E Kona N Nakoraoi Te Mare Ni Boong Aikai

“Karina te tangira i aoni baikai ni kabane, are te bwai ni kabaebae are e riki ni moan te raoiroi te aomata iai.”​—I-KOROTE 3:14.

1, 2. (a) Tera te rongorongo ae kaunganano ni kaineti ma te ekaretia ni Kristian? (b) Tera ae nanonaki n te mare ae nakoraoi?

NGKANA ti tarataraia kaain te ekaretia ni Kristian, tiaki te koaua bwa e kakukurei norakia taanga aika a a tia ni kakaonimaki n aia mare i nanon 10 te ririki, 20, 30, ke e nako riki? A a tia n teimatoa n tiku i rarikiia buuia n aki ongei kangaanga aika bati.​—Karikani Bwaai 2:24.

² A na kaotia angiina i buakoia bwa a a tia ni kaaitara ma kangaanga i nanon tekatekaia. E korea ae kangai temanna te aine: “Tiaki nanona bwa a aki kaaitara ma kangaanga taanga ni mare aika kukukurei. Iai taai aika kakukurei ao taai aika kananokawaki . . . Ma tao . . . a a tia aomata aikai n teimatoa n tekateka n aki ongea [kamangaongaon] te maiu aei.” Taanga aika e nakoraoi tekatekaia, a a tia n rabakau n tokanikai i aon te kamangaongao ma kangaanga ake a riki man karawawatan te maiu, ao riki ngkana a a tia ni kaikawaiarake natiia. E kaotaki man aroaroia taanga aikai bwa “e bon aki bwaka” te tangira.​—1 I-Korinto 13:8.

3. Tera ae e kaotaki man te ware ibukin te mare ao te buu-raure, ao baikara titiraki aika rio mai iai?

³ Ni kaaitaran anne, mirion ma mirion mwaitin maare aika a a tia n uruaki. E taku te ribooti teuana: “Iteran mwaitiia aika mareaki n te U.S. ni boong aikai, a kaantaningaki bwa e na uruaki aroia n te buu-raure. Ao iteran mwaitin buu-raure aikai a na riki i nanon 7.8 te ririki imwin mareia . . . Mai buakoia aomata aikai aika a manga mareaki ae 75 te katebubua, ao 60 te katebubua mai iai a na manga buu-raure.” E a tia naba n noraki te bitaki n aaba naba aika a a tia n ataaki ngkoa bwa e uarereke mwaitin te buu-raure iai. N te katoto, e a kuri n taboro te buu-raure i Tiaban n ririki aikai. Baikara karawawata tabeua aika a karika te buu-raure, ake a kona naba n riki n taai tabetai n te ekaretia ni Kristian? Tera ae e kainnanoaki ibukin kanakoraoan te mare, kioina ngkai e mwakuri Tatan ni kamamaraa bonganan te babaire anne?

Bwaai ni Kabwakabwaka Tabeua

4. Baikara bwaai aika a kona ni kamamaaraa te mare?

⁴ E buokira Ana Taeka te Atua bwa ti na ota ni bwaai aika a kona ni kamamaaraa te reitaki n te mare. N te katoto, iangoa ana taeka te abotoro Bauro ni kaineti ma aroaro ake a na riki ni boong aika kaitira aikai: “Ane a na roko tai aika kamamate ni boong aika kaitira. Ba ane a na riki aomata ba taan tangiriia i bon i rouia, n taani kani manemane, taani kamoamoaia, taani kainikatonga, taan taetaebuaka te Atua, taan aki iri nanoia aia karo, taani bangaomata, taan aki itiaki, taani babakaine, taani kainamatoa, taani winanti, taan aki tauu baangiia, taan tiritiri, taan riba te raoiroi, taani kamwanea te aba, taan tautau aroia, taan nanorietata, taan tangira riki te maie nakon te Atua; taani bakan tangira te Atua, ma a kaakea mwakan tangirana: ko na tan nako mairouia aikai.”​—2 Timoteo 3:1-5.

5. Bukin tera bwa te aomata ae ‘e tangiria i bon irouna’ e kona ni karekea te kangaanga nakon ana mare, ao tera ana reirei te Baibara ni kaineti ma aei?

