BUOKAIA AIKA A RAWAWATA NANOIA
Te Kekeiaki ma te Rawawatannano—Te Bwai ae Ko Kona ni Karaoia Ngkai
Ngkana ko ukera te taeka n reirei ni kaineti ma te kekeiaki ma te rawawatannano, ko na bae n nori iango aika mwaitikurikuri, ao tabeua a ibuobuoki riki nakon ake tabeua. Tao e riki anne ibukina bwa a kakaokoro aroia aomata nako ni kaota rawawatan nanoia, n aron are taekinaki mai mwaina. Te bae ibuobuoki iroun temanna e kona n aki ibuobuoki iroun are temanna.
Ma e ngae n anne, iai reirei ni kairiri tabeua aika kakoauaaki bwa a bati ake a buokaki iai. A tataekinaki reirei aikai irouia taan ibuobuoki i aon te rawawatannano, ao a aanaki mani booto n reirei aika kuneaki ni bokin rimoa ae anga te wanawana, ae te Baibara.
1: BUTIMWAEA AIA BOUTOKA AM UTU AO RAORAOM
A iangoia taan rabakau tabeman bwa aio te anga ae te kabanea ni kakawaki ni kaitaraan te rawawatannano. Ma n tabetai ko bae ni kan tiku i bon iroum. Ko bae naba n ebu irouia naake a kataia ni buokiko. Aei bon te bae riiriki.
Tai iangoia bwa ko riai ni memena n taai nako i buakoia aomata, ma tai kararoako naba ma ngaiia. Bwa ane ko na manga kainnanoa aia ibuobuoki imwina riki. Tuangia ma te akoi bwa tera ae ko kainnanoia n te tai anne ao tera ae ko aki.
Ni kaineti ma baika ko kainnanoi, bairea raoi am tai ma tabemwaang ao am tai naba n tiku i bon iroum.
TE BOTO N REIREI: “A raoiroi riki uoman nakon temanna . . . Bwa ngkana e bwaka temanna irouia, ao e kona are temanna ni buoka raona ni kateirakea.”—Te Minita 4:9, 10.
2: TARARUAA KANAM, AO KAREKEA AM TAI NI KAMARURUNG
Te amwarake ae baeranti e na ibuobuoki ni kabebetea te kua ae reke man te rawawatannano. Kataia kang aeka n uaanikai ma baanikai nako, ao amwarake aika e uarereke iai te protein.
Kabatiaa nimakin te ran ao moi riki tabeua aika kamarurung.
Ngkana e aki rin kanam, kana ae uarereke ma katataa amwarakem. Ko kona naba ni butiia am taokita bwaai ni karin amwarake.a
Te nakonako ni kawaekoakoako ao aeka ni kamarurung riki tabeua a kona ni kauarerekei namakin aika karawawata. E kona te kamarurung n anganiko am tai n iaiangoa rawawatam ke ni katokiko man iaiangoana.
TE BOTO N REIREI: “Ba akea temanna ae e a tia n riba oin rabatana, ma e kaamarakea ma n tabeakinna.”—I-Ebeto 5:29, BK.
3: KABATIAA TE MATU
E kakawaki n taai nako te matu, ma e kakawaki riki irouia naake a rawawata nanoia, kioina ngkai e kona te rawawatannano ni kakorakaia riki te rabwata.
Taratara raoi naba ma mwaitin te caffeine ao te arekooro ae ko nimma, bwa a kona n uruana matum.
TE BOTO N REIREI: “E raoiroi riki te motirawa ae uarereke nakon te mwakuri korakora ae bati ao kaean te ang.”—Te Minita 4:6.
4: KAI KARAOI BITAKI
Uringnga are a kakaokoro aroia aomata nako ni kaota rawawatan nanoia. Ma n tokin te tai ko na bon rinea te anga ae nakoraoi riki ibukim.
A bati aika noria bwa kaotan rawawatan nanoia nakoia tabemwaang, a buokaki iai ni kaitaraa rawawataia, ma iai aika a kukurei riki ni kaina rawawataia. Ao taan rabakau a kakaokoro aia iango bwa e kakawaki kaotan ana namakin temanna ke e aki ni kaineti ma te kekeiaki ma te rawawatannano. Ngkana ko kani kaota am namakin nakon temanna ma iai te bae tukiko mani karaoana, e na bae ni bebete riki ngkana ko moanna mani karaoan ae uarereke, n arom ni kaotii tabeua am namakin nakon raoraom ni kaan.
A noria tabeman bwa e ibuobuoki nakoia te tang ni kaitaraa rawawatan nanoia, ma iai aika a taraa naba ni kekeiaki, e ngae ngke a aki bati n taatang.
TE BOTO N REIREI: “E bon ata oin rawawatana te nano.”—Taeka N Rabakau 14:10, BG.
5: RARAWA NAKON AROARO AIKA A NA URUA RABWATAM
Tabeman a kataia ni katoka rawawataia n aroia ni kabongana te arekooro ke taian drug n te aro ae aki riai. Bwaai aika aongkoa a ibuobuoki aikai a uruana te rabwata. Ma te kabebeteaki are e kona ni karekea te aomata mani baikai e boni kimototo, ao e kona n iai mwina aika karuanikai. Katai aanga aika aki karuanikai, ni kauarerekea iai tabeaiangam.
TE BOTO N REIREI: “Ti na kaitiakira mani kamwaraan nako te rabwata.”—2 I-Korinto 7:1.
6: KABAERANTA RAOI AM TAI
A bati aika noria bwa kabanean te tai teutana ni karaoani mwakuri tabeua, a buokaki iai ni kauarerekea iaiangoan aia kangaanga.
Ko bae ni kabebeteaki i nanon teutana te tai ngkana ko karekeia raoraom ke ko kakorakoraa riki am reitaki ma ngaiia, ko reiakini baika boou, ke ko ira te kaakibotu.
Ni waakinakon te tai, e bae n iai te bitaki. Ko kona n noria bwa e a bati riki te tai ae e maan iai n aki rawawata nanom, ae te bae e riiriki ngkana e a moanna n oki arom.
TE BOTO N REIREI: “Iai te tai ae baireaki ibukini bwaai nako, . . . te tai n tang ao te tai ni ngarengare, te tai n tanginiwenei ao te tai ni mwamwaie.”—Te Minita 3:1, 4.
7: KATEIMATOA AM BABAIRE AE KO KAKARAOIA
Waekoa ni manga okira anuam ae ko taneiai ni karaoia.
Ngkana iai am tai ni matu, ni mwakuri, ke ni karaoi bwaai riki tabeua, n taraana ko a moanna n okira arom are ngkoa.
Katabetabeam ni karaoani baika manena, ko kona ni buokaki iai ni kauarerekei rawawatam.
TE BOTO N REIREI: “E na aki atai waekoani bwakanakon ana bong ni maiu, ibukina bwa e teimatoa te Atua ae koaua ni katabetabea te aomata anne ni kimwareirein nanona.”—Te Minita 5:20.
8: TAI IENIKURI NI KARAOI MOTINNANO AIKA BUBURA
A bati ake a ienikuri ni karaoi aia motinnano aika bubura imwini maten ae a tangiria, ao a a manga uringaaba iai.
Ngkana ko konaa, tataninga n te tai ae maan teutana imwain ae ko mwaing, ko bita am mwakuri, ke ko kamaunai matan ana bwai te aomata ae ko tangiria ae e a tia ni mate.
TE BOTO N REIREI: “A na bon nakoraoi ana babaire te aomata ae mwakuri korakora, ma a na boni karako aia bwai aomata ni kabane aika taenoa.”—Taeka N Rabakau 21:5.
9: URURINGA TE AOMATA AE KO TANGIRIA
A bati aika namakinna bwa e ibuobuoki karaoani bwaai tabeua ake a na ururinga iai te aomata are e a tia ni mate.
Ko na bae n noria bwa ko kabebeteaki ngkana ko kakawakini taamnei ke kanuringa, ke ngkana ko karekea te boki ae ko kokorei iai baike ko karaoi ke karaki aika ko kan ururingi.
Kawakini bwaai ake a na kaoki am ururing aika kakukurei, ao manga okiri imwina riki ngkana ko a tauraoi.
TE BOTO N REIREI: “Uringi boong ake rimoa.”—Te Tua-Kaua 32:7.
10: NAAKO N TE TABO TEUANA
Ko bae n iangoa anaakin am motirawa.
Ngkana e aki nakoraoi anaakin am motirawa n te tai ae maan, tao ko kona ni karaoa te bae kakukurei i nanon tebongina ke uabong, n aron te rianna ae abwabwaki n neweaba, kawaran te umwanibong, ke bon tii te raraaun.
E kona naba karaoan te bae kaokoro, ni buokiko ni kekeiaki ma rawawatan nanom.
TE BOTO N REIREI: “Kam na irai bwa ti na nako ni kaokoroira n te tabo ae raroa ao kam na motirawa iai teutana.”—Mareko 6:31.
11: BUOKIIA TABEMWAANG
Uringnga ae ngkana ko karekea am tai ni buokiia tabemwaang, e kona naba n ibuobuoki nakoim, ni kabebeteko riki.
Ko kona ni moana karaoan anne n arom ni buokiia aika a rotaki ni buan temanna ae ko tangiria, aika tao raoraom ke am koraki, ake a kainnanoa te tia kabebetea rawawatan nanoia.
Boutokaaia ao kabebeteaia tabemwaang e kona ni kabooua kimwareireim ao am kantaninga are e taraa ngkoa n tia ni bua.
TE BOTO N REIREI: “E kakukurei riki te anga nakon te anganaki.”—Mwakuri 20:35.
12: MANGA TUOI BAIKA KO MOANIBWAI
E kona te rawawatannano ni kaotako i aon te bae kakawaki riki.
Kamanena te tai anne ni manga tuoa riki arom ni kamanena maium.
Ngkana e riai, karaoi bitaki ni kaineti ma baika ko moanibwai.
TE BOTO N REIREI: “E raoiroi riki kawaran te auti ae boo iai te tanginiwenei nakon te auti ae boo iai te baka n amwarake, bwa bon anne tokia aomata nako, ao a riai n ururinga aei akana maiu.”—Te Minita 7:2.
Bon akea te bae kona ni kamauna raoi te maraki ae ko rinanona. Ma a bati ake e a tia ni bua te aomata ae a tangiria, ake a kakoauaa bwa karaoani mwaneka aika manena, n aron aika karinanaki n te kaongora aei, a buokaki iai ni kabebeteaki. Bon tiaki tii aikai aanga aika kona ni kauarerekea te rawawatannano, ma ngkana ko katai tabeua man aika a kaotaki aikai, ane ko na noria bwa ko na kabebeteaki iai.
a E aki kataia n tuangia aomata te Taratara! bwa baikara bwainnaoraki ake a riai ni kabonganai.