Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w95 11/15 bf. 26-30
  • William Tyndale—Nuu ni Yɔɔ Ninaa

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • William Tyndale—Nuu ni Yɔɔ Ninaa
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1995
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Hemɔkɛyeli Nifeemɔ
  • Ekpoo—Mɛni Hewɔ?
  • Europa ni Etee kɛ Naagbai Heei
  • Omanye—Yɛ Shitee-kɛ-woo Fɛɛ Sɛɛ
  • Antwerp, Sɛɛgbɛtsɔɔmɔ, kɛ Gbele
  • Fã Enyɔ—Bɔ ni Fee ni Wɔnine Shɛ Biblia lɛ Nɔ
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1997
  • Amɛbu Biblia Lɛ Akɛ Ejara Wa​—Vidio Lɛ Fã Ko (William Tyndale)
    Saji Krokomɛi
  • Amɛbu Biblia Lɛ Akɛ Ejara Wa
    Saji Krokomɛi
  • Ani Onaa Nyɔŋmɔ Wiemɔ Lɛ Tamɔ Jwetri Ko?
    Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Akɛ Kristofoi—Kpee Nifeemɔ Wolo—2019
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1995
w95 11/15 bf. 26-30

William Tyndale—Nuu ni Yɔɔ Ninaa

Afɔ William Tyndale yɛ England “yɛ Wales husui anaa,” ni eeenyɛ efee akɛ yɛ Gloucestershire, eyɛ mli akɛ anyɛɛɛ ama he kɛ be pɔtɛɛ lɛ nɔ mi. England ye nuu ni kɛ “wɔ Ŋleshi Biblia lɛ ha wɔ” lɛ afii 500 fɔmɔ he gbijurɔ yɛ October 1994. Nitsumɔ nɛɛ hewɔ agbe Tyndale akɛ lá odasefonyo. Mɛni hewɔ?

WILLIAM TYNDALE bɔ mɔdɛŋ waa yɛ Hela kɛ Latin kasemɔ mli. Enine shɛ univɛsiti yijiemɔ wolo ni ji Master of Arts lɛ nɔ yɛ July 1515, yɛ Oxford Univɛsiti beni eye aaafee afii 21. Awo lɛ Roma Katolik osɔfo yɛ 1521 mli. No mli lɛ gidigidi-feemɔ eba Katolik jamɔ mli yɛ Germany, yɛ Martin Luther nitsumɔ lɛ hewɔ. Shi England hi shi akɛ Katolik maŋ aahu kɛyashi Maŋtsɛ Henry VIII kɛ Roma gbala mli yɛ 1534.

Eyɛ mli akɛ Ŋleshi ji wiemɔ ni mɔ fɛɛ mɔ wieɔ yɛ Tyndale gbii lɛ amli moŋ, shi nikasemɔi fɛɛ yaa nɔ yɛ Latin wiemɔ mli. No hu ji sɔlemɔ lɛ kɛ Biblia lɛ wiemɔ. Yɛ 1546 mli lɛ, Trent Gwabɔɔ lɛ jaje ekoŋŋ akɛ, Jerome afii ohai enumɔ Latin Vulgate Biblia lɛ pɛ akɛbaatsu nii. Shi, woloŋlelɔi lɛ pɛ baanyɛ akane. Mɛni hewɔ esa akɛ akpoo Biblia lɛ ni yɔɔ Ŋleshi wiemɔ mli ni gbɔmɛi ni yɔɔ England lɛ nine aaashɛ nɔ ni amɛkane yɛ heyeli mli lɛ? Tyndale naataamɔ ji akɛ: “Jerom[e] hu tsɔɔ biblia lɛ shishi kɛtee wiemɔ ni afɔ lɛ yɛ mli lɛ mli: ni mɛni hewɔ esaaa akɛ wɔ hu wɔfeɔ nakai?”

