Saji Ni Jɛ Shiwoo Shikpɔŋ Lɛ Nɔ
ANI Obaakase Nii Kɛjɛ Bei Lɛ Amli?
BE KO lɛ Yehowa kɛɛ: ‘Gbii abɔ fɛɛ ni shikpɔŋ lɛ yɔɔ nɛɛ, nidumɔ kɛ nikpamɔ, latsaa kɛ fɛ̃i sɛɛ efoŋ kɔkɔɔkɔ.’ (1 Mose 8:22) No hewɔ lɛ ema nidumɔ bei lɛ anɔ mi.
Mɛni ji nɔ ni ole yɛ bei lɛ kɛ bɔ ni amɛkɛ okwaayeli tsaa haa lɛ he? Kɛji maŋtiase ko mli oyɔɔ aloo ohuuu po lɛ, kɛlɛ esa akɛ ole Israelbii lɛ abei lɛ kɛ amɛ okwaayeli nitsumɔi lɛ ahe nii. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ shii abɔ ni oleɔ enɛɛmɛi ahe nii lɛ, shii abɔ ni onuɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ shishi jogbaŋŋ ji no.
Okwaafoi lɛ huɔ, ni amɛdũɔ dumɔwui lɛ, ni no sɛɛ Iɛ amɛkpaa amɛ ŋmɔshi nii lɛ ni amɛgbeeɔ. Shi kɛ wɔbaanu nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ lɛ shishi jogbaŋŋ lɛ, belɛ esa akɛ wɔle nibii babaoo, kɛ be mli ni nakai nifeemɔi lɛ baa mli. Ŋɔɔ humɔ lɛ nɛkɛ akɛ nɔkwɛmɔ nɔ, taakɛ bɔ ni wɔnaa ni afeɔ yɛ ŋwɛi gbɛ yɛ shikpɔŋ ni afolɔ tamɔ atrakpoi lɛ anɔ yɛ nɔ ni ji blema Yudea lɛ.a Mɛɛ nyɔŋ nɔ osusuɔ akɛ asha nɛkɛ mfoniri nɛɛ? Kɛji ole be mli ni ahuɔ yɛ nyɛmaŋ mli lɛ ekolɛ no baalaka bo. Be mli ni ahuɔ yɛ Shikpɔŋ lɛ Kooyigbɛ maji amli lɛ jeee be mli ni ahuɔ yɛ Wuoyigbɛ maji amli; esoroɔ hu yɛ bɔ ni shikpɔŋ ni ahuɔ nɔ lɛ nɔ kwɔlɛ yɔɔ haa lɛ kɛ be mli ni nugbɔ nɛɔ yɛ nakai shikpɔji lɛ anɔ lɛ hu naa.
Ekolɛ enɛ baasa bɔ ni osusuɔ Biblia mli saji ahe ohaa lɛ he. Ekolɛ okane bɔ ni Elia hala esɛɛyelɔ lɛ eha lɛ he sane: “Kɛkɛ ni. . . eyanina Elisha, Shafat bi lɛ, ni eehu ni tsinai ŋtatai nyɔŋma kɛ enyɔ nyiɛ ehiɛ.” (1 Maŋtsɛmɛi 19:19) Mɛɛ nyɔŋ nɔ osusuɔ akɛ enɛ ba mli yɛ, ni te shikpɔŋ lɛ tamɔ eha tɛŋŋ? Ni Yesu kɛɛ yɛ Yohane 4:35 akɛ: “Ani nyɛkɛɛɛ akɛ: ‘Eshwɛ nyɔji ejwɛ ni ablekpamɔ lɛ shɛɔ? . . . Nyɛholea nyɛhiŋmɛii anɔ ni nyɛkwɛa ŋmɔji lɛ bɔ ni amɛgba futaa momo ni sa kpamɔ.” Eyɛ mli akɛ etsɔɔ be pɔtɛɛ ko moŋ, shi ani onuɔ be lɛ shishi?
