Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • Kaaha nɔ ko Miitsi Bo Kɛmiijɛ Yehowa He
    Buu-Mɔɔ—2013 | January 15
    • Kaaha Nɔ ko Miitsi Bo Kɛmiijɛ Yehowa He

      “Ŋmɛnɛ gbi nɛɛ nyɛkɔa mɔ ni nyɛaasɔmɔ.”—YOSH. 24:15.

      KWƐMƆ AKƐ OBAANYƐ OHA HETOO LO

      • Te ooofee tɛŋŋ okɛ heloonaa nitsumɔ aye gbɛhe ni sa lɛ?

      • Te ooofee tɛŋŋ oŋmɛ pɛpɛɛpɛ yɛ hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ ni ohalaa lɛ mli lɛ?

      • Kɛ́ owekunyo ko shi Yehowa lɛ, te ooofee tɛŋŋ okpee dɔlɛ ni onuɔ he lɛ naa?

      1-3. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ Yoshua fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa yɛ gbɛ ni ekɔ yɛ shihilɛ mli lɛ mli? (b) Kɛ́ wɔmiikpɛ wɔyiŋ lɛ, mɛni esa akɛ wɔha ehi wɔjwɛŋmɔ mli?

      BƆ NI wɔkpɛɔ wɔyiŋ wɔhaa yɛ shihilɛ mli lɛ he hiaa waa. Yiŋkpɛi srɔtoi nɛɛ haa wɔnaa bɔ ni esa akɛ wɔhi shi wɔha. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ: Ŋɔɔ lɛ akɛ nuu ko nyiɛ kɛmiiya he ko, ni trukaa lɛ eyanina gbɛnta. Te gbɛi enyɔ lɛ ateŋ nɔ ni ebaakɔ lɛ? Kɛ́ nuu lɛ yɛ he ko pɔtɛɛ ni eeya lɛ, no lɛ kɛ́ etsɔ gbɛ lɛ ekome nɔ lɛ, ebaabɛŋkɛ he ni eyaa lɛ, shi kɛ́ etsɔ ekroko lɛ nɔ lɛ, ekɛ he ni eyaa lɛ teŋ baajɛkɛ waa.

      2 Biblia lɛ wieɔ mɛi babaoo ni kɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ kpe lɛ ahe. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ehe bahia ni Kain akpɛ eyiŋ kɛji ebaaye emlifu nɔ loo eyeŋ nɔ. (1 Mose 4:6, 7) Ehe bahia ni Yoshua akɔ mɔ ni ebaasɔmɔ, kɛ́ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ jio, apasa nyɔŋmɔi lɛ jio. (Yosh. 24:15) Oti ni ma Yoshua hiɛ ji, ni ekpɛtɛ Yehowa he; no hewɔ lɛ ekɔ gbɛ ni ha enyɛ efee nakai. Oti ni tamɔ nakai emaaa Kain hiɛ, ni ekɔ gbɛ ni ha ekɛ Yehowa teŋ jɛkɛ waa.

      3 Bei komɛi lɛ, ekolɛ wɔ hu wɔkɛ shihilɛ ni tamɔ nakai baakpe. Kɛ́ ebalɛ nakai lɛ, kaaha ohiɛ je oti ni ma ohiɛ lɛ nɔ—akɛ okɛ onifeemɔi fɛɛ baawo Yehowa hiɛ nyam, ni obaakpoo nɔ fɛɛ nɔ ni baaha okɛ lɛ teŋ ajɛkɛ lɛ. (Nyɛkanea Hebribii 3:12.) Wɔbaasusu gbɛi kpawo komɛi ni esaaa akɛ wɔhaa amɛtsiɔ wɔ kɛjɛɔ Yehowa he lɛ ahe yɛ nikasemɔ nɛɛ kɛ nɔ ni baanyiɛ sɛɛ lɛ mli.

      NITSUMƆ

      4. Mɛni hewɔ esa akɛ atsu nii lɛ?

      4 Eji Kristofoi asɔ̃ akɛ amɛkwɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛhe kɛ amɛwekui hu. Biblia lɛ tsɔɔ akɛ, kɛ́ mɔ ko sumɔɔɔ ni ekwɛɔ lɛ diɛŋtsɛ eshĩabii lɛ, efaŋ mɔ ni heee yeee fe lɛ. (2 Tes. 3:10; 1 Tim. 5:8) Eyɛ faŋŋ akɛ, ehe miihia ni mɔ atsu heloonaa nitsumɔ, shi kɛ́ ekwɛɛɛ ni ahi lɛ, no baanyɛ atsi lɛ kɛjɛ Yehowa he. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

      5. Kɛ́ wɔmiisusu nitsumɔ ko ni wɔná he lɛ, mɛɛ saji esa akɛ wɔbi wɔhe?

      5 Ŋɔɔ lɛ akɛ ootao nitsumɔ. Kɛ́ oyɛ maŋ ko ni nitsumɔ he wa yɛ mli lɛ mli lɛ, ekolɛ obaasumɔ ni omɔ klɛŋklɛŋ nitsumɔ ni obaaná lɛ mli, ekɔɔɔ he eko bɔ ni eji ha. Shi kɛji ekolɛ nakai nitsumɔ lɛ teɔ shi ewoɔ Biblia mli shishitoo mlai hu? Ni kɛ́ nitsumɔ be lɛ, loo be ni obaaye kɛya loo be ni obaaye kɛba lɛ baasa o-Kristofoi anifeemɔi ahe, loo ebaaha oshi oweku lɛ be kplaŋŋ hu? Ani esa akɛ okpɛlɛ nɔ kɛsusumɔ lɛ akɛ, ehi akɛ obaatsu nitsumɔ ni esaaa moŋ fe ni obaata shĩa? Kaimɔ akɛ, kɛ́ okɔ gbɛ ni ejaaa lɛ, ebaatsi bo kɛjɛ Yehowa he. (Heb. 2:1) Kɛ́ ootao nitsumɔ jio, oosusu nɔ ni otsuɔ amrɔ nɛɛ he jio lɛ, te ooofee tɛŋŋ okɛ nilee akpɛ oyiŋ lɛ?

      6, 7. (a) Mɛɛ otii mɔ ko baanyɛ ekɛmamɔ ehiɛ yɛ heloonaa nitsumɔ he? (b) Mɛɛ oti baaha obɛŋkɛ Yehowa kpaakpa, ni mɛni hewɔ?

      6 Taakɛ awie kɛtsɔ hiɛ lɛ, esa akɛ ole he ni oyaa. Bi ohe akɛ, ‘Nɛgbɛ mitaoɔ ni nitsumɔ nɛɛ kɛ mi aya?’ Kɛ́ obuɔ heloonaa nitsumɔ akɛ nɔ ni baaye abua bo koni oshɛ oti ni ma ohiɛ lɛ he, ni tsɔɔ akɛ onyɛ okwɛ ohe, ni okwɛ oweku lɛ hu yɛ Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli lɛ, Yehowa baajɔɔ bo. (Mat. 6:33) Kɛ́ onitsumɔ ŋmɛɛ bo loo nibii amli bawa trukaa lɛ, Yehowa baanyɛ aye abua bo. (Yes. 59:1) Ele “bɔ ni efeɔ ejieɔ jalɔi yɛ kaa mli.”—2 Pet. 2:9.

      7 Shi kɛji oti ni ma ohiɛ nɔŋŋ ji akɛ oná nii waa hu? Ekolɛ obaaná nii. Shi kɛ́ oye omanye po lɛ, kaimɔ akɛ omanyeyeli ni tamɔ nɛkɛ lɛ baaa efolo—ebaabi ni okɛ nɔ ko wulu ashã afɔle. (Nyɛkanea 1 Timoteo 6:9, 10.) Kɛ́ okɛ ojwɛŋmɔ ma ninamɔ kɛ nitsumɔ nɔ fe nine lɛ, ebaatsi bo kɛjɛ Yehowa he.

      8, 9. Mɛni esa akɛ fɔlɔi asusu he yɛ bɔ ni amɛtsuɔ nii amɛhaa lɛ he? Tsɔɔmɔ mli.

      8 Kɛ́ oji fɔlɔ lɛ, susumɔ bɔ ni nɔkwɛmɔnɔ ni ofeɔ lɛ náa obii lɛ anɔ hewalɛ ehaa lɛ he. Mɛni amɛnaa akɛ no he hiaa bo fe fɛɛ—onitsumɔ aloo wekukpaa ni kã okɛ Yehowa teŋ lɛ? Kɛ́ amɛna akɛ hegbɛ taomɔ, gbɛ́ihemɔ, kɛ ninamɔ ji nɔ ni okɛyeɔ klɛŋklɛŋ lɛ, ani amɛ hu amɛkɔŋ nakai gbɛ gbonyo lɛ nɔŋŋ? Ani amɛbaaná bulɛ amɛha bo akɛ fɔlɔ? Kristofonyo oblayoo ko kɛɛ akɛ: “Kɛ́ makai lɛ, kɛjɛ jeeŋmɔ lɛ, mitsɛ ha enitsumɔ he ebe fɛɛ. Shishijee lɛ, efee tamɔ nɔ ni nibii ni hi fe fɛɛ ni etaoɔ ni wɔweku lɛ aná lɛ hewɔ ni etsuɔ nii waa lɛ. Eetao ni ekwɛ wɔ jogbaŋŋ. Shi yɛ nyɛsɛɛ afii nɛɛ amli lɛ, nɔ ko etɔ̃tɔ. Etsuɔ nii fe nine, ni nibii moŋ ni ekɛbaa shĩa ji fɛo nibii, shi jeee nibii ni he hiaa. Enɛ hewɔ lɛ, ale wɔweku lɛ akɛ mɛi ni yɔɔ shika waa moŋ fe weku ni woɔ mɛi hewalɛ ni amɛtiu mumɔŋ nibii asɛɛ. Masumɔ akɛ mitsɛ aye abua mi yɛ mumɔŋ moŋ fe ni ebaaha mi shika.”

      9 Fɔlɔi, nyɛkɛ nyɛjwɛŋmɔ akamaa nyɛnitsumɔ nɔ fe nine ni no tsi nyɛ kɛjɛ Yehowa he. Nyɛkɛ nyɛnɔkwɛmɔnɔ ahaa nyɛbii lɛ anaa akɛ nyɛheɔ nyɛyeɔ lɛɛlɛŋ akɛ mumɔŋ ninamɔ hi kwraa fe heloonaa ninamɔ.—Mat. 5:3.

