooha maŋshiɛmɔ lɛ, nyiɛmɔ be ni ato kɛha hiɛkpamɔ wiemɔ gbɛhe lɛ sɛɛ pɛpɛɛpɛ. Wiemɔ muu lɛ fɛɛ ji nɔ ni baajie saji ni he hiaa ni he baaba sɛɛnamɔ babaoo kɛha toibolɔi lɛ kpo.
Yɛ shihilɛi komɛi amli lɛ, ekolɛ obaawie yɛ toibolɔi ni jeɔ ŋwane loo amɛsumɔɔɔ osane lɛ ahiɛ. Te ooofee tɛŋŋ oha amɛbo bo toi? Amɔ Stefano, ni ji mra be mli Kristofonyo ni awie ehe akɛ “Mumɔ krɔŋkrɔŋ kɛ nilee eyi [lɛ] obɔ” lɛ kɛtee Yudafoi Akuashɔŋ lɛ hiɛ. Ekɛ naatselɛ fã Kristojamɔ he yɛ jɛmɛ. Te eje shishi eha tɛŋŋ? Eje shishi yɛ bulɛ gbɛ nɔ ni ekɛ nɔ ko ni mɔ fɛɛ mɔ kpɛlɛɔ nɔ lɛ fata he. “Anyɛmimɛi kɛ ataamɛi, nyɛboa toi. Anunyam Nyɔŋmɔ lɛ jie ehe kpo etsɔɔ wɔtsɛ Abraham.” (Bɔf. 6:3; 7:2) Bɔfo Paulo tsake ehiɛkpamɔ wiemɔ lɛ kɛkɔ etoibolɔi ni esoro amɛ lɛ ahe yɛ Areopago lɛ mli yɛ Ateene, ni ekɛɛ: “Ataamɛi Ateenebii, miyooɔ yɛ nibii fɛɛ mli akɛ nyɛjáa wɔji pɛpɛɛpɛ.” (Bɔf. 17:22) Akɛni akɛ hiɛkpamɔ wiemɔ ni mɔɔ shi jogbaŋŋ tsu nii hewɔ lɛ, toibolɔi akui enyɔ lɛ fɛɛ sumɔ akɛ amɛaabo saji babaoo toi.
Kɛ́ okɛ ohe ewo shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ, bo hu ehe miihia ni oha mɛi abo bo toi. Kɛ́ okɛ oshiatsɛ lɛ tsɔko hiɛ nyɛtoko saramɔ lɛ he gbɛjianɔ lɛ, no lɛ ekolɛ ebaanyɛ efee mɔ ni bɛ dekã yɛ nibii krokomɛi ahe. Yɛ je lɛŋ hei komɛi lɛ, esa akɛ gbɔ ni akpaaa lɛ gbɛ lɛ atsɔɔ nɔ hewɔ ni eba jɛmɛ lɛ oya nɔŋŋ. Yɛ hei krokomɛi hu lɛ, kusumii ni yɔɔ jɛmɛ lɛ biɔ ni afee agwaseaŋ nii komɛi dani owie nɔ hewɔ ni oba jɛmɛ lɛ.—Luka 10:5.
Yɛ shihilɛ nɛɛ eko fɛɛ eko mli lɛ, naanyobɔɔ kpakpa baanyɛ aye abua ni aná hegbɛ ni hi kɛha sanegbaa. Bei pii lɛ, sɛɛnamɔ yɛ he akɛ okɛ nɔ ko ni yɔɔ mɔ lɛ jwɛŋmɔ mli lɛ kɛɛmɔ baaje shishi. Te ooofee tɛŋŋ ole nɔ ni esa akɛ okɛtsu nii? Ojogbaŋŋ, beni oshɛ jɛmɛ lɛ, ani gbɔmɔ lɛ miifee nɔ ko? Ekolɛ eehu, eesaa eshia lɛ he, eesaa etsɔne, eehoo niyenii, eefɔ nibii ahe, loo eekwɛ gbekɛbii. Ani eekwɛ nɔ ko—adafitswaa wolo ko mli loo nifeemɔ ko yɛ gbɛjegbɛ lɛ nɔ? Ani nibii ni ebɔle ehe lɛ tsɔɔ akɛ esumɔɔ loo shámɔ, kpɔiaŋgbɔlemɔ, lala, gbɛfaa, kɔmpiuta, loo nɔ kroko? Bei pii lɛ, gbɔmɛi susuɔ nɔ ni amɛnu nyɛsɛɛ nɛɛ yɛ redio nɔ loo nɔ ni amɛna yɛ tɛlivishiŋ nɔ lɛ he waa. Sane ni obaabi loo nɔ ko kuku ni obaawie yɛ nibii nɛɛ ateŋ eko he lɛ baanyɛ agbele gbɛ kɛha sanegbaa ni naanyobɔɔ yɔɔ mli.