⁵ Ngkana ti rinanon raoi ana taeka Bauro, ti noria bwa a mwaiti bwaai aika a taekinaki ake a kona ni karika uruan te reitaki n te mare. N te katoto, te koraki ake a “tangiriia i bon irouia” a boni bangaaomata ao a aki tabeakinia tabeman riki. Buu-mwaane ke buu-aine ake a tii tangiriia i bon irouia, a iangoa karekean te bwai are a tangiria n oin nanoia. A rawa ni bita aroia bwa e aonga n angaraoi ma te bwai are a tangiria buia. E na kona ni kakukurei ngkanne te mare n te aekaki aei? E na bon aki. E wanawana te abotoro Bauro n reiakinia Kristian n ikotaki naba ma taanga aika a a tia ni mareaki ngke e kangai: “Kam na tai karaoa te bwai teuana ni kakarabakau ma ni kainikatonga, ma kam na nanorinano n atongia raomi ba aongkoa a raoiroi riki nako imi. Ao kam na tai mutiakin ami bwai, ma kam na mutiakin naba aia bwai raomi.”​—I-Biribi 2:3, 4.

6. E na kanga tangiran te mwane ni kamamaraa te reitaki n te mare?

⁶ Tangiran te mwane e kona ni karekea te itabarara i marenan te buu-mwaane ao te buu-aine. E kauring ni kangai Bauro: “Akana kani bwaibwai a bwaka n te kaririaki ma te ao-ni-katatai ma taiani kaibabaru aika bati aika nanobaba aika kamaraki, aika kaiinakoia aomata n te tiringaki ma te kamateaki. Ba wakaani baika bubuaka ni kabane tangiran te mane; ae a kani karekea tabemang, ao a kitana te onimaki iai, ao a ewariia i bon i rouia ni maraki aika bati.” (1 Timoteo 6:9, 10) E kananokawaki bwa a mwaiti maare ni boong aikai, aika a kakoroa nanon ana kauring Bauro. Ibukin uaiakinan te kaubwai, a mwaiti buu aika a aki tabe ma kainnanoia raoia ni mare, n ikotaki ma kaotan te tangira ao te iraorao ni koaua.

7. N taai tabetai, tera anuan te aomata are e a tia ni karika te aki-kakaonimaki n te mare?

⁷ E taku naba Bauro bwa tabeman ni boong aika kaitira aikai, a na riki bwa “taan aki itiaki, taani babakaine, taani kainamatoa.” Te berita ni mare bon te berita ae e riai ni karekea te reitaki n aki toki, are e na aki reke iai te babakanikawai nakon te rao temanna. (Maraki 2:14-​16) Ma a a tia tabeman ni kariaia bwa a na karekenano ma tabeman aika tiaki buuia. Te aine temanna ae ai 30 tabun ana ririki, e kabwarabwaraa aron buna imwain are e na kitanaki irouna, bwa e a rangi n riao ana mwakuri n tatangira nakoia aine tabeman. E kabwaka n ataa te mwakuri ae e karaoia, ae e aki riai ni karaoia, ngkai te buu ngaia ae e a tia ni mareaki. E rangi ni maraki neiei ngke e nora rikin aei, ao e kataia ni kauringa buna aron karuanikain te bwai are e karaoia. Ma e ngae n anne, e boni wene ni bure naba teuaei. E ngae ngke iai kauring aika tatangira ake e anganaki, ma e bon aki mutiakin, ao e karaoa te bure. E a mwane iai ibukin rawana ni mutiakina te kauring.​—Taeka N Rabakau 6:27-​29.

8. Tera ae e kona ni kairiri nakon te wene ni bure?

⁸ Ai mataata ra ana kauring te Baibara ibukin te wene ni bure! “Ane wene ni bure ma te aine bon akea ana ataibwai: Ao ane karaoa te aro aei e kani kamatea tamneina.” (Taeka N Rabakau 6:32) N angiin te tai, te wene ni bure, tiaki te bwai ae aki baireaki rikina ke e a tii karina naba n riki. N aron are e kaotia te tia korea te Baibara temanna ae Iakobo, ao e riki te bure n aron te wene ni bure imwin kaatuuan iangoan kani karaoana. (Iakobo 1:14, 15) E na moanna iai ni kerikaki ana kakaonimaki te rao are bure, nakon raona are e a tia ni berita bwa raona n aki toki. E taku Iesu: “Kam ongo ba e atongaki ae kangai, Ko na tai wene ni bure: ao Ngai I taku nako imi, ba ane tarataraa te aine ba e na kaitaataan nako ina, ao e a tia ni wene ni bure ma ngaia i nanona.”​—Mataio 5:27, 28.