Baafa ni ato nibii lɛ anaa yɛ mli lɛ kɛ Shiwoo Shikpɔŋ lɛ nɔ bei kɛ okwaayeli he nitsumɔi haa yɛ gbɛ kuku ni mli ka shi faŋŋ nɔ. Akrabatsa kokloo ni yɔɔ kponɔgbɛ lɛ miitsɔɔ nyɔji ni yɔɔ Yudafoi akalanda krɔŋkrɔŋ lɛ nɔ.b Kɛ okɛ nyɔji nɛɛ to wɔ nyɔji lɛ ahe lɛ, obaana bɔ ni nyɔji lɛ ekomɛi boteɔ ekrokomɛi amli, tamɔ bɔ ni Nisan (aloo, Abib) boteɔ March naagbee gbɛ kɛ April shishijee mli lɛ. Akrabatsa ni tsa nɔ kɛyaa teŋgbɛ lɛ miitsɔɔ be mli ni ŋmɔshi nii lɛ gbiɔ, ni eyeɔ ebuaa bo ni onaa be mli ni atsuɔ ŋmɔshi nitsumɔi pɔtɛɛ komɛi, tamɔ ŋmɔshi nii lɛ kpamɔ kɛ egbeemɔ nɛkɛ. Akrabatsa lɛ teŋ tuŋtu lɛ haa onyɛɔ okɛ kɔɔyɔɔŋ tsakemɔi ni baa yɛ afi lɛ mli lɛ toɔ he.
Okɛ baafa ni ato nibii lɛ anaa yɛ mli lɛ atsu nii ni okɛha oniiashishinumɔ kɛ hiɛsɔɔ ni oyɔɔ kɛha Biblia mli saji lɛ aya hiɛ, tamɔ nɔkwɛmɔ nii enyɔ ni wɔtsɔ hiɛ wɔtsi ta momo lɛ nɛkɛ.
Beni atsɛ Elisha akɛ gbalɔ lɛ, no mli lɛ eena humɔ nitsumɔ wulu ko mli gbɛfaŋnɔ diɛŋtsɛ. Eka shi faŋŋ akɛ enɛ kɛ nakai be lɛ yaa Tishri (September-October) mli, yɛ be mli ni latsaa be lɛ mli dɔlɛ ni naa wa fe fɛɛ lɛ eho lɛ. Nugbɔnɛmɔ ni tsɔɔ hiɛ mra lɛ eje shishi ni eha shikpɔŋ ejɔ, ni ehaa anyɛɔ ahuɔ, ni no sɛɛ lɛ aduɔ nii.
Ni mɛɛ be mli Yesu wie wiemɔi ni yɔɔ Yohane 4:35 lɛ? No mli lɛ eshwɛ nyɔji ejwɛ ni abaakpa ŋmɔshi nii lɛ. Kadimɔ akɛ akoko kpamɔ be lɛ jeɔ shishi yɛ Nisan (March-April) mli, aaafee Hehoo be lɛ mli. Kanemɔ nyɔji ejwɛ kɛya sɛɛ. No kɛ bo baaba Chislev (November-December) mli. Nugbɔnɛmɔ lɛ mli miiwa, ni nugbɔ wuji kɛ fɛ̃i be lɛ ka hiɛ kpaakpa. No hewɔ lɛ Yesu miiwie mfonirifeemɔŋ nikpamɔ he yɛ be mli ni ekɛɛ akɛ: “Nyɛholea nyɛhiŋmɛii anɔ nyɛkwɛa ŋmɔji Iɛ bɔ ni amɛgba futaa momo ni sa kpamɔ lɛ.”
Nɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ ji sanebimɔi kɛha bo diɛŋtsɛ oteemɔŋ nikasemɔ aloo kɛha nitsumɔ yɛ be mli ni okɛ oweku lɛ kaseɔ nii lɛ:
▪ Be mli ni akɛkpaa gblɔ loo tsoyibii ni akɛtsɛ̃ɔ kpaa yɛ Yeriko niiaŋ lɛ ji Adar nyɔŋ lɛ nɔ; no hewɔ lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ saji ni yɔɔ Yoshua 2:6 kɛ 3:15 Iɛ maa bɔ ni Biblia lɛ ja ha lɛ nɔ mi yɛ?—Yoshua 4:19; 5:11.
