E Otabwaniniaki Te Raoiroi N Te Buakaka
N TE aonnaba ngkai, e taraa n ae a karako mwaitiia aomata aika kukurei n anga boni ngaiia ni kaineti ma buokaia aomata tabemwaang. Iai tabeman ake a kani karaoa ae raoiroi nakoia aomata n aanga tabeua. Ni katoa ririki, a rangi ni mwaiti aomata aika anga aia bwaintangira aika birion ma birion te taraa nakoni botaki ake a tararuaa te buoka ibukia aomata aika kainnanoa buokaia. N te katoto, i Buritan n te ririki 2002, e a rangi n riao mwaitin te bwaintangira, bwa ai $13 te birion (te mwane n Amerika.) Ni moa man 1999, tengaun taan anganano aika berita bwa a na anga te mwaiti ae raka i aon $38 te birion (te mwane n Amerika) ibukin buokaia aomata aika rangi ni kainnano.
Tabeua mai buakon mwakuri ake a karaoaki irouia taani mwakuri aika tituaraoi, boni kabwakaan boon bwainnaorakiaia utu aika uarereke booia, ao reireiaia natiia kaaro aika akea buuia. A bwakamwane naba ibukin babaire ni kaineti ma kaetieti ibukin totokoan aoraki nakoia ataei n aaba aika tabe n rikirake, ao anganakia ataei te boki ibukin moan reiakinaia te wareware. A karekei maan aika kaabung nakoia taan ununiki n aaba aika aki-kaubwai, ao bwaai aika kainnanoaki irouia te koraki ake a uruanaki aroia ni kabuanibwai aika riki n te aonnaba.
N noran mwakuri aikai, e oti iai bwa a kona aomata ni karaoi mwakuri aika raraoi nakoia raoia. Ma e kananokawaki, bwa iai aomata aika karaoi mwakuri aika rangi n riao buakakaia.
E a Rikirake te Buakaka
Ni moa man tokin te Kauoua ni Buaka are Kabutaa Aonnaba, iai rongorongon mwakuri n tiritiri aika kaania 50 mwaitiia ake a ribootinaki iai tiringaia kaain te reeti teuana ao tiringaia aomata aika mwaiti kurikuri aika boutokaki man te tautaeka. E taku te maekatin ae te American Political Science Review: “A a tia ni bua maiuia aomata aika 12 te mirion mwaitiia ni mwakuri aika riki aikai, ao 22 te mirion aika tiaki tautia. E mwaiti riki nakon mwaitiia aomata ake a mate ni buaka ake a riki i aon te aba teuana ma teuana ao ni buaka aika katobibia te aonnaba ni moa man 1945.”
Ni kauouan iteran te ka 20 n tienture, a tiringaki aomata aika 2.2 te mirion mwaitiia i Cambodia ibukin waaki aika irekereke ma te waaki n tautaeka. A mate mwaane, aine ao ataei aika e raka i aon 800,000 mwaitiia, ibukin te kairiribai i marenaia reeti aika kakaokoro i Rwanda. A mate aomata aika e raka i aon 200,000 mwaitiia, man mwakuri n tiritiri ake a kaungaki irouia Aaro ao te tautaeka, i Bosnia.
N 2004, e taekin mwakuri aika bubuaka aika tibwa tia n riki te tia babaire n te Botaki ni Botannaomata: “A mwaiti aomata i aon Iraq aika tiaki tautia, aika tiringaki n akea te nanoanga, taan ibuobuoki, taan koro-rongorongo ao aomata aika aki kaaina te buaka, ake a anaaki bwa kaaunga ao n tiringaki naba n te aro n iowawa ae rangi n riao. N te tai naba anne, ti a tia n nori mwakuri n iowawa ake a karaoaki nakoia buure i Iraq. I Darfur, ti noria bwa a kairoroaki aomata aika mwaiti bwa a na kitan mwengaia, ao n uruakaki aia auti, ao ni karaoaki naba mwakuri n tautau nakoia bwa a aonga n nako man aia tabo. I Uganda meang, ti noria ataei aika kaikoakaki n te aro ae riao, ao ni kairoroaki bwa a na karaoi mwakuri n iowawa aika rangi ni kakamaaku. I Beslan, ti a tia n noria ataei aika tauaki bwa kaaunga ao n tiringaki n aki akaka.”
E a taraa n rikirake mwakuri n riribai n aaba aika rikirake. N te katoto, e ribootinaki n te Independent News n 2004 bwa e a tia Buritan n nora “te rikirake ae tebwi ma teuana te tai rakana nakon are mai imwaina, ni mwaitiia aomata aika rotaki buaka imwin mwakuri n iowawa ni kaineti ma te kairiribai i marenaia reeti, i nanon tatabebwi te ririki n nako.”
E aera ngkai aomata aika a kona ni karaoa ae rangi n raoiroi, a kaakaraoa ae rangi ni buakaka? Iai te tai ae ti na kona ni kainaaomataki iai man te buakaka? N aron ae kaotaki n te kaongora ae imwin aei, iai n te Baibara kaekaan titiraki aika kaminonano aikai.