Ko Boni Kona Ni Kakoauaa Bwa E Na Riki te Baretaiti i aon te Aba
MA NGKEKEI ni karokoa ngkai, ao mirion ma mirion mwaitiia aomata aika a a tia ni kakoauaa bwa a na kitana aon te aba ao a na nako karawa. A iangoia tabeman bwa bon tiaki ana kaantaninga te tia Karikiriki bwa e na riki te aonnaba bwa mwengara n aki toki. Ma e a riao riki aia koaua iai aomata aika a aranaki bwa Ascetics. A mwaiti i buakoia aika a taku bwa e buakaka te aonnaba ma bwaikorakina ni kabane, ao a tutuki nakon te maiu n taamnei ao kaanian te Atua.
Te koraki ake a karikirakei iango akana a a tia n taekinaki akanne, a bon aki ataa te bwai are e taekinna te Atua ibukin te aonnaba ae te baretaiti, ke a a bon tia n iangoia bwa a na katinanikua te rongorongo aei. E koaua bwa ni boong aikai, ao a mwaiti aika akea nanoia ni kan nenera te itera aei man ana taeka te Atua ae te Baibara, are e kairiia iai mwaane n taamneina bwa a na koreia. (2 Timoteo 3:16, 17) Ma tiaki te koaua bwa ti wanawana riki ngkana ti onimakina ana Taeka te Atua nakon onimakinan aia koaua nako aomata? (I-Rom 3:4) E boni koaua bwa e rangi ni kakawaki karaoan aei iroura, kioina ngkai e kauringira te Baibara bwa te aomata ae mwaaka ae aki-nonoraki, e a tia ni kamataki nanoia aomata n te aro n taamnei ao ae e tabe naba ngkai ni “mamanaiia kaain aonaba ni kabane.”—Te Kaotioti 12:9; 2 I-Korinto 4:4.
Bukin Tera bwa E Mangaongao Rongorongona?
A a tia ni kaminoaki aia iango aomata n aia koaua Aaro aika kairua ni kaineti ma te taamnei, n te aro are a aikoa kona n oota n ana kaantaninga te Atua ibukin te aonnaba. A mwaiti aika a kakoauaa bwa iai te taamnei ae aki-mamate i nanora, ae te bwai ae e okoro ma te rabwata ao e maiu nako naba imwin te mate. A kakoauaa tabemwaang bwa e a kaman riki te taamnei aei, imwain karikan rabwatan te aomata. N te boki teuana ao e oti iai ana iango te tia rabakau ae te I-Erene ae arana Plato, bwa te taamnei aei “e karabutinaki i nanon te rabwata bwa katuuaeana ibukin te bure are e karaoia ngkoa ni menana i karawa.” N aron naba anne, te tia nenera taekan te Atua, n te katenua n tienture ae arana Origen, e taku bwa “a bure taamnei [i karawa] imwain riniia i nanon te rabwata” ai ngaia are a “karabutinaki [i nanon te rabwata ae maiu i aon te aba] bwa katuuaeaia ibukin aia bure.” Ao mirion ma mirion mwaitiia aomata aika a kakoauaa bwa te aonnaba, bon te tabo are a na kataaki iai aomata imwain ae a na kona n nako karawa.
Iai naba iango aika kakaokoro ni kaineti ma te bwai ae e na riki nakon te taamnei ngkana e mate te aomata. Ni kaineti ma te boki ae History of Western Philosophy, ao e a kauekeaki irouia kaain Aikubita te iango are aongkoa “e nakon te aonnaba are i aantare taamneia maate.” A manga kauntaeka taan rabakau imwina riki ao a taku bwa e aki nako taamneia maate nakon te aonnaba are i aantare ae rotongitong, ma e waerake nakon te aba n taamnei teuana ae rietata riki nakon aei. Te tia rabakau ni kareke-iango ae te I-Erene ae Socrates, e taku bwa ngkana e mate te aomata, ao taamneina e “nakon te tabo ae aki-nonoraki . . . ao e kabanea nikiran maiuna iai ma taian atua.”
Tera Ana Taeka te Baibara?
Akea n ana Taeka te Atua ae kairaki koreana ae te Baibara, taekan ae iai te taamnei ae aki-mamate irouia aomata. Wareka te rongorongo ane ni Karikani Bwaai 2:7 i bon iroum. E taku: “Ao Iehova ae te Atua E karaoa te aomata ni bubun aontano, ao E uuka te ikeike ni maiu nako nanoni bangabangani bairina; ao e riki te aomata ba te tamnei ae maiu.” E ota raoi anne ao akea waewaeana. Ngke e moani karika te moan aomata te Atua are Atam, ao E aki karina te bwai teuana ae aki-mamate i nanon rabwatana. E bon aki, bwa e taku te Baibara bwa “e riki te aomata ba te tamnei ae maiu.” Te aomata anne, e aki kawakina te taamnei i nanona ma boni ngaia te taamnei.
