Bwaina Te Wanawana Ni Kaineti Ma Kabonganan Te Kamanging

“Te wain bon te tia kaenaena, ao te kamanging te tia meremere; ao ane rangaranga iai ao e aki wanawana.”​—TAEKA N RABAKAU 20:1.

1. E kanga te tia areru ni kaitaua Iehova ibukin ana bwaintangira tabeua aika raraoi?

“A BANE angabwai aika raraoi ma bwaai n tituaraoi aika moan raraoi n ruo mai eta mairoun Taman taian oota,” e korea anne te tia rimwin Kristo ae Iakobo. (Iakobo 1:17) E onrake nanon te tia areru ni kani kaitaua te Atua ibukin ana bwaintangira aika mwaiti aika raraoi, ao e anene ni kangai: “E karikirakea te uteute ba kanaia maan, ao te aroka ba e na ribanaki iroun te aomata; ba e aonga ni karekea te amarake mai aantano: Ao te wain ae kabebetea nanon te aomata, ao te bwa ba e na karaneanea matana iai, ao te berena ae kakorakora nanon te aomata.” (Taian Areru 104:14, 15) Moi aika kamanging n aron te wain, boni bwaintangira naba aika raraoi mairoun te Atua, n aron te uteute, te bwerena, ao ai te oera. Tera arora ae riai ni kaineti ma kabonganan baikai?

2. Baikara titiraki aika ti na iangoi ni kaineti ma kabonganan te kamanging?

² E raoiroi te bwaintangira ngkana e kabonganaki n te aro ae riai. N aron anne, e raoiroi “aia karewe maniberu,” ma “e aki raoiroi te kana aia karewe maniberu ae bati.” (Taeka N Rabakau 24:13; 25:27) E kona n raoiroi nimakin “teutana te uain,” ma kabonganan te kamanging n te aro ae riao bon te kangaanga ae kakaiaki. (1 Timoteo 5:23, BK) E kauringira te Baibara ni kangai: “Te wain bon te tia kaenaena, ao te kamanging te tia meremere; ao ane rangaranga iai ao e aki wanawana.” (Taeka N Rabakau 20:1) Ma tera ae nanonaki n te rangaranga ni kaineti ma kabonganaan te kamanging?a Mwaitira te kamanging ae riao? Tera te iango ae riai ni kaineti ma aei?

E Kanga te Aomata n “Rangaranga” n te Kamanging?

3, 4. (a) Tera ae kaotia bwa e katabuakaki n te Baibara nimakin te kamanging ni karokoa ae ko a koro ni manging iai? (b) Baikara kanikinaa aika a kaotia bwa e a koro ni manging te aomata?

³ I Iteraera rimoa, e riai ni karebanaki ni kamateaki te nati ae te tia buabeka n amwarake ke te tia mamanging, ae aki manga raira nanona. (Te Tua-Kaua 21:18-​21) E reireinia Kristian te abotoro Bauro ni kangai: “Kam na aki iraorao ma te aomata ae e aranna ba te kiritian, ao bon te tia kamara ngaia, ke te tia mataai, ke te tia taromauri boua, ke te tia kabuakaka, ke te tia mamanging, ke te tia iraa, ao kam na aki amarake naba ma te aeka n aomata anne.” E teretere bwa e kabuakakaki n te Baibara nimakin te kamanging ni karokoa ae e a koro ni manging te aomata.​—1 I-Korinto 5:11, BK; 6:9, 10, BK.

⁴ E taekina mwin te koro ni manging te Baibara ni kangai: “Tai irarang n te uain, e aoria n uraura ma n raneanea i nanon te mangko, ma ni maranran i nanoni buuam, ao i muina e tenaiko ma n ewariko n ai aron te naeta. Ko na nori baika a kamimi, ao bon anena am iango ma am taeka.” (Taeka N Rabakau 23:31-33, BK) Kabatiaan te moi manging e kabotauaki ma tenakin te aomata iroun te naeta ae kamamate, n te aro ae e na aoraki iai, e na mino, ao e kona naba n tong. E kona te tia manging n “nori baika kamimi” n te aro are e a miroaroa ke e a mwaninganako iai. E kona naba ni mwaninga nako n taekin iango ao naano aika kammaira aika a aki riai n taekinaki.

