Riki Bwa Taani Wareware n te Boki Ae Te Kaotioti, Aika Kukurei
“E a kabaia ane wareki taeka ni burabeti aikai, ao a kabaia naba akana ongo, akana taeka aikai: ba e a kān te tai.”—TE KAOTIOTI 1:3.
1. Tera te kukurei ae e na reke iroura ngkana ti mutiakin taeka aika a mena inanon te nira ni boki ae kanoana naba Te Kaotioti?
“NGAI ae Ioane . . . I mena ngkoa n te aba-makoro are arana Batemoti, i bukin ana taeka te Atua ao i bukin naba ana kaotioti Iesu.” (Te Kaotioti 1:9) Boni ngaia aron te abotoro Ioane ngke e korea te boki ae Te Kaotioti, ke Apocalypse, are arana ni Baibata tabeua. E kakoauaki bwa e kainaki i Batemoti n ana tai n uea te Embera n Rom ae Domitian (81-96 C.E.), are e kairoroia aomata bwa a na taromauria te embera, ao e a riki bwa te tia bainikinirinia Kristian. Ngke e mena i aon Batemoti, Ioane e anganaki miitara tabeua ake e korei taekaia. E karakini, tiaki bwa e na kakamaakuia Kristian rimoa, ma ibukin kakorakoraiia, kabebetean nanoia, ao kaungan nanoia ibukin kataakia ake a tabe n rinanoi, ao akana a mena imwaiia naba.—Mwakuri 28:22; Te Kaotioti 1:4; 2:3, 9, 10, 13.
2. Bukin tera ngkai a kan ongora taekaia Ioane ma raora ni Kristian rimoa, Kristian aika maiu ngkai?
2 Bwaai ake a riki n taai akekei, ake e a koreaki ni bokin te Baibara aei, a kakawaki naba ibukia Kristian aika a maiu ngkai. E tabe ni bainikirinaki Ioane ibukina bwa bon te tia kakoaua ibukin Iehova ao Natina ae Kristo Iesu ngaia. Ngaia ma raona ni Kristian a maiu ibuakon te kairiribai, ibukina bwa e ngae ngke a kataia ni karaoa aroia ae riai ibuakon te natannaomata, ma a aki kona n taromauria te embera. (Ruka 4:8) N aaba tabeua, e kuri n tii teboo aroia Kristian ni koaua taman n taai aikai, ma aroia Kristian ngkekei, are te Tautaeka e taku bwa iai riaina ni baireia bwa tera ae “eti ni kaineti ma ana waaki te Aro.” Ai bebete ra nanora ngkai n taeka aika a mena ni moan rongorongon te boki ae Te Kaotioti: “E a kabaia ane wareki taeka ni burabeti aikai, ao a kabaia naba akana ongo, akana taeka aikai: ba e a kān te tai.” (Te Kaotioti 1:3) Eng, taani wareware n Te Kaotioti aika a ongeaba ao a muriakin raoi rongorongona, a na karekea te kukurei ni koaua ao kakabwaia aika mwaiti.
3. Antai Nibwan rongorongo aika a kaotaki nakon Ioane n te boki ae Te Kaotioti?
3 Antai raoi Nibwan te rongorongo are inanon te boki ae Te Kaotioti, ao tera te kawai ae e kabonganaki ibukin karokoana nakoia aomata? E tuangira moan kibuna: “Ana kaotioti Iesu Kristo, are E anganna te Atua, ba E na kaotia nakoia ana toro, aika b’ai aika riai ba a na waetata n roko: ao E kaotia ngke E kanakoa ana anera nakon ana toro ae Ioane.” (Te Kaotioti 1:1) N taeka aika bebete riki, Nibwan raoi Te Kaotioti, bon Iehova ae te Atua, ao e anga nakon Iesu, ao Iesu e a manga rinanon te anera temanna ni karokoa iroun Ioane. Te kakae teutana riki e kaotia bwa Iesu e kabongana naba te taamnei ae raoiroi ni karokoi rongorongo nakoia ekaretia tabeua, ma n angan Ioane miitara tabua.—Te Kaotioti 2:7, 11, 17, 29; 3:6, 13, 22; 4:2; 17:3; 21:10; kabotaua ma Mwakuri 2:33.
