E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Te Minita
“TE AOMATA ae bungiaki mairoun te aine, ai ti tabe bong ana bong, ao e on n te rawawata,” aikai ana taeka te baatua ae Iobi. (Iobi 14:1) Ai kakawakira ae ti aki riai ni bakataei ara tai i aoni baika akea manenaia ae a na katabetabeira ao ni kabanei korakorara ni maiura ae uarereke aio! Baikara bwaai aika ti riai ni kabanei iai ara tai, korakorara, ao wanawanara, ao aika ti aki riai ni kabanei ara tai iai? A koreaki ni bokin te Baibara ae Te Minita, taeka n rabakau aika onimakinaki ake a na kairiri ni kaineti ma aei. A a kaotaki n te rongorongo bwa “e kai atai raoi ana iango te nano ma baika riki iai” ao ni buokira bwa ti na maiuakina ae riai.—Ebera 4:12.
E koreaki te boki ae Te Minita ae kanoana reirei aika manena ao aika kakawaki ibukin te maiu ni koaua ae riai, iroun te mwaane ae tanoata taekan wanawanana, ae Uean Iteraera rimoa ae Toromon. Kioina ngke e taekin tabeua mwakuri ni kateitei Toromon ake e a tia ni karaoi, e bae ni korea ngkanne Te Minita imwin bobongan ana mwakuri ao imwain kitanan te taromauri ae koaua irouna. (Neemia 13:26) Are nanona ngkanne bwa e koreaki te boki aei imwain 1000 B.C.E., ngke e a kaan banen ana tai n uea Toromon are 40 te ririki.
TERA AE IAI MANENANA?
“Akea maneni bwaai!” e taku te minita, are e a manga titiraki ni kangai: “Tera manen ana makuri te aomata ni bane ae e makuri i aan taai?” (Te Minita 1:2, 3) A kaokiokaki ni kabwarabwaraki taeka aika “akea maneni” ao “i aan taai” n Te Minita. Te taeka n Ebera are rairaki bwa “akea maneni,” e nanona raoi “te ikeike” ke “te buane,” ae kaotaki iai te bwai ae aki rangi ni bongana, e aki teimatoa, ke e aki kakawaki. Te kibuntaeka ae “i aan taai” e nanona “aon te aonnaba aio.” Mangaia are bon akea manenan bwaai ni kabane ake a kakorakoraia nako iai aomata, ake a kakeaa bongan ana kaantaninga te Atua.
E taku Toromon: “Ko na kawakina waem ngkana ko nako ni maneaban te Atua; ba e raoiroi riki te kaania ni kan ongora.” (Te Minita 5:1) E manena te taromauri ae koaua nakon Iehova ae te Atua. Ni koauana, kiingin karekean te maiu ae manena bon man reitakira ma ngaia.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i Aon te Baibara:
1:4-10—N te aro raa ae a kakua iai bwain te aonnaba aika mwamwakuri ibukin kateimatoan te maiu? Tii tenua waaki ake e taekin te minita aika kateimatoaa te maiu i aon te aonnaba, bwa taai, mwaingingin te ang, ao butin te ran. Ni koauana, a rangi bati riki bwain te aonnaba aika rangi ni kangaanga otara iai. E kona temanna ni kabanea maiuna n reiakini, ma e na bon aki naba ota iai. Anne are e a kona ni “kakua” iai. E kona naba ni kabwaranano ngkana e kabotauaki maiura ae kimototo ma waakinakon baikai n aki toki. A kakua naba karaoan kukune aika boou. Bwa ni koauana, kukune aika boou a boni bane ni boto i aon kabonganan baika e karaoi te Atua ake a a tia n oti n ana karikibwai.
2:1, 2—Bukin tera ngkai e taekinaki te ngarengare bwa te “rangirang”? E kona ni buokira te ngarengare bwa ti na mwaninga ara kangaanga ngkekei naba ao te kakukurei e kona ni kabebetei nanora aika rawawata. Ma e ngae n anne, e aki kona ni kabuai rawawatara te ngarengare. Anne bukina are e taekinaki iai bwa kaaean te kukurei bon te “rangirang.”
3:11—Baikara baike e a tia ni ‘katamaroai te Atua n aia bong’? Bwaai tabeua aika e karaoi Iehova ae te Atua ni katamaroai ke ni katikiraoi n taia aika riai, boni karikaia Atam ma Nei Ewa, te berita n Nei Wirara, te berita ma Aberaam, te berita ma Tawita, rokon te Mesia ao katean Iesu Kristo bwa te Uea n ana Tautaeka n Uea te Atua. Ma iai riki te bwai ae e na katamaroaa Iehova n te tai ae e a kaan roko. Ti kona ni kakoauaa bwa e na koro bukin te waaki ae boou ae raoiroi i aon te aonnaba n taina ae riai.—2 Betero 3:13.
3:15b—E kanga te Atua ni “manga ukoukori aaro aika bwaka nako ni manga karoko”? “Aaro aika bwaka nako” tao e nanonaki iai baike e tangiri te Atua ni karaoi. A kona n namakinna aomata bwa akea mwaakaia ngkai e a waakinako te bung ma te mate, te buaka ao te raoi, ao a kona naba n taku bwa a okioki bwaai aika ririki n te aonnaba ma ngkekei ni karokoa ngkai. Ma e okoro aron te Atua ni koaua, bwa e kona n ukoukori ma ni karaoi bwaai ni kabane ake e kani karaoi. (Te Minita 3:1-10, 15a) Tao “aaro aika bwaka nako” e kona naba ni kaineti ma aomata aika raoiroi ake a aki toki n ukoukoraki irouia aomata aika buakaka. Iehova e ukoukoria aomata aika raoiroi bwa e aonga ni “kaotia bwa E korakora ibukiia.”—2 Rongorongo 16:9.
5:8, BK—E kanga ni “bongana te aba i bukia aomata ni bane”? A bane aomata ni boto maiuia i aon baika rereke man te aba. Bon aroia naba anne uea. Ibukin karekean uaan ana tawaana, e na bae n tararuaki irouia ana toro ake a ribanaa abana.
Reireiara:
1:15. Bon akea uaan kabanean te tai ma te kakorakora ni kaetakin te karawawata ao ribuaka aika ti nori ni boong aikai. Bon tii ana Tautaeka n Uea te Atua ae kona ni kamaunaa te buakaka.—Taniera 2:44.
2:4-11. Mwakuri aika irekereke ma aroia aomata n aron te kateitei, te ununiki ao te katangitang, n ikotaki naba ma te maiu ni kaubwai boni “kaean te ang,” ibukina bwa a aki karekea te maiu ni koaua ae manena ke te kakukurei ae teimatoa.
2:12-16. E kakawaki riki te wanawana nakon te nanobaba bwa e kona ni buoka kaetan kangaanga tabeua. Ma ni kaineti ma te mate, ai akea ngkanne kakawakin wanawanan te aomata. E ngae ngke e kakannato te aomata ibukin wanawanana, ma e kai mwanuokinaki imwin matena.
2:24; 3:12, 13, 22. E aki bure te kukurei n uaan ara mwakuri.
2:26. E anganaki ‘te aomata ae raoiroi i matan Iehova’ wanawanan te Atua are karekea te kimwareirei. E aki kona ni karekeaki te wanawana aio ngkana akea te itoman ma te Atua.
3:16, 17. Akea manen kaantaningan te kaetitaeka ae riai ni bwaai ni kabane. N onean mwin te raraoma ni maaku ibukin bwaai aika ririki n te aonnaba ngkai, ti riai ni kaantaningaa Iehova bwa e na kaetii bwaai.
4:4. E kona n reke te raunnano man te mwakuri korakora ma te rabakau. Ma te mwakuri korakora ibukin karekean atongam ke kakannatom, e karikirakea te kaiangatoa, te nano ni kakaaitara ao te bakantang. E riai ni boto ara mwakuri korakora n te mwakuri ni minita ma te nano ae riai.
4:7-12. E riai ni katinanikuaki tangiran te kaubwai bwa e kakawaki riki aia iraorao aomata nakon te kaubwai.
4:13. N taai tabetai e aki karekea karinean ao kakannaton te aomata mwaitin ana ririki. A riai ni mwakuri ma te wanawana te koraki ake iai mwiokoaia aika kakawaki.
4:15, 16, BK. N te moan tai, te “ataei anne,” are te tia ruamwin te uea, e bae n tangiraki irouia ‘aomata aika mena i aan ana tautaeka,’ ma imwina a na aki kukurei irouna. E kai toki tangiran te aomata ae kakannato.
5:2. E riai n oti n ara tataro te iango mwaaka ao te karinerine, ao ti aki riai ni kabwararia.
5:3-7. E kona ni kaungaaki miiakinan baika ti tangiri i bon iroura n iaiangoan ukeran te kaubwai. E kona naba ni kaira te aomata bwa e na botu ao n nibwara n te tairiki n te aro are e a aki mamatu. E kona n riki te aomata bwa te nanobaba i mataia tabeman n te taetae ae bati, ao e kona naba n tatae ni bau nakon te Atua n te aro ae aki riai. Ma e kona ni kamanoira mani karaoan baikai ‘maakan te Atua.’
6:1-9. Tera uaan te kaubwai, te kakannato, ananaun maium ao buburan am utu, ngkana iai aaro tabeua aika tuka kukureim? Ao “e raoiroi riki te nobwai ni maata,” ke butimwaean te koaua, nakon “tiotion te nano ae tangiri bwaai” n aron ukoukoran katokan nanora ni baika ti aki kona n rauaki iai. Ti na maiuakina te maiu ae te kabanea n raoiroi ngkana e rau nanora ni “karara ao karabara” ao ni karaoi mwakuri aika raraoi ma ni kaatuua reken te iraorao ae kaan ma Iehova.
REIAKINAIA AIKA WANAWANA
Ti na kanga ni kawakin arara ke arora aika raraoi? Tera arora ae riai nakoia aomata aika tautaeka i aora, ao taian ribuaka ake ti kaaitara ma ngaai? E ngae ngke a aki ataa te bwai teuana maate, ma tera arora ae ti riai ni kabonganaa iai maiura ngkai? N te aro raa ae a kona ni kamanena raoi iai aia tai ao korakoraia rooro-n-rikirake? A koreaki ana taeka n reirei te minita aika manena i aoni baikai ao bwaai riki tabeua n Te Minita mwakorona 7 nakon 12.
A Kaekaaki Titiraki Aika boto i Aon te Baibara:
7:19—E na kanga ni korakora riki te rabakau nakoia “tengaun tan tau-taeka”? E kabonganaki te ware ae tebwina are e tei ibukin te bwai ae bwanin n te aro ni kaikonaki n te Baibara. E taekinna Toromon bwa e korakora riki ana kamanomano te rabakau nakon mwaitiia tautia aika bwanin aika kawakina te kaawa teuana.
10:2, NW—Tera ae kaikonakaki n nanon te aomata ae mena i “angataina” ke i “angamaingina”? Kioina ngkai e aki toki n tei te angatai ibukin te bwai ae tangiraki, nanon ngkanne te aomata ae mena n angataina e kaikonakaki iai bwa e kairaki nakon karaoan ae raoiroi. Ma ngkana e kairaki temanna nakon te aroaro ni maiu ae bure, ao e atongaki ngkanne bwa e mena nanona n angamaingina.
10:15—Tera aroni ‘kuan te aomata ae nanobaba n ana mwakuri’? E kabwaka n ana mwakuri ae matoatoa ni karekei uaa aika raoiroi, te aomata ae aki wanawana. E aki karekea te raunnano mai iai. E kua teuanne n ana kakorakai ae akea uaana.
11:7, 8—Tera ae nanonaki n te kibuntaeka ae “e raoiroi te oota, ao te bwai ae kamaiu mata taraan taai.” E karekea te kimwareirei nakon te maiu te ota man taai. E taekinna ikai Toromon bwa e raoiroi te maiu, mangaia are ti riai ni “kimareirei” imwain rokon te roo, are nanonaki iai te kara are e na iraei korakorara ma marurungira.
11:10—Bukin tera ngkai akea manenan “te bong n ataei ma te bong n roro-buaka”? Akea manenaia ngkana a aki kamanenaki raoi, ibukina bwa e kai bua n te tai ae waekoa marurungia n aia bong n ataei, n aron te buane.
Reireiara:
7:6. Te ngarengare n te tai ae e aki riai ai aron te bwai ni kaun ae akea manenana n aron rebwerebwen kaai aika kateketeke aika kabuekaki. Ai ngaia are ti riai ni kawakinira ma iai.
7:21, 22. Ti riai n aki rangi ni katabetabeira n aia taeka tabeman ibukira.