Hemɔkɛyeli Nifeemɔ

Yɛ be ni eye yɛ Oxford kɛ ekolɛ nikasemɔi krokomɛi yɛ Cambridge sɛɛ lɛ, Tyndale tsɔɔ John Walsh bihii anii afii enyɔ yɛ Gloucestershire. Nɛkɛ be nɛɛ mli ekanya suɔmɔ ni eyɔɔ akɛ eeetsɔɔ Biblia lɛ shishi kɛba Ŋleshi wiemɔ mli lɛ, ni ŋwanejee ko bɛ he akɛ ena hegbɛ ni ekɛaaha ehesaa yɛ wiemɔ shishitsɔɔmɔ mli lɛ aya hiɛ, yɛ Erasmus Biblia ŋmalɛ hee ni Hela kɛ Latin yɔɔ afa gbɛ biɛ kɛ biɛ ni baaye abua lɛ lɛ hewɔ. Tyndale shi Walsh weku lɛ yɛ 1523, ni efa gbɛ kɛtee London. Eyiŋtoo ji ni eyabi gbɛ kɛha eshishitsɔɔmɔ lɛ kɛjɛ Cuthbert Tunstall, London osɔfonukpa lɛ ŋɔɔ.

Tunstall gbɛŋmɛɛ he miihia, ejaakɛ nɔ ni fata osɔfoi agwabɔɔ yɛ 1408 yɛ Oxford lɛ mli gbɛjianɔtoi, ni ale akɛ Oxford Maŋnɔkwɛmɔ Gbɛjianɔtoo lɛ he ji Biblia lɛ shishitsɔɔmɔ loo ekanemɔ yɛ gbɔmɛi foji lɛ awiemɔ mli ni agu, ja osɔfonukpa lɛ eŋmɛ gbɛ. Mɛi ni kɛ ekãa ku nɔ ni atsi naa nɛɛ mli lɛ ha ashã shiɛlɔi pii ni kpaa shi amɛshiɛɔ ni ale amɛ akɛ Lollard bii lɛ yɛ la mli akɛ musubɔlɔi. Nɛkɛ Lollard bii nɛɛ kane ni amɛja John Wycliff Biblia lɛ, ni ji Vulgate lɛ ni atsɔɔ shishi kɛba Ŋleshi wiemɔ mli lɛ. Tyndale nu he akɛ be eshɛ ni esa akɛ etsɔɔ Kristofoi aniŋmaai lɛ ashishi kɛjɛ Hela mli kɛba shishitsɔɔmɔ hee ni ja mli, kɛha esɔlemɔ lɛ kɛ gbɔmɛi ni yɔɔ England lɛ.

Osɔfonukpa Tunstall kaseɔ nii waa ni efee babaoo yɛ Erasmus hewalɛwoo mli. Akɛ nɔ ni yeɔ lɛ diɛŋtsɛ ehesaai ahe odase lɛ, Tyndale etsɔɔ Isocrates wiemɔi, Hela niŋmaa ni eshishinumɔ wa lɛ ateŋ ekome shishi kɛha Tunstall nɔkpɛlɛmɔ. Tyndale yɛ hiɛnɔkamɔ waa akɛ Tunstall baakpã enaanyobɔɔ kɛ sɛɛfimɔ mli koni ekpɛlɛ enibimɔ akɛ etsɔɔ Ŋmalɛi lɛ ashishi lɛ nɔ. Mɛni osɔfonukpa lɛ baafee?

Ekpoo—Mɛni Hewɔ?

Eyɛ mli akɛ Tyndale hiɛ wolo ni miitsɔɔ mɔ ni eji moŋ, shi Tunstall ekpɛlɛɛɛ nɔ akɛ eeena lɛ. No hewɔ lɛ, esa akɛ Tyndale aŋma wolo akɛ eetao ni eba ehiɛ. Kɛji akɛ yɛ naagbee lɛ Tunstall kɛ Tyndale kpe kɛ mligbigbilimɔ lɛ, no bɛ faŋŋ, shi eshɛɛ sane ji akɛ, ‘Mishia lɛ eyi.’ Mɛni hewɔ Tunstall je gbɛ etsi Tyndale hiɛ nakai lɛ?

