MWAKORO TEBWI MA UOUA

Ko Kona n Tokanikai i aon Kangaanga Aika Urua te Utu

1. Baikara kangaanga ake a karabaki ake iai irouia utu tabeua?

EA BON tibwa tia ni kaitiakaki ao ni kabiraki n te bwai ni karaneanea te kaa tewana ae te kaa nikawai. Ngkana ko rirarikina, ao e a taraa n raneanea ma ni boou. Ma iai i aan te kabira, te raraa ni biti ae e a boni kanaanako rabwatan te kaa. Ai bon titeboo naba ma utu tabeua. E ngae ngkana e rangi n taraa n nakoraoi taraakia mai tinanikuia ni kabane, ma bon tii te moangare are e a rabuna nako te maaku ma te maraki. Aomata ake tiaki kaain te utu, a aki noria ae iai bwaai aika a tabe ni kanaanako te rau n te utu anne. Kangaanga aika uoua aika a kona ni karekea te aki-nakoraoi iai, bon te tautoronaki n te kamanging ao te iowawa ae tiritiri.

TE URUBWAI AE KONA N REKE MAN TE TAUTORONAKI N TE KAMANGING

2. (a) Tera ana reirei te Baibara i aon kabonganan mooi aika kamanging? (b) Tera te tautoronaki n te kamanging?

² Te Baibara e aki kabuakaka te katautau ni moi n te kamanging, ma e kabuakaka te koro ni manging. (Taeka N Rabakau 23:20, 21; 1 I-Korinto 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3) Te aoraki ae te tautoronaki n te kamanging, e nano riki nakon te koro ni manging; bwa bon te aki toki n tabeaianga ao ukoukoran mooi aika kamanging, ao akea te kona n taubaang iai. Aomata aika ikawai a kona n riki bwa taani mamanging. Ma e kananokawaki bwa e a kona naba n riki ngkai nakoia rooro-n-rikirake.

3, 4. Kabwarabwaraa ana urubwai te tautoronaki n te kamanging ae e kona n rota buun te tia manging ao natina.

³ E a kamani kaotaki n te Baibara bwa kamanenaan mooi aika kamanging n te aro ae aki riai, e urua raun te utu. (Te Tua-Kaua 21:18-21) Te urubwai ae reke man te tautoronaki n te kamanging e bon namakinaki irouia kaain te utu ni kabaneia. Buuna ngkanne e kona ni katabetabeaki ni kakaaean angan katokan ana moi manging buuna are te tia manging arei, ke ni kekeiaki ni kaaitarai aroarona aika a aki riai.a E boni kataia naba ni karabaa te kamanging, tao ni karenakoa, ke ni karabaa ana mwane buuna, ao ma ni butiia bwa e na uringa tangiran ana utu, maiuna, ao tangiran naba te Atua​—ma te tia manging aei e boni kateimatoa naba te moi manging. Kioina ngkai bon akea uaan ana mwakuri neiei ibukin katokan ana moi manging raona, ao e a bon namakina iai te bwarannano ao man namakina aki taun arona iai. E kona ni moana namakinan rawawatana man te maaku, te un, iangoan ae e bure, te nakonnano, te raraoma, ao iangoan ae ai bon akea bonganana.

⁴ Ataei a aki kona ni birinako man te kangaanga ae riki ibukin tautoronakin aia karo n te kamanging. Tabeman a batibooaki. Tabeman a kumeaki ni karaoaki ae kammaira nakoia. A kona ni bukinia bwa boni ngaiia ake a karika aorakin aia karo ae te tautoronaki n te kamanging. Ao irouia ataei aika mwaiti e a kangaanga onimakinaia aomata tabemwaang irouia ibukin aroaron tamaia are te tia manging ae e aki kona n ataaki tabuaiakana n te tai teuana ma teuana. Kioina ngkai e kangaanga irouia ataei aikai bwa a na taekina te bwai are e riki n te mwenga, a kona ngkanne ni moanna ni karabai bwaai aika a namakini i nanoia, ao te aro anne are e aki toki ni kariki kangaanga aika korakora nakon marurungia ataei. (Taeka N Rabakau 17:22) Ao ngkanne ataei aikai a kona n rikirake n ikawai ma nanoia ae a aki kona n onimakinia i bon irouia ke a iangoiia bwa bon akea bongaia.

