E Buokira Otea N Nakonako Ma Te Atua

“A na toua mwin Iehova.”​—OTEA 11:10.

1. Tera te kaotioti ae te kaikonaki ae kona n noraki n te boki ae Otea?

KO kukurei ni matakuakini taiani kaotioti ma aroia aekita aika kamimi? Iai ni bokin te Baibara ae Otea te kaotioti teuana ae te kaikonaki.a E kabwarabwaraki n te kaotioti aei aroaroia kaain ana utu ana burabeti te Atua are Otea, ao e irekereke ma maren Iehova ma Iteraera rimoa n te aro ni kaikonaki rinanon karaoan te Berita n Tua Rinanon Mote.

2. Tera ae e ataaki ibukin Otea?

² E kona n noraki rongorongon te kaotioti aei n Otea mwakoro 1. E mamaeka Otea i buakoia barongan Iteraera ake tebwina (ae arana teuana Eberaim kioina ngkai te baronga ae abwabwaki). E tataetae ni burabeti n aia tai n tautaeka taiani kabanea n tautaeka i Iteraera aika itiua, ao n aia tai naba Uean Iuta aika Utia, Iotam, Aati ao Etekia. (Otea 1:1) Nanona ngkanne bwa E tataetae ni burabeti Otea i nanon 59 te ririki. E ngae ngke e tabwanin raoi korean te boki ae Otea tabeua te tai imwin 745 B.C.E., ma e kaineti raoi naba ma boong aikai, ibukina bwa a maiuakin aroaro aika a kaman taekinaki aikai mirion ma mirion aomata: “Ane a na toua mwin Iehova.”​—Otea 11:10.

Kabwarabwarana ae Kakimototoaki

3, 4. Kabwarabwaraa n te aro ae kimototo te rongorongo ae taekinaki n Otea mwakoro 1 nakon 5.

³ Imwin rinanoakin Otea mwakoro 1 nakon 5, ti na kakorakoraki iai n nakonako ma te Atua n te aro ae ti onimakinna ma ni kaboraoi maiura ma nanona. E ngae ngke a bure barongan Iteraera ngke a wene ni bure n te aro ni kaikonaki, ma e na bon nanoangaia naba te Atua ngkana a raraoma. E kaotaki bannan aei n aroaron Otea nakoni buuna, are Nei Komera. Imwin bungian natin teuaei ae temanna mairoun neiei, e a manga karikiia natina n tamwa aika uoman. Ma e ngae n anne, e kabwara ana bure neiei Otea, n ai aron naba Iehova ngke e nanoangaia tibun Iteraera ake a raraoma nakoina.​—Otea 1:1–3:5.

⁴ E kona ni bukinia tibun Iteraera Iehova ibukina bwa akea te koaua, ke te akoi ae boto i aon te tangira, ke ataakin te Atua irouia. E na uaia ni motika taekaia I-Iteraera ake a taromauri bouannanti, ao kaain te tautaeka ae Iuta ake a tiba nako man te onimaki. Ma ane a na ukoukora Iehova ana aomata “i buakon rawawataia.”​—Otea 4:1–5:​15.

Te Kaotioti

5, 6. (a) Tera aron taabangakin te wene ni bure i aan te tautaeka n uea ni baronga aika tebwina ae arana Iteraera? (b) Bukin tera bwa e manena naba ibukira te kauring are a anganaki Iteraera ake rimoa?

⁵ E tua ae kangai te Atua nakon Otea: “Naako karekea bum mai buakon te wewene ni bure ma natim mai buakon te wewene ni bure: ba e bati ni wewene ni bure te aba, ngkai a nako mairoun Iehova.” (Otea 1:2) Tera aron taabangakin te wene ni bure i aon Iteraera? Ti tuangaki ae kangai: “E kabureia [kaain baronga ake tebwina] te nano ni kani wewene ni bure, ao a nako mai aan Atuaia. . . . A wewene ni bure natimi aine, ao a kikimoa am aine aika tiba mare. . . . ba a nako [mwaane] ni kaokoroia ao raoia aine aika wewene ni bure, ao a kakareani karea ma akana kabekaau.”​—Otea 4:12-​14.

⁶ E a taabangaki te wene ni bure n rabwata ao n te aro ni kaikonaki i aon Iteraera. Mangaia are e na “kareke kaiia” tibun Iteraera Iehova. (Otea 1:4; 4:9) Iai manenan te kauring aei nakoira, ibukina bwa e na karekei kaia te koraki ake a wewene ni bure Iehova ao ake a iriri taromauri aika a aki-itiaki ni boong aikai. Ma e ngae n anne, ao a touu mwin ana kaetieti ibukin te taromauri ae itiaki te koraki ake a nakonako ma te Atua ao a ataia ae “akea te tia wene ni bure temanna ae nang ababa n ueani Kristo ma te Atua.”​—I-Ebeto 5:5; Iakobo 1:27.

