Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w87 10/1 bf. 10-15
  • Mikael Ni Ji Lumɔ Kpeteŋkpele Lɛ Te Shi Edamɔ Shi

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Mikael Ni Ji Lumɔ Kpeteŋkpele Lɛ Te Shi Edamɔ Shi
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1987
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Mikael Ni Ji Lumɔ Kpeteŋkpele Lɛ
  • “Damɔ Shi” Ha Daniel Webii Lɛ
  • Mikael Aaate Shi Adamɔ Shi
  • Mɛi Ni Je “Fimɔ Be” Lɛ Mli
  • Anɔkwa Jálɔi Ayɔsemɔ Yɛ Naagbee Be Lɛ Mli
    Bó Daniel Gbalɛ lɛ Toi!
  • Bɔfo Ko Ni Jɛ Nyɔŋmɔ Ŋɔɔ Wo Lɛ Hewalɛ
    Bó Daniel Gbalɛ lɛ Toi!
  • Tsakemɔ ye Nɔyeli Mli Etsɛŋ Kwraa!
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1987
  • Mikael, Lumɔ Kpeteŋkpele Lɛ Naagbee Kunimyeli Lɛ
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1993
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1987
w87 10/1 bf. 10-15

Mikael Ni Ji Lumɔ Kpeteŋkpele Lɛ Te Shi Edamɔ Shi

“Ni nakai be lɛ mli lɛ Mikael ni ji lumɔ kpeteŋkpele ni damɔ shi ha omaŋbii lɛ aaate shi adamɔ shi.”​—Daniel 12:⁠1.

1. Mɛɛ jeŋ saji ni baaba yɛ wɔsɛɛ be mli atsɔ hiɛ ana yɛ Biblia lɛ mli, ni mɛɛ sanebimɔ teɔ shi yɛ Nyɔŋmɔ webii ahe yɛ enɛ hewɔ?

YEHOWA kɛ kɔkɔbɔɔ ni ŋmɛɔ pɛpɛɛpɛ eha: Toiŋjɔlɛ baŋ shikpɔŋ lɛ nɔ gbi ko gbi ko yɛ bei abɔ ni mpleshii loo akaŋshii ni ka kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ kɛ wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ teŋ lɛ yaa nɔ lɛ. Nɛkɛ hewalɔi enyɔ nɛɛ yɛ nibii ni amɛyɔɔ he miishɛɛ ni teɔ shi woɔ amɛhe daa nɛɛ. Agbɛnɛ, yɛ amɛbienyɛyeli lɛ naagbee lɛ, kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ baawo Nyɔŋmɔ webii amumɔŋ shihilɛ hé lɛ he gbeyei dani ‘eshɛ enaagbee kwraa.’ (Daniel 11:​44, 45) Ani Nyɔŋmɔ webii baaje nɛkɛ tutuamɔ nɛɛ mli? Ni mɛni baa wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ nɔ beni ebienyɛ kpeteŋkpele lɛ baa enaagbee lɛ?

2, 3. (a) Mɛɛ gbalɛ wɔnaa yɛ Ezekiel wolo lɛ mli ni yeɔ ebuaa wɔ ni wɔnuɔ gbalɛ ni kɔɔ kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ kɛ wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ he lɛ shishi? (b) Taakɛ Ezekiel gbalɛ lɛ tsɔɔ lɛ, mɛni baajɛ naagbee tutuamɔ kpeteŋkpele ni akɛaaba Nyɔŋmɔ webii anɔ lɛ mli aba?

2 Ezekiel ni kɛ Daniel hi shi yɛ be kome mli lɛ gbalɛ lɛ yeɔ ebuaa wɔ ni wɔha nɛkɛ sanebimɔi nɛɛ ahetoo. Akɛ mumɔ tsirɛ Ezekiel hu koni egba yɛ “naagbee gbii lɛ amli” lɛ he, ni ebɔ kɔkɔ yɛ ‘Gog ni jɛ Magog’ lɛ tutuamɔ ni ekɛbaa Nyɔŋmɔ webii lɛ ashikpɔŋ nɔ lɛ he. (Ezekiel 38:​2, 14-16; Daniel 10:14) Gog damɔ shi kɛba Satan yɛ nakai gbalɛ lɛ mli, ni etabilɔi lɛ feɔ Satan shikpɔŋ nɔ najiaŋdamɔlɔi loo tsuji ni baabɔ mɔdɛŋ yɛ naagbee kwraa akɛ amɛaakpata Nyɔŋmɔ webii lɛ ahiɛ lɛ he mfoniri. Akɛni nɛkɛ tutumɔ nɛɛ ni tamɔ kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ nɔ lɛ baa mli yɛ naagbee gbii lɛ amli hewɔ lɛ, jwɛŋmɔ yɛ mli akɛ aaamu sane naa akɛ kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ ni shiɔ emɔɔ lɛ mli bui lɛ yɛ gɔŋ krɔŋkrɔŋ ni yɔɔ Fɛo lɛ teŋ lɛ baa lɛ nakai koni ekɛfi Gog tutuamɔ lɛ sɛɛ. (Daniel 11:​40, 45) Ani tutuamɔ nɛɛ baaye omanye?