      10. Mɛni oblanyo loo oblayoo ni miisusu nɔ ni ebaasumɔ ni etsu wɔsɛɛ lɛ he lɛ baanyɛ asusu he?

      10 Kɛ́ oji oblanyo loo oblayoo ni miisusu nɔ ni obaasumɔ ni otsu wɔsɛɛ lɛ he lɛ, te ooofee tɛŋŋ okɔ gbɛ ni ja lɛ? Taakɛ awie kɛtsɔ hiɛ lɛ, esa akɛ ole he ni oyaa yɛ shihilɛ mli. Ani nɔ ni obaasumɔ ni okase ni otsu lɛ baaha otiu Maŋtsɛyeli lɛ he nibii asɛɛ kɛmɔ shi, aloo ebaatsi bo kɛjɛ Yehowa he? (2 Tim. 4:10) Ani oti ni ma ohiɛ ji, ni okase mɛi ni shika abɔ ni amɛyɔɔ lɛ ji nɔ ni haa amɛnáa miishɛɛ lɛ? Aloo obaafee onii tamɔ David, mɔ ni kɛ nɔmimaa ŋma akɛ: “Sá lɛ gbekɛ ji mi ni agbɛnɛ mitsɔ nuumo, shi minako jalɔ ko ni akwa lɛ loo ni eseshibii miisisɛ̃ aboloo pɛŋ” lɛ? (Lala 37:25) Kaimɔ akɛ, gbɛ lɛ ekome baatsi bo kɛjɛ Yehowa he, ni ekroko lɛ hu baaha oná shihilɛ ni hi fe fɛɛ. (Nyɛkanea Abɛi 10:22; Maleaki 3:10.) Te nɔ ni obaakɔ lɛ?a

      HIƐTSERƐJIEMƆ KƐ SHWƐMƆ

      11. Te Biblia lɛ buɔ hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ ehaa tɛŋŋ, shi mɛni esa akɛ wɔha ehi wɔjwɛŋmɔ mli?

      11 Biblia lɛ eguuu hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ, ni ebuuu lɛ akɛ eji be fitemɔ. Paulo ŋma Timoteo akɛ: “Gbɔmɔtso he mɔdɛŋbɔɔ he sɛɛnamɔ faaa.” (1 Tim. 4:8) Biblia lɛ po kɛɔ akɛ, “ŋmɔlɔ be yɛ” ni “joo be yɛ,” ni ewoɔ wɔ hewalɛ ni wɔná hejɔɔmɔ ni sa. (Jaj. 3:4; 4:6) Shi kɛ́ okwɛɛɛ jogbaŋŋ lɛ, hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ baatsi bo kɛjɛ Yehowa he. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Nibii enyɔ ni baanyɛ afee oshara lɛ ji—bɔ ni hiɛtserɛjiemɔ lɛ ji, kɛ bei abɔ ni obaaye.