4. Tera kawain Iehova ae e kabongana naba ngkai ni kaiririia ana aomata aika maekana te aonnaba?
4 E teimatoa Iehova ni kabongana Natina, ae “atun te ekaretia,” n reireinia ana toro ake a mena i aon te aonnaba. (I-Ebeto 5:23; Itaia 54:13; Ioane 6:45) Iehova e kabongana naba taamneina n reireinia ana aomata. (Ioane 15:26; 1 I-Korinto 2:10) Ao n ai aron Iesu ngke e kabongana “ana toro ae Ioane” ni karokoa e amwarake n taamnei ae e na nabeakinia kaain ekaretia ake n te moan tienture, ni boong aikai, e kabongana “te toro ae kakaonimaki ae wanawana,” ae kaainaki irouia ‘tarina’ ake a kabiraki aika maeka i aon te aonnaba, ni kamwarakeia tabonibaina ao raoraoia n te ‘amwarake n taamnei n taina ae riai.’(Mataio 24:45-47; 25:40) A kabwaia te koraki aika a kinaa Nibwan ‘bwaai n tituaraoi aika raraoi’ aika karekei, n aron te amwarake n taamnei, ao te kawai are E a tabe ni kabongana ngkai ibukin tibwatibwakin bwaai aikai.—Iakobo 1:17.
Ekaretia Aika A Kairaki Iroun Kristo
5. (a) Ekaretia ni Kristian ao mataniwi iai a kabotauaki ma tera? (b) E ngae ngkai ti aki-kororaoi, ma tera ae e na kabatia kukureiara?
5 Inanon moan mwakoron Te Kaotioti, ekaretia ni Kristian a kabotauaki ma taiani bwae. Mataniwi a kabotauaki ma taian anera (taan ua rongorongo), ao itoi. (Te Kaotioti 1:20)a E taetae ibon ibukina Kristo ngke e tuanga Ioane bwa e na korea ae kangai: “Teuare tauu itoi ake ituia i ataina, are nakonako i buakoni bwaae ake koora ake itiua, E kangai.” (Te Kaotioti 2:1) Rongorongo aika itiua ake a kanakoaki nakoia ekaretia i Atia ake itiua, a kaotia n te moan tienture C.E., bwa bon iai bwaai aika a korakora iai unimwaane ao taian ekaretia, ma iai naba bwaai aika a mamaara iai. Boni ngaia naba arora n taai aikai. Mangaia are ti na kukurei riki ngkana ti aki mwanuokina te koaua ae Kristo ae Atuura, e memena ibuakon taian ekaretia. E atai bwaai ni kabane aika a tabe n riki iai. Mataniwi aikai kaanga, a mena “i ataina,” are nanona bwa a mena i aan mwaakana ao kairirana ao a na anganna taekaia ni kaineti ma aroia ni kawakini taian ekaretia.—Mwakuri 20:28; Ebera 13:17.
6. Tera ae kaotia bwa bon tiaki tii mataniwi aika a riai n angan Kristo taekan aia mwakuri?
6 Ma ti na boni mwamwanaira ibon iroura ngkana ti taku bwa bon tii mataniwi aika a na angan Kristo taekan aroia. E kangai Kristo n ana rongorongo are teuana: “Ao N na tiringiia natina n te mate; ao ane a na bane ekaretia n ataai ba te tia tirotiroi naano ma iango aika raba; ao N na anganingkami ni kabaneingkami n ai aron ami makuri.” (Te Kaotioti 2:23) Bon te reirei ae matoatoa aei, ma te taeka ni kaunga nano—ae te reirei ae Kristo ae ataa ae mena inanora, ao te kaunga nano, ibukina bwa ti ataia iai bwa Kristo e ataa aron korakorara ae ti kabanea ao e na kakabwaiaira ngkana ti karaoa ae ti kona.—Mareko 14:6-9; Ruka 21:3, 4.
7. A kanga Kristian ake i Biraterebia n tia ni ‘kawakina taekan nanomwaakan Iesu’?
7 Bon akea ae a booaki n ana rongorongo Kristo nakon te ekaretia ni kaawan Lydia ae Biraterebia, ma iai te berita ae e riai naba ni kakaongora iroura. “Ngkai ko a tia n taua te taeka are au nanomwaka, ao N na kawakiniko naba man te aua ni kaririaki are nangi roko i aoia kaain aonaba ni kabane, ni kataiia ake a maaka i aonaba.” (Te Kaotioti 3:10) Te taetae n Erene ae rairaki bwa “taua te taeka are au nanomwaka,” e kona naba n nanona, “taua are I taekinna ibukin te nanomwaaka.” Te kibu 8 e kaotia bwa Kristian ake i Biraterebia a aki tii ongeaba n ana tua Kristo, ma a ira naba nanona ngke a kakaonimaki n nanomwaaka naba. —Mataio 10:22; Ruka 21:19.
8. (a) Tera ana berita Iesu nakoia Kristian ake i Biraterebia? (b) Antai ni boong aikai aika a rootaki n “te aua ni kaririaki”?