Jamɔ tsakemɔ nitsumɔ ni Luther je shishi yɛ Europa shikpɔŋ wulu lɛ nɔ lɛ miihao Katolik Sɔlemɔ lɛ babaoo, ni aanu he waa yɛ England. Yɛ 1521 mli lɛ, Maŋtsɛ Henry VIII kɛ ekãa ŋmala saji ni ekɛmiifã paapa lɛ he ni ekɛmiishi Luther. Yɛ eshidaa mli lɛ, paapa lɛ kɛ sabala, “Hemɔkɛyeli lɛ Hefalɔ” (“Defender of the Faith”a) ha Henry. Henry naanyo Cardinal Wolsey hu miitsu nii waa, eekpata woji ni mla eŋmɛɛɛ gbɛ ni Luther eshɛ lɛ ahiɛ. Akɛ Katolik osɔfonukpa ni yeɔ paapa lɛ anɔkwa lɛ, sɔ̃ ka maŋtsɛ lɛ kɛ esɔfonukpa Tunstall nɔ akɛ amɛnyɛ susumɔ fɛɛ susumɔ ni baana mli aha atuatselɔ Luther lɛ nɔ. Tyndale ji mɔ titri ni ana jwɛŋmɔ ni tamɔ nɛkɛ yɛ ehe. Mɛni hewɔ?

Beni ekɛ Walsh weku lɛ yɔɔ lɛ, no mli lɛ Tyndale kɛ ekãa ewie eshi nilee ni osɔfoi lɛ bɛ kɛ bɔ ni amɛ sane ja yɛ amɛhiɛ lɛ waa. Mɔ ni fata amɛhe ji John Stokesley ni le Tyndale yɛ Oxford lɛ. Yɛ naagbee lɛ ebaye Cuthbert Tunstall najiaŋ akɛ London osɔfonukpa.

Shitee-kɛ-woo ni akɛbaa Tyndale nɔ lɛ hu je kpo yɛ naataamɔ ko ni ba ekɛ osɔfo ko ni egbɛhe nɔ kwɔ waa, ni kɛɛ akɛ: “Ebaahi kɛha wɔ kɛ wɔbɛ Nyɔŋmɔ mla, fe ni wɔbɛ paapa lɛ mla.” Tyndale hetoo wiemɔi ni akaiɔ jogbaŋŋ ji: ‘Mibuuu Paapa lɛ kɛ emlai lɛ fɛɛ. Kɛ Nyɔŋmɔ ŋmɛ mi gbɛ ni mihi wala mli afii pii lɛ, maha gbekɛ ni kɛ tsinakɔi huɔ ale Ŋmalɛi lɛ babaoo fe bɔ ni ole.’

Ehe bahia ni Tyndale ayapue yɛ Worcester sɔlemɔ lɛ nɔyeli he lɛ nɔkwɛlɔ lɛ hiɛ yɛ apasa naafolɔmɔ akɛ ebɔ musu hewɔ. Tyndale kɛɛ yɛ sɛɛ mli akɛ: “Ewo mihe gbeyei babaoo, ni ejɛ mi,” ni ekɛfata he akɛ, akɛ lɛ ye tamɔ “gbee.” Shi odaseyeli ko bɛ ni abaanyɛ adamɔ nɔ abu Tyndale fɔ akɛ ebɔ musu. Yinɔsaji aŋmalalɔi heɔ yeɔ akɛ aha Tunstall le nɛkɛ saji nɛɛ fɛɛ yɛ teemɔŋ koni no ana hewalɛ yɛ eyiŋkpɛɛ nɔ.

Beni eye afi yɛ London sɛɛ lɛ, Tyndale mu sane naa akɛ: “Gbɛ ko bɛ mi-nuntsɔ ni yɔɔ London lɛ maŋtsɛwe lɛ ni matsɔɔ Kpaŋmɔ hee lɛ shishi yɛ jɛmɛ, ni agbɛnɛ hu . . . he ko he ko bɛ ni mafee yɛ jɛmɛ yɛ England fɛɛ.” Esane lɛ ja. Yɛ nɔnyɛɛ ni Luther nitsumɔ lɛ kɛba hewɔ lɛ, mɛɛ woji akalalɔ ni yɔɔ England baashi etsitsi akɛ ebaafee Biblia yɛ Ŋleshi wiemɔ mli? No hewɔ lɛ, Tyndale fo Ŋleshi Ŋshɔ Nine lɛ kɛtee yɛ 1524, ni ekuuu esɛɛ dɔŋŋ.