      BƆ NI wɔkpɛɔ wɔyiŋ wɔhaa yɛ shihilɛ mli lɛ he hiaa waa. Yiŋkpɛi srɔtoi nɛɛ haa wɔnaa bɔ ni esa akɛ wɔhi shi wɔha. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ: Ŋɔɔ lɛ akɛ nuu ko nyiɛ kɛmiiya he ko, ni trukaa lɛ eyanina gbɛnta. Te gbɛi enyɔ lɛ ateŋ nɔ ni ebaakɔ lɛ? Kɛ́ nuu lɛ yɛ he ko pɔtɛɛ ni eeya lɛ, no lɛ kɛ́ etsɔ gbɛ lɛ ekome nɔ lɛ, ebaabɛŋkɛ he ni eyaa lɛ, shi kɛ́ etsɔ ekroko lɛ nɔ lɛ, ekɛ he ni eyaa lɛ teŋ baajɛkɛ waa.
2 Biblia lɛ wieɔ mɛi babaoo ni kɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ kpe lɛ ahe. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ehe bahia ni Kain akpɛ eyiŋ kɛji ebaaye emlifu nɔ loo eyeŋ nɔ. (1 Mose 4:6, 7) Ehe bahia ni Yoshua akɔ mɔ ni ebaasɔmɔ, kɛ́ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ jio, apasa nyɔŋmɔi lɛ jio. (Yosh. 24:15) Oti ni ma Yoshua hiɛ ji, ni ekpɛtɛ Yehowa he; no hewɔ lɛ ekɔ gbɛ ni ha enyɛ efee nakai. Oti ni tamɔ nakai emaaa Kain hiɛ, ni ekɔ gbɛ ni ha ekɛ Yehowa teŋ jɛkɛ waa.
3 Bei komɛi lɛ, ekolɛ wɔ hu wɔkɛ shihilɛ ni tamɔ nakai baakpe. Kɛ́ ebalɛ nakai lɛ, kaaha ohiɛ je oti ni ma ohiɛ lɛ nɔ—akɛ okɛ onifeemɔi fɛɛ baawo Yehowa hiɛ nyam, ni obaakpoo nɔ fɛɛ nɔ ni baaha okɛ lɛ teŋ ajɛkɛ lɛ. (Nyɛkanea Hebribii 3:12.) Wɔbaasusu gbɛi kpawo komɛi ni esaaa akɛ wɔhaa amɛtsiɔ wɔ kɛjɛɔ Yehowa he lɛ ahe yɛ nikasemɔ nɛɛ kɛ nɔ ni baanyiɛ sɛɛ lɛ mli.
NITSUMƆ
4 Eji Kristofoi asɔ̃ akɛ amɛkwɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛhe kɛ amɛwekui hu. Biblia lɛ tsɔɔ akɛ, kɛ́ mɔ ko sumɔɔɔ ni ekwɛɔ lɛ diɛŋtsɛ eshĩabii lɛ, efaŋ mɔ ni heee yeee fe lɛ. (2 Tes. 3:10; 1 Tim. 5:8) Eyɛ faŋŋ akɛ, ehe miihia ni mɔ atsu heloonaa nitsumɔ, shi kɛ́ ekwɛɛɛ ni ahi lɛ, no baanyɛ atsi lɛ kɛjɛ Yehowa he. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
5 Ŋɔɔ lɛ akɛ ootao nitsumɔ. Kɛ́ oyɛ maŋ ko ni nitsumɔ he wa yɛ mli lɛ mli lɛ, ekolɛ obaasumɔ ni omɔ klɛŋklɛŋ nitsumɔ ni obaaná lɛ mli, ekɔɔɔ he eko bɔ ni eji ha. Shi kɛji ekolɛ nakai nitsumɔ lɛ teɔ shi ewoɔ Biblia mli shishitoo mlai hu? Ni kɛ́ nitsumɔ be lɛ, loo be ni obaaye kɛya loo be ni obaaye kɛba lɛ baasa o-Kristofoi anifeemɔi ahe, loo ebaaha oshi oweku lɛ be kplaŋŋ hu? Ani esa akɛ okpɛlɛ nɔ kɛsusumɔ lɛ akɛ, ehi akɛ obaatsu nitsumɔ ni esaaa moŋ fe ni obaata shĩa? Kaimɔ akɛ, kɛ́ okɔ gbɛ ni ejaaa lɛ, ebaatsi bo kɛjɛ Yehowa he. (Heb. 2:1) Kɛ́ ootao nitsumɔ jio, oosusu nɔ ni otsuɔ amrɔ nɛɛ he jio lɛ, te ooofee tɛŋŋ okɛ nilee akpɛ oyiŋ lɛ?
6 Taakɛ awie kɛtsɔ hiɛ lɛ, esa akɛ ole he ni oyaa. Bi ohe akɛ, ‘Nɛgbɛ mitaoɔ ni nitsumɔ nɛɛ kɛ mi aya?’ Kɛ́ obuɔ heloonaa nitsumɔ akɛ nɔ ni baaye abua bo koni oshɛ oti ni ma ohiɛ lɛ he, ni tsɔɔ akɛ onyɛ okwɛ ohe, ni okwɛ oweku lɛ hu yɛ Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli lɛ, Yehowa baajɔɔ bo. (Mat. 6:33) Kɛ́ onitsumɔ ŋmɛɛ bo loo nibii amli bawa trukaa lɛ, Yehowa baanyɛ aye abua bo. (Yes. 59:1) Ele “bɔ ni efeɔ ejieɔ jalɔi yɛ kaa mli.”—2 Pet. 2:9.
7 Shi kɛji oti ni ma ohiɛ nɔŋŋ ji akɛ oná nii waa hu? Ekolɛ obaaná nii. Shi kɛ́ oye omanye po lɛ, kaimɔ akɛ omanyeyeli ni tamɔ nɛkɛ lɛ baaa efolo—ebaabi ni okɛ nɔ ko wulu ashã afɔle. (Nyɛkanea 1 Timoteo 6:9, 10.) Kɛ́ okɛ ojwɛŋmɔ ma ninamɔ kɛ nitsumɔ nɔ fe nine lɛ, ebaatsi bo kɛjɛ Yehowa he.
8 Kɛ́ oji fɔlɔ lɛ, susumɔ bɔ ni nɔkwɛmɔnɔ ni ofeɔ lɛ náa obii lɛ anɔ hewalɛ ehaa lɛ he. Mɛni amɛnaa akɛ no he hiaa bo fe fɛɛ—onitsumɔ aloo wekukpaa ni kã okɛ Yehowa teŋ lɛ? Kɛ́ amɛna akɛ hegbɛ taomɔ, gbɛ́ihemɔ, kɛ ninamɔ ji nɔ ni okɛyeɔ klɛŋklɛŋ lɛ, ani amɛ hu amɛkɔŋ nakai gbɛ gbonyo lɛ nɔŋŋ? Ani amɛbaaná bulɛ amɛha bo akɛ fɔlɔ? Kristofonyo oblayoo ko kɛɛ akɛ: “Kɛ́ makai lɛ, kɛjɛ jeeŋmɔ lɛ, mitsɛ ha enitsumɔ he ebe fɛɛ. Shishijee lɛ, efee tamɔ nɔ ni nibii ni hi fe fɛɛ ni etaoɔ ni wɔweku lɛ aná lɛ hewɔ ni etsuɔ nii waa lɛ. Eetao ni ekwɛ wɔ jogbaŋŋ. Shi yɛ nyɛsɛɛ afii nɛɛ amli lɛ, nɔ ko etɔ̃tɔ. Etsuɔ nii fe nine, ni nibii moŋ ni ekɛbaa shĩa ji fɛo nibii, shi jeee nibii ni he hiaa. Enɛ hewɔ lɛ, ale wɔweku lɛ akɛ mɛi ni yɔɔ shika waa moŋ fe weku ni woɔ mɛi hewalɛ ni amɛtiu mumɔŋ nibii asɛɛ. Masumɔ akɛ mitsɛ aye abua mi yɛ mumɔŋ moŋ fe ni ebaaha mi shika.”
9 Fɔlɔi, nyɛkɛ nyɛjwɛŋmɔ akamaa nyɛnitsumɔ nɔ fe nine ni no tsi nyɛ kɛjɛ Yehowa he. Nyɛkɛ nyɛnɔkwɛmɔnɔ ahaa nyɛbii lɛ anaa akɛ nyɛheɔ nyɛyeɔ lɛɛlɛŋ akɛ mumɔŋ ninamɔ hi kwraa fe heloonaa ninamɔ.—Mat. 5:3.
10 Kɛ́ oji oblanyo loo oblayoo ni miisusu nɔ ni obaasumɔ ni otsu wɔsɛɛ lɛ he lɛ, te ooofee tɛŋŋ okɔ gbɛ ni ja lɛ? Taakɛ awie kɛtsɔ hiɛ lɛ, esa akɛ ole he ni oyaa yɛ shihilɛ mli. Ani nɔ ni obaasumɔ ni okase ni otsu lɛ baaha otiu Maŋtsɛyeli lɛ he nibii asɛɛ kɛmɔ shi, aloo ebaatsi bo kɛjɛ Yehowa he? (2 Tim. 4:10) Ani oti ni ma ohiɛ ji, ni okase mɛi ni shika abɔ ni amɛyɔɔ lɛ ji nɔ ni haa amɛnáa miishɛɛ lɛ? Aloo obaafee onii tamɔ David, mɔ ni kɛ nɔmimaa ŋma akɛ: “Sá lɛ gbekɛ ji mi ni agbɛnɛ mitsɔ nuumo, shi minako jalɔ ko ni akwa lɛ loo ni eseshibii miisisɛ̃ aboloo pɛŋ” lɛ? (Lala 37:25) Kaimɔ akɛ, gbɛ lɛ ekome baatsi bo kɛjɛ Yehowa he, ni ekroko lɛ hu baaha oná shihilɛ ni hi fe fɛɛ. (Nyɛkanea Abɛi 10:22; Maleaki 3:10.) Te nɔ ni obaakɔ lɛ?
HIƐTSERƐJIEMƆ KƐ SHWƐMƆ
11 Biblia lɛ eguuu hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ, ni ebuuu lɛ akɛ eji be fitemɔ. Paulo ŋma Timoteo akɛ: “Gbɔmɔtso he mɔdɛŋbɔɔ he sɛɛnamɔ faaa.” (1 Tim. 4:8) Biblia lɛ po kɛɔ akɛ, “ŋmɔlɔ be yɛ” ni “joo be yɛ,” ni ewoɔ wɔ hewalɛ ni wɔná hejɔɔmɔ ni sa. (Jaj. 3:4; 4:6) Shi kɛ́ okwɛɛɛ jogbaŋŋ lɛ, hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ baatsi bo kɛjɛ Yehowa he. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Nibii enyɔ ni baanyɛ afee oshara lɛ ji—bɔ ni hiɛtserɛjiemɔ lɛ ji, kɛ bei abɔ ni obaaye.
12 Klɛŋklɛŋ lɛ, ha wɔsusu bɔ ni hiɛtserɛjiemɔ lɛ ji lɛ he wɔkwɛ. Obaanyɛ oná hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ ni sa. Shi hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔi babaoo ni yɔɔ lɛ woɔ nibii ni Nyɔŋmɔ nyɛɔ, tamɔ yiwalɛ nifeemɔ, mumɔi atsɛmɔ, kɛ bɔlɛnamɔ jeŋba sha he hewalɛ. No hewɔ lɛ, esa akɛ wɔkwɛ jogbaŋŋ yɛ nɔ ni wɔkɛjieɔ wɔhiɛtserɛ lɛ he. Te enáa onɔ hewalɛ ehaa tɛŋŋ? Ani ewoɔ yiwalɛ nifeemɔ, akaŋshii ni mli wa, loo maŋhedɔɔ he hewalɛ? (Abɛi 3:31) Ani ehaa ofiteɔ shika babaoo? Ani ebaanyɛ eto mɛi pampi? (Rom. 14:21) Namɛi nakai hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ lɛ baaha okɛshara? (Abɛi 13:20) Ani ewoɔ bo hewalɛ ní ofee nibii gbohii?—Yak. 1:14, 15.
13 Agbɛnɛ hu, susumɔ bei abɔ ni oyeɔ yɛ hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ mli lɛ he okwɛ. Bi ohe akɛ, ‘Ani mifiteɔ be babaoo kɛjieɔ mihiɛtserɛ aahu akɛ be fioo pɛ mináa mihaa mumɔŋ nibii?’ Kɛ́ ofite be babaoo yɛ hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ he lɛ, obaana akɛ okɛ odekã lɛ tsuko nii bɔ ni baaha otsui anyɔ omli. Yɛ anɔkwale mli lɛ, mɛi ni kɛ be ni sa jieɔ amɛhiɛtserɛ lɛ náa miishɛɛ waa. Mɛni hewɔ? Akɛni amɛle akɛ amɛtsu “nii ni hi titri lɛ” ahe nii tsutsu hewɔ lɛ, amɛhenilee eyiii amɛ kɛ́ amɛmiijie amɛhiɛtserɛ.—Nyɛkanea Filipibii 1:10, 11.
14 Ekolɛ kɛ́ oye be babaoo kɛjie ohiɛtserɛ lɛ obaaná miishɛɛ moŋ, shi kɛ́ okɔ gbɛ ni tamɔ nakai lɛ ebaanyɛ etsi bo kɛjɛ Yehowa he. Nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Kim ni eye afii 20 lɛ ná enɛ mli niiashikpamɔ. Ewie akɛ: “Kulɛ miyaa henaabuamɔi fɛɛ ni afeɔ lɛ shishi. Daa Sohaa, Hɔɔ, kɛ Hɔgbaa lɛ, ekã nɔ. Shi amrɔ nɛɛ mina akɛ, nibii babaoo yɛ ni he hiaa kwraa fe no. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ákɛ gbɛgbalɔ lɛ, miteɔ shi leebi ŋmɛji ekpaa kɛyaa shiɛmɔ, no hewɔ lɛ minyɛŋ maya nɔ majie mihiɛtserɛ kɛyashi maŋkɛ ŋmɛlɛ kome loo ŋmɛji enyɔ. Mile akɛ ejeee tɔmɔ akɛ majie mihiɛtserɛ moŋ, shi ebaanyɛ egbala mijwɛŋmɔ kɛjɛ nibii ni he hiaa lɛ anɔ. Esa akɛ mikɛ hiɛtserɛjiemɔ aye gbɛhe ni sa.”
15 Esa akɛ fɔlɔi atsu amɛ diɛŋtsɛ amɛheloonaa, mumɔŋ, kɛ henumɔŋ hiamɔ nii ahe nii, ni amɛfee nakai nɔŋŋ amɛha amɛbii. Nɔ ni fata enɛ he ji hiɛtserɛjiemɔ. Kɛ́ fɔlɔ ji bo lɛ, kaafee onii tamɔ mɔ ni naa hiɛtserɛjiemɔi fɛɛ akɛ ehiii, ní okɛfite mɛi amiishɛɛ. Yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, kwɛmɔ jogbaŋŋ yɛ hiɛtserɛjiemɔi ni ehiii lɛ ahe. (1 Kor. 5:6) Kɛ́ nyɛtsɔ hiɛ nyɛsusu nii ahe jogbaŋŋ lɛ, nyɛbaanyɛ nyɛna hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ ni sa ni baaha nyɛweku lɛ aná miishɛɛ. Kɛ́ nyɛfee nakai lɛ, nyɛkɛ nyɛbii lɛ fɛɛ baakɔ gbɛ ni baaha nyɛbɛŋkɛ Yehowa kpaakpa.
BƆ NI WƆKƐ WƆWEKUMƐI SHARAA
16 Wekukpaa ni kã fɔlɔi kɛ amɛbii ateŋ lɛ mli wa aahu akɛ Yehowa kɛfee suɔmɔ ni eyɔɔ kɛha ewebii lɛ he nɔkwɛmɔnɔ. (Yes. 49:15) No hewɔ lɛ, naagba ko bɛ he akɛ fɔlɔ ko aaaye awerɛho kɛji ebi ko shi Yehowa. Nyɛmi yoo ko ni ashwie ebiyoo yɛ asafo lɛ mli lɛ wie akɛ: “Mifee basaa.” Ekɛfata he akɛ: “Mibi mihe akɛ, ‘Mɛni hewɔ eshi Yehowa?’ Minu he akɛ fɛɛ jɛ mi.”
17 Yehowa nuɔ bɔ ni edɔɔ bo ehaa lɛ shishi. Beni klɛŋklɛŋ adesa ni ebɔ lɛ, kɛ mɛi hu ni hi shi yɛ gbii ni tsɔ Nu Afua lɛ hiɛ lɛ ateŋ mɛi pii tse atua lɛ, “edɔ lɛ yɛ etsui mli.” (1 Mose 6:5, 6) Kɛ́ mɔ ko kɛ shihilɛ ni tamɔ nakai ekpeko pɛŋ lɛ, ekolɛ ebaawa akɛ eeenu dɔlɛ ni mɛi ni yɔɔ shihilɛ nɛɛ mli lɛ nuɔ he lɛ shishi. Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, nilee bɛ mli akɛ obaaha gbɛ gbonyo ni owekunyo ko ni ashwie lɛ lɛ kɔ lɛ atsi bo kɛjɛ Yehowa he. Belɛ, te ooofee tɛŋŋ okpee dɔlɛ ni onuɔ he lɛ naa, beni owekunyo ko eshi Yehowa lɛ?
18 Kaanu he akɛ nɔ ni ba lɛ jɛ bo. Yehowa eha adesai fɛɛ hegbɛ ni amɛhala nɔ ni amɛsumɔɔ, ni mɔ fɛɛ mɔ ni ejɔɔ ehe nɔ, ni abaptisi lɛ yɛ weku lɛ mli lɛ “aaatere lɛ diɛŋtsɛ ejatsu.” (Gal. 6:5) Yehowa baaha eshafeelɔ lɛ abu lɛ diɛŋtsɛ enifeemɔi lɛ ahe akɔntaa—jeee bo. (Ezek. 18:20) Kaashwa mɛi krokomɛi hu. Ná bulɛ oha gbɛjianɔ ni Yehowa eto kɛha tsɔsemɔ lɛ. Tee shi owo Abonsam—jeee tookwɛlɔi ni bɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛbu asafo lɛ he lɛ.—1 Pet. 5:8, 9.
19 Shi kɛ́ omli fu Yehowa lɛ, ebaaha otsi ohe kɛjɛ ehe. Yɛ anɔkwale mli lɛ, nɔ ni esa akɛ oha owekunyo ni osumɔɔ lɛ ana ji akɛ, otswa ofai shi akɛ obaasumɔ Yehowa fe oweku lɛ po. No hewɔ lɛ, yaa nɔ ni oha okɛ Yehowa teŋ wekukpaa lɛ mli awa, koni onyɛ okpee shihilɛ lɛ naa. Kaatse ohe yɛ onyɛmimɛi Kristofoi ni yeɔ anɔkwa lɛ ahe. (Abɛi 18:1) Tsɔ sɔlemɔ nɔ oha Yehowa ale bɔ ni onuɔ he ohaa. (Lala 62:8, 9) Kaatao nibii ni obaadamɔ nɔ okɛ owekunyo ni ashwie lɛ lɛ ashara, ekolɛ kɛtsɔ mobail foŋ loo e-mail nɔ. (1 Kor. 5:11) Okɛ ohe awo mumɔŋ nifeemɔi amli vii. (1 Kor. 15:58) Nyɛmi yoo ni atsĩ etã kɛtsɔ hiɛ lɛ wie akɛ, “Mile akɛ esa akɛ mikɛ mihe awo Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli waa, ní maha mikɛ lɛ teŋ wekukpaa lɛ mli awa bɔni afee ni kɛ́ mibiyoo lɛ ku esɛɛ kɛba Yehowa ŋɔɔ lɛ manyɛ maye mabua lɛ.”
20 Biblia lɛ kɛɔ akɛ, suɔmɔ ‘hiɛ kãa nii fɛɛ nɔ.’ (1 Kor. 13:4, 7) Ejeee tɔmɔ akɛ obaanu he akɛ wɔsɛɛ ko lɛ osuɔlɔ lɛ baaku esɛɛ. Daa afi lɛ, mɛi babaoo ni etɔ̃ Yehowa nɔ lɛ tsakeɔ amɛtsui ni amɛkuɔ amɛsɛɛ kɛbaa esafo lɛ mli. Yehowa ebɛɛɛ mɔ ewooo emli. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, ‘eŋɔfaa mra.’—Lala 86:5.
KPƐƐ OYIŊ JOGBAŊŊ
21 Yehowa eha adesai hegbɛ ni amɛhala nɔ ni amɛsumɔɔ. (Nyɛkanea 5 Mose 30:19, 20.) Shi heyeli nɛɛ kɛ sɔ̃ bafɔɔ wɔnɔ. Esa akɛ Kristofonyo fɛɛ Kristofonyo abi ehe akɛ: ‘Mɛɛ gbɛ nɔ minyiɛ lɛ? Ani miha nitsumɔ, hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ, loo bɔ ni mikɛ miwekumɛi sharaa lɛ etsi mi kɛjɛ Yehowa he?’
22 Suɔmɔ ni Yehowa yɔɔ kɛha ewebii lɛ tsakeee. Nɔ pɛ ni baanyɛ atsi wɔ kɛjɛ Yehowa he ji, ni wɔbaakɔ gbɛ ni ejaaa. (Rom. 8:38, 39) Shi esaaa akɛ wɔhaa ebaa lɛ nakai! Tswaa ofai shi akɛ ohaŋ nɔ ko nɔ ko atsi bo kɛjɛ Yehowa he. Wɔbaasusu shihilɛi ejwɛ krokomɛi ni obaanyɛ ofee nakai yɛ mli lɛ ahe yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli.