8 E manga reitia Iesu n taekinna bwa e na kawakiniia naba “man te aua ni kaririaki.” Ti aki ataia bwa tera ae nanonaki iai ibukia Kristian akekei. E ngae ngke e toki teutana te bainikirinaki imwin maten teuare Domitian n 96 C.E., ma e a manga moan tabekaki te bainikirinaki iroun teuare Trajan (98-117 C.E), ao e a bae ni kabatiaki riki kataakiia iai. Ma “te aua ni kaririaki” ae korakora riki, e na riki n “ana bong te uea” are inanon “tain te toki,” are ti maeka inanona ngkai. (Te Kaotioti 1:10; Taniera 12:4) A a tia n rinanon te tain te kataaki teuana Kristian ake a kabiraki n te taamnei, inanon ao imwin tain te moan buaka are kabuta te aonnaba. Ma e ngae n anne, e a waaki nako ngkai “te aua ni kaririaki.” E rootia “kaain aonaba ni kabane,” n ikotaki naba ma mirion ma mirion mwaitiia aomata aika a kaaina te koraki ae uanao, aika a kaantaninga kamaiuaia man te rawawata are korakora. (Te Kaotioti 3:10; 7:9, 14) Ti na kabwaia ngkana ti ‘taua are e taekinna Iesu ibukin te nanomwaaka’ are kangai: “Ane nanomwaka ni karokoa te toki ao e na kamaiuaki.”—Mataio 24:13.
Kukurei n Aantaeka i aan Ana Tautaeka Iehova
9, 10. (a) E na kanga aron rootakira ae riai ni miitaran ana kaintokanuea Iehova? (b) E na kanga warekan Te Kaotioti iroura ni kabatia kukureira?
9 Te miitara ae taekan ana kaintokanuea Iehova ao ana koraki i karawa, are e taekinaki ni mwakoron Te Kaotioti aika 4 ao 5, e riai ni kaonira n te nako ni kani karinerine. A riai naba n anaaki nanora n taeka ni karaoiroi aika a taekinaki irouia kaaini karawa aika korakora, ngkana a aantaeka n ana tautaeka ae raoiroi Iehova ma kukurein nanoia (Te Kaotioti 4:8-11) Ti riai naba n tabekirakei bwanara ma te koraki aika a kangai: “Ana bwai teuare tekateka i aon te kaintokanuea ma te tiibutetei te karaoiroaki, ma te karineaki, ma te neboaki, ma te tautaeka, n aki totoki.” —Te Kaotioti 5:13.
10 E nanonaki iai bwa ti na kukurei n aantaeka nakon nanon Iehova ni bwaai ni kabane. E korea ae kangai te abotoro Bauro: “Ao bwaai ni kabane, akana kam karaoi n taetae ke ni mwakuri, ao kam na karaoi naba n aran te Uea are Iesu, ao kam na katituaraoa te Atua are te Tama i Rouna.” (I-Korote 3:17) Ara wareware n Te Kaotioti e na kakukurei raoi nanora ngkana ti butimwaea aron riai ao mwaakan ana tautaeka Iehova inanora ao n ara iango, ma n tabeakina karaoan nanona n anuani maiura ni kabane.
11, 12. (a) E na kanga ni kamwaieieaki ma ni kamaunaki ana waaki Tatan i aon te aonnaba? (b) N aron are e taekinaki n Te Kaotioti mwakoro 7, antai aika a na “kona n tei” n te tai arei?
11 E nanonaki iai bwa ti na kukurei n aantaeka nakon nanon Iehova ni bwaai ni kabane. E korea ae kangai te abotoro Bauro: “Ao bwaai ni kabane, akana kam karaoi n taetae ke ni mwakuri, ao kam na karaoi naba n aran te Uea are Iesu, ao kam na katituaraoa te Atua are te Tama i Rouna.” (I-Korote 3:17) Ara wareware n Te Kaotioti e na kakukurei raoi nanora ngkana ti butimwaea aron riai ao mwaakan ana tautaeka Iehova inanora ao n ara iango, ma n tabeakina karaoan nanona n anuani maiura ni kabane.
12 Ni kaineti ma te titiraki anne, n te mwakoro are imwina, te abotoro Ioane e kabwarabwarai taekaia aomata aika kaain te koraki aika uanao aika a oti nako mai buakon te rawawata ae korakora, bwa a “tei i matan te kaintokanuea ao i matan te Tibutetei.” (Te Kaotioti 7:9, 14, 15, BK) Taekaia ae a tei imatan ana kaintokanuea te Atua e kaotia bwa a kinaa te kaintokanuea aei ma n aantaeka nakon ana tautaeka Iehova ni bwaai ni kabane. Mangaia are a bon akoaki.