Ngke e karika te aonnaba ao te moan utu Iehova, ao bon akea ana kaantaninga bwa e na mate te aomata. Ana kaantaninga te Atua bwa a na maiu n aki toki aomata i aon te aba ae baretaiti. E mate Atam ibukina bwa e aki ongeaba nakon ana tua te Atua. (Karikani Bwaai 2:8, 15-17; 3:1-6; Itaia 45:18) Ngke e mate te moan aomata, e koaua bwa e nakon te aonnaba n taamnei? E bon aki! Atam are ngaia ae nanonaki bwa bon te taamnei, e okira te tano are e bon anaaki ngkoa mai iai.—Karikani Bwaai 3:17-19.
Ngaira ni kabane, ti tuuraki n te bure ao te mate mairoun ara moani karo are Atam. (I-Rom 5:12) Aei te mate are e a kakimototoa maiura, n aron are e riki naba nakon Atam. (Taian Areru 146:3, 4) Ni koauana, e bon tuai man kairekerekeaki te taeka ae “aki-mamate” ke “aki toki” ma te taeka ae “taamnei” i nanon bokin nako te Baibara aika 66 mwaitiia. Ni kaitaraan anne, e kamataataa te Baibara bwa e kona ni mate te taamnei, ae nanonaki iai te aomata. E mamate te taamnei.—Te Minita 9:5, 10; Etekiera 18:4.
A Bane ni Buakaka Bwaikorakin te Maiu Aei?
Tera ngkanne aron te iango, ae a boni buakaka bwaikoraki nako, n ikotaki naba ma te aonnaba? E bwainaki te aeka n iango anne irouia aomata aika boutokaa te koaua ae te Manichaeism, are kateaki ngkoa i Botia n te katenua n tienture C.E iroun te aomata ae arana Mani. E taekinaki ae kangai n te New Encyclopædia Britannica: “Te koaua ae te manichaesm, e kekeiaki ni kaekaa bukin te korakai are riki irouia aomata.” E kakoauaa Mani bwa te riki n aomata, bon “te bwai ae aki-eti, te bwai ae ti aki riai n taotaona nanora nako iai, ao te bwai ae moanibaan te buakaka.” E taekinna naba teuaei bwa te anga ae tii ngaia ae ti na kona ni birinako iai man “te korakai” aei, boni man otinakon te taamnei man te rabwata, ni kitana te aonnaba, ao ni karekea te maiu n taamnei n te aonnaba n taamnei.
Ni kaitaraan anne, e tuangira te Baibara bwa e noria te Atua bwa a rangi n “raoiroi,” “bwaai ni kabane aika E karaoi.” (Karikani Bwaai 1:31) N te tai anne, bon akea te oo ae tei i marenaia aomata ma te Atua. A kukurei Atam ma Nei Ewa n te reitaki ae kaan ma Iehova, n aron naba te mwaane ae kororaoi are Iesu Kristo, ngke e iraorao n te aro ae rangi ni kaan ma Tamana i karawa.—Mataio 3:17.
Ngke arona bwa a aki karaoa te bure ara moani karo, ao a na bae ni karekea te iraorao ae kaan riki ma Iehova ae te Atua n aki totoki i aon te aonnaba ae te baretaiti. A moana maiuiia n te Baretaiti n aron ae e kaongoira te Baibara: “Ao Iehova ae te Atua E unika te ne n aroka i mainiku, i Eten; ao E kamaeka iai te aomata are E a tia ni karaoia.” (Karikani Bwaai 2:8) Anne te o-n-aroka are e a karikaki naba iai Nei Ewa. Ngke arona bwa a aki bure Atam ma Nei Ewa, a na kona ngkanne ni mwakuri ma natiia aika kororaoi, ma te kukurei ni karokoa ae e a onrake te aonnaba ao n riki bwa te baretaiti. (Karikani Bwaai 2:21; 3:23, 24) Te aonnaba ae te Baretaiti, e na kona n riki bwa mwengaia aomata n aki toki.
Bukin Tera Bwa A Nako Karawa Tabeman?
Ko kona n taku; ‘Ma, e bon taekinna naba te Baibara bwa iai aomata aika a na nako karawa, tiaki ngaia anne?’ Ngaia anne. Imwin ana bure Atam, ao e baireia Iehova bwa e na katea ana Tautaeka n Uea i karawa ike a na “uea i aonaba,” iai kanoan Atam tabeman i rarikin Iesu Kristo. (Te Kaotioti 5:10, BK; I-Rom 8:17) A na kautaki te koraki aei nakon te maiu ae aki-totoki i karawa. Mwaitiia raoi, bon 144,000, ao te moani koraki mai buakoia, bon taan ririmwin Iesu, aika kakaonimaki n te moan tienture.—Ruka 12:32; 1 I-Korinto 15:42-44; Te Kaotioti 14:1-5.