      12. Mɛni he esa akɛ osusu yɛ hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ ni obaahala lɛ he?

      12 Klɛŋklɛŋ lɛ, ha wɔsusu bɔ ni hiɛtserɛjiemɔ lɛ ji lɛ he wɔkwɛ. Obaanyɛ oná hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ ni sa. Shi hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔi babaoo ni yɔɔ lɛ woɔ nibii ni Nyɔŋmɔ nyɛɔ, tamɔ yiwalɛ nifeemɔ, mumɔi atsɛmɔ, kɛ bɔlɛnamɔ jeŋba sha he hewalɛ. No hewɔ lɛ, esa akɛ wɔkwɛ jogbaŋŋ yɛ nɔ ni wɔkɛjieɔ wɔhiɛtserɛ lɛ he. Te enáa onɔ hewalɛ ehaa tɛŋŋ? Ani ewoɔ yiwalɛ nifeemɔ, akaŋshii ni mli wa, loo maŋhedɔɔ he hewalɛ? (Abɛi 3:31) Ani ehaa ofiteɔ shika babaoo? Ani ebaanyɛ eto mɛi pampi? (Rom. 14:21) Namɛi nakai hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ lɛ baaha okɛshara? (Abɛi 13:20) Ani ewoɔ bo hewalɛ ní ofee nibii gbohii?—Yak. 1:14, 15.

      13, 14. Mɛni he esa akɛ osusu yɛ bei abɔ ni esa akɛ oye kɛjie ohiɛtserɛ lɛ he?

      13 Agbɛnɛ hu, susumɔ bei abɔ ni oyeɔ yɛ hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ mli lɛ he okwɛ. Bi ohe akɛ, ‘Ani mifiteɔ be babaoo kɛjieɔ mihiɛtserɛ aahu akɛ be fioo pɛ mináa mihaa mumɔŋ nibii?’ Kɛ́ ofite be babaoo yɛ hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ he lɛ, obaana akɛ okɛ odekã lɛ tsuko nii bɔ ni baaha otsui anyɔ omli. Yɛ anɔkwale mli lɛ, mɛi ni kɛ be ni sa jieɔ amɛhiɛtserɛ lɛ náa miishɛɛ waa. Mɛni hewɔ? Akɛni amɛle akɛ amɛtsu “nii ni hi titri lɛ” ahe nii tsutsu hewɔ lɛ, amɛhenilee eyiii amɛ kɛ́ amɛmiijie amɛhiɛtserɛ.—Nyɛkanea Filipibii 1:10, 11.

      14 Ekolɛ kɛ́ oye be babaoo kɛjie ohiɛtserɛ lɛ obaaná miishɛɛ moŋ, shi kɛ́ okɔ gbɛ ni tamɔ nakai lɛ ebaanyɛ etsi bo kɛjɛ Yehowa he. Nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Kim ni eye afii 20 lɛ ná enɛ mli niiashikpamɔ. Ewie akɛ: “Kulɛ miyaa henaabuamɔi fɛɛ ni afeɔ lɛ shishi. Daa Sohaa, Hɔɔ, kɛ Hɔgbaa lɛ, ekã nɔ. Shi amrɔ nɛɛ mina akɛ, nibii babaoo yɛ ni he hiaa kwraa fe no. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ákɛ gbɛgbalɔ lɛ, miteɔ shi leebi ŋmɛji ekpaa kɛyaa shiɛmɔ, no hewɔ lɛ minyɛŋ maya nɔ majie mihiɛtserɛ kɛyashi maŋkɛ ŋmɛlɛ kome loo ŋmɛji enyɔ. Mile akɛ ejeee tɔmɔ akɛ majie mihiɛtserɛ moŋ, shi ebaanyɛ egbala mijwɛŋmɔ kɛjɛ nibii ni he hiaa lɛ anɔ. Esa akɛ mikɛ hiɛtserɛjiemɔ aye gbɛhe ni sa.”

      15. Te fɔlɔi aaafee tɛŋŋ amɛye amɛbua amɛbii koni amɛjie amɛhiɛtserɛ yɛ gbɛ ni sa nɔ lɛ?

      15 Esa akɛ fɔlɔi atsu amɛ diɛŋtsɛ amɛheloonaa, mumɔŋ, kɛ henumɔŋ hiamɔ nii ahe nii, ni amɛfee nakai nɔŋŋ amɛha amɛbii. Nɔ ni fata enɛ he ji hiɛtserɛjiemɔ. Kɛ́ fɔlɔ ji bo lɛ, kaafee onii tamɔ mɔ ni naa hiɛtserɛjiemɔi fɛɛ akɛ ehiii, ní okɛfite mɛi amiishɛɛ. Yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, kwɛmɔ jogbaŋŋ yɛ hiɛtserɛjiemɔi ni ehiii lɛ ahe. (1 Kor. 5:6) Kɛ́ nyɛtsɔ hiɛ nyɛsusu nii ahe jogbaŋŋ lɛ, nyɛbaanyɛ nyɛna hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ ni sa ni baaha nyɛweku lɛ aná miishɛɛ.b Kɛ́ nyɛfee nakai lɛ, nyɛkɛ nyɛbii lɛ fɛɛ baakɔ gbɛ ni baaha nyɛbɛŋkɛ Yehowa kpaakpa.

      BƆ NI WƆKƐ WƆWEKUMƐI SHARAA

      16, 17. Mɛɛ dɔlɛ sane fɔlɔi babaoo kɛkpe, ni te wɔfeɔ tɛŋŋ wɔleɔ akɛ Yehowa nuɔ dɔlɛ ni amɛnuɔ he lɛ shishi lɛ?