8:2, 3; 10:4. Ti wanawana ngkana ti kateimatoaa te rau ngkana ti kabuakakaki ke ni kaetaki iroun te mataniwi ke te tia kammwakuri. E raoiroi riki aei nakon ae ko na “bareiko n oti nako mai matana” ni buubai n aki iango moa.
8:8; 9:5-10, 12. Maiura aio e kona n toki n te aro are ti aki kaantaningaia n aron te ika ae mwane n te karaun ao te mannikiba ae mwane n te bwai ni kamwane. Irarikin anne, akea temanna ae kona n tuuka rokon te mate ke ni kanakoa temanna ibukin katokan te mate are a kaaitara ma ngaia aomata. Ai ngaia are ti aki riai ni kabane buakai ara tai iai. E tangirira Iehova bwa ti na kamanenai raoi maiura ao n iangoia bwa te bwai ae kakawaki. Ni karaoan anne, ti moanibwaia iai te beku iroun Iehova i nanon maiura.
8:16, 17. E kangaanga te ota raoi i aoni baika e a tia ni karaoi te Atua ao baika e katau bwa a na riki ibuakoia botannaomata, e ngae naba ngkana ti aki matuakinna. Katabeaiangan am iango ni karaoan baika bure e na kona n iraea te kimwareirei ni maium.
9:16-18. E riai n iangoaki te wanawana bwa te bwai ae kakawaki e ngae ngkana e aki mataiakinaki irouia angiia aomata. E taobaraa takakan te aomata ae nanobaba ana taeka te aomata ae wanawana ae karaurau.
10:1. Ti riai n taratarai raoi ara taetae ni kawai ao ara mwakuri. Te kaairua teuana n aron te un, ke kabonganan te kamanging n te aro ae aki riai, ke te bwai ae aki raoiroi ae irekereke ma te wene ni bure, a a bane n urua raoiroin aroaron te aomata ae karineaki.
10:5-11. E aki riai ni bakantang te aba iroun te aomata ae bubura nakoana ma e kabitaia ni mwakuri. Te aki konabwai n te mwakuri ae uarereke e kona ni karekea mwina ae buakaka. Ma ngaia ae e manena karikirakean te rabakau ibukin kanakoraoan te maiu. Ai kakawakira ngkana ti kabonganaira n te mwakuri ni kairiia aomata bwa a na riki bwa taan rimwin Kristo!
11:1, 2. Ti riai ni bwabwaina te tituaraoi n nanora ni kabane. Ngkana ti bwaina te tituaraoi, ao a na tituaraoi naba aomata nakoira.—Ruka 6:38.
11:3-6. E aki riai n riki te nanououa ni maiura bwa te bwai ae e na kangaanga iai ara motinnano.
11:9; 12:1-7. E na motikitaekaia naba rooro-n-rikirake Iehova. Mangaia are a riai ni kamanena raoi aia tai ao korakoraia ni beku ibukin te Atua imwain ae na iraeaki marurungia ngkana a kara.
A KAIRIRA “AIA TAEKA AKANA RABAKAU”
Tera arora ae riai nakon “taeka aika tangiraki” ake e ukeri te minita ni kakaai mani korei? A kaonaki “booki aika bati” n aia rabakau aomata, ma “aia taeka akana rabakau ai aroni bwaai aika kateketeke, ao ai aron neera aika kamatoaki raoi aia taeka taani boboti taeka n rabakau, aika e anganaki te aba mairoun te tia kaamarakeia tiibu ae ti temanna.” (Te Minita 12:10-12) A kateimatoai maiura taeka n rabakau mairoun “te tia kaamarakeia tiibu ae ti temanna” ae Iehova.
Maiuakinan reirei aika kawanawanaa te aba aika kuneaki n te boki ae Te Minita, e na buokira ni maiuna te maiu ae riai ao ae kakukurei. Irarikin anne, ti a bon ataia raoi: “Ba a na kabaia akana maka te Atua.” Ti bia kananomatoaira bwa ti na “maka te Atua, ao n tou mwin ana tua.”—Te Minita 8:12; 12:13.
[Taamnei n iteraniba 31]
Teuana mai buakon ana mwakuri te Atua ae koaua n te tai ae riai
[Taamnei n iteraniba 32]
Ana bwaintangira te Atua te amwarake, te mooi, ao norakin mwin ara mwakuri korakora aika raraoi