5. N te aro ra ae e kamamate iai kabonganan te kamanging n te aro ae riao?

⁵ E buakaka ngkana e nima te kamanging te aomata, ma e rabakau ni karaoia n te aro ae e aki oti bwa e koro ni manging iai? Tabeman a taraa n aki koro ni manging e ngae ngkana e a bati nimaia. Ma te aomata ae taku bwa akea buren anne e boni mwamwanaia i bon irouna. (Ieremia 17:9) Teutana imwin teutana, e na moanna n tautoronaki n te kamanging te aomata anne, ao n tokina, e na “toronaki n te wain ae bati.” (Tito 2:3) E taekina ae kangai Nei Caroline Knapp ni kaineti ma reken te aoraki ae te tautoronaki n te kamanging irouia aomata: “E a rikirake teutana imwin teutana n aki ataaki ke n namakinaki.” Ai kamamate ra kabonganan te kamanging n te aro ae riao!

6. Bukin tera bwa ti aki riai ni kabongana te kamanging ao te amwarake naba n te aro ae riao?

⁶ Iangoa naba ana taeka ni kauring Iesu aikai: “Kawakiningkami, ba a na aki tineaki nanomi n te buabeka ma te mamanging ao n tabeaiangan te maiu aei, ba e kawa n oingkami te bong anne ma ni bakaringkami n ai aron te karaun. Ba a na reke iai aomata ni kabaneia n tabo nako i aonaba.” (Ruka 21:34, 35, BK) Aomata aika moi kamanging ma a tuai ni koro ni manging, a kona naba n namakina te nimatutu ao te taningaroti, n rabwataia ao n aia onimaki. Tera ae e na riki nakoia ngkana arona bwa a a ruonaki iai n rokon ana bong Iehova?

Mwin Kabonganan te Kamanging n te Aro ae Riao

7. Bukin tera bwa kabonganan te kamanging n te aro ae riao e bobuaka ma te reirei n te 2 I-Korinto 7:1?

⁷ Kabonganan te kamanging n akea te taubaang e kona ni karikii kangaanga aika mwaiti nakon rabwatan te aomata, ao ana onimaki. Aoraki tabeua aika rotiia aomata aika kabongana te kamanging n te aro ae riao bon te bwakaato ao aorakin te kaburoro ae karika te aomata bwa e na ruru. Kabonganan te kamanging n te aro ae riao i nanon te tai ae maan, e kona naba ni karika te kaentia, te tioka, ao aorakin te buro ao te biroto. Kabonganan te kamanging n te aro ae riao e aki boraoi ma ana reirei te Baibara ae kangai: “Ti na kaitiakira mani kamwaran te rabata ma te tamnei ni kabanea, n riki ni koro raoi n te raoiroi n te maka te Atua.”​—2 I-Korinto 7:1.

8. N aron ae kaotaki n Taeka N Rabakau 23:20, 21, tera ae kona n riki nakoia aomata aika kabongana te kamanging n te aro ae riao?

⁸ Kabonganan te kamanging n te aro ae riao e kona ni kabanebuakaa te mwane, ma ni karekea kabaneakin te aomata man ana mwakuri. E kangai ana taeka ni kauring te Uea ae Toromon i Iteraera rimoa: “Tai iriri buakoia taan ninim wain; ma taani buabeka ni kang iriko.” Bukin tera? E kabwarabwaraa ni kangai: “Te tia ninim kamanging ma te tia buabeka a na riki n akea aia bwai: Ao e na kunnikaia te aomata te nimatutu ni kunnikai aika mangaingai.”​—Taeka N Rabakau 23:20, 21.