      16 Wekukpaa ni kã fɔlɔi kɛ amɛbii ateŋ lɛ mli wa aahu akɛ Yehowa kɛfee suɔmɔ ni eyɔɔ kɛha ewebii lɛ he nɔkwɛmɔnɔ. (Yes. 49:15) No hewɔ lɛ, naagba ko bɛ he akɛ fɔlɔ ko aaaye awerɛho kɛji ebi ko shi Yehowa. Nyɛmi yoo ko ni ashwie ebiyoo yɛ asafo lɛ mli lɛ wie akɛ: “Mifee basaa.” Ekɛfata he akɛ: “Mibi mihe akɛ, ‘Mɛni hewɔ eshi Yehowa?’ Minu he akɛ fɛɛ jɛ mi.”

      17 Yehowa nuɔ bɔ ni edɔɔ bo ehaa lɛ shishi. Beni klɛŋklɛŋ adesa ni ebɔ lɛ, kɛ mɛi hu ni hi shi yɛ gbii ni tsɔ Nu Afua lɛ hiɛ lɛ ateŋ mɛi pii tse atua lɛ, “edɔ lɛ yɛ etsui mli.” (1 Mose 6:5, 6) Kɛ́ mɔ ko kɛ shihilɛ ni tamɔ nakai ekpeko pɛŋ lɛ, ekolɛ ebaawa akɛ eeenu dɔlɛ ni mɛi ni yɔɔ shihilɛ nɛɛ mli lɛ nuɔ he lɛ shishi. Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, nilee bɛ mli akɛ obaaha gbɛ gbonyo ni owekunyo ko ni ashwie lɛ lɛ kɔ lɛ atsi bo kɛjɛ Yehowa he. Belɛ, te ooofee tɛŋŋ okpee dɔlɛ ni onuɔ he lɛ naa, beni owekunyo ko eshi Yehowa lɛ?

      18. Kɛ́ mɔ ko shi Yehowa lɛ, mɛni hewɔ esaaa akɛ efɔlɔi nuɔ he akɛ ejɛ amɛ lɛ?

      18 Kaanu he akɛ nɔ ni ba lɛ jɛ bo. Yehowa eha adesai fɛɛ hegbɛ ni amɛhala nɔ ni amɛsumɔɔ, ni mɔ fɛɛ mɔ ni ejɔɔ ehe nɔ, ni abaptisi lɛ yɛ weku lɛ mli lɛ “aaatere lɛ diɛŋtsɛ ejatsu.” (Gal. 6:5) Yehowa baaha eshafeelɔ lɛ abu lɛ diɛŋtsɛ enifeemɔi lɛ ahe akɔntaa—jeee bo. (Ezek. 18:20) Kaashwa mɛi krokomɛi hu. Ná bulɛ oha gbɛjianɔ ni Yehowa eto kɛha tsɔsemɔ lɛ. Tee shi owo Abonsam—jeee tookwɛlɔi ni bɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛbu asafo lɛ he lɛ.—1 Pet. 5:8, 9.

      19, 20. (a) Mɛni fɔlɔi ni ashwie amɛbii lɛ baanyɛ afee kɛkpee dɔlɛ ni amɛnuɔ he lɛ naa? (b) Mɛɛ hiɛnɔkamɔ ni sa nakai fɔlɔi lɛ baanyɛ aná?

      19 Shi kɛ́ omli fu Yehowa lɛ, ebaaha otsi ohe kɛjɛ ehe. Yɛ anɔkwale mli lɛ, nɔ ni esa akɛ oha owekunyo ni osumɔɔ lɛ ana ji akɛ, otswa ofai shi akɛ obaasumɔ Yehowa fe oweku lɛ po. No hewɔ lɛ, yaa nɔ ni oha okɛ Yehowa teŋ wekukpaa lɛ mli awa, koni onyɛ okpee shihilɛ lɛ naa. Kaatse ohe yɛ onyɛmimɛi Kristofoi ni yeɔ anɔkwa lɛ ahe. (Abɛi 18:1) Tsɔ sɔlemɔ nɔ oha Yehowa ale bɔ ni onuɔ he ohaa. (Lala 62:8, 9) Kaatao nibii ni obaadamɔ nɔ okɛ owekunyo ni ashwie lɛ lɛ ashara, ekolɛ kɛtsɔ mobail foŋ loo e-mail nɔ. (1 Kor. 5:11) Okɛ ohe awo mumɔŋ nifeemɔi amli vii. (1 Kor. 15:58) Nyɛmi yoo ni atsĩ etã kɛtsɔ hiɛ lɛ wie akɛ, “Mile akɛ esa akɛ mikɛ mihe awo Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli waa, ní maha mikɛ lɛ teŋ wekukpaa lɛ mli awa bɔni afee ni kɛ́ mibiyoo lɛ ku esɛɛ kɛba Yehowa ŋɔɔ lɛ manyɛ maye mabua lɛ.”

      20 Biblia lɛ kɛɔ akɛ, suɔmɔ ‘hiɛ kãa nii fɛɛ nɔ.’ (1 Kor. 13:4, 7) Ejeee tɔmɔ akɛ obaanu he akɛ wɔsɛɛ ko lɛ osuɔlɔ lɛ baaku esɛɛ. Daa afi lɛ, mɛi babaoo ni etɔ̃ Yehowa nɔ lɛ tsakeɔ amɛtsui ni amɛkuɔ amɛsɛɛ kɛbaa esafo lɛ mli. Yehowa ebɛɛɛ mɔ ewooo emli. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, ‘eŋɔfaa mra.’—Lala 86:5.

      KPƐƐ OYIŊ JOGBAŊŊ

      21, 22. Te okɛ hegbɛ ni Yehowa kɛha bo akɛ ohala nɔ ni osumɔɔ lɛ baatsu nii oha tɛŋŋ?

      21 Yehowa eha adesai hegbɛ ni amɛhala nɔ ni amɛsumɔɔ. (Nyɛkanea 5 Mose 30:19, 20.) Shi heyeli nɛɛ kɛ sɔ̃ bafɔɔ wɔnɔ. Esa akɛ Kristofonyo fɛɛ Kristofonyo abi ehe akɛ: ‘Mɛɛ gbɛ nɔ minyiɛ lɛ? Ani miha nitsumɔ, hiɛtserɛjiemɔ kɛ shwɛmɔ, loo bɔ ni mikɛ miwekumɛi sharaa lɛ etsi mi kɛjɛ Yehowa he?’

      22 Suɔmɔ ni Yehowa yɔɔ kɛha ewebii lɛ tsakeee. Nɔ pɛ ni baanyɛ atsi wɔ kɛjɛ Yehowa he ji, ni wɔbaakɔ gbɛ ni ejaaa. (Rom. 8:38, 39) Shi esaaa akɛ wɔhaa ebaa lɛ nakai! Tswaa ofai shi akɛ ohaŋ nɔ ko nɔ ko atsi bo kɛjɛ Yehowa he. Wɔbaasusu shihilɛi ejwɛ krokomɛi ni obaanyɛ ofee nakai yɛ mli lɛ ahe yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli.

      a Kɛ́ ootao saji babaoo ni kɔɔ nitsumɔ ni obaasumɔ ni otsu lɛ he lɛ, kwɛmɔ wolo ni ji Questions Young People Ask—Answers That Work, Kpo 2 lɛ yitso 38 lɛ.

      b Kɛ́ ootao ole enɛ he saji babaoo lɛ, kwɛmɔ November 2011 Awake! lɛ, baafa 17-19 lɛ.

      NITSUMƆ
  • Tsi Obɛŋkɛ Yehowa
    Buu-Mɔɔ—2013 | January 15
    • Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhiɛ jwɛŋmɔ ni ja yɛ shika kɛ shwãa he lɛ?

      1, 2. (a) Mɛni ji Satan ‘ŋaatsɔi’ lɛ? (b) Mɛni baaye abua wɔ ni wɔtsi wɔbɛŋkɛ Nyɔŋmɔ?

      3. Mɛɛ gbɛ nɔ abaanyɛ akɛ ilɛtrɔniki tsɔnei atsu nii yɛ gbɛ kpakpa loo gbɛ gbonyo nɔ?

      4. Mɛɛ gbɛ nɔ Kristofonyo ko tsɔ eye ehe nɔ yɛ bɔ ni ekɛ kɔmpiuta tsuɔ nii yɛ gbɛ gbonyo nɔ lɛ he?

      5, 6. (a) Mɛɛ sɔ̃i jwere fɔlɔi anɔ yɛ amɛbii lɛ akwɛmɔ mli? (b) Te fɔlɔi aaafee tɛŋŋ amɛha amɛbii lɛ kɛ nanemɛi kpakpai abɔ lɛ?

      7. Mɛni hewɔ wɔ fɛɛ wɔsumɔɔ ni wɔná gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa lɛ?

      8, 9. (a) Mɛni wɔbaanyɛ wɔfee koni gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ akahe wɔjwɛŋmɔ fɛɛ? (b) Mɛɛ sɛɛnamɔ yɔɔ tsuijurɔ ni wɔɔná lɛ he?

      10. (a) Mɛɛ sui feɔ Yehowa fɛo? (b) Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔná gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa lɛ?

      11. Mɛɛ gbɛ nɔ shika baanyɛ atsɔ̃ wɔ tsɔne?

      12. Mɛɛ shika taomɔ he tsɔnei ebu ŋmɛnɛ, ni te wɔɔfee tɛŋŋ wɔjo amɛnaa foi?

      13. Mɛɛ gbɛ nɔ esoro bɔ ni Yehowa naa shika ehaa yɛ bɔ ni je lɛ naa lɛ ehaa lɛ he?

      14, 15. Mɛni hewɔ esaaa akɛ wɔkɛ wɔhe fɔ̃ɔ shika nɔ lɛ? Okɛ enɛ he nɔkwɛmɔnɔ aha.

      16. Mɛɛ gbɛ nɔ esoro shwãa kpakpa yɛ shwãa gbonyo he?

      17, 18. (a) Tsɔɔmɔ heshibalɔi kɛ henɔwolɔi komɛi ni atsĩ amɛ tã yɛ Biblia lɛ mli. (b) Mɛɛ gbɛ nɔ nyɛminuu ko bɔ mɔdɛŋ akɛ ehaŋ henɔwomɔ atsi lɛ kɛjɛ Yehowa he?

      19, 20. (a) Mɛni kɛ́ wɔfee lɛ, ehaŋ wɔdaa gbi shihilɛ mli nifeemɔ ko atsi wɔ kɛjɛ Yehowa he? (b) Namɛi hi Yehowa masɛi ní wɔbaanyɛ wɔkase amɛnɔkwɛmɔnɔ lɛ?