Ma e ngae n anne, ao bon tiaki ana kaantaninga raoi te Atua ibukia aomata aika raoiroi bwa a na kitana te aonnaba n nako karawa. Ni koauana, e taekina ae kangai Iesu ngke e mena i aon te aba: “Akea temanna ae e a tia ni waerake nako karawa, ba ti Natin te Aomata are e ruo mai karawa.” (Ioane 3:13, BK) Rinanon “Natin te Aomata” ae Iesu Kristo, ao e a katauraoa iai te kaboomwi te Atua are e na kangaraoa te maiu are akea tokina, ibukia te koraki ake a onimakina ana karea ni kaboomwi Iesu. (I-Rom 5:8) Ma e ngaa te tabo ae a na maeka iai n aki toki aomata aika mirion ma mirion mwaitiia?
E Nang Kakoroaki Bukin Ana Moani Kaantaninga te Atua
E ngae ngke iai ana kaantaninga te Atua bwa e na anaia tabeman aomata bwa a na tautaeka ma Iesu Kristo n te Tautaeka n Uea i karawa, ma tiaki nanona ngkanne bwa a na nako karawa aomata aika raoiroi ni kabane. E karika te aonnaba Iehova bwa te baretaiti ae mwengaia botannaomata. E nang kakoroaki bukin ana moani kaantaninga te Atua n te tai ae waekoa ngkai.—Mataio 6:9, 10.
E na taabangaki te rau ao te kukurei i aon te aonnaba, i aan ana tautaeka Iesu Kristo ma raona n tautaeka i karawa. (Taian Areru 37:9-11) A na manga kautaki nakon te maiu ae kororaoi te koraki ake a uringaki iroun te Atua. (Mwakuri 24:15) A na anganaki aomata aika ongeaba te bwai ngkoa are a a tia ni kabuaa ara moani karo, ae te maiu ae akea tokina ma ni kororaoi i aon te aba, ngkana a kakaonimaki nakon te Atua.—Te Kaotioti 21:3, 4.
Akea kabwakan Iehova ae te Atua, ni kakororaoi nanon ana kaantaninga nako ake e na karaoi. E tataekina ae kangai rinanon ana burabeti are Itaia: “Ba aron te karau ma te tinoo ngkai a bwabwaka mai karawa, ma n aki okiria, ma a teboka aontano, ma n anganna te kariki ma te kaue, ma n angan te tia ununiki te uaa, ao ae amamarake te amarake; ao ai aron naba au taeka ae oti nako mai wiu: e na aki okirai ni matebuaka, ma e na boni karaoa ae I tangiria, ao e na reke konana n are I kanakoa nako iai.”—Itaia 55:10, 11.
Ni bokin te Baibara ae Itaia, ti kona n nora iai bannan te maiu n te aonnaba ae te Baretaiti. E na aki manga kangai ane e maeka iai, “I aoraki.” (Itaia 33:24) A nang aki manga kakiriweaki aomata irouia maan. (Itaia 11:6-9) A na katei auti aika tamaroa aomata ao ni maeka i nanoia, ao a na uniki naba aroka aika kaakanaki ao ni kanuaiia raoi iai. (Itaia 65:21-25) I rarikin anne, “E oongaki te mate [i Roun te Atua] n aki toki; ao E na kaoi rannimata te Uea ae Iehova mani maata ni bane.”—Itaia 25:8.
N te tai ae waekoa, aomata aika ongeaba a na maeka ma te kukurei. “A na kanakoaki naba aika karikaki man te toronaki ni mate nako nanon te kainaaomataki are ana bwai neboakiia natin te Atua.” (I-Rom 8:21) Ai kamimi ra ngkanne te maiu n aki toki n te aonnaba ae te Baretaiti are e a kaman beritanaki! (Ruka 23:43) Ko kona ni mena iai ngkana ko kaboraoa anuam ma te atatai ae eti man te Baibara ao n onimakina Iehova ao Iesu Kristo. Ao ko na boni kakoauaa bwa e boni kona n reke te maiu ae akea tokina n te baretaiti i aon te aba.
[Taamnei n iteraniba 5]
A karikaki Atam ao Nei Ewa bwa a na maiu n aki toki i aon te aonnaba ae te baretaiti
[Taamnei n iteraniba 7]
N te aonnaba ae Baretaiti . . .
a na katei auti
a na ununiki
a na kakabwaiaki iroun Iehova
[Picture Credit Line n iteraniba 4]
U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./NASA