Bwaai n Ibuobuoki Ibukin Te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita
NOBEMBWA 5-11
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | IOANE 20-21
nwtsty study notes—Io 21:15, 17
e taku Iesu nakon Timon Betero: E riki te maroro aei i marenan Iesu ma Betero teutana te tai ngke e a tia Betero ni kakeaa Iesu tenua te tai. E tabeki Iesu titiraki aika tenua bwa e kan ataa ana namakin Betero ibukina, ao e okioki n titirakinna ni karokoa ae e a “rawawata Betero.” (Io 21:17) Ana rongorongo Ioane are n Io 21:15-17 e kabonganai weabe ni Kuriiti aika uoua aika kaokoro: a·ga·paʹo, ae rairaki bwa tangira, ao phi·leʹo, ae rairaki bwa taatangira. Uoua ana tai Iesu n titirakina Betero ni kangai: “Ko tangirai?” E kaekai titiraki akanne Betero ni kaotia bwa e ‘taatangira’ Iesu. N tokina e titiraki Iesu ni kangai: “Ko tatangirai?” E a manga kamatoaa naba n taekinna Betero bwa e bon tatangiria. Ni katoaa te tai are e kaota iai ana tangira Betero, e a kamataata Iesu bwa te tangira aei e riai ni kaira Betero bwa e na kaamwarakeia ao ni “kawakinia” n te aro n taamnei taan rimwin Iesu, ae taekaia ana tiibu aika ataei, ke ana “tiibu aika uarereke.” (Io 21:16, 17; 1Be 5:1-3) E anganaki ana tai Betero iroun Iesu bwa e na kaota ana tangira tenua te tai ao imwina e a mwiokoia bwa e na kawakinia ana tiibu. N te aro aei, e a kaotia Iesu bwa e kabwaraa ana bure Betero ngke e kakeaa tenua te tai.
ko tangirai riki nakoni baikai?: Ni kaineti ma tuan te taetae, te taeka ae “nakoni baikai” e kona ni bati nanona. Nanon aei irouia tabeman taan rabakau e kangai, “ko tangirai riki nakon tangiraia taan rimwiu aikai?” ke “ko tangirai riki ni kabotauaki ma tangirau irouia taan rimwiu aikai?” Ma nanon raoi ae “ko tangirai riki nakoni baikai?” bon taekan iika ake konaia ke baika irekereke ma te bitineti n te akawa. Ngaia are te boto raoi n iango n te kibu aei e taraa n ae: ‘Ko tangirai riki nakoni bwaikoraki ke baika a uaiakinaki? Ngkana ngaia anne, kaamwarakeia au tiibu aika ataei.’ E tonuraoi te titiraki aei ni kaineti ma aron Betero mai mwaina. E ngae ngke Betero ngaia naba are e moan riki bwa te tia rimwin Iesu (Io 1:35-42), ma e aki waekoa n ira Iesu ao n teimatoa iai. Ma e a manga okira ana akawa. Tabeua te namwakaina imwina ao Iesu e a wetea Betero man ana bitineti n akawa anne bwa e na riki bwa ‘te tia akawa ae konana aomata.’ (Mt 4:18-20; Rk 5:1-11) E aki maan imwini maten Iesu, e a manga taekinna naba Betero bwa e na nako n akawa, ao a iria abotoro ake tabeman. (Io 21:2, 3) Ngaia are e taraa n ae Iesu e kataia ni kamataataa nakoni Betero bwa e riai ni karaoa ana motinnano: E na moanibwai iika aika bati ake i mataia n te tai anne ae taekan ana bitineti n akawa, ke e na moanibwaia riki kaamwarakeaia n te aro n taamnei ana tiibu Iesu ke taan rimwina?—Io 21:4-8.
te katentai: E kakeaa ana Toka Betero tenua te tai. N te tai aei ao Iesu e a angan Betero ana tai ni kaota tangirana tenua naba te tai. Ngke e karaoa aei Betero, e a tuangaki iroun Iesu bwa e na kaota ana tangira anne n arona ni moanibwaia te beku ibukin te Atua i buakoni beeku riki tabeua. E riai Betero ma taari aika taani kairiri ni kaamwarakeia, ni kakorakoraia, ao ni kawakinia ana nanai Kristo aika kakaonimaki. A kabiraki taani kairiri aikai ma a boni kainnanoa naba kaamwarakeaia n te aro n taamnei.—Rk 22:32.
Ukerani Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
nwtsty study note—Io 20:17
Tai tauai: Te weabe ni Kuriiti ae haʹpto·mai e kona n nanona “ringa” ke “nimtia; tineia.” Rairai tabeua a raira ana taeka Iesu anne bwa: “Tai ringai.” Ma e aki un Iesu irouni Maria are te I-Maketara ngke e ringnga, n arona naba ngke e aki un irouia aine ake tabeman ake a noria imwini kautakina ao a “taua waena.” (Mt 28:9) E taraa n ae e raraoma Maria are te I-Maketara bwa mwina e waerake Iesu nako karawa. Ibukini korakoran tangiran ana Toka bwa e na tiku, e taua ni kamatoaa Iesu n aki kanakoa. E karaua nanoni Maria Iesu n tuangnga ae e tuai moa n nako, ao e tua nakoina bwa e na aki taua ma e na kawariia taan rimwina n taekina mangautina nakoia.
nwtsty study note—Io 20:28
Au Uea ao Atuau!: Kuriiti, “Te Uea irou ao te Atua [ho the·osʹ] irou!” A iangoia tabeman taan rabakau bwa bon te taeka ni mimi ke ni kubanako aei ibukin Iesu, ma e boni kaineti nakon te Atua, are Tamana. Ake tabeman a taku bwa n te taetae ni Kuriiti, taeka aikai a bon riai n iangoaki bwa a kaineti nakon Iesu. E ngae ngkana anne ae nanonaki, ma e na mataata riki nanon te taeka ae “au Uea ao Atuau” ngkana e warekaki bwaninin te rongorongo n te Koroboki ae Tabu ae kairaki koreana n te taamnei. Kioina ngkai e kaotaki n te rongorongo bwa e a kamani kanakotaeka Iesu nakoia taan rimwina ni kangai, “N na rierake nakon Tamau ao Tamami, ao nakon Atuau ao Atuami,” akea ngkanne bukina ae riai ni kakoauaaki iai bwa Toma e iangoa Iesu bwa te Atua ae moan te mwaaka. (Nora study note—Io 20:17.) E bon ongo Toma ngke e tataro Iesu nakon “Tamana,” ao e taekinna bwa “tii . . . te Atua ae koaua.” (Io 17:1-3) Ngaia are e bae Toma n arana Iesu bwa ‘atuana’ i aani bukina aikai: E iangoa Iesu bwa “ai aron te atua” ma tiaki te Atua ae moan te mwaaka. (Nora study note—Io 1:1.) Ke e bae n arana Iesu n aron anne, n aron naba ae a kakaraoia ana toro te Atua rimoa nakoia anera ake ana tia uataeka Iehova, aika taekinaki n te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera. E bae Toma n taneiai ma rongorongo n te Baibara ae taekinia aomata ke n tabetai te tia korea te boki anne, ake a kaekaa te anera ae te tia uataeka kaanga n aron ae ngaia Iehova ae te Atua. (Kabotaua ma KB 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; TMT 6:11-15; 13:20-22.) Ngaia are e bae Toma n arana Iesu bwa ‘Atuana’ ngkai e ataa Iesu bwa ana tia tei ao ana tia taetae te Atua ae koaua.
A kauntaekaa tabeman bwa te taetae ni Kuriiti ae kanimwaki i moan taeka aika “uea” ao “atua,” a kaotaki iai bwa taeka aikai a kaineti nakon te Atua ae moan te mwaaka. Ma n te kibu aei, e bae ni kanimwaki mai moa te taeka anne ibukin te kuramwa n te taetae ni Kuriiti. E kakoauaaki aei ngkana a noraki kiibu ake e reitaki iai te weabe ma te nauna ao e kanimwaki te taeka ae “te” i moana ae tei ibukin te aomata. N te taetae ni Kuriiti e taekinaki n Rk 12:32 “te nanai ae uarereke,” ni Kor 3:18–4:1 te (koraki ni) buuaine, te (koraki ni) buumwaane, te (koraki n) ataei, te (koraki n) tama, te (koraki n) tooro, te (koraki n) tooka. N aron anne, rairan 1Be 3:7 n te taetae ni Kuriiti e na kangai: “Te (koraki ni) buumwaane.” Ngaia are kabonganaan te taeka ae “te” ae kanimwaki i moa aei, tao e kona n aki irekereke ma te baere e iangoia Toma ngke e taekina ana taeka aei.