TERA AE E KONA NI KARAOIA TE UTU?

5. Tera ae e kona ni buokia aomata aika a tautoronaki n te kamanging, ao bukina tera bwa e kangaanga karaoana?

⁵ E ngae ngke a bati botaki aika a taku bwa te aoraki ae te tautoronaki n te kamanging e aki kona ni katokaki, ma angiia a kakoauaa bwa e kona n taua arona te tia manging ngkana e bon aki manga ringa te manging. (Kabotaua ma Mataio 5:29.) Ma e ngae n anne, kairan te tia manging bwa e na butimwaea buokana e kai atongaki riki nakon karaoana, kioina ngkai e teimatoa ni kakewea bwa iai ana kangaanga iai. Ma ngkana a nang moanna ni karaoa aroia kaain te utu ae e irekereke ma aki rauia iroun te tia manging, ao ngkanne, tao te tia manging arei e nang tibwa moana ataakin ae iai ana kangaanga. E taku te taokita temanna ae e rabakau ni kakaraoa te ibuobuoki nakoia taani manging ma aia utu: “I taku bwa te bwai ae kakawaki riki, bwa kaain te utu a na bon waakina maiuiia n te aro ae a na kabwaia riki iai. E kaaitaraki riki iai te tia manging ma kaokoron aroarona ma aroaroia kaain ana utu.”

6. E mena ia te reirei ae te kabanea n raoiroi, ibukia utu aika iai kaaia aika taani manging?

⁶ Ngkana iai te tia manging n am utu, ao ana reirei te Baibara ae kairaki koreana, e kona ni buokiko bwa ko na maeka n te aro ae ko na kabwaia riki iai. (Itaia 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17) Iangoi reirei tabeua aika a a tia ni buokiia utu tabeua ni kaaitara ma te kangaanga ae te tautoronaki n te kamanging.

7. N etina, ngkana kaain te utu temanna bon te tia manging, antai ae e karika te kangaanga anne?

⁷ Katoka namakinan ae ko bon riai ni bukinaki n te kangaanga. E taku te Baibara: “Ba ane a na uoti oin uotaia aomata n tatabemania nako,” ao, “ti na bane n angan te Atua taekan arora.” (I-Karatia 6:5; I-Rom 14:12) Te tia manging e kona n taku nakoia kaain te utu bwa boni ngaiia aika a karika mamangingina. N aron ae e kona n taku: “Ngke arona bwa kam kakaraoa ae riai nakoiu, ao N na kaman aki mamanging.” Ngkana iai aika a taraa n iranna, ao e na taku ngkanne bwa a boni kaungaa riki bwa e na reita nako mamangingina. Ma e ngae ngkana tao ti tekebuaka ibukin bwaai aika a riki, ke e karaoaki ae aki riai nakoira irouia aomata tabemwaang, ma ngaira ni kabane​—n ikotaki ma taani manging​—ti na boni bukinaki ni bwaai aika ti karaoi.​—Nora I-Biribi 2:12.

8. Baikara kawai tabeua ake a na buoka te tia manging bwa e na kaaitara ma uaan mangingina?

⁸ Tai iangoia bwa ko riai ni kamanoa te tia manging man uaan ana mamanging, n taai nako. Te taeka n rabakau man te Baibara i aon taekan te aomata ae unun e kaineti naba nakon te tia manging: “Ngkana ko kamaiua ao e na aki muinikora.” (Taeka N Rabakau 19:19, BK) Katuka te tia manging bwa e na bon namakina uaan mamangingina. Katikua bwa e na boni kaitiaka mwina, ke boni ngaia ae na karau taeka nakon ana tia kamwakuri n te ingabong are imwin mangingina.

9, 10. Bukin tera ngkai kaain ana utu te tia manging a na kariaia te ibuobuoki, ao antai ana ibuobuoki ae a na ukoukoria?