Shihilɛ mli ni Yesu yɔɔ beni ewie etsɔɔ Samariayoo lɛ yɛ nubu ni bɛŋkɛ Sikar lɛ he lɛ ji nɔkwɛmɔnɔ ni ekaaa ni tsɔɔ gbɛ ni atsɔɔ nɔ ajeɔ sanegbaa shishi kɛ jwɛŋmɔ akɛ akɛbaaye odase lɛ.—Yoh. 4:5-26.
Ehe miihia ni osaa ohiɛkpamɔ wiemɔ lɛ jogbaŋŋ, titri lɛ kɛ́ osafo lɛ tsuɔ nii nɔtonɔto yɛ eshikpɔŋkuku lɛ mli. Kɛ́ jeee nakai lɛ, onyɛŋ oye odase jogbaŋŋ.
Tsɔɔmɔ Osaneyitso Lɛ. Yɛ Kristofoi asafo lɛ mli lɛ, sɛinɔtalɔ loo mɔ ko ni miitsɔ ohiɛ yɛ gbɛjianɔtoo lɛ mli lɛ baatsĩ owiemɔ lɛ mli saneyitso lɛ tã ni ebaatsɛ bo. Shi kɛlɛ, kɛ́ ookpa owiemɔ lɛ hiɛ lɛ, kaimɔ ni oookai otoibolɔi lɛ saneyitso lɛ he baanyɛ aba sɛɛnamɔ. Obaanyɛ ofee enɛ, shi ehe ehiaaa ni owie saneyitso lɛ he nakai pɛpɛɛpɛ. Bɔ fɛɛ bɔ ni eji lɛ, esa akɛ beni wiemɔ lɛ yaa nɔ lɛ, fiofio lɛ belɛ saneyitso lɛ miifee faŋŋ. Yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, esa akɛ ogbala ojwɛŋmɔ kɛya osaneyitso lɛ nɔ yɛ hiɛkpamɔ wiemɔ lɛ mli.
Beni Yesu tsuɔ ekaselɔi lɛ ní amɛyashiɛ lɛ, efee shɛɛ sane ni esa akɛ amɛkɛha lɛ faŋŋ. “Shi ni nyɛyaa nɛɛ, nyɛshiɛa nyɛkɛa akɛ: Ŋwɛi maŋtsɛyeli lɛ eshɛ shi etã.” (Mat. 10:7) Yɛ nɔ ni kɔɔ wɔgbii nɛɛ ahe lɛ, Yesu kɛɛ akɛ: “Aaashiɛ maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa nɛɛ.” (Mat. 24:14) Awoɔ wɔ hewalɛ koni ‘wɔshiɛ wiemɔ lɛ,’ ni tsɔɔ akɛ wɔkpɛtɛ Biblia lɛ he kɛ́ wɔmiiye odase. (2 Tim. 4:2) Shi, dani obaagbele Biblia lɛ, loo obaagbala jwɛŋmɔ kɛba Maŋtsɛyeli lɛ nɔ lɛ, bei pii lɛ ehe hiaa ni owie saji komɛi ni asusuɔ he nyɛsɛɛ nɛɛ lɛ ahe. Obaanyɛ owie awuiyeli, nitsumɔ ni bɛ, jalɛ sane ni ayeee, ta, bɔ ni aaafee aye abua gbekɛbii, hela, loo gbele he. Shi kaawie nibii ni ehiii lɛ ahe babaoo tsɔ; sɛɛnamɔ yɛ shɛɛ sane ni okɛhaa lɛ he. Bɔɔ mɔdɛŋ ni otsɔ sanegbaa lɛ ni ekɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛ Maŋtsɛyeli hiɛnɔkamɔ lɛ he.
Tsɔɔmɔ Nɔ Hewɔ ni Saneyitso lɛ He Hiaa Otoibolɔi Lɛ. Kɛ́ obaaha wiemɔ yɛ osafo lɛ mli lɛ, obaanyɛ ojɛ nilee mli ni ona akɛ otoibolɔi lɛ baaná nɔ ni obaakɛɛ lɛ he miishɛɛ. Shi ani amɛbaabo toi yɛ gbɛ ni mɔ ko ni kaseɔ nɔ ko ni kɔɔ ehe lɛ baafee lɛ nɔ? Ani amɛbaabo toi ejaakɛ amɛyɔseɔ akɛ nɔ ni amɛnuɔ lɛ saa amɛwala shihilɛ he, ni ákɛ ookanya suɔmɔ ni amɛyɔɔ akɛ amɛfee he nɔ ko lɛ? Enɛ baanyɛ afee anɔkwale kɛji osusu otoibolɔi lɛ ahe jogbaŋŋ—amɛshihilɛi, nibii ni haoɔ amɛ, amɛnifeemɔi—beni osaa ohe yɛ owiemɔ lɛ mli lɛ. Kɛ́ ofee nakai lɛ, no lɛ okɛ nɔ ko ni tsɔɔ enɛ afata ohiɛkpamɔ wiemɔ lɛ he.