Europa ni Etee kɛ Naagbai Heei

William Tyndale kɛ ewoji ni jara wa waa lɛ yana abobaa he yɛ Germany. Ekɛ £10 ni enaanyo Humphrey Monmouth, London jarayelɔ ko ni ale lɛ waa lɛ kɛ mlihilɛ ke lɛ lɛ fata ehe kɛtee. Nikeenii nɛɛ fa babaoo yɛ nakai bei lɛ amli bɔ ni eeenyɛ eha Tyndale akala Hela Ŋmalɛi lɛ ni ekpɛ eyiŋ akɛ ebaatsɔɔ shishi lɛ. Amɔ Monmouth yɛ yelikɛbuamɔ ni ekɛha Tyndale kɛ bɔ ni akɛɛ ekɛ Luther kpaa gbee lɛ hewɔ. Ata edaaŋ ni awo lɛ tsuŋ yɛ London Mɔ̃ɔ lɛ mli, ni aŋmɛɛ Monmouth he beni ekpa Cardinal Wolsey fai koni ena lɛ mɔbɔ lɛ sɛɛ.

Aleee he pɔtɛɛ ni Tyndale tee yɛ Germany. Odaseyelii komɛi tsɔɔ akɛ etee Hamburg, he ni ekolɛ eye afi yɛ. Ani ekɛ Luther kpe? Anyɛɛɛ ama enɛ nɔ mi, eyɛ mli akɛ naafolɔmɔ ni akɛshi Monmouth lɛ kɛɔ akɛ efee nakai. Nɔ kome yɛ ni ji anɔkwale: Tyndale miitsu nii waa kɛmiitsɔɔ Hela Ŋmalɛi lɛ ashishi. Nɛgbɛ ji he ni ebaanyɛ ekala nɔ ni ekɛ enine etsɔɔ shishi lɛ yɛ? Ekɛ nitsumɔ lɛ wo Peter Quentell dɛŋ yɛ Cologne.

Nɔ fɛɛ nɔ tee nɔ jogbaŋŋ kɛyashi be mli ni shitee-kɛ-wolɔ John Dobneck, ni ale lɛ akɛ Cochlaeus na le nɔ ni yaa nɔ lɛ. Amrɔ nɔŋŋ ni Cochlaeus bɔ nɔ ni ena lɛ he amaniɛ etsɔɔ Henry VIII naanyo ko ni bɛŋkɛ lɛ kpaakpa, ni amrɔ nɔŋŋ ni eha atsi Tyndale shishitsɔɔmɔ lɛ ni Quentell kalaa lɛ naa.

Tyndale kɛ ewalɔ, William Roye, jo foi koni amɛkɛhere amɛyiwala, ni amɛkɛ Mateo Sanekpakpa lɛ mli baafai ni akala lɛ fata amɛhe kɛtee. Amɛkɛ lɛlɛ tsɔ Rhine faa lɛ nɔ kɛtee Worms, he ni amɛyagbe amɛ nitsumɔ lɛ naa yɛ. Beni be shwieɔ mli lɛ, afee Tyndale New Testament lɛ klɛŋklɛŋ nɔ̃ ni akala lɛ ekomekomei 6,000.b

Omanye—Yɛ Shitee-kɛ-woo Fɛɛ Sɛɛ

Woji ashishitsɔɔmɔ kɛ ekalamɔ ji nɔ̃ kome. Ni Bibliai lɛ ni akɛaaya Britain hu ji nɔ̃ kroko. Sɔlemɔ lɛ najiaŋdamɔlɔi kɛ nɔyeli lɛ etswa amɛfai shi akɛ amɛŋmɛŋ gbɛ ni akɛfo Ŋleshi Ŋshɔ Nine lɛ kɛba, shi nanemɛi jarayelɔi yɛ hetoo kɛha enɛ. Akɛ kpoi ni akala lɛ to mamai ni afimɔ kɛ guɔyeli nibii krokomɛi amli, ni aju shi akɛtee England ŋshɔnaa aahu kɛyashɛ Scotland tɔ̃ɔ. Enɛ wo Tyndale hewalɛ, shi kpaako etawuu lɛ eje shishi.