⁹ Karekea te ibuobuoki mairouia tabeman. E taku Taeka N Rabakau 17:17 (BK): “E tangiriko n tai nako raraom, e riki ba tarim ni koaua n am tai n rawawata.” Ngkana iai te tia manging n am utu, ao e na iai naba te rawawata. Ko kainnanoa buokam. Tai iremwe n onimakinia ‘raao ni koaua’ ibukin buokam. (Taeka N Rabakau 18:24) Te maroro ma tabeman ake a ataa taekan te kangaanga anne ke a a tia ni kaaitara naba ma te aeka ni kangaanga anne, e kona n anganiko te ibuobuoki ae manena i aon te bwai ae ko na karaoia ao ae ko na aki karaoia. Ma taratara raoi. Taetae ma ake a onimakinaki iroum, ake te koraki ake a na “karaba te baenne.”​—Taeka N Rabakau 11:13.

¹⁰ Reireiniko onimakinaia unimwaane aika Kristian. Unimwaanen te ekaretia ni Kristian a kona n rangi n ibuobuoki. Mwaane aika wanawana aikai a reireinaki n ana Taeka te Atua, ao a rabakau ni kamanenai ana reirei. A kona n riki bwa “ne ni katantan man te ang, ma ni kamanomano man te karau; kaanga ai aroni karanga n ran n te tabo ae mauteretere, kaanga ai aron nun te bwa ae rietata ae ababaki n te aba ae kua.” (Itaia 32:2) A aki tii kamanoa te ekaretia mani kariri aika a bubuaka Kristian aika unimwaane, ma a karaui naba nanoia aomata aika a taonaki n taiani kangaanga, a kebebeteia ao a tabeakinia. Karekea buokam mairouia ae bati.

11, 12. Antai ae e karekea te ibuobuoki ae te kabanea n raoiroi nakoia kaain aia utu taani manging, ao e na kanga ni karekeaki angan te ibuobuoki anne?

¹¹ Ae kakawaki riki, karekea te korakora mairoun Iehova. E kaungai nanora te Baibara ni kangai: “E a kaan Iehova ma akana a uruaki nanoia, ao E kamaiuia akana a raraoma tamneiia.” (Taian Areru 34:18) Ngkana ko namakina te uruakinnano ke te rawawata ibukin kangaangan te maeka ma kaain am utu ae te tia manging, ao uringnga are “e a kaan Iehova.” E boni mataata naba irouna n aron kangaangan maiuia kaain am utu.​—1 Betero 5:6, 7.

¹² Kakoauan are e taekinna Iehova n ana Taeka, e na buokiko ni kekeiaki ma rawawatam anne. (Taian Areru 130:3, 4; Mataio 6:25-34; 1 Ioane 3:19, 20) Reiakinan ana Taeka te Atua ao touan mwin ana reirei e na kauka te kawai nakoim are e na karekea buokam mairoun taamnein te Atua ae raoiroi, ae e kona ni kataea nangim n “te mwaka ae moan te korakora” are e na kawakiniko n te bong teuana ma teuana.​—2 I-Korinto 4:7.b

13. Tera te kauoua ni kangaanga ae urui utu aika a bati?

¹³ Kabonganan te kamanging n ae riaon ae riai e kona ni karekea te kangaanga riki teuana ae a ururuaki iai utu aika a bati—ae te boo-n-un n te utu.

KANGAANGA AIKA REKE MAN TE BOO-N-UN N TE UTU

14. E moan reke n ningai te boo-n-un n te utu, ao tera arona ni boong aikai?

¹⁴ Te moan iowawa ae tiritiri ae karaoaki irouia aomata ngkoa, bon te boo-n-un n te utu i marenaia taari aika uoman, aika Kain ma Abera. (Karikani Bwaai 4:8) Man te tai anne, e a karawawataaki te botannaomata man karaoan te boo-n-un n te utu, n aaro aika kakaokoro nako. Iai buu-mwaane aika a ororeia buuia, buu-aine aika a iowawa n tiritiri nakoia kainnabaia, kaaro aika a ororeia natiia aika a uarereke n aki akaka, ao naati aika a ikawai aika a bwainikirinia aia karo aika a kara.