9. Bukin tera bwa ko wanawana ngkana ko aki nima te kamanging ngkana ko na kabutikaa?

⁹ E kaota riki te kangaanga teuana ae karuanikai te boki ae te Encyclopedia of Alcoholism: “A a tia kakaae tabeua ni kaotia bwa te kamanging e rota buaka ana konabwai te aomata ni kabutikaa, bwa e iremwe n iango iai, e bure ana taratara, e bairemwe, ao e babaire buaka.” A kakaiaki kangaanga aika irekereke ma te kabutikaa irouia aomata aika rotaki n te kamanging. N te United States, ngaa ma ngaa mwaitiia aomata ake a mate ke a ikoaki ni kauntaba i aon te kawai aika riki imwin te manging. A rotaki riki iai kaain te roro-n-rikirake, ibukina bwa a tuai rabakau raoi ni kabutikaa ao ni kabongana raoi te kamanging. E aki kona n taku te aomata ae e kabutikaa ae e a tia n nim tabekuo te kamanging, bwa e iangoa te maiu bwa te bwaintangira ae kakawaki mairoun te Atua ae Iehova. (Taian Areru 36:9) Ibukin tabun te maiu, e raoiroi riki ngkana e aki nima te kamanging te aomata ngkana e na kabuti kaa.

10. E kanga ni kona n rota ara iango te kamanging ao bukin tera bwa e karuanikai anne?

¹⁰ A aki tii rotaki buaka rabwataia aomata aika kabongana te kamanging n te aro ae riao, ma e rotaki buaka naba aia onimaki. E taku te Baibara: “A bua wanawanaia au aomata i bukin . . . tangiran te uain.” (Otea 4:11, BK) E rota te kaburoro te kamanging. E taekinna te boki ae katauraoaki iroun te U.S. National Institute on Drug Abuse, bwa “ngkana e moi kamanging te aomata, e waekoa n roko te kamanging n ana kaburoro, rinanon birotona ao raraana. E moanna n rota buaka bwain te kaburoro aika kammwakura te iango ao te nano. E kakeaa te mamaamaa ao te taubaang.” Ti a kai ‘mwamwanaki riki iai.’ Ti a kai karaoi riki bwaai aika aki-riai, ao ti a kataaki riki iai.​—Taeka N Rabakau 20:1.

11, 12. Baikara kangaanga ni kaineti ma te onimaki aika kona n riki man kabonganan te kamanging n te aro n akea te taubaang iai?

¹¹ Irarikin anne, e tuatua ni kangai te Baibara: “Ngkana kam amarake, ao ngkana tao kam moi, ao ngkana kam karaoa te bwai teuana, ao kam na karaoi bwaai ni kabane i bukin neboakin te Atua.” (1 I-Korinto 10:31) Te koaua bwa e kona n neboaki te Atua ni kabatiaan te nim kamanging? E riai n rawa te Kristian n ataaki bwa te aomata ae e kabatiaa te nim kamanging. E kamatauningaa aran te Atua ae Iehova ao e aki neboaki iai.

¹² Tera ae e na riki ngkana te Kristian ae aki taubaang ni moi kamanging, e kabwakaa ana onimaki raona n onimaki temanna, ae tao e a tibwa Kristian? (I-Rom 14:21) E kauring ni kangai Iesu: “Ma ane kabwaka temanna i buakoia aika uarereke aika onimakinai aikai, ao e maiu riki ngkana e tauraki te atibu n ii baraua ae ababaki i roroana ni kaiinakoaki i marawa.” (Mataio 18:6) Te aomata ae moi kamanging n te aro ae riao e kona naba ni kakerikakaki man nakoana n te ekaretia. (1 Timoteo 3:1-3, 8) Te kangaanga riki teuana ae kona n riki man kabonganan te kamanging n te aro ae riao, bon te kangaanga i marenaia kaain te utu.

Ti na Kanga n Totokoi Kangaangana?

13. Tera ae riai n ataaki ibukin totokoan kabonganan te kamanging n te aro ae aki riai?

¹³ E aki reke kiingin totokoan kangaangan kabonganan te kamanging n te aro ae aki riai man ataakin te kaokoro i marenan te nim kamanging n te aro ae riao, ao te koro ni manging. Ma kiingina, bon ataakin te kaokoro i marenan te taubaang ao te nim kamanging n te aro ae riao. Antai ae kona ni bairea aei ibukim? Kioina ngkai a mwaiti bwaai aika riai n iangoaki iai, e aki kona ni kateaki te tua ae kataua bwa mwaitira te kamanging ae riao. A riai aomata n tatabemania nako n ataa te mwaiti ae tau ibukia, n aki riaon te mwaiti anne. Tera ae e na buokiko ni baireia bwa te mwaiti raa ae riaon ae riai ibukim? Iai te reirei ae kona ni buokiko?

14. Tera te reirei ni kairiri ae e na buokiko n ataa okoron te taubaang ni moi kamanging, ma nimakin te kamanging n te aro ae riao?

¹⁴ E taku te Baibara: “Kawakina te matairiki ma te iangoraoi, tai kaki naba teutana. A na riki ba tamaroani maium ma toronibaim.” (Taeka N Rabakau 3:21, 22, BK) E kangai ngkanne te reirei ni kairiri: Mwaitin te kamanging ae rota buaka arom ni kona n iangoraoi ao ni matairiki, e bon riaon ae riai ibukim. Tai mwamwanaiko i bon iroum ngkana ko bairea te mwaiti ae riaon ae riai ibukim!

15. Tao ningai te tai are e a riaon ae riai iai nimakin tii temwangkona te kamanging?

¹⁵ N taai tabetai e kona n riaon ae riai te mwangko ae tii teuana. Ibukina bwa a kai rotaki ataei aika tuai ni bungiaki iai, e kona ni baireia te aine ae bikoukou bwa e na aki moi n te kamanging. Tiaki te koaua bwa e atataiaomata te aomata are e rawa ni moi n te kamanging ngkana e mena i rarikina te aomata ae e tautoronaki n te kamanging, ke te aomata ae e aki kariaia mataniwin nanona bwa e na moi n te kamanging? E tuatua Iehova nakoia ibonga ake a mwakuri n te umwa-n-rianna ae tabu, ni kangai: “Tai nima te wain ma te kamanging, . . . ngkana kam rin i nanon te uma ni botaki, ba kam aonga n aki mate.” (Nakoaia Ibonga 10:8, 9) Mangaia are tai moi n te kamanging imwain raoi kaean botaki ni Kristian, ngkana ko ira te mwakuri ni minita, ao ngkana ko karaoi tabem ake a irekereke ma waaki n taromauri. Ao n aaba ake e katabuaki iai nimakin te kamanging ke a tii kona ni moi iai aomata aika a roko n te roro ae katauaki, e riai n iraki iai nanon tuua ake a kateaki iroun te tautaeka.​—I-Rom 13:1.

16. Ko na kanga ni bairea te bwai ae ko na karaoia ngkana ko anganaki te kamanging bwa ko na nimma?

¹⁶ Ngkana ko anganaki te kamanging bwa ko na nimma, ko riai moa n titirakiniko ni kangai: ‘I riai ni moi iai, ke I aki?’ Ngkana ko taku bwa ko na moi, ao ururinga raoi te mwaiti ae ko kamani baireia bwa te mwaiti ae bon tau ibukim, ao tai riaon anne. Tai kariaia anaakin nanom iroun raoraom ae kan akoiko ni kamooiko. Tarataraiko raoi ngkana ko kaei botaki ake e uki te moi iai n uaa tokin nanom, n aron are riiriki ni botaki ni mare tabeua. N taabo tabeua, a uki naba ataei i aan tuan te aba bwa a na moi n te kamanging. Bon tabeia kaaro bwa a na reireinia natiia taekan te kamanging, ao tararuan aroia iai.​—Taeka N Rabakau 22:6.

Ko Kona n Tokanikai Iai

17. Tera ae kona ni buokiko n ataia ngkana iai am kangaanga ma kabonganan te kamanging n te aro ae riao, ke akea?

¹⁷ Am kangaanga kabonganan te kamanging n te aro ae riao? Ko na tai burebureaki, bwa ngkana ko karabaa am bure ni kaineti ma kabonganan te kamanging n te aro ae riao, ao n te tai teuana ko na rotaki buaka iai. Mangaia are tuoa raoi nanom ma te nano ni koaua. Titirakiniko ni kangai: ‘E bati riki au tai n nimma te kamanging n taai aikai nakon are I nimma rimoa? E a teke riki nimau ngkai nakon are rimoa? I moi n te kamanging bwa I aonga ni mwaninga taekan tabeaiangau, rawawatau, ke au kangaanga tabeua? Iai temanna ae tao kaain au utu ke raoraou ae e a tia ni kaota tabeaiangana nakoiu ni kaineti ma arou n nima te kamanging? Iai kangaanga tabeua ake a a tia n riki n au utu ibukin arou n nima te kamanging? I kainnano ngkana I aki nima te kamanging i nanon tao teuana te wiki, ke te namwakaina, ke n namwakaina tabeua? I karabaa mwaitin te kamanging ae I nimma?’ Tera arom ngkana am kaeka nakon titiraki tabeua mai iai, bon “eng”? Tai katotonga teuare ‘tirotiroa matana n te tirotaam ao e a mwanuoka naba arona.’ (Iakobo 1:22-24) Mwakuri ngkai ni kaeta te kangaanga anne. Ko na kanga ni karaoa anne?

18, 19. Ko na kanga ni katoka kabonganan te kamanging iroum n te aro ae riaon ae riai?

¹⁸ E reireinia Kristian te abotoro Bauro ni kangai: “Kam na tai manging n te wain, are te aro ni maie, ma kam na kaonaki n te Tamnei.” (I-Ebeto 5:18) Baireia bwa mwaitira te kamanging ae riaon ae riai ibukim, ao imwina, bairea tiam ni moi iai, ae ko na aki riaona. Kamatoaa nanom bwa ko na aki riaon te mwaiti anne; ao taotaona nanom iai. (I-Karatia 5:22, 23) Iai raoraom ake a kairoroko bwa ko na nim kamanging n te aro ae riao? Tarataraiko iai. E taekina ae kangai te Baibara: “Ko na nakonako ma aomata aika rabakau, ao ko na rabakau iai: Ma e na maraki te aomata ngkana e raonia akana nanobaba.”​—Taeka N Rabakau 13:20.

¹⁹ Ngkana ko kabongana te kamanging bwa am anga ni kamwaningako taekan am kangaanga, keiaki ni kaetia ao iangoa tokanikaim iai. A kona ni kaetaki kangaanga ngkana a kamanenaki iai reirei ake n Ana Taeka te Atua. (Taian Areru 119:105) Waekoa ni butiia te unimwaane ni Kristian ae ko onimakinna buokam. Kabonganai bwaai n ibuobuoki ake a katauraoaki iroun Iehova aika a na kakorakoraa riki am onimaki. Kaaniko riki ma te Atua. Botumwaaka n tataro nakoina, ao e a moamoa riki ni kaineti ma am kangaanga ae ko mamaara iai. Butiia te Atua bwa e na ‘katamaroaa riki am iango ao nanom.’ (Taian Areru 26:2) N aron are e maroroakinaki n te kaongora ae imwain aei, kakorakorako bwa ko aonga n nakonako ma te nano ae eti.

20. Tera ae ko kona ni karaoia ngkana e kangaanga iroum te tokanikai i aon kabonganan te kamanging n te aro ae riao?

²⁰ Tera ae ko na karaoia ngkana ko aki kona n tokanikai i aon kabonganan te kamanging n te aro ae riao, e ngae ngkana ko a tia ni kakorakorako ni kataia n tokanikai iai? Ko riai ngkanne n ira nanon ana reirei Iesu ae kangai: “Ngkana e kabwakako baim, ao koroia: e raoiroi riki rinim n te maiu ma rabatam ae e uruaki baina, nakon rinim ma baim aika uaai i Keenna, nako nanon te ai are aki mamamate.” (Mareko 9:43) Aio ae ko riai ni karaoia: Tai nima te kamanging teutana. Boni ngaia are e karaoia te aine temanna are ti na aranna bwa Nei Airiin. E taku: “Imwin uoua ma te itera te ririki ae I aki nima te kamanging iai, I a moanna n taku bwa e na raoiroi ngkana I tii anaa nimau teuana, bwa N na nora iai arou ngkai bwa e uara. Ma ngkana e roko te iango anne irou, I bon tataro nakon Iehova n te tai naba anne. I a tia ni kamatoaa nanou bwa N na aki manga moi n te kamanging ni karokoa ae I roko n te baretaiti. Ao tao N na moi iai ke N na aki.” E aki kangaanga katinanikuan te moi kamanging, ngkana e nanonaki iai bwa ko na karekea te maiu n ana aonnaba ae boou te Atua ae raoiroi.​—2 Betero 3:13.

‘Biribiri Naba n te Aro ae E na Reke Kaniwangam’

21, 22. Tera ae kona n tuka rokora n tian te kabobirimwaaka ibukin te maiu, ao ti na kanga n tokanikai iai?

²¹ E kabotaua maiun te Kristian Bauro ma te kabobirimwaaka, ngke e kangai: “Kam aki ataiia aika kabo birimwaka n te ne ni kabo birimwaka ba a bane ni biribiri, ma ti temanna ae e na anganaki kaniwangana? Kam na biribiri n te aro aei, ba a aonga n reke ami bwai. Ao aomata aika kakorakoraia ni kani karekea te kaniwanga a taotaon nanoia ni karaurau nakoni bwaai ni kabane. Ao ngaiia a karaoa aei ba a na karekea te bau ae kona ni mka; ao ngaira te bau ae aki kona ni mka. Ma ngaia ae I biribiri, tiaki n ai aron ae aki ata mwina; ao I itau, tiaki n ai aron ae orea te ang: Ma I kaikoaka rabatau, ao I kaaunganna: ba I kawa n riki ni kakiaki, ao I a bon reireiia naba aomata.”​—1 I-Korinto 9:24-27.

²² Bon tii aomata aika a roko n tian te kabobirimwaaka ake a na karekea te kaniwanga. Kabonganan te kamanging n te aro ae riao n te kabobirimwaaka ibukin te maiu, e kona n tuka rokora n te tia ae uaiakinaki. Ti riai n taotaon nanora. Te biribiri n te aro ae e na reke kaniwangara iai e nanonna bwa ti na aki ‘kabatiaa te nim wain.’ (1 Betero 4:3) Ma ti na taubaang ni bwaai ni kabane. Ni kaineti ma te nim kamanging, ti wanawana ngkana ti “rarawa nakon aki-tangiran te Atua, ao nakon tangirani bwain aon te aba, ao ti na kabane ara bongi ni maiu ni wanawana ma n raoiroi ma n tangira te Atua i aon te aba.”​—Tito 2:12.

[Kabwarabwara ae nano]

Ko Uringnga?

• Tera kabwarabwaran kabonganan te kamanging n te aro ae riao?

• Baikara kabuanibwai aika riki man kabonganan te kamanging n te aro ae riao?

• Ko na kanga n totokoi kangaanga aika riki man kabonganan te kamanging n te aro ae riao?

• E na kanga te aomata n tokanikai i aon kabonganan te kamanging n te aro ae riao?

[Taamnei n iteraniba 17]

Moantaai ni bairea te mwaiti ae tau ibukim

[Taamnei n iteraniba 18]

Botumwaaka n tataro nakon Iehova ni kaineti ma mamaaram