9. Tera te reirei ae tamaroa ae kuneaki n Taeka N Rabakau 5:18-​20?

⁹ Mangaia are te mwakuri ae wanawana ao ae kakaonimaki, e kaungaki n te boki ae Taeka N Rabakau: “Ke e akoaki am maniba; Ao ko na kimareirei irouni bum ae bum man am bong n ataei. Ngkai kaanga te ria-aine ae kan inga ngaia, ao te koti-aine ae e tamaroa arona, ao ke a kanuaiko mammana ni boongi nako; ao ko na rangirang n tangirana n aki toki. Ao bukin tera, natiu, ngkai ko na rangirang iroun te aine ae kimoa, ma n rabata banibanin te aine ae tiaki bum?”​—Taeka N Rabakau 5:18-​20.

Tai Ienikuri ni Mare

10. Bukin tera bwa e raoiroi karekean raoi te tai ni kinaa te aomata are ko iangoia bwa ko na mare ma ngaia?

¹⁰ A kona n riki kangaanga n te mare, ngkana a ienikuri ni mare aomata. A kona n ae a tuai raoi ikawai ao n akea raoi aia atatai iai. Ke tao a aki raoi karekea aia tai n ikikina, n ataa te bwai ae a tatangiria ao ae a aki tatangiria, tiaia ni maiuiia, ao taekan aia utu. E raoiroi te taotaonakinnano, ni karekea raoi kinaakin te aomata are ko iangoia bwa ko na mare ma ngaia. Iangoa Iakoba are natin Itaaka. E mwakuri ibukin taman Rakera i nanon itiua te ririki, imwain are e a kariaiakaki ni mare ma ngaia. E tauraoi ni karaoa anne ibukina bwa e boboto ana namakin i aon te tangira ni koaua, ao tiaki n taraakin tinanikun te aomata.​—Karikani Bwaai 29:20-​30.

11. (a) Baikara bwaai aika a reitaki n te mare? (b) Bukin tera bwa e kakawaki n te mare kabonganakin raoi te taetae?

¹¹ E bati riki te bwai ae nanonaki n te mare nakon tii te karekenano. Te mare, e reitiia aomata aika uoman aika nako man utu aika kakaokoro ao a kaokoro naba anuaia, aron aia namakin, ao aia reirei. N tabetai, a reitaki iai katei aika uoua ke taetae aika uoua. E ngae ngkana a aki riki aekan akana i eta, ma a bon reitaki iai taetae aika uoua, ma aia konabwai ni kaota kakaokoron aia iango i aon aeka ni kangaanga nako. Taetae akana uoua akanne, bon kanoan raoi te reitaki n te mare. A kona taetae aikai ni kakabuakaka ao ni ngurengure, ke a kona n rangi ni kaungaunga ao ni kateimatoaa te aba. E koaua bwa a kona ara taeka ni kammaraki ke ni kaungaa nanon raora. Te taeka ae aki iangoaki moa e kona ni karawawataa aron te reitaki n te mare.​—Taeka N Rabakau 12:18; 15:1, 2; 16:24; 21:9; 31:26.

12, 13. Tera te iango ae riai ni kaineti ma te mare, are e a kaungaki bwainakina?

¹² Mangaia are e raoiroi karekean raoi te tai ni kinaa te aomata are ko iangoia bwa ko na mare ma ngaia. E taku te aine ae te Kristian: “Ngkana ko iangoa raom ni mare, tao iangoi tebwina baika ko tangiri n nori iroun te aomata anne. Ngkana ko tii kona ni kunei itiua, ao titirakiniko: ‘I tauraoi ni kaakeai baike tenua ake akea irouna? I kona ni maeka n akean baikanne?’ Ngkana ko nanokokoraki iai, ao teei moa ma n iango.” E koaua bwa ko riai ni bwaina te iango raoi. Ma ngkana ko kani mare, ao uringnga bwa ko aki kona ni kunea te rao ae kororaoi. Ao te aomata naba ane ko mare ma ngaia, e aki kona ni kunea te rao ae kororaoi!​—Ruka 6:41.

¹³ Te mare e nanona naba te anga boni ngkoe. E katuruturua taekan aei Bauro ngke e taku: “I tangiringkami ba kam na aki iango n raraoma. Te mwane ae aki mareaki e iangoi ana bwai te Uea ba e na iranna ni kakukureia te Uea: ao te mwane ae mareaki e iangoi bwain aon te aba ba e na iranna ni kakukureia buna. Ao e kakaokoro naba te ainenuma ma te kibono. Te aine ae aki mareaki e iangoi ana bwai te Uea ba e aonga n itiaki n rabatana ao n tamneina: ao te aine ae mareaki e iangoi bwain aon te aba ba e na iranna ni kakukureia buna.”​—1 I-Korinto 7:32-​34.