15. E kanga n rotaki aia iango ao nanoia kaain utu aika mwaiti n te boo-n-un n aia utu?

¹⁵ Kangaanga aika reke man te boo-n-un n te utu, a kona ni korakora riki nakon ikoakin te rabwata. E taku te buu-te-aine temanna ae e aki toki ni babatibooaki: “E korakora namakinan ae ko irekereke ma karikan te kangaanga anne, n ikotaki ma te maamaa are ko a kaaitara ma ngaia. N angiin te tai, ko aki kan uti n te ingabong, ma ko tangiria ni kan tiku n reitanako matum, n iangoia bwa aongkoa te bwai are e riki bon te mii-buaka.” Ataei ake a nonora te boo-n-un n te utu ke e boni kakaraoaki anne nakoia, a bae naba ni manga karaoa naba te iowawa n aia tai n ikawai ngkana a a katea ae bon oin aia utu.

16, 17. Tera te taetae n iowawa ae urua nanon te aomata, ao a kanga n rotaki buaka iai kaain te utu?

¹⁶ Te boo-n-un n te utu e aki kaineti nakon te ororeaki n tii ngaia. E bati naba karaoan te iowawa n te taetae nikawai. E kangai Taeka N Rabakau 12:18: “Bon iai ane barantiko n ai aron ewaran te aba n te kabaang.” “Ewaran te aba” aei ae e irekereke ma te boo-n-un n te utu, e nanona naba te tinaraeaki ao te mwamwangaingai, waean ana waaki te aomata n taai nako, te tataboraa, ao kakamaakakin te aomata bwa e na kaikoakaki. Uruakin te nano imwin te tataetae ni kamarakinano e bon aki kona n noraki, ao e aki ataaki naba irouia aomata tabemwaang.

¹⁷ E kananokawaki riki kakaraoan te taetae ni kabwaranano nakon te tei​—are e aki toki n tiribureaki iai ma ni kabuakakaki ana konabwai, wanawanana, ke bonganana. Taetae n iowawa n aron aikai a kona n urua nanon te tei. Te koaua bwa ataei ni kabane a kainnanoa te reirei ni kaetieti. Ma e reireinia kaaro te Baibara ni kangai: “Kam na tai kabononanoia natimi, ba a kawa n toki nanoia.”​—I-Korote 3:21.

ARON KARAROAAN TE BOO-N-UN N TE UTU

18. E moanaki ia te boo-n-un n te utu, ao e kanga ni kaota aroni katokana te Baibara?

¹⁸ Te boo-n-un n te utu, e moanaki moa man te nano ao te iango; aroarora ae ti kakaraoia, e moanaki naba man arora n iango. (Iakobo 1:14, 15) Ibukin katokan te boo-n-un, te tia iowawa e riai moa ni bita ana iango. (I-Rom 12:2) E kona n riki anne? Eng. Ana Taeka te Atua e mwaaka ni bita maiuia aomata. E kona naba n taeki nako iango aika urubwai aika ‘a nene.’ (2 I-Korinto 10:4; Ebera 4:12) Te atatai ae eti man te Baibara e kona n ibuobuoki ni karekea te bitaki ae korakora nakoia aomata, n te aro are e a taekinaki bwa a karina aroaroia ae boou.​—I-Ebeto 4:22-24; I-Korote 3:8-10.

19. Tera te kaantaninga ae e riai ni bwainaki iroun te Kristian, ni kaineti ma tabeakinan buuna n ae riai irouna?

¹⁹ Am kaantaninga ibukin raom ni mare. E taku ana Taeka te Atua: “E riai naba ba a na tangiriia buia mwaane n ai aroia n tangiri oin rabataia. Ane tangira buna ao e tangiria naba boni ngaia.” (I-Ebeto 5:28) E taku naba te Baibara bwa te buu-te-mwaane e riai n “anga te karineaki” nakon buuna “ba kaanga te mangko ae mamara riki.” (1 Betero 3:7) A reireinaki buu-aine bwa a na “tangiriia buia” ao a ‘na karineia’ naba. (Tito 2:4; I-Ebeto 5:33) N te koaua ni koaua, akea te buu-te-mwaane ae mamaaka te Atua ae e kona n taku bwa e boni karinea raoi buuna ngkana e iowawa nakoina n arona ni batibooia ke n taetae n aki akaka nakoina. Ao akea naba te buu-te-aine ae bwabwaina te mwangaingai n takarua nakon buuna, te kakaonako, ke e unun nakoina, ae e kona n taekinna bwa e tangira buuna ma ni karinea raoi.