▪ Ŋmaagbeemɔ lɛ nyiɛɔ ŋmaakpamɔ lɛ sɛɛ, no hewɔ lɛ mɛɛ gbɛ nɔ shiwoo ni yɔɔ 3 Mose 26:5 lɛ feɔ ninamɔ babaoo he mfoniri yɛ?
▪ Mɛɛ gbɛ nɔ 2 Samuel 21:10 tsɔɔ akɛ eeenyɛ ebalɛ akɛ Rizpah shi kpe be babaoo yɛ ebihii enyɔ, ni aŋmɛ gbɛ ni agbe amɛ koni akɛjie la yi sɔyeli kɛjɛ Nyɔŋmɔ webii lɛ anɔ lɛ ahe yɛ?
▪ Mɛni hewɔ ni aŋɔ nugbɔshiimɔi kɛ nugbɔnɛmɔ ni atsi ta yɛ 1 Samuel 12:17 lɛ akɛ ŋwɛi nɔkpɛlɛmɔ lɛ?—Abɛi 26:1.
▪ Mɛɛ yiŋtoo Rut yɔɔ ni ekɛaamu sane naa akɛ bɔ ni Boaz kɛ lɛ ye ha Iɛ jeee be kukuoo ko mli nifeemɔ ko kɛkɛ lɛ?—Rut 1:22; 2:23.
Mɛni hewɔ ohaaa nɛkɛ baafa nɛɛ mli akrabatsa lɛ ahi omasɛi yɛ be mli ni okaneɔ Biblia lɛ?
CHISLEV NISAN
25 Henɔjɔɔmɔ Gbijurɔ 14 Hehoo
15-21 Akpiti
16 Klɛŋklɛŋ yibii afɔleshaa
IYYAR ADAR
14 Hehoo Naagbee gbɛ 14, 15 Purim
SIVAN TISHRI
6 Otsii Agbijurɔ 1Tɛtrɛmaŋtɛrɛ gbɛɛmɔ
(Pentekoste) 10 Kpatamɔ Gbi
15-21 Asesei Agbijurɔ
22 Jamɔ he kpee
[Shishigbɛ niŋmai]
a Agbɛnɛ kwɛmɔ 1990 Calendar of Jehovah’s Witnesses lɛ hu.
b Akɛ nyɔŋ kome, loo nyɔŋ ni akɛfataa he bɔni afee ni ekɛ be tsakemɔi lɛ akpa gbee, (Veadar) nyɔŋ lɛ fataa he shii kpawo yɛ afii 19 fɛɛ afii 19 mli.
[Nitɛŋmɔ ni akɛmiitsɔɔ nɔ ko mli/Mfonirii ni yɔɔ baafa 17]
(Kɛ́ ootao ona bɔ ni saji nɛɛ ji diɛŋtsɛ lɛ, no lɛ kwɛmɔ wolo lɛ mli)
NISAN (ABIB)
March-Apri
Akoko
IYYAR (ZIV)
April-May
Ŋmaa
SIVAN
May-June
Mra be mli Agbamii
TAMMUZ
June-July
Klɛŋklɛŋ Wein Yibii
AB
July-August
Latsaa be Mli Tsei Ayibii
ELUL
August-September
Woowotii, Wein Yibii, Agbamii
TISHRI (ETHANIM)
September-October
Humɔ
HESHVAN (BUL)
October-November
Mu Tsei
CHISLEV
November-December
Kooloi Yɛ Fɛ̃i be lɛ mli
TEBETH
December-January
Jwɛi Ebɔi Kwɛ̃ɛ
SHEBAT
January-February
Ŋmei Egba Afofro
ADAR
February-March
Akutu Tsei
VEADAR
March
[He ni Mfoniri ni yɔɔ baafa 16 lɛ Jɛ]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Hei ni Mfonirii ni yɔɔ baafa 17 lɛ Jɛ]
Garo Nalbandian
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.