Bukia ae A Aki Nakoraoi Maare Tabeua

14, 15. Baikara bwaai aika kona ni kamamaaraa te reitaki n te mare?

¹⁴ Te aine ae te Kristian, e a tibwa rinanon te rawawatannano imwin raurena ma buna are e kitanna imwin 12 aia ririki n taanga ao ni manga tekateka ma te aine temanna. Te koaua bwa e nori kanikina tabeua imwain rikin te raurenako? E kabwarabwaraa n taku: “E a roko n te mwaneka are e aki tatataro. E kakarekea angana aika aki-raoiroi ibukin tikuna man te bobotaki ni Kristian ao te mwakuri n uarongorongo. E taku bwa e a rangi n tabetabe ke ni kua, ao ibukin anne e aki kona ni kabanea ana tai ma ngai. E aki tataetae nakoiu. E aki mamaroroakin bwaai n taamnei ma ngai. Bon te kananokawaki bwa e a bitaki arona.”

¹⁵ A taekinna tabeman bwa a nori naba kanikinaa aika ai aron akana i eta, n ikotaki ma kakeaan bonganan te ukeuke n reirei n te Baibara, te tatataro, ke kakaaean bobotaki ni Kristian. N taeka tabeua, a mwaiti buu ake a kitania buuia imwin kariaiakan mamaaran aia iraorao ma Iehova. Ibukin anne, e aikoa boboto aia iango i aon bwaai n taamnei. A iangoa Iehova bwa ai tiaki te Atua ae maiu. E aikoa koaua irouia te aonnaba ae boou are e na mena iai te raoiroi. N taai tabetai, mamaaran te onimaki aei, e riki moa imwain are e a karekenano te buu i tinanikun ana mare.​—Ebera 10:38, 39; 11:6; 2 Betero 3:13, 14.

16. Tera ae e kakorakoraa te mare?

¹⁶ Ni kaitaraan anne, a kaotia te taanga teuana, bwa nakoraoin aia mare e irekereke ma korakoran tangiran bwaai n taamnei irouia. A kaai n tataro ao a kaai ni karaoi aia ukeuke n reirei. E taku te buu-te-mwaane: “Ti kaai ni wareka te Baibara, ao ti kaai n ira te mwakuri ni minita. E reke kukureira man ara kaai ni mwakuri.” E teretere iai te reirei: Teimatoan te reitaki ae raoiroi ma Iehova e na kamatoaa te mare.

Bwainan te Koaua ao te Mamaroro

17. (a) Baikara bwaai aika uoua aika buoka aron nakoraoin te mare? (b) E kanga Bauro ni kabwarabwaraa te tangira ni Kristian?

¹⁷ Aikai bwaai aika uoua aika irekereke ma nakoraoin te mare: te itangitangiri ni Kristian ao te itoman ni koaua n te mamaroro. Ngkana a tangira aomata aika uoman, iai irouia kan tarariaoan ana kairua temanna irouia. A kona ni mare te koraki aei ma kaantaningan baika a riao, aika tao a boboto i aon baike a wareki ni booki n tangira, ke n nori n taian taamnei. Ma a na boni kaaitara ma te koaua i nanon aia tai n taanga. Ngkanne ane a nang riki kairua aika uarereke ke anua aika a aki rangi ni kamarakinano, bwa oi ni kangaanga. Ngkana e riki anne, e riai te Kristian ni kaotiota uaan te taamnei, are teuana mai iai bon te tangira. (I-Karatia 5:22, 23) Ni koauana, te tangira bon te bwai ae rangi ni korakora, ae tiaki te tangira ni mii ma bon te tangira ni Kristian. E kabwarabwaraa te tangira ni Kristian aei Bauro ni kangai: “E taotaona nanona te tangira, e atataiaomata; . . . E aki ukoukori ana bwai, e aki kakaiun, e aki mutiakina te karawawataki. . . . E taotaona nanona nakoni bwaai ni kabane, e onimakini bwaai ni kabane, e kaantaningai bwaai ni kabane, e nanomwaka nakoni bwaai ni kabane.” (1 I-Korinto 13:4-7) E teretere bwa te tangira ni koaua, e kona ni kaaitarai kabwakaia aomata. E bon aki kaantaningaia bwa a na kororaoi bwaai ni kabane.​—Taeka N Rabakau 10:12.

18. E na kanga ni kakorakoraki te reitaki n te mamaroro?

¹⁸ E kakawaki naba te itoman ni koaua n te mamaroro. N aki ongea mwaitin aia ririki n taanga raao ni mare, ma a riai ni mamaroro i marenaia ao ni kakauongo nakon temanna ma temanna irouia. E taku te buu-te-mwaane temanna: “Ti kaotiotii ara namakin, ma ti karaoa anne n te aro n iraorao.” E rabakau te buu-te-mwaane ao te buu-te-aine n ongora tiaki tii nakon te bwai are e taekinaki, ma a mutiakin naba baika aki taekinaki. N taeka tabeua, ao i nanon ririki aika bati, te taanga ni mare ae kukukurei, a kona n atai iango aika a aki taekinaki ke namakin aika a aki kaotaki. A a tia n taku tabeman buu-aine bwa a aki bati ni kakauongo buuia nakoia. A a tia ni ngurengure tabeman buu-mwaane n taku bwa buuia a tangiria ni mamaroro n taai aika aki-angaraoi irouia. Te mamaroro e nanona naba te mwamwannano ao ataakin ana namakin temanna ma temanna. Te mamaroro ae nakoraoi, e kakawaki ibukia buu-mwaane ao buu-aine.​—Iakobo 1:19.

19. (a) Bukin tera bwa e kona ni kangaanga te kabwarabure? (b) Tera ae e na kairira bwa ti na kabwaraa ara bure?

¹⁹ E kona n taai tabetai n nanonaki naba te kabwarabure n te mamaroro. E aki bebete n taai nako karaoana. E kainnanoaki te nanorinano ni kaotan ana kairua temanna. Ma e boni kona ni kakorakoraa nakoraoin te mare! Te kabwarabure ae nako man te nano, e kona ni kararoaa te bwai are e na karika te itabarara imwina riki. E kona naba ni kauka kawain te kabwarabure ae nako man te nano ao aron naba katokan te kangaanga. E taku Bauro: “Kam na uaia n taotaon nanomi ngkana tao iai te bobuaka i marenami; kam na uaia ni kakabarai ami bure: kam na katotonga te Uea ae e a tia ni kabarai naba ami bure. I aoni bai ni kabane ao kam na babaina te tangira, ae e na katiteuanaingkami n te aro ae e kororaoi.”​—I-Korote 3:13, 14, BK.

20. Tera aron te rao ni Kristian ae e na karaoia nakon buna ngkana tii ngaiia, ao ngkana iai aomata i rarikiia?

²⁰ E kakawaki naba te kaai n ibuobuoki n te mare. A riai taanga ni Kristian ni kona n onimakinia i bon irouia, ao ni karekea buokaia i bon i marenaia. Akea irouia ae e riai ni kakeaa bongan temanna ma temanna irouia ke ni kauarerekea onimakinan temanna ma temanna irouia. Ti bwaina te tangira ni kamoamoaia raora ni mare ao n aki kuri ni kabuakakaia. (Taeka N Rabakau 31:28b) Ni koauana ti aki kamangora aroia rinanon taekinan manikangare aika burababa ao aika a kakeaa bonganan te aomata. (I-Korote 4:6) E kakorakoraki riki te kaai n ibuobuoki anne, ngkana a katoa tai ni kaotiota aia tangira. Riingan te rao teutana ke te taeka ni wirikiriki ni kaota tangirana e kona ni kangai: “I teimatoa n tangiriko. I kukurei ngkai iai ngkoe i rarikiu.” Aikai tabeua bwaai ake a na kona n rota te iraorao ao ni buoka nakoraoin te mare ni boong aikai. Iai riki tabeua, ao te kaongora ae imwina e na taekin reirei ni kaetieti riki man te Baibara, ni kaineti ma aron kanakoraoan te mare.a

[Kabwarabwara ae nano]

Ko Kona ni Kabwarabwaraa?

• Baikara bwaai tabeua ake a kona ni kamamaaraa te reitaki n te mare?

• Bukin tera bwa e aki raoiroi te ienikuri ni mare?

• E a kanga n rotaki te mare n te aroaro n taamnei?

• Baika bwaai aika a buoka kateimatoan nakoraoin te mare?

[Taamnei n iteraniba 8]

E bati riki ae nanonaki n te mare nakon ae tii te iraorao ni karekenano