Yɛ February 11, 1526 lɛ, Cardinal Wolsey, ni osɔfonukpai 36 kɛ sɔlemɔ lɛ mli onukpai krokomɛi fata he lɛ bua amɛhe naa yɛ he ko ni bɛŋkɛ St. Paul’s Cathedral ni yɔɔ London lɛ “koni amɛkwɛ bɔ ni akɛ la shãa woji kɛntɛŋi wuji obɔbɔ.” Nɔ ni fata he ji Tyndale shishitsɔɔmɔi ni jara wa waa lɛ ekomɛi. Klɛŋklɛŋ nɔ ni efee lɛ mli enyɔ pɛ eshwɛ ni yɔɔ. Ekome pɛ ni yeɔ emuu (ni baafa ni tere eyitso lɛ pɛ bɛ mli) lɛ yɛ British Library. Nɔ ni tamɔɔɔ enɛ lɛ, ana ekroko, ni baafai 71 elaaje yɛ mli, yɛ St. Paul’s Cathedral Library lɛ. Bɔ ni fee ni etee jɛmɛ lɛ, mɔ ko mɔ ko leee.

Tyndale nijiaŋ ejeee wui, etee nɔ efee shishitsɔɔmɔi heei, ni atee nɔ ashɔ yɛ mɛi adɛŋ ni Ŋleshi osɔfoi shã. Kɛkɛ ni Tunstall tsake eŋaa nitsumɔi lɛ amli. Ekɛ jarayelɔ ko ni atsɛɔ lɛ Augustine Packington kpaŋ koni ehe woji fɛɛ ni Tyndale eŋmala, ni New Testament lɛ fata he, koni eshã. Packington ha Tyndale ni ekɛ lɛ efee kpaŋmɔ lɛ le enɛ. Halle Chronicle lɛ kɛɔ akɛ: “Osɔfonukpa lɛ nine shɛ woji lɛ anɔ, Packington nine shɛ shidaa lɛ nɔ, ni Tyndale nine shɛ shika lɛ nɔ. Yɛ no sɛɛ beni akala Kpaŋmɔ Hee lɛ babaoo lɛ, akɛ babaoo diɛŋtsɛ ba England yɛ oyaiyeli mli.”

Mɛni hewɔ osɔfoi lɛ teɔ shi woɔ Tyndale shishitsɔɔmɔ lɛ waa nakai lɛ? Yɛ be mli ni Latin Vulgate lɛ feɔ tamɔ nɔ ni eeha ŋmalɛ krɔŋkrɔŋ lɛ hiɛ lɛ, Tyndale shishitsɔɔmɔ ni jɛ shishijee Hela lɛ mli lɛ ha Ŋleshi bii nu Biblia mli shɛɛ saji lɛ yɛ wiemɔ ni mli ka shi faŋŋ mli klɛŋklɛŋ kwraa. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, Tyndale hala akɛ eeetsɔɔ Hela wiemɔ a·gaʹpe lɛ shishi akɛ “suɔmɔ” fe “ejurɔfeemɔ” yɛ 1 Korintobii yitso 13 lɛ. Ema “asafo” nɔ mi moŋ fe “sɔlemɔ” koni ekɛma jálɔi anɔ mi, shi jeee sɔlemɔtsũi. Nɔ ni osɔfoi lɛ nyɛɛɛ adamɔ naa dɔŋŋ lɛ ba, beni Tyndale kɛ “onukpa” ye “osɔfo” najiaŋ, ni ekɛ “tsuitsakemɔ” tsu nii moŋ fe “apiŋ he,” ni no he hewalɛ ni osɔfoi lɛ eŋɔ-fɔ̃ amɛnɔ lɛ kɛjɛ amɛdɛŋ lɛ. David Daniell wie enɛ he akɛ: “Hetsuumɔ he bɛ; esha jajemɔ kɛ he piŋmɔ bɛ. Nibii enyɔ ni haa Sɔlemɔ lɛ naa nii kɛ hewalɛ lɛ sɛɛ fo.” (William Tyndale—A Biography) No ji mpoa ni Tyndale shishitsɔɔmɔ lɛ tswa, ni ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ woloŋlee fiɔ bɔ ni wiemɔi ni ehala lɛ ja ha lɛ sɛɛ kwraa.