3 Ezekiel gba akɛ: “Ni aaaba mli akɛ nakai gbi lɛ nɔ, gbi ni Gog aaabatua Israel shikpɔŋ lɛ, Nuŋtsɔ Yehowa kɛɛ, mimlila lɛ aaate shi kɛaaba migugɔŋ; ni matsɔ gbele hela kɛ la nɔ mikɛ lɛ aaakojo, ni maha nyɔŋmɔnɛmɔ ni loɔ nibii kɛyaa kɛ nyɔŋmɔŋtɛi kɛ la kɛ swɔɔ anɛ ashwie lɛ kɛ etai lɛ kɛ majimaji babaoo ni fata ehe lɛ anɔ.” (Ezekiel 38:​18, 22) Dabi, tutuamɔ ‘lɛ yeŋ omanye. Abaahere anɔkwa Kristofoi lɛ ayiwala, ni abaakpata Gog asafo lɛ hiɛ.​—Ezekiel 39:⁠11.

4. Ani wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ baaje kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ naagbee la mli? Mɛɛ gbalɛi krokomɛi fiɔ hetoo nɛɛ sɛɛ?

4 Eka shi faŋŋ akɛ kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ naagbee be lɛ ji naagbee be kɛha Gog kɛ esafo le fɛɛ, ni wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ hu fata he. Enɛ kɛ gbalɛi krokomɛi ni yɔɔ Daniel wolo lɛ mli lɛ kpaa gbɛɛ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, wɔkaneɔ ake beni áto emaŋtsɛyeli lɛ ama shi lɛ sɛɛ lɛ, “ebaajwara maŋtsɛyelii nɛɛ fɛɛ [ni kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ kɛ wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ fata he] wɔtsɔwɔtsɔ, shi lɛ diɛŋtsɛ lɛ eeedamɔ shi kɛaatee naanɔ.” (Daniel 2:44) Agbɛnɛ hu, yɛ Daniel ninaa ni kɔɔ toɔ agbo lɛ kɛ too kpakpo lɛ he lɛ mli lɛ, akɛ Anglo-Amerika maŋkwramɔŋ hewalɛ lɛ damɔ shi aha akolonto bibioo lɛ. Hewalɛ ko ni fe adesa nɔ kpataa nɛkɛ akolonto bibioo nɛɛ hiɛ yɛ “amɛ maŋtsɛyeli lɛ naagbee lɛ mli,” shi jeee kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ feɔ enɛ: “Shi aaakumɔ lɛ, ni jeee kɛ [gbɔmɔ] nine tete.”​—Daniel 7:​24-27; 8:​3-10, 20-25;

Mikael Ni Ji Lumɔ Kpeteŋkpele Lɛ

5. Namɔ baafee Yehowa Najiaŋdamɔlɔ Nukpa ni ebaatsɔ enɔ ehere E-webii lɛ ayiwala lɛ, ni mɛni hewɔ enɛ sa lɛ?

5 No sɛɛ lɛ ŋwɛibɔfo lɛ tsɔɔ Najiaŋdamɔlɔ ni Yehowa kɛ lɛ baatsu nii ni ekɛ nɛkɛ hewalɔi nɛɛ fɛɛ aba amɛnaagbee. Ekɛɔ akɛ: “Ni nakai be lɛ mli lɛ Mikael ni ji lumɔ kpeteŋkpele ni damɔ shi ha omaŋbii lɛ aaate shi adamɔ shi; ni fimɔ be ko aaaba ni anako enɔ da kɛjɛ beyinɔ ni jeŋmaŋ yɔɔ lɛ kɛyashi nakai be lɛ mli; ni nakai be lɛ mli lɛ aaahere omaŋ lɛ mli mɔ fɛɛ mɔ ni aaana akɛ aŋma egbɛi yɛ wolo lɛ mli lɛ.” (Daniel 12:⁠1) Beni ŋwɛibɔfo lɛ gbalɛ lɛ jeɔ shishi lɛ, no mli lɛ abɔ amaniɛ akɛ Mikael miiwu aha Israel ashi Persia kɛ Hela lumɛi lɛ. (Daniel 10:​20, 21) Agbɛnɛ be mli ni gbalɛ lɛ bɛŋkɛɔ enaagbee lɛ, nɛkɛ Mikael nɛɛ nɔŋŋ “aaate shi adamɔ shi” aha Daniel webii lɛ. Namɔ ji mɔ ni nyiɛ Nyɔŋmɔ webii lɛ ahiɛ nɛɛ?