13. (a) Tera ae taromauriaki irouia angia kaain te aonnaba, ao tera ae kaikonakaki n te kanikina i aon ramaia i aoni baiia? (b) Bukin tera bwa e na kainnanoaki iai te nanomwaaka?
13 N te itera teuana, te mwakoro 13 e kaotiia kaain aonnaba bwa a taromauria ana botaki n tautaeka Tatan, are e kaikonakaki n te man ae tiritiri. A anganaki te kanikina i aon “ramwaia” ke i aoni “baiia,” ae kaotia bwa a boutokoa te waaki anne n aia kaantaninga ao n aia mwakuri. (Te Kaotioti 13:1-8, 16, 17) E manga reitia ni kangai te mwakoro 14: “Ngkana e taromauria te man arei te aomata temanna ma bouana, ao ngkana e kanikinaeaki i aon ramwana, ke i aoni baina, ao e na moi naba ni wain n unin te Atua, ae nurakinaki n aki reaki i nanoni mangkon unna . . . Aei nanomwakaia ake a itiaki, ake a tauu ana tua te Atua ma onimakinan Iesu.” (Te Kaotioti 14:9, 10, 12) Ngkana e bwaka nako te tai, e na tabekaki riki te titiraki ae kangai: Antai ae ko boutokoia? Iehova ma ana tautaeka, ke te waaki n tautaeka ae aki tangira te Atua ae kaikonakaki n te man ae tiritiri? A na kukurei aomata aika a rawa n anganaki te kanikina mairoun te man ae tiritiri ao a nanomwaaka n aantaeka iroun ana tautaeka Iehova.
14, 15. Tera naba te rongorongo ae e karinaki ibuakon kabwarabwaran taekan Aremaketon ae n Te Kaotioti, ao tera nanona ibukira?
14 Taan tautaeka i aon “aomata ni kabane,” a nang kautaba ma Iehova ibukin kauntaekakin ae antai ae iai irouna riaina ao mwaakana n tautaeka. E na roko n tokina te kauntaeka aei n Aremaketon, are “te buaka n te bong are e kakanato are ana bongi te Atua, ae moan te mwaka.” (Te Kaotioti 16:14, 16) Bon iai taeka aika rokinaki aika kakannongora aika karinaki ibuakon te kabwarabwara ae taekan ikotakiia uean aonnaba bwa a na buaka ma Iehova. E bon taetae Iesu ni karina ana taeka ibuakon te miitara arei ngke e kangai: “Norai, I a nako mai n ai aron te tia ira. E a kabaia ane kamarurungnga ni kawakini kunnikaina, ba e kawa n nakonako n akea karabana, ao a na nora ae e maamaa iai.” (Te Kaotioti 16:15) Tao a taekinaki iai taan tantani n te tembora rimoa aika tibun Rewi ngke a buutaki karabaia ma ni kamaamaaeaki imataia aomata ngke a kuneaki ni matu inanon aia tai n tei n tantani.
15 E teretere te rongorongo mai iai: Ngkana ti tangiria ni kani kamaiuaki man Aremaketon, ti riai ni kamarurungira n te aro n taamnei, ma ni kawakin kunnikaira ni kaikonaki aika a kaotira bwa taan Kakoaua ibukin Iehova ae te Atua aika kakaonimaki. Ti na kukurei ngkana ti rawa n taningaroti n te aro n taamnei, ao a ingainga nanora n teimatoa ni kabutanakoa te “euangkerio ae aki totoki,” ae taekan ana Tautaeka n Uea te Atua ae e a tia ni kateaki ngkai.—Te Kaotioti 14:6.
‘E kabaia ane tau taeka aikai’
16. Bukin tera ngkai kabanean mwakoron Te Kaotioti a karika te kukurei ae bati?
16 Taani wareware n te boki ae Te Kaotioti, aika kukurei, a bon kakatonga ngkana a wareki kabanea ni mwakoro aika a taekina ara kaantaninga ae kamimi—ae taekan karawa nabangkai ao aonnaba nabangkai, ae taekan te tautaeka n Uea ae raoiroi mai karawa ae e na tautaeka i aon te botannaomata ae boou ae e a tia ni kaitiakaki, ae na karekea neboan ‘Iehova ae te Atua ae moan te Mwaaka.’ (Te Kaotioti 21:22) Ngkana a roko n tokiia miitara aika kamimi aikai, e taekina ae kangai te anera ae te tia uarongorongo, nakon Ioane: “A koaua taeka akanne ao akea te nanououa iai. E kanakomaia ana anera te uea ae te Atua, ao te tia wiiwiiniia burabeti, ba e na kaongoia ana toro baika a na waetata n roko. Noria e a kaan au tai n roko. E kabaia ane e tau muin taeka ni burabeti aika kanoan te boki aei.”—Te Kaotioti 22:6, 7, BK.