20. A mwiokoaki kaaro iroun antai, ni kaineti ma tabeakinaia natiia, ao bukin tera ngkai kaaro a aki riai ni kaantaninga ae e a riaon aia kona natiia?

²⁰ Te kaantaninga ae riai ni kaineti ma ataei. Ataei a rangi ni kainnanoa te tangira ao tabeakinaia mairouia aia karo, ao e bon riai ni karaoaki te aro anne nakoia. Ana Taeka te Atua e arania ataei bwa “bwaai n akoi mairoun Iehova,” ao “boon te raoiroi.” (Taian Areru 127:3) Bon tabeia kaaro mairoun Iehova bwa a na tabeakini bwaai n akoi aikai. Te Baibara e taekina naba taekan ‘aroaroia ataei’ ao te “iowawa” iroun te tei. (1 I-Korinto 13:11; Taeka N Rabakau 22:15) A aki riai ni mimi kaaro ngkana iai te iowawa irouia natiia. Ataei bon tiaki ikawai. Kaaro a aki riai ni kaantaningaia natiia bwa a na karaoi aroaroia aika riaon are e kona ni karaoaki ni kaineti ma roroia, aroaroia kaain aia utu, ao aia konabwai.​—Nora Karikani Bwaai 33:12-14.

21. Tera aron tarakiia kaaro aika kara, ae botau ma ana taratara te Atua?

²¹ Te kaantaninga ae riai ni kaineti ma kaaro ake a kara. E taku Nakoaia Ibonga 19:32: “Ko na tei rake i mwain ane iaia, ao karinea moan ane unimwane.” Ana tua te Atua e kaungaunga i aon kabatiaan karineaia ao tabeakinaia kaara. E kona ni kangaanga karaoan aei ngkana te karo ae e a kara e tara n tangira tabeakinana n ae riaon ae riai, ke tao e aoraki, ao e a iremwe mwamwakurin rabwatana ma ana iango. Ma e ngae n anne naati, a kauringaki bwa a na “kabooa akoakiia irouia aia karo.” (1 Timoteo 5:4) E nanonaki n aei kaaomatakiia ao tabeakinaia ma te karinerine ao te riai, ao tao karekean naba te kataumwane ibukiia. Karaoan te ribuaka nakoia kaaro ake a kara, n te itera n rabwata ke n itera nako, e kaaitara ma are e tuangira te Baibara bwa ti riai ni karaoia.

22. Tera te aroaro ae moan te kakawaki ibukin katokan te boo-n-un n te utu, ao e na kanga ni kabonganaki?

²² Karikirakea te taotaonakinnano. E taku Taeka N Rabakau 29:11 (BK): “E irira nanona n un te nanobaba, ma e taotaona unna te aomata ae e wanawana.” Ko na kanga n taotaona nanom? N onea mwin are ko na kariaia te un bwa e na rikirake i nanom, waekoa ni kaetii kangaanga ake a neborake. (I-Ebeto 4:26, 27) Kararoako mai iai ngkana ko a namakinna bwa ko a aki kona n taotaona nanom. Tataro bwa ko na anganaki te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua bwa e na karekea iroum te taotaonakinnano. (I-Karatia 5:22, 23) Te nako n rianna ke katabeaiangaakim n taiani kamarurung e kona ni buokiko n taotaona nanom. (Taeka N Rabakau 17:14, 27) Kakorakorako nakon te “aki kakaiun.”​—Taeka N Rabakau 14:29.

E RAOIROI RIKI TE RAURE, KE TE TEIMATOA N REITAKI?

23. Tera ae e na riki ngkana temanna kaain te ekaretia ni Kristian e teimatoa ni kakaraoa te un ae irianaki n te iowawa, ae e nanonaki naba ni batibooakia ana utu, ao e aki raraoma iai?

²³ I buakoni bwaai aika aki riai i matan te Atua, te Baibara e karini “taian riribai, te kauntaeka, . . . [ao] taian un,” ao e taekinna bwa “a aki kona ni karekea uean te Atua akana karaoi baikai.” (I-Karatia 5:19-21) Ngaia are, ane e taku bwa ngaia te Kristian ao e kaokioka te un ae kakaiaki tao n ikotaki ma te iowawa n orea buuna ke natina, ao e aki raraoma iai, e kona ni kabaneaki man te ekaretia ni Kristian. (Kabotaua ma 2 Ioane 9, 10.) N te aro aei e kawakinaki iai te ekaretia man aroaroia aomata ake a riao buakakaia.​—1 I-Korinto 5:6, 7; I-Karatia 5:9.