      Tsi Obɛŋkɛ Yehowa

      “Nyɛtsia nyɛbɛŋkɛa Nyɔŋmɔ, ni eeetsi eeebɛŋkɛ nyɛ.”—YAK. 4:8.

      ANI OBAANYƐ OTSƆƆ MLI?

      • Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhiɛ jwɛŋmɔ ni ja yɛ ilɛtrɔniki tsɔnei kɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ he lɛ?

      • Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhiɛ jwɛŋmɔ ni ja yɛ shika kɛ shwãa he lɛ?

      • Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhi Yehowa masɛi lɛ?

      1, 2. (a) Mɛni ji Satan ‘ŋaatsɔi’ lɛ? (b) Mɛni baaye abua wɔ ni wɔtsi wɔbɛŋkɛ Nyɔŋmɔ?

      YEHOWA NYƆŊMƆ bɔ adesai koni amɛtsi amɛbɛŋkɛ lɛ. Kɛlɛ, Satan miisumɔ ni wɔná jwɛŋmɔ ni ená lɛ eko—akɛ Yehowa he ehiaaa wɔ. Kɛjɛ beni Satan laka Hawa yɛ Eden abɔɔ lɛ mli nɛɛ, Satan etee nɔ egbɛ amale wiemɔ nɛɛ eshwa. (1 Mose 3:4-6) Yɛ adesai ayinɔsane mli fɛɛ lɛ, mɛi babaoo hu etee nɔ amɛtsi amɛhe kɛjɛ Yehowa he.

      2 Shi miishɛɛ sane ji akɛ, wɔbaanyɛ wɔjo Satan tsɔne lɛ naa foi. “Ejaakɛ ejwɛŋmɔi [loo eŋaatsɔi] lɛ aŋɔteee wɔ.” (2 Kor. 2:11) Satan bɔɔ mɔdɛŋ akɛ etsi wɔ kɛjɛ Yehowa he kɛtsɔ yiŋ ni ejaaa ni ehaa wɔkpɛɔ lɛ nɔ. Shi taakɛ wɔna yɛ nikasemɔ ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ, wɔbaanyɛ wɔkpɛ yiŋ ni ja yɛ nitsumɔ, hiɛtserɛjiemɔ, kɛ weku saji ahe. Nikasemɔ nɛɛ baaha wɔna bɔ ni kɛ wɔkɛ ilɛtrɔniki tsɔnei, gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ, shika, kɛ shwãa ye gbɛhe ni sa lɛ, ebaaye ebua wɔ ni ‘wɔtsi wɔbɛŋkɛ Nyɔŋmɔ.’—Yak. 4:8.

      ILƐTRƆNIKI TSƆNEI

      3. Mɛɛ gbɛ nɔ abaanyɛ akɛ ilɛtrɔniki tsɔnei atsu nii yɛ gbɛ kpakpa loo gbɛ gbonyo nɔ?

      3 Ilɛtrɔniki tsɔnei ebu yɛ he fɛɛ he. Kɛ́ wɔkɛ tsɔnei nɛɛ tsu nii jogbaŋŋ lɛ, wɔbaanyɛ wɔná he sɛɛ waa. Shi kɛ́ wɔkɛtsuuu nii jogbaŋŋ lɛ, amɛbaanyɛ amɛtsi wɔ kɛjɛ wɔŋwɛi Tsɛ lɛ he. Ha wɔsusu kɔmpiuta he akɛ nɔkwɛmɔnɔ. Kɔmpiuta ji nɔ ni akɛŋmala wolo tɛtrɛɛ ni okaneɔ nɛɛ, ni no nɔŋŋ nɔ atsɔ akala. Abaanyɛ akɛ kɔmpiuta atao nii amli, atsɔ nɔ akɛ mɛi ashara, ni yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ akɛjie hiɛtserɛ. Shi kɛ́ wɔkwɛɛɛ ni ahi lɛ, ilɛtrɔniki tsɔnei ni tsuɔ nii tamɔ kɔmpiuta lɛ baanyɛ ahe wɔjwɛŋmɔ fɛɛ. Mɛi ni feɔ tsɔnei nɛɛ bɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛbaaha mɛi anu he akɛ esa akɛ amɛná ehee ni eba nɔ fe fɛɛ lɛ eko. Oblanuu ko ná suɔmɔ eha ilɛtrɔniki tsɔnei nɛɛ eko aahu akɛ eyahɔɔ esabai lɛ ekome ni ekɛyahe tsɔne nɛɛ. Mɛɛ afɔleshaa ni sɛɛnamɔ bɛ he po nɛ!

      4. Mɛɛ gbɛ nɔ Kristofonyo ko tsɔ eye ehe nɔ yɛ bɔ ni ekɛ kɔmpiuta tsuɔ nii yɛ gbɛ gbonyo nɔ lɛ he?

      4 Shi eji oshara waa akɛ wɔkɛ ilɛtrɔniki tsɔnei aaatsu nii yɛ gbɛ gbonyo nɔ ni efite wekukpaa ni kã wɔ kɛ Yehowa teŋ lɛ. Kristofonyo ko ni eye afii 28 ni atsɛɔ lɛ Jon lɛ kɛɛ akɛ: “Mile akɛ Biblia lɛ kɛɔ wɔ akɛ ‘wɔkɛ wɔbe atsu’ mumɔŋ nibii ahe nii.”a Etsa nɔ akɛ: “Shi minyɛɛɛ maye mihe nɔ yɛ kɔmpiuta kɛnitsumɔ mli.” Bei pii lɛ, Jon kɛ Intanɛt lɛ tsuɔ nii aahu kɛyashiɔ nyɔɔŋteŋ. Ekɛɛ akɛ: “Babaoo ni minuɔ he akɛ etɔ mi lɛ, babaoo ni ewaa kɛhaa mi akɛ mafo sane ni mikɛ mɛi gbaa yɛ nɔ lɛ sɛɛ aloo makpa vidioi ni sɛɛ kɛlɛɛɛ lɛ akwɛmɔ, ni bei pii lɛ jeee vidioi ni sa hu mikwɛɔ.” Bɔni afee ni Jon anyɛ aye su nɛɛ nɔ lɛ, eto ekɔmpiuta lɛ he gbɛjianɔ bɔ ni kɔmpiuta lɛ diɛŋtsɛ baagbo kɛji eshɛ be ni esa akɛ eyawɔ.—Nyɛkanea Efesobii 5:15, 16.

      5, 6. (a) Mɛɛ sɔ̃i jwere fɔlɔi anɔ yɛ amɛbii lɛ akwɛmɔ mli? (b) Te fɔlɔi aaafee tɛŋŋ amɛha amɛbii lɛ kɛ nanemɛi kpakpai abɔ lɛ?

      5 Fɔlɔi, ehe ehiaaa ni nyɛkudɔ nyɛbii lɛ anifeemɔi fɛɛ, shi esa akɛ nyɛhiŋmɛii ahi bɔ ni amɛkɛ kɔmpiuta tsuɔ nii amɛhaa lɛ he. Nyɛkahaa amɛkwɛa bɔlɛnamɔ jeŋba sha nifeemɔi, amɛtswaa gemii ni yiwalɛ nifeemɔi yɔɔ mli, amɛkwɛɔ mumɔi atsɛmɔ nifeemɔi, ní amɛkɛ mɛi ni esaaa bɔɔ yɛ Intanɛt lɛ nɔ, akɛni nyɛbɛ dekã ni nyɛsumɔɔɔ ni amɛgbáa nyɛnaa lɛ hewɔ. Kɛji nyɛŋmɛ enɛ gbɛ lɛ, amɛbaasusu akɛ, ‘Naagba ko bɛ he, ejaakɛ Dada kɛ Mama ewieee nɔ ko yɛ he.’ Akɛ fɔlɔi lɛ, eji nyɛsɔ̃ akɛ nyɛbu nyɛbii—ni mɛi ni ená afii 13 kɛyashi afii 19 lɛ hu fata he—lɛ ahe kɛjɛ nibii ni baatsi amɛ kɛjɛ Yehowa he lɛ ahe. Kooloi po buɔ amɛbii ahe kɛjɛɔ oshara he. Bo lɛ, susumɔ nɔ ni oshishibrishi nyɛ baafee kɛ́ mɔ ko yata ebii ahe lɛ he okwɛ!—Okɛto Hoshea 13:8.

      6 Ye obua obii lɛ ni amɛkɛ Kristofoi—gbekɛbii kɛ onukpai fɛɛ—ni feɔ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa lɛ abɔ. Ni kaimɔ akɛ, obii lɛ miitao ni oná be oha amɛ! No hewɔ lɛ, hemɔ be ni okɛ amɛ aŋmɔ, okɛ amɛ ashwɛ, okɛ amɛ atsu nii, ni ‘nyɛtsi nyɛbɛŋkɛ Nyɔŋmɔ.’b

      GBƆMƆTSOŊ HEWALƐNAMƆ

      7. Mɛni hewɔ wɔ fɛɛ wɔsumɔɔ ni wɔná gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa lɛ?

      7 “Te oyɔɔ tɛŋŋ?” Wiemɔ kuku ni afɔɔ wiemɔ nɛɛ haa anaa akɛ adesai anii yɛ mɔbɔ. Akɛni wɔklɛŋklɛŋ fɔlɔi lɛ ŋmɛ gbɛ ni Satan tsi amɛ kɛjɛ Yehowa he hewɔ lɛ, wɔ fɛɛ wɔhe yeɔ. Hela haa Satan yiŋtoo baa mli, ejaakɛ kɛ́ hela mɔ wɔ lɛ, ehaa ewaa akɛ wɔɔsɔmɔ Yehowa. Ni kɛ́ wɔgbo lɛ, wɔnyɛŋ wɔsɔmɔ lɛ kwraa. (Lala 115:17) No hewɔ lɛ, tɔmɔ bɛ he akɛ wɔɔfee bɔ fɛɛ bɔ ni wɔɔnyɛ ni wɔná gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa.c Ni esa akɛ wɔsusu wɔnyɛmimɛi lɛ agbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ kɛ amɛhilɛkɛhamɔ he.

      8, 9. (a) Mɛni wɔbaanyɛ wɔfee koni gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ akahe wɔjwɛŋmɔ fɛɛ? (b) Mɛɛ sɛɛnamɔ yɔɔ tsuijurɔ ni wɔɔná lɛ he?

      8 Shi kɛlɛ, esa akɛ wɔkwɛ jogbaŋŋ koni gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ akahe wɔjwɛŋmɔ fɛɛ. Mɛi komɛi kɛ ekãa kafoɔ niyenii, helatsamɔ gbɛi, loo tsofai komɛi—po fe ekãa ni amɛkɛjajeɔ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ. Ekolɛ amɛyiŋ fɛɛ lɛ, amɛmiiye amɛmiibua mɛi. Kɛ́ nakai ni po lɛ, esaaa akɛ kɛ́ wɔtee kpee yɛ Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ loo kpeei bibii kɛ kpeei wuji ashishi lɛ, wɔkafoɔ tsofa ko loo helatsamɔ gbɛ ko beni ajeko kpee lɛ shishi loo beni akpa. Mɛni hewɔ?

      9 Wɔkpeɔ koni wɔsusu mumɔŋ nibii ahe, ni wɔná miishɛɛ—ni ji Nyɔŋmɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ yibii lɛ—babaoo. (Gal. 5:22) Kɛ́ mɔ ko bi ni wɔwo lɛ ŋaa yɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ loo tsofa ko he loo wɔ diɛŋtsɛ wɔmiiwo lɛ ŋaa lɛ, ebaanyɛ egbala mɔ lɛ jwɛŋmɔ kɛjɛ yiŋtoo hewɔ ni wɔtee jɛmɛ lɛ nɔ, ni ebaanyɛ efite emiishɛɛ po. (Rom. 14:17) Esa akɛ mɔ fɛɛ mɔ akpɛ eyiŋ yɛ bɔ ni ebaatsu egbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ he nii eha lɛ he. Kɛfata he lɛ, mɔ ko mɔ ko bɛ ni yɛ tsabaa kɛha helai fɛɛ. Datrɛfoi ni he esa fe fɛɛ lɛ po gbɔlɔɔ ni amɛhe yeɔ, ni amɛgboiɔ. Ni kɛ́ wɔfee yeyeeye yɛ wɔgbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ he po lɛ, no nyɛŋ ekɛ nɔ ko afata wɔwala afii lɛ ahe. (Luka 12:25) Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, “tsuijurɔ lɛ, tsofa kpakpa ni.”—Abɛi 17:22.

      10. (a) Mɛɛ sui feɔ Yehowa fɛo? (b) Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔná gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa lɛ?

      10 Nakai nɔŋŋ tɔmɔ ko bɛ he akɛ wɔɔsusu wɔkponɔgbɛ he fɛo he. Shi esaaa akɛ wɔkaa akɛ wɔbaafee bɔ fɛɛ bɔ ni wɔɔnyɛ koni akana akɛ wɔgbɔ. Gbɔlɛ haa anaa akɛ wɔhiɛ efã, ehaa akɛ bulɛ haa wɔ, ni eji mligbɛ he fɛo. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Waŋ lɛ, anunyam akekere ni, kɛ́ aná lɛ yɛ jalɛ gbɛ nɔ lɛ.” (Abɛi 16:31) Nakai ji bɔ ni Yehowa naa wɔ, ni esa akɛ wɔ hu wɔbɔ mɔdɛŋ akɛ wɔbaana wɔhe nakai. (Nyɛkanea 1 Petro 3:3, 4.) No hewɔ lɛ, ani nilee yɛ mli akɛ wɔɔha afee wɔ opireshɛŋ yɛ enɛ hewɔ, loo wɔkɛ tsofai komɛi loo mui kɛ samlai komɛi ni akɛkpɔɔ he ni baanyɛ aye wɔ awui lɛ baatsu nii koni wɔhe afee fɛo? Ekɔɔɔ he eko afii abɔ ni wɔye loo bɔ ni wɔgbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ ji lɛ, “Yehowa he nyamɔ lɛ” ji nɔ diɛŋtsɛ ni haa wɔhe feɔ fɛo. (Neh. 8:10) Ja wɔshɛ jeŋ hee lɛ mli dani wɔbaaná gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa, ni wɔbaaku sɛɛ wɔtsɔmɔ oblahii kɛ oblayei ekoŋŋ. (Hiob 33:25; Yes. 33:24) Shi dani nakai be lɛ baashɛ lɛ, hemɔkɛyeli kɛ nilee ni wɔkɛaatsu shihilɛi ni wɔkɛkpeɔ amrɔ nɛɛ ahe nii lɛ baaye abua wɔ ni wɔhi Yehowa masɛi.—1 Tim. 4:8.

      SHIKA

      11. Mɛɛ gbɛ nɔ shika baanyɛ atsɔ̃ wɔ tsɔne?

      11 Ejeee tɔmɔ akɛ mɔ ko aaaná shika loo ebaaye jara ni juu kɛ fɔ̃ bɛ mli. (Jaj. 7:12; Luka 19:12, 13) Shi bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, “shika suɔmɔ” baatsi wɔ kɛjɛ Yehowa he. (1 Tim. 6:9, 10) “Je nɛŋ he naagbamɔ,” ni ji nibii ni he hiaa wɔ yɛ shihilɛ mli lɛ ahesusumɔ babaoo lɛ baanyɛ agbe wɔ yɛ mumɔŋ. Nakai nɔŋŋ “nii pii ahe lakamɔ,” ni ji jwɛŋmɔ ni ejaaa ni anáa akɛ ninamɔ ji nɔ ni kɛ miishɛɛ kɛ shweshweeshwe shihilɛ baa lɛ ji. (Mat. 13:22) Yesu fee lɛ faŋŋ akɛ, ‘mɔ ko’ nyɛŋ esɔmɔ Nyɔŋmɔ kɛ ninamɔ fɛɛ.—Mat. 6:24.

      12. Mɛɛ shika taomɔ he tsɔnei ebu ŋmɛnɛ, ni te wɔɔfee tɛŋŋ wɔjo amɛnaa foi?

      12 Kɛ́ wɔnáaa shika he jwɛŋmɔ ni ja lɛ, ebaaha wɔfee nibii ni ejaaa. (Abɛi 28:20) Akɛni mɛi komɛi ahiɛ kã nɔ akɛ amɛbaaná shika oya hewɔ lɛ, amɛkɛ amɛhe ewo lototsemɔ loo jarayeli nitsumɔ henɔi ni haa anáa shika mra, ni amɛgbala nyɛmimɛi komɛi po kɛwo mli. Mɛi komɛi hu eha shika babaoo ni amɛsusuɔ akɛ amɛbaaná kɛjɛ shika ni amɛkɛfaa mɛi lɛ mli lɛ elaka amɛ. Kaaha atswa bo ojo yɛ hiɛkɔɔ hewɔ. Okɛ ojwɛŋmɔ atsu nii. Kɛ́ oyiŋ etɛ̃ɛɛ bo yɛ nitsumɔ loo jarayeli gbɛ ko he lɛ, belɛ esa akɛ ona akɛ ekolɛ ejeee nɔ ko kpakpa.

      13. Mɛɛ gbɛ nɔ esoro bɔ ni Yehowa naa shika ehaa yɛ bɔ ni je lɛ naa lɛ ehaa lɛ he?

      13 Kɛ́ wɔtao Yehowa “maŋtsɛyeli lɛ kɛ ejalɛ lɛ tsutsu” lɛ, ebaajɔɔ mɔdɛŋ ni wɔbɔɔ kɛtaoɔ nibii ni he hiaa yɛ shihilɛ mli lɛ nɔ. (Mat. 6:33; Efe. 4:28) Esumɔɔɔ akɛ wɔwɔɔ yɛ asafoŋ kpeei ashishi akɛni wɔtsu nii fe nine lɛ hewɔ loo beni wɔta Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ lɛ, belɛ wɔmiijwɛŋ shika he. Kɛlɛ, mɛi babaoo ni yɔɔ je lɛŋ lɛ susuɔ akɛ ja amɛkɛ be babaoo etiu shika sɛɛ dani nibii baaya lɛ jogbaŋŋ aha amɛ wɔsɛɛ ni etɔɔɔ amɛ. Bei pii lɛ, amɛwoɔ amɛbii lɛ hewalɛ ni amɛtiu oti nɛɛ nɔŋŋ sɛɛ. Yesu tsɔɔ akɛ jwɛŋmɔ bɛ susumɔ ni tamɔ nɛkɛ lɛ mli. (Nyɛkanea Luka 12:15-21.) Ekolɛ enɛ baaha wɔkai Gehazi, mɔ ni susu akɛ ebaanyɛ etiu nibii ni ehiɛ kɔ̃ɔ nɔ lɛ asɛɛ ni nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ wekukpaa kpakpa akã he ahi ekɛ Yehowa teŋ lɛ.—2 Maŋ. 5:20-27.

      14, 15. Mɛni hewɔ esaaa akɛ wɔkɛ wɔhe fɔ̃ɔ shika nɔ lɛ? Okɛ enɛ he nɔkwɛmɔnɔ aha.

      14 Okropɔŋi komɛi eshiu yɛ nu mli akɛni amɛyamɔ loo ko ni tsii aahu akɛ amɛnyɛɛɛ amɛfiliki, shi amɛŋmɛɛɛ he hu lɛ hewɔ. Ani nɔ ko ni tamɔ nakai baanyɛ aba Kristofonyo ko nɔ? Asafoŋ onukpa ko ni atsɛɔ lɛ Alex lɛ kɛɛ akɛ: “Bei pii lɛ, misumɔɔ akɛ mabaa shika yi. Kɛ́ mitsɔ samala fe nine lɛ, mikɛ eko woɔ tɔ lɛ mli ekoŋŋ.” Fɛɛ sɛɛ lɛ, Alex kɛ shika yawo nitsumɔi amli, kɛsusumɔ lɛ akɛ etsɛŋ ebaakpa nitsumɔ ni etsuɔ lɛ koni ekɛ ehe awo gbɛgbamɔ nitsumɔ lɛ mli. Efite be babaoo kɛtao nitsumɔi ni haa hekpa babaoo, ni eboɔ jarayeli he amaniɛbɔi atoi. Ekɛ shika ni ebua naa kɛ nɔ ni eyafa hu lɛ yawo nitsumɔi srɔtoi ni atsɔɔ akɛ etsɛŋ ni amɛbaaná hekpa babaoo lɛ amli. Shi yɛ nɔ najiaŋ ni nitsumɔi nɛɛ baaná hekpa babaoo lɛ, amɛmɔ nyɔmɔ moŋ. Alex wie akɛ: “Mitswa mifai shi akɛ makpɔ̃ mishika lɛ.” Ekɛfata he akɛ: “Misusu akɛ kɛ́ minijiaŋ ejeee wui lɛ, nibii baaja ekoŋŋ.”

      15 Nyɔji abɔ ho ni enɛ pɛ he Alex jwɛŋɔ. Enyɛɛɛ ejwɛŋ mumɔŋ nibii anɔ, ni wɔ laaje yɛ ehiŋmɛiiaŋ. Shi hekpa ni etaoɔ lɛ baaa. Alex shika lɛ fɛɛ ŋmɛɛ lɛ, ni ehe bahia ni ehɔɔ eshĩa lɛ. Ewie akɛ: “Migba miweku lɛ naa waa.” Shi ekase nɔ ko ni he hiaa waa. Ekɛɛ akɛ: “Amrɔ nɛɛ, mina akɛ mɔ fɛɛ mɔ ni kɛ ehiɛ fɔ̃ɔ Satan nibii agbɛjianɔtoo lɛ nɔ lɛ nine baanyɛ shi waa.” (Abɛi 11:28) Anɔkwa, kɛ́ wɔkɛ wɔhiɛ fɔ̃ shika ni wɔkɛto, nɔ ni wɔkɛwo nitsumɔi amli, loo shika babaoo ni baa wɔdɛŋ yɛ je nɛŋ lɛ nɔ lɛ, etsɔɔ akɛ wɔkɛ wɔhiɛ miifɔ̃ Satan, ni ji “je nɛŋ nyɔŋmɔ lɛ” nɔ. (2 Kor. 4:4; 1 Tim. 6:17) No sɛɛ nɛɛ, Alex eha eshihilɛ efee mlɛo yɛ “sanekpakpa lɛ hewɔ.” Nɔ ni ekɛɔ nɔŋŋ ji akɛ, enɛ eha lɛ kɛ eweku lɛ fɛɛ ená miishɛɛ, ni eha amɛbɛŋkɛ Yehowa kpaakpa.—Nyɛkanea Marko 10:29, 30.

      SHWÃA

      16. Mɛɛ gbɛ nɔ esoro shwãa kpakpa yɛ shwãa gbonyo he?

      16 Tɔmɔ bɛ he akɛ wɔɔshwã yɛ nibii kpakpai ahe. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, esa akɛ wɔkɛ Yehowa Odasefoi ni wɔji lɛ ashi wɔtsitsi be fɛɛ be. (Yer. 9:24) Kɛ́ wɔná bulɛ ni sa wɔha wɔhe lɛ, eyeɔ ebuaa wɔ ni wɔkpɛɔ yiŋ ni ja, ni ehaaa wɔfee nɔ ko ni esaaa Nyɔŋmɔ hiɛ. Shi kɛ́ wɔnuɔ he akɛ wɔsusumɔ he hiaa fe mɛi krokomɛi anɔ loo wɔhi fe amɛ lɛ, ebaanyɛ etsi wɔ kɛjɛ Yehowa he.—Lala 138:6; Rom. 12:3.

      17, 18. (a) Tsɔɔmɔ heshibalɔi kɛ henɔwolɔi komɛi ni atsĩ amɛ tã yɛ Biblia lɛ mli. (b) Mɛɛ gbɛ nɔ nyɛminuu ko bɔ mɔdɛŋ akɛ ehaŋ henɔwomɔ atsi lɛ kɛjɛ Yehowa he?

      17 Nɔkwɛmɔnii ni kɔɔ henɔwolɔi kɛ heshibalɔi ahe yɛ Biblia lɛ mli. Maŋtsɛ David jɛ heshibaa mli eha Yehowa tsɔɔ lɛ gbɛ, ni Yehowa jɔɔ lɛ. (Lala 131:1-3) Shi Yehowa ba Maŋtsɛ Nebukadnezar kɛ Belshazar ni wó amɛhe nɔ lɛ shi. (Dan. 4:30-37; 5:22-30) Ŋmɛnɛ hu lɛ, shihilɛi komɛi baa ni haa anaa bɔ ni wɔbaa wɔhe shi wɔhaa. Ryan, ni eji asafoŋ sɔɔlɔ ni eye afii 32 lɛ fã kɛtee asafo kroko mli. Ryan kɛɛ akɛ: “Misusu akɛ etsɛŋ ni abaawo mi asafoŋ onukpa, shi afi ho ni kranaa.” Ani Ryan mli baafu onukpai lɛ akɛni amɛwooo lɛ onukpa lɛ hewɔ? Ani ebaafɔ̃ɔ asafoŋ kpeei yaa, ni eha henɔwomɔ atsi lɛ kɛjɛ Yehowa kɛ ewebii lɛ ahe? Kɛ́ bo ni lɛ, mɛni obaafee?

      18 Ryan wie akɛ: “Mikane nɔ fɛɛ nɔ ni yɔɔ wɔwoji lɛ amli ni kɔɔ hiɛnɔkamɔ ni baaa mli mra lɛ he.” (Abɛi 13:12) Etsa nɔ akɛ: “Miyɔse akɛ esa akɛ maŋmɛ mitsui shi, ni maba mihe shi. Esa akɛ maha Yehowa atsɔse mi.” Ryan jie ejwɛŋmɔ kɛjɛ lɛ diɛŋtsɛ enɔ, ni ekɛ ejwɛŋmɔ ma mɛi krokomɛi ni ebaasɔmɔ yɛ asafo lɛ kɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ nɔ. Etsɛɛɛ ni ebɔi Biblia mli nikasemɔi babaoo feemɔ. Ewie akɛ: “Beni awo mi onukpa yɛ afi kɛ fã sɛɛ lɛ, eha miná miishɛɛ waa. No mli lɛ mijie kɛjɛ mijwɛŋmɔ mli, ejaakɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ eha miiná miishɛɛ babaoo.”—Nyɛkanea Lala 37:3, 4.

      HII YEHOWA MASƐI!

      19, 20. (a) Mɛni kɛ́ wɔfee lɛ, ehaŋ wɔdaa gbi shihilɛ mli nifeemɔ ko atsi wɔ kɛjɛ Yehowa he? (b) Namɛi hi Yehowa masɛi ní wɔbaanyɛ wɔkase amɛnɔkwɛmɔnɔ lɛ?

      19 Nibii fɛɛ ni asusu he yɛ nikasemɔ nɛɛ kɛ nɔ ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ ahe hiaa yɛ wɔshihilɛ mli. Wɔkɛ Yehowa tsuji ni wɔji lɛ shiɔ wɔtsitsi. Weku ni yɔɔ miishɛɛ kɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa fata Yehowa nikee nii ni fe fɛɛ lɛ ahe. Wɔle akɛ heloonaa nitsumɔ kɛ shika baanyɛ aye abua wɔ kɛtsu wɔhiamɔ nii ahe nii. Wɔle hu akɛ hiɛtserɛjiemɔ baanyɛ aha wɔná miishɛɛ, ni ilɛtrɔniki tsɔnei hu baanyɛ aye abua wɔ. Shi kɛ́ wɔtiu nibii nɛɛ eko sɛɛ fe nine loo yɛ be ni esaaa mli, loo wɔtiu sɛɛ bɔ ni baasa wɔjamɔ lɛ he lɛ, ebaanyɛ etsi wɔ kɛjɛ Yehowa he.

      Kaaha nɔ ko nɔ ko miitsi bo kɛmiijɛ Yehowa he!

      20 Shi Satan baasumɔ akɛ eba lɛ nakai. Fɛɛ sɛɛ lɛ, obaanyɛ omia ohiɛ koni oshara ni tamɔ nɛkɛ akaba bo kɛ oweku lɛ nɔ! (Abɛi 22:3) Tsi obɛŋkɛ Yehowa ní ohi emasɛi daa. Wɔbaanyɛ wɔkase nii kɛjɛ Biblia mli nɔkwɛmɔnii pii amli. Henok kɛ Noa fɛɛ “kɛ Nyɔŋmɔ nyiɛ.” (1 Mose 5:22; 6:9) Mose ‘mɔ mɔ ni anaaa lɛ lɛ mli tamɔ nɔ ni eena lɛ.’ (Heb. 11:27) Nyɔŋmɔ tee nɔ efĩ Yesu sɛɛ, ejaakɛ Yesu fee nɔ ni sa eŋwɛi Tsɛ lɛ hiɛ be fɛɛ be. (Yoh. 8:29) Kasemɔ amɛnɔkwɛmɔnii lɛ. “Nyɛnáa miishɛɛ daa, nyɛsɔlea ni nyɛkafɔa, nyɛdaa shi yɛ nɔ fɛɛ nɔ mli.” (1 Tes. 5:16-18) Kaaha nɔ ko nɔ ko miitsi bo kɛmiijɛ Yehowa he!

      Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhiɛ jwɛŋmɔ ni ja yɛ ilɛtrɔniki tsɔnei kɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ he lɛ?
Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhiɛ jwɛŋmɔ ni ja yɛ shika kɛ shwãa he lɛ?
Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhi Yehowa masɛi lɛ?

      a Atsake gbɛ́i lɛ.

      b Kwɛmɔ sane ni ji “How to Raise Responsible Children” ni yɔɔ October 2011 Awake! lɛ mli lɛ.

      c Kwɛmɔ sane ni ji “Five Keys to Better Health” ni yɔɔ March 2011 Awake! lɛ mli lɛ.

      Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhiɛ jwɛŋmɔ ni ja yɛ ilɛtrɔniki tsɔnei kɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ he lɛ?
Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhiɛ jwɛŋmɔ ni ja yɛ shika kɛ shwãa he lɛ?
Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhi Yehowa masɛi lɛ?

      [Shishigbɛ niŋmai]

Ga Woji (1980-2025)
Shi Mli
Botemɔ Mli
  • Ga
  • Kɛmaje
  • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Mlai Ni Yɔɔ He
  • Ohe Saji
  • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
  • JW.ORG
  • Botemɔ Mli
Kɛmaje