6, 7. (a) Taakɛ Kristendom woloŋlelɔi komɛi tsɔɔ lɛ, nɔmɔ ji Mikael? (b) Mɛɛ Biblia mli odaseyeli yeɔ buaa wɔ ni wɔnaa mɔ ni Mikael Ji diɛŋtsɛ

6 Aaafee afi 1800 shishijee mli ni Biblia he nilelɔ Joseph Benson tsɔɔ akɛ bɔ ni atsɔɔ Mikael shishi aha taakɛ anaa yɛ Biblia lɛ mli lɛ “tsɔɔ akɛ lɛ ji Mesia lɛ yɛ faŋŋ mli.” Lutheran sɔlemɔ lɛ mlinyo E. W, Hengstenberg ni hi shi yɛ afii ohai nyɔŋma kɛ nɛɛhu lɛ mli lɛ kpɛlɛ nɔ akɛ “Mikael jeee mɔ ko mɔ ko akɛ Kristo.” Nakai nɔŋŋ hu Nyɔŋmɔjamɔ he nilelɔ J. P. Lange ŋma yɛ be mli ni ewieɔ Kpojiemɔ 12:7 lɛ he akɛ: “Wɔkpɛlɛɔ nɔ akɛ Mikael ji kɛjɛ shishijee lɛ, Kristo ni ewula akɛ tabilɔ ni miiwu ashi Satan.” Ani Biblia lɛ fiɔ sanemlitsɔɔmɔ nɛɛ sɛɛ? Hɛɛ, efiɔ sɛɛ.a

7 Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, taakɛ ŋwɛibɔfo lɛ tsɔɔ lɛ, Mikael “baadamɔ shi.” Yɛ bɔfo lɛ gbalɛ lɛ mli lɛ, “damɔ shi” aloo “te shi damɔ shi” (Hebri, ‘a.madh’) baanyɛ atsɔɔ akɛ “afi mɔ ko sɛɛ.” (Daniel 11:⁠1) Ebaanyɛ etsɔɔ yɛ gbɛi sɔrɔtoi anɔ akɛ “ye kunim” “tse atua,” “te shi wo,” aloo “damɔ shi shi.” (Daniel 11:​6, 11, 14, 15, 16a, 17, 25) Shi yɛ be babaoo mli lɛ, ekɔɔ maŋtsɛ ko nifeemɔ he akɛ eeŋɔ emaŋtsɛyeli hewalɛ lɛ aloo eetsu nii akɛ maŋtsɛ. (Daniel 11:​2-4, 16b, 20, 21, 25) Enɛ ji shishinumɔ ni kɛ ŋwɛibɔfo lɛ wiemɔ ni yɔɔ Daniel 12:1 lɛ yaa pɛpɛɛpɛ. Ni eka shi faŋŋ akɛ efiɔ anɔkwale ni eji akɛ Mikael ji Yesu Kristo lɛ sɛɛ, ejaakɛ Yesu ji Yehowa Maŋtsɛ ni ehala lɛ, ni ekɛ nitsumɔ ewo edɛ akɛ ekpata jeŋmaji lɛ fɛɛ ahiɛ yɛ Harmagedon (Kpojiemɔ 11:​15; 16:​14-16; 19:​11-16) Agbɛnɛ ekɛ gbalɛi krokomɛi ni tsɔɔ be ni Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli ni yɔɔ Yesu Kristo shishi lɛ tsuɔ nii loo eteɔ shi eshiɔ jeŋmaji lɛ kpaa gbee.​—Daniel 2:​44; 7:​13, 14, 26, 27.

8, 9. (a) Namɛi ji ‘Daniel webii’ lɛ kɛjɛ shishijee, ni namɛi ji nakai bianɛ? (b) Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ miishɛɛ ni Mikael yɔɔ yɛ ‘Daniel webii’ lɛ ahe lɛ eje kpo yɛ yinɔsane be fɛɛ mli?