Antwerp, Sɛɛgbɛtsɔɔmɔ, kɛ Gbele

Yɛ 1526 kɛ 1528 teŋgbɛ ni Tyndale fa kɛyahi Antwerp, he ni ebaanu he akɛ eyɛ shweshweeshwe yɛ Ŋleshi jarayelɔi lɛ ateŋ. Jɛmɛ eŋma The Parable of the Wicked Mammon, The Obedience of a Christian Man, kɛ The Practice of Prelates woji lɛ yɛ. Tyndale tee nɔ yɛ ewoji ashishitsɔɔmɔ lɛ mli, ni lɛ ji klɛŋklɛŋ mɔ ni kɛ Nyɔŋmɔ gbɛi, Yehowa, tsu nii yɛ Hebri Ŋmalɛi ni etsɔɔ shishi kɛba Ŋleshi wiemɔ mli lɛ mli. Gbɛi lɛ jeɔ kpo fe shii 20.

Bei abɔ ni Tyndale kɛ enaanyo kɛ yelikɛbualɔ Thomas Poyntz hi shi yɛ Antwerp lɛ, eyɛ shweshweeshwe yɛ Wolsey ŋaatsɔɔi kɛ esaralɔi ahe. Abale lɛ waa yɛ bɔ ni ekwɛɔ helatsɛmɛi kɛ ohiafoi lɛ hewɔ. Yɛ naagbee lɛ, Ŋleshinyo Henry Phillips kɛ ŋaatsɔɔ tsu nii ekɛlaka Tyndale ni ekɛ ehe fɔ̃ enɔ. Nɔ ni jɛ mli ba ji akɛ, atsɔɔ Tyndale sɛɛ gbɛ yɛ 1535, ni akɛ lɛ tee Vilvorde Mɔ̃ɔ lɛ mli, kilomitai 10 yɛ Brussels kooyigbɛ. Awo lɛ tsuŋ yɛ jɛmɛ nyɔji 16.

Anyɛŋ ale mɔ pɔtɛɛ ni bɔ Phillips apaa, shi akɛ hiɛ ka Osɔfonukpa Stokesley, ni no mli lɛ ebɛ deka kɛ “jamɔ he musubɔlɔi” lɛ ashãa yɛ London lɛ. Beni Stokesley kã egbele saa nɔ yɛ 1539 lɛ, W. J. Heaton wie yɛ wolo The Bible of the Reformaton lɛ mli akɛ, “emli fili lɛ akɛ enyɛ eshã jamɔ he musubɔlɔi nyɔŋmai enumɔ yɛ ewala be mli.” Mɔ ni fata yibɔ nɛɛ he ji William Tyndale, ni amia esɛ̃ agbe lɛ dani ashã egbonyo yɛ maŋ jara nɔ, yɛ October 1536 lɛ.

Nyɔŋmɔ jamɔ he nilelɔi kpanakpanaai etɛ ni ale amɛ jogbaŋŋ ni jɛ Katolik Louvain Univɛsiti, he ni Phillips kase nii yɛ lɛ fata kuu ni akɛ hegbɛ ha amɛ ni amɛye Tyndale sane lɛ he. Sɔlemɔ lɛ mli onukpai etɛ ni jɛ Louvain kɛ osɔfonukpai etɛ kɛ onukpai krokomɛi hu yɛ jɛmɛ koni amɛbakwɛ bɔ ni abuɔ Tyndale fɔ akɛ jamɔ he musubɔlɔ kɛ esɔfoyeli gbɛhe ni ashɔ̃ yɛ edɛŋ lɛ. Amɛ fɛɛ amɛnyã egbele ni no mli lɛ eye aaafee afii 42 lɛ he.

Robert Demaus, shihilɛ he niŋmalɔ lɛ kɛɛ fe afii oha ni eho nɛ akɛ: “Tyndale jieɔ ehe kpo waa yɛ bei fɛɛ mli yɛ enɔkwayeli ni gbeyeishemɔ bɛ mli lɛ hewɔ.” Tyndale ŋma eyaha John Frith ni ekɛ lɛ tsu nii, ni Stokesley shã lɛ yɛ London lɛ akɛ: “Mitsakeee Nyɔŋmɔ wiemɔ lɛ mli wiemɔ ko po ni aaate shi ashi mihenilee, ni asaŋ mifeŋ nakai ŋmɛnɛ, kɛji akɛ akɛ nibii fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ, kɛ eji miishɛɛ, woo, loo ninamɔ aaaha mi po.”

Nɛkɛ ji bɔ ni William Tyndale kɛ ewala ha koni ena hegbɛ ni ekɛ Biblia ni gbɔmɛi ni yɔɔ England lɛ aaanyɛ anu shishi yɛ gbɛ ni waaa nɔ aha amɛ. Mɛɛ nyɔmɔ ewo yɛ he nɛkɛ—ni mɛɛ nikeenii ni anyɛŋ akɛ shika ahe nɛ!

[Shishigbɛ niŋmai]

a Etsɛɛɛ ni akala Fidei Defensor yɛ shikai ni ashwie nɔ yɛ emaŋtsɛyeli he lɛ, ni Henry bi ni akɛ nɛkɛ sabala nɛɛ aha mɛi ni baaye esɛɛ lɛ hu. Ŋmɛnɛ, ejeɔ kpo yɛ Ŋleshi nɔyelɔ lɛ yitso ni yɔɔ shika ni ashwie lɛ nɔ akɛ, Fid. Def., loo kuku kɛkɛ akɛ F.D. Nɔ ni yɔɔ miishɛɛ ji akɛ, akala “Hemɔkɛyeli lɛ Hefalɔ” lɛ yɛ nɔjɔɔmɔ sane kɛha King James lɛ mli yɛ King James Version ni afee yɛ 1611 lɛ mli.

b Abɛ nɔmimaa yɛ yibɔ nɛɛ he; woji krokomɛi kɛɔ akɛ 3,000.

[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 29]

MRA BE MLI SHISHITSƆƆMƆI

TYNDALE faikpamɔ koni etsɔɔ Biblia lɛ shishi kɛya wiemɔ ni gbɔmɛi foji lɛ wieɔ lɛ mli lɛ jeee nɔ ni shishinumɔ bɛ mli loo afeko eko dã. Afee shishitsɔɔmɔ kɛba Anglo-Saxon wiemɔ mli yɛ afii ohai nyɔŋma lɛ mli. Ája Bibliai ni atsɔɔ shishi kɛjɛ Latin wiemɔ mli ni akala yɛ Europa fɛɛ yɛ heyeli mli yɛ afii ohai 15 lɛ naagbee mli: German (1466), Italian (1471), French (1474), Czech (1475), Dutch (1477), kɛ Catalan (1478). Martin Luther ŋma e-Kpaŋmɔ Hee lɛ yɛ 1522 mli yɛ German wiemɔ mli. Fɛɛ ni Tyndale bi ji nɔ hewɔ ni esaaa akɛ aŋmɛɔ England gbɛ koni efee nakai nɔŋŋ.

[Hei ni Mfonirii ni yɔɔ baafa 26 lɛ Jɛ]

Biblia ni yɔɔ sɛɛ gbɛ: The British Library Board; William Tyndale: Yɛ Principal, Fellows and Scholars of Hertford College, Oxford

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje