Georgette Douwma/Stone via Getty Images
E KONA N TEIMATOA ARA BURANETI AEI?
MARAWA
A AKI tii reke kanara aika bati mai marawa, ma a reke naba iai baika bati aika ti kainnanoi ibukini karaoani bwainnaoraki. A katiinakoa te kaeti ae te oxygen ara marawa, n te mwaiti ae raka riki nakon iterani mwaitin are e reke n te aonnaba, ao a toom kaeti aika boitin aika reke man aia mwakuri aomata. Irarikin anne, a taua naba aroni kanoan te bong.
Bukina Ngkai Ti Riai ni Kamanoa Ara Marawa
A a ruanikai ngkai taian rakai, manin taari aika iai nanaia, ao ai manin taari riki tabeua, ibukini bibitakini kanoan te bong. A katautaua taan rabakau ni bwain te aonnaba bwa tenibwi riki te ririki mangkai, ao a kona ni mate angiin taian rakai ake i taari ake ngaiia aika boutokaa teuana kaamwakoron te maiu i taari.
A katautaua taan rabakau bwa e nakon tao 90 te katebubua mwaitiia mannikiba aika karerekei kanaia i taari, aika a tia ni kana te buraetitiki, ao e iangoaki bwa a a tia ni mate manin taari aika mirion ma mirion ni katoa ririki mani buraetitiki ake i marawa.
N 2022 ao e kangai te tia Koroboki ni Kabuta n te UN ae António Guterres, “Ti aki tararuaa raoi marawa, ao ngkai, ti a kaaitara ma te kangaanga ae I aranna bwa ‘Te Kangaanga ae Karina n Ara Marawa.’”
E Karaoaki Ara Buraneti Aei Bwa E na Teimatoa
E karaoaki marawa ma baika maiu ake iai bwa a na kona n teimatoa ni kaitiakiia i bon irouia ao ni marurung raoi, ngkana e aki riao aia kabarekareka aomata. E kabwarabwaraaki n te boki ae Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation ae ngkana e kamanoaki iteran taari teuana man aia waaki ni karaobwai aomata, “e na aki kona n uruanaki aroni marawa ni boni kaitiakia i bon irouna.” Iangoi katoto tabeua:
Maan aika bingingi aika taian phytoplankton a kakana ao ni kawakina te carbon dioxide ae te kaeti ae karika raoi rikirakeni kabuebuen te aonnaba. E kona te phytoplankton ni kawakina mwaitin te carbon dioxide are a kawakinaki n aroka ni kabane, uteute, ao arokan aon te aba riki ake tabeua .
A kang kunin ao riin iika aika mate ake a kona ni kabarekaa marawa, baika maiu aika rangi n uarereke. Imwina a a manga riki baikanne bwa kanaia manin taari riki tabeua. Te aeka ni waaki aei e “kateimatoa itiakini marawa,” n aron ae taekinaki n te atureti n te intanete ae Smithsonian Institution Ocean Portal.
A bati manin taari aika a kabongana aia digestive system ni bita taari ae iai te acid iai, are e kona ni kamatei taian rakai, manin taari aika iai nanaia, ao maan riki tabeua, nakon taari ae raoiroi ae iai te alkaline iai.
Te Bae A Karaoia Aomata
Kabonganaani baeki ao bwatoro n ran aika kona ni manga kabonganaaki, e kona ni buoka kauarerekean te maange ae te buraetitiki n ara marawa
Ngkana akea te maange i marawa, e aki ngkanne kainnanoa kaitiakana. Ngaia are a kaungaia aomata taan rabakau bwa a na kakabonganai aia baeki aika kona ni manga kabonganaaki, aia bwai ni mwakuri, ao nneni bwaai, n oneani mwin are a tii kabonganai baika karaoaki man te buraetitiki te taina, ao a a karenakoi naba.
Ma e bati riki ae kainnanoaki. N taai aika tibwa nako, ao te botaki teuana ae tabe ma te otabwanin a rikorikoi maange aika 9,200 te tan ake a karenakoaki i aon te bike n aaba aika 112. Ma anne te mwaiti ae rangi n uarereke nakoni mwaitin te maange aika a rereke i marawa ni katoa ririki.
E ribootinna te National Geographic bwa e “a rangi ni korakora ngkai te acid n taiani marawa n te aro are e a aki kona ni kaokaki n arona.” E rangi ni korakora kabuekan te bwa ao te kooro irouia aomata n te aro ae e a kangaanga kateimatoaan itiakini marawa irouia manin taari.
Kakoauaan ae E na Tamaroa Taai Aika Imwaira—Te Bae E Taekinna te Baibara
“E on te aonnaba ni baike ko karaoi. Ao arei taari, e rangi n abwabwaki ao n raababa, e onrake ni baika maiu aika aki kona ni warekaki, aika uarereke ao aika bubura.”—Taian Areru 104:24, 25.
E karaoa marawa ara tia Karikiriki bwa a na kona ni kaitiakiia i bon irouia. Iangoa aei: Ngkana e atai baika bati ibukin taari ao baika a maiu iai, e kona naba ngkanne ni kaoka mwin te urubwai are e rotaki iai ara marawa? Nora te kaongora ae “E Berita te Atua Bwa E na Teimatoa Ara Buraneti,” n iteraniba 15.