8 Kɛjɛ jeeŋmɔ beebe ni Mikael kɛ ehe ebɔ ‘Daniel webii’ ni ji Israelbii lɛ ahe. Ekɛ amɛ hi ŋa lɛ nɔ, ni efi amɛsɛɛ ekɛshi blema maŋtsɛyeli lɛ “lumɛi” ni ji mumɔi lɛ. (Daniel 10: 13, 21; 2 Mose 23:​20, 21; Yuda 9) Ni afɔ lɛ yɛ shikpɔŋ nɔ akɛ gbɔmɔ Yesu ni ebafee Mesia ni akɛ hiɛ efɔ enɔ aahu lɛ, “seshi” ni akɛwo Daniel blematsɛ Abraham shi lɛ. (1 Mose 22:16-18; Galatabii 3:​16; Bɔfoi lɛ Asaji 2:36) Nɔ ni yɔɔ mɔbɔ ji akɛ heloonaa Israel, akɛ maŋ lɛ kpoo Yesu; no hewɔ lɛ, Yehowa hu kpoo amɛ akɛ emaŋ krɛdɛɛ. (Mateo 21:​43; Yohane 1:11) Etswa efai shi akɛ ekɛ egbɛi baawo maŋ hee ko, mumɔŋ “Israel ni jɛ Nyɔŋmɔ,” ni heloonaa Yudafoi kɛ mɛi ni jeee Hebribii ni heɔ Yesu yeɔ lɛ yɔɔ mli.​—Galatabii 6: 16; Bɔfoi lɛ Asaji 15:​14; 1 Petro 2:​8, 10, NW.

9 Nɛkɛ maŋ hee nɛɛ, Kristofoi asafo lɛ ni afɔ amɛ mu lɛ je shihilɛ shishi yɛ afi 33 Ŋ.B., ni yɛ no sɛɛ lɛ esɔmɔ akɛ Nyɔŋmɔ Israel. Agbɛnɛ mɛnɛɛmɛi ji mɛi ni baafee ‘Daniel webii.’ (Romabii 2:​28, 29) Dani aaatee lɛ shi kɛaajɛ gbohii ateŋ kɛaaya ŋwɛi yɛ afi 33 Ŋ.B. lɛ, Yesu wo shi akɛ ebaaya nɔ efi ‘Daniel webii’ lɛ asɛɛ yɛ be mli ni ekɛɛ mɛi ni baafee nakai Israel hee lɛ mli bii lɛ akɛ: “Ni naa, mi lɛ, mikɛnyɛ yɛ daa kɛyashi jeŋ naagbee lɛ.”​—Mateo 28:​20; Efesobii 5:​23, 25-27.

“Damɔ Shi” Ha Daniel Webii Lɛ

10. Taakɛ ŋwɛibɔfo lɛ wiemɔi ni ekɛha Daniel lɛ tsɔɔ lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ Mikael baatsɔ atsu nii kɛmɔ shi, ni enɛ teɔ mɛɛ sanebimɔi ashi?

10 Shi agbɛnɛ bɔfo lɛ kɛɛ wɔ akɛ Mikael baatsu nii yɛ gbɛ pɔtɛɛ ko nɔ. Ekɛ wiemɔ ‘damɔ shi’ tsu nii shii enyɔ ni ekɛɛ akɛ: “Ni nakai be lɛ mli lɛ Mikael ni ji lumɔ kpeteŋkpele ni damɔ shi ha omaŋbii lɛ aaate shi adamɔ shi.” (Daniel 12:⁠1) Ákɛ Yesu ‘aaadamɔ shi’ lɛ tsɔɔ mɛni? Te eeefee tɛŋŋ ‘ete shi edamɔ shi’ kɛji akɛ ‘edamɔ shi’ momo kɛha [Daniel] ‘maŋbii’ lɛ? Susumɔ saji ni yɔɔ nɛkɛ sane nɛɛ sɛɛ lɛ he dani oha nɛkɛ sanebimɔi nɛɛ ahetoo.

11. Mɛɛ gbɛ nɔ eeenyɛ efee nɔ ni ja gbɛ akɛ wɔɔkɛɛ akɛ Yesu “damɔ shi” kɛjɛ 1914?

11 Beni atee Yesu shi kɛjɛ gbohii ateŋ yɛ afi 33 Ŋ.B. lɛ, ekɛɛ ekaselɔi lɛ akɛ: “Aŋɔ hegbɛ fɛɛ aha mi yɛ ŋwɛi kɛ shikpɔŋ nɔ.” (Mateo 28:18) Yesu kɛ nɛkɛ hegbɛ nɛɛ atsu nii yɛ he kakadaŋŋ mli yɛ etsuji ni afɔ amɛ mu yɛ shikpɔŋ nɔ lɛ anɔ. (Kolosebii 1:13) Shi, be lɛ shɛko ni Yesu kɛ hegbɛ nɛɛ baatsu nii akɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ nɔ Maŋtsɛ. Shi moŋ, be’mli ni ekwɔ kɛtee ŋwɛi lɛ, ‘eyata shi yɛ Nyɔŋmɔ ninejurɔ nɔ yɛ ŋwɛi’ kɛyashi be mli ni aaato nakai Maŋtsɛyeli lɛ ama shi. (Lala 110:​1, 2; Bɔfoi lɛ Asaji 2:​34, 35) Nakai be lɛ shɛ yɛ 1914 “be ni ato lɛ.” (Daniel 11:29) Nakai afi lɛ mli awo Yesu akɛ Maŋtsɛ ni yeɔ nɔ yɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ mli, ni amrɔ nɔŋŋ pɛ kɛkɛ ni akɛ Mikael, ni ji bɔfonukpa lɛ, eshɛ Satan kɛjɛ ŋwɛi efɔ. (Kpojiemɔ 11:​15; 12:​5-9) No hewɔ lɛ, kɛjɛ 1914 kɛbaa nɛɛ Yesu etee nɔ ‘edamɔ shi’ akɛ Maŋtsɛ.​—Lala 2: 6,

12, 13. Mɛɛ jɔɔmɔi komɛi ni ekaaa Nyɔŋmɔ webii ena mli ŋɔɔmɔ kɛjɛ afi 1914 kɛbaa, ni tsɔɔ akɛ Yesu ‘ete shi edamɔ shi’ kɛha Daniel webii lɛ?

12 ‘Shi’ ni Yesu ‘damɔ’ lɛ efee jɔɔmɔ babaoo kɛha ‘Daniel maŋbii lɛ abii lɛ.’ Ehewalɛ ni eŋɔ akɛ odehe ni eshɛ Satan efɔ shikpɔŋ nɔ lɛ tsuu amɛ wɔsɛɛ be mli ŋwɛi shia lɛ he. (Yohana 14:​2, 3) Yɛ no sɛɛ lɛ,abaanyɛ atee mɛi ni amɛgboi momo yɛ anɔkwayeli mli lɛ ashi kɛya amɛŋwɛi shihilɛ he lɛ. (1 Tesalonikabii 4:​16, 17) Amɛteŋ shwɛɛnii ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ lolo lɛ na yiwaa mli amanehulu babaoo yɛ shikpɔŋ nɔ yɛ klɛŋklɛŋ jeŋ ta lɛ mli, ni shwɛ sharao kulɛ enɛ tsi amɛshiɛmɔ nitsumɔ lɛ naa kwraa. Shi awaje amɛ yɛ 1919 ni aha amɛpue yɛ je lɛŋ akɛ maŋ hee.​—Yesaia 66:​7, 8; Kpojiemɔ 9:​14; 11:​11,12.

13 Yɛ no sɛɛ lɛ, Yesu tsu eshiwoo akɛ “amɛaabua nanetɔtɔmɔ nii fɛɛ kɛ mɛi ni tsuɔ mlakwamɔ nii lɛ anaa kɛaajɛ emaŋtsɛyeli lɛ mli” lɛ he nii. (Mateo 13:41) Etsɔ nɛkɛ gbɛ nɔ eha Kristofoi ni afɔ amɛ mu ni ‘le amɛ-Nyɔŋmɔ lɛ eye omanye ni amɛfee nii yɛ nilee mli’ ni amɛhiɛ asafo ni he tse mli. Amɛshiɛ Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ yɛ shikpɔŋ muu lɛ fɛɛ nɔ, koni ‘amɛkɛtsɔɔ mɛi pii anii.’ (Daniel 11:​32, 33; Mateo 24:14) Kɛjɛ 1935 kɛbaa nɛɛ Yehowa kɛ “tooi krokomɛi” ni amɛyi faa yɛ be fɛɛ mli ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ hiɛnɔkamɔ ni kɛ anɔkwayeli etsu Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ shiɛmɔ lɛ he nii miifata nɛkɛ asafo nɛɛ he.​—Yohane 10:​16; Kpojiemɔ 7:​9, 14, 15.

14. Mɛni ejɛ Yesu ni ‘te shi damɔ shi kɛha Daniel webii’ yɛ naagbee gbii lɛ amli fɛɛ lɛ mli eba?

14 Shihilɛ mli ni nɛkɛ Kristofoi akuu nɛɛ yɔɔ lɛ yɛ naakpɛɛ. Amɛhiɛ amɛhe ni amɛkɛwoɔ maŋsaji amli akɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ shishibii lɛ mli yɛ jeŋ ni maŋkwramɔ egbala amɛmli nɛɛ mli. (Yohane 17:14) Nɔ ni ejɛ mli eba ji akɛ, maŋtsɛmɛi enyɔ nɛɛ ewa amɛyi babaoo.Apasajamɔ hu etsɔ ŋaa kɛ tsɔne koni akpata amɛhiɛ kɛjɛ shihilɛ mli kwraa. Ni enɛ moŋ aaaba lɛ, amɛshwere ni ŋmɛnɛ anaa amɛ yɛ shikpɔji fe 200 nɔ ni amɛyibɔ fe aŋkroaŋkroi anɔkwafoi akpekpei etɛ. Amɛnaa mumɔŋ paradeiso mli ŋɔɔmɔ yɛ Kristo nɔyeli shishi ni esoro enɛ kwraa yɛ duŋ kpii kɛ hiɛnɔkamɔ ni bɛ ni yɔɔ je nɛɛ mli lɛ he. (Yesaia 65:​13, 14) No hewɔ lɛ, Yesu etee nɔ ‘edamɔ shi’ eha [Daniel] maŋbii lɛ abii lɛ’ yɛ naagbee gbii nɛɛ mli fɛɛ.​—Daniel 12:⁠1.

Mikael Aaate Shi Adamɔ Shi

15. Mɛɛ gbɛ nɔ Yesu ‘aaate shi adamɔ shi’ yɛ, ni mɛɛ be enɛ baa mli?

15 No hewɔ Iɛ te feɔ tɛŋŋ ni Yesu ni “damɔ shi” momo lɛ “aaate shi adamɔ shi” yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli lɛ? (Daniel 12:⁠1) No ji akɛ enɔyeli lɛ boteɔ shihilɛ ko mli. Be eshɛ ni ebaatsu nii yɛ gbɛ ni ekaaa nɔ ni ekɛhere ‘Daniel maŋbii lɛ’ kɛjɛ hiɛkpatamɔ ni baaba yɛ adesai anɔyelii adɛŋ lɛ mli. (Ezekiel 38:​18, 19) Eka shi faŋŋ akɛ “be” ni awieɔ he yɛ biɛ nɛɛ ji “naagbee be” kɛha kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ kɛ wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ yɛ be mli ni kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ woɔ Nyɔŋmɔ webii lɛ amumɔŋ shihilɛ hé lɛ he gbeyei lɛ. (Daniel 11:​40-45) Dani nɛkɛ be nɛɛ aaashɛ lɛ, no mli lɛ Yesu shikpɔŋ nɔ sɔɔlɔi anɔkwafoi lɛ pɛ kɛ hiɛdɔɔ susuɔ enɔyeli lɛ he. (Lala 2:​2, 3) Shi amrɔ nɛɛ lɛ be eshɛ ni “aaajie Nuŋtsɔ Yesu kpo kɛaajɛ ŋwɛi,” be mli ni abaanyɛ mɔ fɛɛ mɔ nɔ ni eyoo enɔyeli lɛ. (2 Tesalonikabii 1:​7, 8) Enɛ baafee asafoi ni teɔ shi woɔ amɛ lɛ fɛɛ ahiɛkpatamɔ, nɔ ni baanyiɛ sɛɛ aba ji Yesu kɛ ehefatalɔi nɔyelɔi lɛ Afii Akpe Nɔyeli, be mli ni Maŋtsɛyeli lɛ baafee nɔyeli kome pɛ ni yeɔ adesai anɔ lɛ.​—Kpojiemɔ 19:​19-21; 20:⁠4.

16. Mɛni jɛ Yesu ‘ni te shi damɔ shi’ eshi jeŋmaji ni leee Nyɔŋmɔ lɛ mli ba?

16 Nɔ ni kɛ enɛ kpaa gbee lɛ, ŋwɛibɔfo lɛ kɛɛ akɛ kɛ́ Mikael te shi damɔ shi lɛ, “fimɔ be ko aaaba ni anako nɔ da kɛjɛ beyinɔ ni jeŋ maŋ yɔɔ lɛ kɛyashi nakai be mli.” (Daniel 12:1; okɛto Mateo 24:21 he.) Ebaafee be ni akɛbaakpata efɔŋfeelɔi lɛ ahiɛ ni ahere anɔkwafoi lɛ ayiwala. (Abɛi 2:​21, 22) Bó bɔ ni adesai ni yeee anɔkwale lɛ ni amɛtsui efa lɛ baafee amɛ nii yɛ nakai be lɛ mli aha lɛ toi: “Ni amɛkɛɛ gɔji lɛ kɛ tɛsai lɛ akɛ: Nyɛgbea wɔ nɔ, ni nyɛtea wɔ kɛjɛa mɔ ni ta maŋtsɛsɛi lɛ nɔ lɛ hiɛ kɛ toobi lɛ mlifu lɛ naa. Ejaakɛ emlifu gbi wulu lɛ eshɛ, ni namɔ aaanyɛ shi adamɔ?”​—Kpojiemɔ 6:​16, 17.

17. Kɛkɛ lɛ mɛni baaba Satan tai lɛ ni kooyigbɛ maŋtsɛ lɛ kɛ wuoyigbɛ maŋtsɛ lɛ fata he lɛ anɔ?

17 Átsɔɔ nɔ ni baajɛ “fimɔ be” ni baaba Satan shikpɔŋ nɔ asafoi lɛ anɔ lɛ mli aba lɛ mli yɛ Ezekiel gbalɛ ni ekɛshi Gog ni jɛ Magog lɛ mli: “Ooonyɔ yɛ Israel gɔji lɛ anɔ, okɛ otai lɛ fiaa kɛ majimaji ni fata ohe lɛ.” (Ezekiel 39:⁠4) Yɛ be mli ni Yeremia wieɔ nakai fimɔ be lɛ nɔŋŋ he lɛ ekɛɛ: “Ni mɛi ni Yehowa aaagbe yɛ nakai gbi lɛ nɔ lɛ aaakamɔ shi kɛaajɛ shikpɔŋ Iɛ naagbee he kome kɛaatee shikpɔŋ lɛ naagbee he kroko lɛ.” (Yeremia 25:33) Ebaafee fimɔ be lɛlɛŋ. Yesu baaha adesa tawuu yinɔsane be kakadaŋŋ lɛ aba naagbee yɛ be mli ni ‘eteɔ shi edamɔɔ shi’ koni ejie adesai hewalɔi ni kɛ enɛɛmɛi fɛɛ ba lɛ kɛya lɛ.​—Lala 46:​10; 1 Korintobii 15:⁠25.

Mɛi Ni Je “Fimɔ Be” Lɛ Mli

18. (a) Mɛni baafee anɔkwale jalɔi aniiashikpamɔ beni Mikael ‘teɔ shi edamɔɔ shi’ lɛ? (b) “Ni aaana akɛ aŋma [mɔ ko] egbɛi yɛ wolo lɛ mli lɛ” tsɔɔ mɛni?

18 Yɛ be mli ni Nyɔŋmɔ webii baanu henyɛlɔi ashitee kɛ woo nɛɛ he lɛ, enɛ baafee “fimɔ be” diɛŋtsɛ aha efɔŋfeelɔi lɛ titri. (Lala 37:20) Bɔfo lɛ kɛɛ Daniel akɛ: “Ni nakai be lɛ mli lɛ aaahere omaŋ lɛ mli mɔ fɛɛ mɔ ni aaana akɛ aŋma egbɛi yɛ wolo lɛ mli lɛ.” (Daniel 12: 1) No mli lɛ ‘Daniel maŋbii lɛ abii’ lɛ babaoo egboi ni amɛnine eshɛ amɛŋwɛi nyɔmɔwoo nɔ momo. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ mɛnɛɛmɛi baafata Mikael he yɛ tawuu mli kunimyeli kpeteŋkpele nɛɛ mli. (Kpojiemɔ 2:​26, 27; Lala 2: 8, 9) Mɛi ni eshwɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ naŋ nɛkɛ tawuu nɛɛ mli gbɛfaŋnɔ; shi moŋ amɛbaafee emuuyeli mlihiɛlɔi, no hewɔ lɛ amɛbaaje mli. (Kpojiemɔ 17:​14; 19:​7, 8) Amɛhefatalɔi ni ji “asafo babaoo” lɛ hu baaje mli. (Kpojiemɔ 7:​9, 14) No hewɔ lɛ, shwɛɛnii ni afɔ amɛ mu lɛ kɛ “tooi krokomɛi” lɛ baafee mɛi ni “aaana akɛ aŋma amɛgbɛi yɛ wolo lɛ mli” ni ji akɛ, abaakadi amɛgbɛi akɛ amɛnine baashɛ naanɔ wala nikee nii lɛ nɔ, yɛ ŋwɛi, aloo yɛ shikpɔŋ nɔ.​—Yohane 10:​16; 2 Mose 32:​32, 33; Maleaki 3:​16; Kpojiemɔ 3:⁠5.

19. (a) Mikael ‘ni teɔ shi edamɔɔ shi’ lɛ kɛ toiŋjɔlɛ baaba shikpɔŋ nɔ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? (b) Mɛɛ sanebimɔ eshwɛ ni abaaha hetoo?

19 Mɛnɛɛmɛi baana hegbɛ ni amɛna shikpɔŋ muu lɛ fɛɛ nɔ toiŋjɔlɛ diɛŋtsɛ ni ato ama shi lɛ. Amɛbaana Yehowa shiwoo nɛɛ mlibaa: “Ejaakɛ efɔŋfeelɔi lɛ, aaafolɔ amɛ ashwie; shi mɛi ni kwɛɔ Yehowa gbɛ lɛ, shikpɔŋ lɛ aaatsɔ amɛ nɔ.” (Lala 37:⁠9) Akɛni no mli lɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ pɛ baafee nɔyeli kome pɛ yɛ shikpɔŋ muu lɛ fɛɛ nɔ hewɔ lɛ, adesa fɛɛ adesa ni yɔɔ wala mli lɛ baafee Yehowa sɔɔlɔ. (Yesaia 11:⁠9) No hewɔ lɛ, yɛ maŋtsɛmɛi enyɔ nɛɛ “naagbee be” lɛ, Mikael “baate shi adamɔ shi” ni ekɛ toiŋjɔlɛ abaha adesai abii. Jeŋ nɔyelii ni he wa fe fɛɛ lɛ atawuu nifeemɔ naabuamɔ loo ŋaatsɔɔ nifeemɔi komɛi nyɛŋ atsi enɛ naa. Shi ani enɛ tsɔɔ akɛ belɛ esa akɛ wɔmɛ kɛyashi nakai be Iɛ dani wɔna toiŋjɔlɛ mli ŋɔɔmɔ? Dabi, toiŋjɔlɛ ni Kristofoi baanyɛ ana mli ŋɔɔmɔ bianɛ po yɛ​—ni yɛ anɔkwale mli lɛ, toiŋjɔlɛ ko ni hi fe ta pɛ ni bɛ. Mɛni ji nɛkɛ toiŋjɔlɛ nɛɛ? Ŋwɛibɔfo ko gbalɛ ni ekɛha Daniel lɛ yaa nɔ ehaa enɛ mli feɔ faŋŋ.

[Shishigbɛ niŋmai]

a Ajie kɛjɛ July 1, 1987 Watchtower lɛ mli.

Akɛni atsɛɔ Mikael akɛ ŋwɛibɔfonukpa hewɔ lɛ, mɛi komɛi nuɔ he akɛ ni aaayoo lɛ akɛ lɛ ji Yesu lɛ gbalaa jwɛŋmɔ kɛjɛɔ bulɛ kɛ gbɛhe ni Yesu yɔɔ lɛ nɔ. (Yuda 9) Ni kɛlɛ, odaseyeli ni haa ayoɔ lɛ nɛkɛ lɛ ha Kristendom woloŋlelɔi ni atsi amɛ ta yɛ yiteŋgbɛ lɛ yoo Mikael akɛ Yesu, yɛ anɔkwale ni eji akɛ eka shi faŋŋ akɛ amɛheɔ Triniti amɛyeɔ lɛ fɛɛ sɛɛ.

Ani Okaiɔ?

◻ Namɔ ji Mikael, Lumɔ kpeteŋkpele lɛ?

◻ Namɛi ji Daniel webii lɛ ŋmɛnɛ?

◻ Mikael damɔ shi bianɛ kɛba Daniel webii ŋmɛnɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

◻ Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ etsɛŋ Mikael baate ehi adamɔ shi yɛ gbɛ ni ekaaa nɔ?

◻ Namɛi baaje be ni Mikael teɔ shi edamɔɔ shi lɛ mli?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 11]

Naagbee mɔdɛŋbɔɔ koni akpata Nyɔŋmɔ wɔbii ahiɛ lɛ baafee efolo ​—shi yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 13]

Yiwalaheremɔ baatsɔ Nyɔŋmɔ webii anɔ be mli ni Mikael ‘aaate shi adamɔ shi’ ni ekɛ maŋtsɛmɛi enyɔ lɛ ateŋ bienyɛyeli loo mpleshii aba naagbee lɛ

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje