Te Maiu Ni Kainnano ao Reken Katokana ae Teimatoa
E NGAE ngke a a mwaiti ribooti aika kananokawaki ni katobibia te aonnaba ibukin te maiu ni kainnano, ma bon iai naba aika a aki raraoma iai kioina ngkai a kakoauaa bwa e na bon reke katokana. N te katoto, ni kaineti ma atun te kaongora n te Manila Bulletin, e ribootinaki n te Bangke ni Karikirake i Atia bwa “e kona Atia ni katoka te maiu ni kainnano i nanon 25 te ririki.” E taekinna te bangke aei bwa rikiraken riki kaubwain te aba bon te anga teuana are e na kona ni katoka te maiu ni kainnano ae korakora irouia aomata.
A a tia botaki tabeua ao tautaeka ni karinani aia kai-ni-babaire ibukini kani katokan te maiu ni kainnano. Ibuakon aikai bon te kaetieti ibukin kabooan mwin aia bwai ao maiuiia aomata, katamaroan riki te reirei, kamaunan aia taarau aaba aika tabe n rikirake irouia aaba aika kaubwai, katokan te totoko i aon te iokinibwai bwa a aonga n reke angaia aomata aika mwaiti aika maiu ni kainnano ni kaboo nakoi aia bwai n akea aia kangaanga, ao katean auti ni maeka ibukia ake a maiu ni kainnano man te tautaeka.
N te ririki 2000, ao e katei tiia te United Nations General Assembly aika a na uaiakinaki rekeia nakon 2015. Ibuakon aikai boni katokan te maiu ni kainnano ao te baki ao ai uana naba ma tokin kakaokoron te kareke mwane n aaba nako. E ngae ngke a rangi n rietata tiia aikai, ma a boni mwaiti naba aika nanououa bwa a na kona n reke ke a na aki, kioina ngkai a aki boonnano kaain te aonnaba ae ngkai.
Mwaneka Aika Manena Ibukin Totokoan te Maiu ni Kainnano
Kioina ngkai e na taraa ni kangaanga reken te rikirake ni koaua n te aonnaba aei, e na bubutii ngkanne buokana te aomata mairoun antai? N aron are e a tia n taekinaki mai mwaina riki, bon iai nibwan taeka n rabakau aika kona ni buokiia aomata ngkai. Ao tera? Bon ana Taeka te Atua ae te Baibara.
Tera ae e karika okoron te Baibara ma rongorongo ake tabeua riki? E roko mairoun te tia Karikiriki ae moan te mwaaka ae te kabanea n rietata. E a tia ni karin i nanona bwaai aika kakawaki ibukin te rabakau, reirei aika manena aika kona n iraki nanoia irouia aomata ni kabane, n taabo ao n taai ni kabane. Ngkana a iraki raoi nanon reirei aikai, a na kona ngkanne ni buokaki iai aomata aika maiu ni kainnano bwa e na reke irouia ma ngkai te maiu ae karaunano. Ti na rinanon katoto tabeua.
Karekea te kaantaninga ae raoiroi ni kaineti ma te mwane. E taekinaki ae kangai n te Baibara: “Ba te bwai ni kamaiu te rabakau, n ai aron te mane ngkai te bwai ni kamaiu naba: ma aio raoiroin te ataibwai, ba e kamaiua te aomata ae ana bwai te rabakau te rabakau.” (Te Minita 7:12) Tera te reirei ae kakawaki ikai? A aki reke bwaai ni kabane n te mwane. Te koaua bwa e kona ni karekei mweeraoira aika bon tau. Ti kona ni kabooi bwaai aika ti kainnanoi iai, ma bon iai naba tiana. A mwaiti bwaai aika kakawaki riki aika a aki kona ni kabooaki n te mwane. Ataakin aei, e na buokira ni kanakoraoa ara iango ni kaineti ma bwaikorakin te maiu aei, ao n te aro anne, ti na raroa iai ma te rawawata are a taonaki iai te koraki ake a kabotoi aia iango i aon kabatiaan te mwane. E aki kona ni kabooaki te maiu n te mwane, ma bwainan te wanawana ni bwaai ake ti karaoi, e na kawakina maiura ma ngkai, ao e na kona naba ni kauka kawaira nakon te maiu are akea tokina.
Kaboraoa Maium ma Mwaitin Am Karekemwane. N taai tabetai bwai aika ti tangiri bon tiaki bwaai aika ti rangi ni kainnanoi. A riai ni moanibwaiaki bwaai aika kainnanoaki. E bebete iroura kairan ara iango bwa aongkoa ti kainnanoa te bwai teuana, ma ni koauana bon te bwai ae ti tangiria ao tiaki te bwai ae ti kainnanoia. E kawakina ana mwane te aomata ae wanawana ibukin bwaai aika kainnanoaki riki n aron te amwarake, te kunnikai, te mweenga, ao a bati riki. Ma imwain ae e na kabooi bwaai n aki akaka, e taraia moa bwa e tau ana mwane ke e aki ibukin kabooan bwaai riki tabeua irarikin bwaai aika kainnanoaki. E taekinna Iesu n teuana mai buakon ana kaikonaki, bwa e riai te aomata “n tekateka moa ni babairea boona, ao e na noria ba e tau ana mane ke aki.”—Ruka 14:28, BK.
Iai te tina temanna i aoni Biribin ae arana Eufrosina, are e a tia ni kitanaki iroun buuna tabeua te ririki n nako, ae iai teniman natina. E kaaitara te aine aei ma kangaangan te karekemwane ibukin te maiu ike e a kataia ni maiuakina te mwaiti ni mwane are e kona n reke irouna n aki-bakataeia. Ni karaoan aei, ao e a kataneiaiia natina iai bwa a na kona n atai bwaai aika riai ni moanibwaiakaki ni kabooaki. N te katoto, tao a kona n nori bwaai aika a tangiri ataei aikai, ma te tina aei e aki tii kangai nakoia natina, ‘akea.’ E karaua ni kabwarabwaraa bukina neiei ngkana e aki kariaia nakoia natina ni kangai: “Ngaia, kam kona n anaa te bwai anne ngkana kam tangiria, ma kam riai moa ni karaua n iangoia. Ti kona ni kabooa tii teuana te bwai n ara mwane ae iroura ngkai. Ti kona ni kabooa te bwai ane kam tangiria anne, ke ti kona ni kabooa te iriko maiu teutana ke te kaabiti are ti na tannaia ma te raiti i nanon te wiki aei. Iangoia ngkanne, tera ae kam tangiria riki?” N angiin te tai a nora kakawakin te bwai are e nanonna tinaia ataei aikai, ao a tuatua bwa a tangira riki te amwarake nakoni bwaai tabeua riki.
A na rau nanora. E taekinaki te reirei riki teuana ae kangai n te Baibara: “Ngkana iai karara ma karabara, ao a na rau nanora iai.” (1 Timoteo 6:8) E aki tii reke te kukurei n te mwane. A a mwaiti aomata aika kaubwai aika aki kukurei, ao a mwaiti naba aika raarikin aika rangi ni kukurei. A a tia aomata aikai n reiakinaki bwa a na rau nanoia ngkana a reke irouia bwaai aika kainnanoaki riki ibukin te maiu. E taekina taekan te ‘mata ae raoiroi’ Iesu, are e katuruturuaki iai taraan bwaai aika kakawaki riki. (Mataio 6:22) E buokaki te aomata bwa e na rau nanona n aei. A mwaiti aomata aika maiu ni kainnano aika rau nanoia kioina ngkai a a tia ni karikirakea te iraorao ae tamaroa ma te Atua ao e a reke irouia te maiu n utu ae kakukurei, ae te bwai ae e aki kona ni kabooaki n te mwane.
Aikai tabeua katoton ana reirei te Baibara aika manena ake a na kona ni buokaki iai aomata aika maiu ni kainnano bwa a na kaaitarai aia kangaanga. Ao a a mwaiti riki i rarikin aikai. N aron aei, kararoai aroarom aika kona n urua mweeraoim n aron te moko ao te kemboro, are e na kona ni bane am mwane iai; ko riai n atai bwaai aika kakawaki riki i nanoni maium, ao e a moamoa riki tiia n taamnei; ngkana e aki tau mwaitin taabo ni kammwakuri, kataia anga am ibuobuoki ni kaineti ma te rabakau ke te mwakuri are e kainnanoaki irouia aomata. (Taeka N Rabakau 22:29; 23:21; I-Biribi 1:9-11) E taekinaki n te Baibara kamanenan te “rabakau ma te wanawana” kioina ngkai “boni kamaiuan taamneim baikai.”—Taeka N Rabakau 3:21, 22.
E ngae ngkai iai ana reirei te Baibara tabeua, aika katauraoaki ibukin kabebeteaia aomata aika kakorakoraia ribuakon te maiu ni kainnano, ma a bon teimatoa naba n iai titiraki n nanououa ibukin taai aika a na roko. Boni katauaia aomata aika maiu ni kainnano bwa a na tiku n aroia aei n aki toki? E kona ni katokaki te kakaokoroaki i marenaia te koraki ake a rangi ni kaubwai ma aika rangi n raarikin? Ti na nenera aron katokan te kangaanga aei, are a a mwaiti aika aki ataia.
E Karekea te Kaantaninga ae Raoiroi te Baibara
A a mwaiti aika a kakoauaa bwa bon te boki ae raoiroi te Baibara. Ma e ngae n anne, a bon tuai n ataia ae iai i nanona rongorongo aika kaotii bitaki aika abwabwaki aika a a kaan roko.
E kani katoka aia kangaanga aomata te Atua, ao n ikotaki naba ma te maiu ni kainnano. Kioina ngkai e a tia ni kakoauaki bwa a aki kona tautaeka n aomata ni katoki kangaanga aikai ke a rawa ni buokiia aomata iai, e a baireia ngkanne te Atua bwa e nang onei mwiia. N te aro raa? E taekinna te Baibara n akea te nanououa iai n Taniera 2:44 ni kangai: “E na katea ueana Atuani karawa, ae na bon aki uruaki n aki toki, ao e na aki katukaki tauan taekana nakon te botanaomata teuana, ma e na ururu ma ni kamaunai uea akanne ni kabane, ao e na tei matoa n aki toki.”
Ngkana e a tia ni kamwawai “uea” aikai ke tautaeka, ao e nang moana ngkanne ana mwakuri ana tia Tautaeka te Atua are e a kaman rineia. Tiaki te aomata ae ai arora te tia Tautaeka aei, ma bon te taamnei i karawa ae mwaaka ae katotongan te Atua, ae iai irouna te korakora ni karaoi bitaki aika kainnanoaki ibukin kamaunan te kaokoroaki ae riki ngkai. E a bon tia n rinea Natina te Atua bwa ngaia ae na karaoa aei. (Mwakuri 17:31) E kabwarabwaraki n Taian Areru 72:12-14 te bwai ae na karaoia te tia Tautaeka aei: “E na kamaiua ane e kai nanona ngkana e bubuti; ma ane akea ana bwai, ane akea te tia buokia. Ane E na nanoangaiia akana mamara ma akana a kai nanoia, ao E na kamaiu tamneiia akana a kai nanoia. E na kamaiu tamneiia man te babakanikawai ma te tiritiri; ao a na kakaawaki raraaia i matana.” Ai raoiroi ra te kaantaninga aei! E nang bon reke te kabebeteaki man te rawawata! E na mwakuri ana tia Tautaeka te Atua ni buokiia aomata aika maiu ni kainnano ma aika raarikin.
Mangaia are a nang toki n te tai anne kangaanga aika mwaiti aika irekereke ma te maiu ni kainnano. E taekinaki n Taian Areru mwakoro 72 kibuna 16 ae kangai: “Ane e na bati te uita i aon te aba i aon taubukini maunga.” E nang aki manga tare te amwarake n aron ae riiriki n tain te rongo, e na aki tare te mwane, ke e nang akea te babaire ae kairua.
A na toki naba kangaanga ake tabeua riki. N te katoto, a a mwaiti aomata ni boong aikai aika akea oin mwengaia. Ma e ngae n anne, ao e berita te Atua ni kangai: “A na katei auti, ao a na maeka i nanoia; ao a na uniki kurebe, ao a na kang uaaia. A na aki katea ae e na maeka i nanona temanna; a na aki unika ae e na kana uaana temanna: ba ai aron ana bong te kai aia bong au aomata, ao au koraki aika rineaki a na kamaania ni bwain aia makuri baiia.” (Itaia 65:21, 22) A nang bane n toa ma aia auti aomata ni kabane ao a na kukurei n uaan aia mwakuri. Mangaia are e beritana tokin te maiu ni kainnano n aki toki te Atua. A na manga akea riki te kaokoro ae abwabwaki i marenaia aomata aika kaubwai ma aika raarikin, a na manga akea riki te aomata ae korakai ni mwakuri ao tii teutana boona ae reke maiai.
Ngkana a ongoraeakinaki ana berita te Baibara aikai n te moan tai, ao e boni bae n iai ae kona n iangoia bwa a aki kona ni koro bukiia. Ma e ngae n anne, ngkana ti karaua raoi n nenera te Baibara ao e taekinaki iai bwa a a tia ni koro bukin ana berita te Atua ni kabane n taai ake rimoa. (Itaia 55:11) Mangaia are tiaki te bwai ae e na iangoaki bwa e kananououa rikina. Ma e kangai te boto n titiraki maiai: Tera ae ko riai ni karaoia bwa ko aonga ni kakabwaiaki ngkana e roko te tai anne?
Ko na Mena Naba Ngkoe Ikekei?
Kioina ngkai te tautaeka bon ana tautaeka te Atua, ti riai ngkanne n riki n aroia aomata aika kariaiakaki iroun te Atua ni mena i aan ana tautaeka. E tuangira arora bwa ti aonga n tau nako iai. A kaotaki kaetieti aikai n te Baibara.
E raoiroi Natin te Atua are e a tia n rineaki bwa te tia Tautaeka. (Itaia 11:3-5) Mangaia are, a kaantaningaki aomata aika a na mena i aan te tautaeka aei, bwa a na raoiroi naba. E taekinaki ae kangai n Taeka N Rabakau 2:21, 22: “A na maekana aon te aba akana raoiroi, ao a na tiku i aona akana moan n raoiroi. Ma a na teweaki nako akana buakaka mai aon te aba, ao a na taekaki taani bure mai nanona.”
Iai te anga teuana ae ti na kona n reiakinaki iai aron kakororaoan nanon kaetieti aikai? Eng, bon iai. Ngkana ko reirei n te Baibara ao ni maiuakin reirei aikai, ko kona ngkanne ni karekei kakabwaia aikai nakon taai aika a na roko. (Ioane 17:3) A kukurei Ana Tia Kakoaua Iehova ni buokiko ni moana te reirei ma ngkoe ngkana ko tangiria. Ti kaoko bwa ko na kamanenaa raoi am tai aei, bwa ko aonga n riki naba ngkoe bwa kaain te botannaomata ae a na aki manga kaaitara ma te maiu ni kainnano ao te moti ae ribuaka.
[Taamnei n iteraniba 5]
E taku Nei Eufrosina: “E buoka au utu te babaire ae raoiroi i aon kabonganakin ara mwane n te aro ae riai ike ti a kona iai ni karekei bwaai aika ti kainnanoi”
[Taamnei n iteraniba 6]
E aki kabooaki n te mwane te iraorao ae raoiroi ma te Atua, ao te maiu ni kukurei n te utu