Kɛ́ oowie yɛ wiemɔ kpoku lɛ nɔ loo ooye mɔ ko odase lɛ, gbɛ kome ni hi fe fɛɛ ni obaanyɛ otsɔ nɔ otee otoibolɔi lɛ amiishɛɛ shi ji ni ogbala amɛ kɛwo sanegbaa lɛ mli. Tsɔɔmɔ bɔ ni amɛnaagbai, amɛhiamɔ nii, loo sanebimɔi ni yɔɔ amɛjwɛŋmɔ mli lɛ kɔɔ saneyitso ni owieɔ lɛ he lɛ he. Kɛ́ oha efee faŋŋ akɛ obaawie saji ahe kɛya shɔŋŋ fe saji ni ale momo lɛ, koni nyɛsusu saji pɔtɛɛ ni kɔɔ sane lɛ he lɛ he lɛ, no lɛ amɛbaabo toi jogbaŋŋ. Bɔni afee ni ofee enɛ lɛ, esa akɛ osaa ohe jogbaŋŋ.
Gbɛ ni Otsɔɔ Nɔ Okɛhaa. Nɔ ni okɛɔ yɛ ohiɛkpamɔ wiemɔ lɛ mli lɛ he miihia waa, shi gbɛ ni otsɔɔ nɔ okɛɔ lɛ hu baanyɛ atee miishɛɛ shi. Enɛ hewɔ lɛ, esaaa akɛ ohesaamɔ lɛ kɔɔ nɔ ni oyaa ni oyakɛɛ lɛ pɛ he, shi moŋ gbɛ nɔ ni obaatsɔ ni okɛɛ lɛ hu.
Akɛni wiemɔi ni obaahala lɛ he miihia bɔni afee ni oshɛ oti ni ma ohiɛ lɛ nɔ hewɔ lɛ, obaana akɛ sɛɛnamɔ yɛ he akɛ obaakase klɛŋklɛŋ wiemɔi enyɔ loo etɛ lɛ jogbaŋŋ. Bei pii lɛ, wiemɔi muji kukuji hi fe fɛɛ. Yɛ wiemɔ ni ahaa yɛ asafo lɛ mli lɛ gbɛfaŋ lɛ, ekolɛ obaasumɔ ni oŋma ofɔ̃ shi loo obaahala akɛ oookase owo oyitsoŋ bɔni afee ni ohiɛkpamɔ wiemɔ lɛ ajie jwɛŋmɔ ni yɔɔ sɛɛ lɛ kpo. Hiɛkpamɔ wiemɔi ni akɛhaa ni ayeee he oyai yɛ mli lɛ baanyɛ aye abua bo koni ona jwɛŋmɔŋ shikamɔ ni he hiaa lɛ, koni okɛha owiemɔ lɛ kɛgbe naa.
Be ni Esa akɛ Osaa Ohe yɛ Hiɛkpamɔ Wiemɔ lɛ Mli. Esoro bɔ ni mɔ fɛɛ mɔ susuɔ sane nɛɛ he ehaa. Wielɔi komɛi ni he esa lɛ heɔ amɛyeɔ akɛ kɛ́ oosaa ohe yɛ wiemɔ ko mli lɛ, esa akɛ okɛ hiɛkpamɔ wiemɔ lɛ aje shishi. Mɛi krokomɛi hu ni amɛkase bɔ ni ahaa maŋshiɛmɔ lɛ susuɔ akɛ esa akɛ asaa he yɛ hiɛkpamɔ wiemɔ mli beni agbe wiemɔ muu lɛ naa.
Eka shi faŋŋ akɛ esa akɛ ole nɔ ni saneyitso lɛ ji kɛ saji otii ni oto oyiŋ akɛ okɛbaatsu nii dani obaanyɛ ohala hiɛkpamɔ wiemɔ ni sa lɛ. Shi kɛ eba akɛ oosaa ohe yɛ wiemɔ he wolo ni akala lɛ nɔ lɛ, no hu? Beni okane wiemɔ he wolo lɛ ogbe naa, ni ona susumɔ ko yɛ ohiɛkpamɔ wiemɔ lɛ he lɛ, no lɛ nɔ ko etsiii bo gbɛ akɛ oooŋma ofɔ̃ shi. Kaimɔ hu akɛ, kɛ́ ohiɛkpamɔ wiemɔ lɛ baamɔ shi lɛ, no lɛ esa akɛ osusu otoibolɔi lɛ kɛ agbɛnɛ hu saji ni yɔɔ wiemɔ he wolo lɛ mli lɛ he.