24. (a) Tera ae a kona n rinea karaoana, te koraki ake e kakaraoaki ae iowawa nakoia irouia buuia? (b) A na kanga unimwaane ma raoraon te aomata are e karaoaki ae iowawa nakoina ni boutokaia, ma tera ae a aki riai ni karaoia?

²⁴ Ma tera aroia Kristian ake a teimatoa ni babatibooaki irouia kainnabaia ake a riao iowawaia ao e a taraa n ae e nang aki bitaki aroaroia anne? Tabeman a rineia bwa a na teimatoa n tiku ma kainnabaia are e rangi n iowawa arei, ni kaineti ma bukina tabeua. Tabeman a rineia bwa a na kitania buuia akekei ngkai a taku bwa e kona naba ni kabuanibwai iai marurungin rabwataia, aia iango, ao aroia n te itera n taamnei​—ao tao a boni kona naba ni kamateaki iai. Are a na karaoia te koraki ake a rotaki buaka n te boo-n-un ma aia utu, bon te bwai ae a na riai ni motika nanoia i bon irouia iai, i matan Iehova. (1 I-Korinto 7:10, 11) Te koraki ake raoraona ni koaua, ana koraki, ke Kristian aika unimwaane, a na bae ni kan anga aia ibuobuoki ao aia reirei, ma a aki riai ni kairoroa te aomata anne bwa e na ira nanoia n aron te bwai are e riai ni karaoia. Bon te bwai ae e riai ni motika nanona nako iai i bon irouna.​—I-Rom 14:4; I-Karatia 6:5.

TOKIN KANGAANGA AIKA KARIKA TE URUBWAI

25. Tera ana kaantaninga Iehova ibukin te utu?

²⁵ Ngke e reitiia Atam ma Nei Ewa Iehova n te mare, e aki kaantaningaia bwa e na uruaki nakoraoia taian utu ni kangaanga n aron te tautoronaki n te kamanging ke te iowawa ae tiritiri. (I-Ebeto 3:​14, 15) Te utu bon te tabo are e na rikirake te tangira ao te rau iai, ao a na mwamwannanoaki kainnanoia kaaina n tatabemania nako ni kaineti ma aia iango, aia namakin, ao kainnanoia n te aro n taamnei. E waekoa ni kerikaki raoiroin te maiu n utu, n rokon te bure.—Kabotaua ma Te Minita 8:9.

26. Tera ae e mena imwaia aomata aika a keiakina maiuakinan te aro ae boraoi ma ana kaetieti Iehova?

²⁶ E kakukurei bwa Iehova e aki mwaninga ana kaantaninga ibukin te utu. E berita bwa e na karekea te aonnaba ae boou nakoia aomata, ike “a na maeka n rau, ao akea ae na kamakuia.” (Etekiera 34:28) N te tai anne, te tautoronaki n te kamanging, te boo-n-un n te utu, ao kangaanga ni kabane ake a urui utu ni boong aikai, a nang bon aki manga noraki. A nang moangare aomata, tiaki ibukin kani karaban maakuia ao marakiia, ma ibukina bwa a a kunea te “kukurei ni kabatian te raoi.”​—Taian Areru 37:11.

[Kabwarabwara ae nano]

A NA KANGA REIREI MAN TE BAIBARA AIKAI NI BUOKIIA . . . UTU BWA A NA KARAROAI KANGAANGA AKE A NA KAREKEA TE URUAKI AE KAKAIAKI NAKOIA?

Iehova e kabuakakai kabonganan mooi aika kamanging n te aro ae riaon ae riai.—Taeka N Rabakau 23:20, 21.

Aomata n tatabemania nako a na boni bukinaki n aroaroia ake a karaoi.​—I-Rom 14:12.

Ngkana akea te taotaonakinnano iroura, ao ti aki kona n toro iroun te Atua ma ni butimwaeaki irouna.—Taeka N Rabakau 29:11.

Kristian ni koaua a karineia aia karo aika kara.​—Nakoaia Ibonga 19:32.