17. (a) Tera taeka ni kaunga nano aika a taekinaki n Te Kaotioti 22:6? (b) Tera ae ti riai n taraia bwa ti na kararoaa?
17 Taani wareka te boki ae Te Kaotioti, aika kukurei, a na uring naba taeka aika a kuri n tiiteboo ma aikai, n te moan ‘nira ni boki’ aei. (Te Kaotioti 1:1, 3) Taeka aikai a kakoaua nakoira bwa “bwaai” aika a taetae ni burabetinaki inanon kabanean bokin te Baibara aei, a na “waetata n roko.” Ti a rangi ni maan ngkai ni mena inanon tain te toki, ao bwaai aika a taekinaki n te boki ae Te Kaotioti aika a reitaki ma te tai aei, a na bon waekoa n riki ni karinanna ae riai. Ti aki riai ni kamwaninganakoaki ngkai e tara n teimatoa ana waaki Tatan ae ngkai. Te tia wareware ae marurung e na uring taeka n reirei aika taekinaki n rongorongo aika a kanakoaki nakoia ekaretia ake itiua ake a mena i Atia, ao a na rawa ni mwane ni mataiakinan bwaikorakin te maiu aei, taromauriani bouannanti, te wene ni bure, te nanotiotio, ao boutokoan katei n Aro aika boni kabwaouan te koaua.
18, 19. (a) Bukin tera bwa e riai n roko Iesu, ao tera te kaantaninga ae e taekinaki iroun Ioane ae ti kariariaa naba rokona? (b) Tera bukina ae e na manga “roko” naba Iehova?
18 N te boki ae Te Kaotioti, a mwaiti ana tai Iesu ni katanoata ae kangai: “I a waetata n roko.” (Te Kaotioti 2:16; 3:11; 22:7, 20a) E na bon kai roko ni karokoa te motikitaeka i aon Baburon ae Kakannato, ana waaki n tautaeka Tatan, ao i aoia aomata ni kabaneia aika a rawa n aantaeka nakon ana tautaeka Iehova ae rabwatanaki n te Tautaeka n Uea Iroun te Mesia. Ti botii bwanara ma bwanan te abotoro Ioane are e kakatonga ni kangai: “Amene: mai ikai, te Uea ae Iesu.”—Te Kaotioti 22:20b.
19 E boni kangai Iehova: “Noria, I a waetata n roko; ao e mena i rou te bae N nang anga ba boon te makuri, ba N na angania aomata ni kabaneia n ai aron aia makuri nako.” (Te Kaotioti 22:12) Ngkai ti kaantaninga te kaniwanga ae moanibaan te raoiroi ae taekan te maiu are aki toki bwa kaain te “karawa ae bou” ae beritanaki, ke “te aonaba ae bou,” a bia ingainga nanora ni buoka aron kaoakiia aomata ni kabaneia aika a raraoi nanoia, n te kakao ae kangai: “Mai. Ao ane kani moi ao e na nako mai: Ane kan anaa te ran ni kamaiu ao e na anaia ao akea boona.” (Te Kaotioti 22:17) A bia riki naba bwa taani wareware aika kukurei, aika a wareka te boki ae kaunga nano ae kairaki koreana iroun te Atua, ae te boki ae Te Kaotioti!
[Kabwarabwara ae nano]
a See Revelation—Its Grand Climax At Hand!, pages 28-9, 136 (footnote).
Reirei Ibukin te Kauring
◻ Tera te kawai ae kabonganaki iroun Iehova ibukin karokoan Te Kaotioti, ao tera reireiara mai iai?
◻ Bukin tera ngkai ti riai ni kukurei ni wareki rongorongo aika kanakoaki nakoia ekaretia ake itiua rimoa
◻ Ti na kanga ni kawakinaki n ‘auan te kaririaki’?
◻ Tera te kukurei ae e na reke iroura ngkana ti mutiakin taeka aika a mena inanon te nira ni boki ae kanoana naba Te Kaotioti?
[Taamnei n iteraniba 15]
A Kabawaia te koraki aika a kinaa Nibwan rongorongo aika kakukurei
[Taamnei n iteraniba 18]
E a kabwaia ane e kamarurungnga