7. Bannan tera, are e kaotaki n ana mare Otea nakon Nei Komera?

⁷ Ngke e mare Otea ma Nei Komera, ao bon te kibono neiei, ao e kakaonimaki nakoni buuna ni karokoa e “bungia natina te mwane.” (Otea 1:3) N aron ae noraki n te kaotioti ae te kaikonaki, teutana te tai imwin kainaaomatakia tibun Iteraera man tautoronakia i Aikubita n 1513 B.C.E., ao e a karaoa ana berita te Atua ma ngaiia ae titeboo ma te boraraoi ibukin te mare ae itiaki. Ibukina bwa a kariaia te berita aei Iteraera, nanona ngkanne bwa a a tia ni berita bwa a na kakaonimaki nakoni ‘buuia,’ ae Iehova. (Itaia 54:5) Eng, te mare ni kaikonaki i marenan te Atua ma I-Iteraera e kateaki bannana n aia mare Otea ma Nei Komera ae itiaki. Ma ai korakorara te bitaki ae riki iai!

8. E moa n riki maia te tautaeka n uea ni baronga aika tebwina ae arana Iteraera, ao tera ae ko kona n taekinna ibukin aia taromauri?

⁸ E a “manga kariki, buun Otea ao e bungia te nati te aine.” Te nati te aine anne ao karimwina, tao a riki imwin ana wene ni kimoa Nei Komera. (Otea 1:6, 8) Kioina ngkai e tei Nei Komera ibukin Iteraera, ko na iangoia bwa ‘E a kanga naba n riki Iteraera bwa te kabekaau?’ N 997 B.C.E., a a raurenako barongan Iteraera aika tebwina mai buakoia barongan Iuta ao Beniamin ake i maiaki. E a karaoaki taromaurian te kao-te-tei ni barongan Iteraera ake tebwina ake i meang, n te aro are a na aki kona n nako Iuta aomata n taromauria Iehova n ana tembora are i Ierutarem. E a moanna ni korakora taromaurian te atua ni kewe are Baara ma aaro ni wene ni bure aika riao, i aon Iteraera.

9. N aron ae taetae ni burabetinaki n Otea 1:6, tera are e riki nakon Iteraera?

⁹ Ngke e bungia ana kauoman n nati Nei Komera are natina n tamwa, ao e taku te Atua nakon Otea: “Ko na aranna ba Ro-ruama: [ae nanona “Neiere E Aki Nanoangaki”], bwa N na aki manga nanoangaea te bata are Iteraera, bwa N na bon uotiia nako.” (Otea 1:6, NW) E “uotiia nako” Iehova, n aron are a a kairaki nako tibun Iteraera bwa taenikai irouia I-Aturia n 740 B.C.E. E nanoangaa te tautaeka n uea ni baronga aika uoua ae arana Iuta Iehova ao e kamaiuia, ma tiaki n te kainikatebe, te kabaang, te boo ni buaka, aoti, ke taan toka i aoia aoti. (Otea 1:7) N 732 B.C.E., n tii te tairikina, ao a tiringaki iroun te anera ae tii temanna, 185,000 tautian Aturia ake a roko n ninia atuun kaawan Iuta ae Ierutarem.​—2 Uea 19:35.

Ana Bukibuki Iehova ae Eti Ibukia I-Iteraera

10. E kaikonakaki nakon tera aroaron Nei Komera ni wene ni kimoa?

¹⁰ E kitana Otea Nei Komera ao e a riki bwa te tia “wewene ni bure,” ngke e a tekateka ma te mwaane temanna. E kaikonakaki n aei, aron te tautaeka n uea ae arana Iteraera ni karekei aia boraraoi ma taan tautaeka ao botannaomata ake a taromauri bouannanti, ao ni moanna n onimakini baikai. N onean mwin are a na kamoamoaa Iehova ibukin kaubwaiia, a karineia riki atuaia botannaomata aikai ao a urua aia berita ni mare ma te Atua ngke a a katabeia ma te taromauri ae kewe. Mangaia are e bon eti ana bukibuki Iehova ibukin te botannaomata are wene ni bure n te aro ni kaikonaki!​—Otea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Tera are e riki nakon te Berita n Tua ngke e kariaia Iehova bwa a na kakionakoaki Iteraera ao Iuta?

¹¹ Tera tuuan Iteraera are e anganaki ibukin kitanakin Buuna aei? E kairiia te Atua “nakon te rereua” i Baburon, ae te natannaomata are e kabwakaa ngkoa Aturia, ike a kakionakoaki iai tibun Iteraera n 740 B.C.E. (Otea 2:14) Ngke e kabwakaa te tautaeka n uea ni baronga aika tebwina Iehova, e aki kamauna iai ana berita are e karaoia rimoa ibukin marena ma Iteraera ae tabwanin raoi, ake 12 barongana. Ni koauana, ngke e kariaia te Atua uruakan Ierutarem irouia kaain Baburon n 607 B.C.E., ao ni kariaia naba bwa a na riki bwa taenikai kaain Iuta, e bon aki kamaunaa te Berita n Tua Rinanon Mote are a a tia ni karaoa iai te mare n te aro ni kaikonaki, barongan Iteraera ake 12 ma ngaia. E a tibwa kamaunaki te iraorao anne imwin aki-kakoauaan ao tiringan Iesu Kristo irouia mataniwin te Aro n Iutaia n 33 C.E.​—I-Korote 2:14.

E Boaia I-Iteraera Iehova

12, 13. Tera ae karakinaki n Otea 2:6-8, ao a kanga taeka aikai n kaineti raoi ma Iteraera?

¹² E kamatoaa ana taeka te Atua nakoia I-Iteraera bwa e na “kaki ana wene ni bure,” ma e teimatoa ni kan rimwia taan taanna. (Otea 2:2, 5) “Ma ngaia aei,” e taku Iehova, “N na tuki kawaim ni kaai aika kateketeke, ma ni karaoa te o n ekia nako, bwa a na aki reke kawaina nako i rouna. Ao e na ri mwiia taan taanna, ma e na aki oiia; ao e na ukoukoriia, ma a na aki reke i rouna: ao ane e na kangai iai, ‘N na nako n okira buu are rimoa; ba e raoiroi riki arou are rimoa nakon arou ae ngkainaba.’ Ba e aki ataai ba Ngai ae I anganna te uita, ma te wain, ma te bwa, ma ni kabatiai ana tirewa ma ana koora, ake a karaoi ba Baara [ke, ake e a karaoaki iai bannan Baara].”​—Otea 2:6-8.

¹³ E ngae ngke e ukoukora buokana mairouia natannaomata ake a “taanna” Iteraera, ma akea mai buakoia ae buokia. E kateaki oona n otabwaninia ni kaai aika ribwaribwa n te aro are e a kangaanga reken buokana iai. Imwin otabwaniniana irouia kaain Aturia i nanon tenua te ririki, e a bwaka kautun kaawana ae Tamaria n 740 B.C.E., ao e aikoa manga kateaki te tautaeka n uea ni baronga aika tebwina. Tii tabeman mai buakoia tibun Iteraera ake taenikai, ake a atai raoiroin bwaai nako ngke a beku aia bakatibu iroun Iehova. A rawa nakon Baara nikira akanne ao a ukoukora manga kaboouan te berita n iraorao ma Iehova.

Taraan Riki te Kaotioti

14. Bukin tera ngke a a manga moana tekatekaia n taanga Otea ma Komera?

¹⁴ Ibukin ataakin raoi te reitaki i marenan aroaron Otea ni kaineti ma te maiu n taanga ma ana iraorao Iteraera ma Iehova, iangoi taeka aikai: “Ao E taku Iehova nako iu, Manga nako, tangira te aine ae tangiraki iroun raona, ae te kimoa.” (Otea 3:1) E ira nanon te tua aei Otea ao e a manga kabooa Nei Komera mairoun te mwaane are e a tekateka n taanga ma ngaia. Imwina, e kamatoa ana taeka nakoni buuna ni kangai: “Ko na maeka ikai ba raou ni boong aika bati ngkoe; ko na aki wewene ni bure, ao ko na aki riki ba bun te aomata temanna.” (Otea 3:2, 3) E butimwaea boaana Nei Komera, ao a a manga moana tekatekaia n taanga. E kanga ni karaoa aei, te Atua ni kaineti ma kaain Iteraera ao Iuta?

15, 16. (a) E na reke nanoangaia ana aomata te Atua ake a boaaki n te itera raa? (b) E a kanga ni kakoroaki bukin are e taekinaki n Otea 2:18?

¹⁵ Ngke a kanakoaki taenikai mai Iteraera ao Iuta nako Baburon, e kanakoia ana burabeti te Atua bwa a na ‘kairi nanoia.’ Ibukin karekean nanoangaia mairoun te Atua, a riai ana aomata ni kaotiota raraomaia ao n okira Buuia, n ai aron Nei Komera are e a tia n okira buuna. Ao ngkanne, e na kaotinakoa te botannaomata are ai aroni buuna are boaaki Iehova, man ‘rereuan’ Baburon ao ni kaokia nako Iuta ao Ierutarem. (Otea 2:14, 15) E kakororaoaki nanon te berita anne n 537 B.C.E.

¹⁶ E kakororaoa naba te berita aei te Atua: “N na karaoa te berita i bukiia n te bong arei ma manin te tawana, ma manin aan-nang, ma maan aika kawakawa i aontano: ao N na otea te kainikatebe ma te kabaang ma te boo ni buaka mai aon te aba, ma ni kaweneia raoi.” (Otea 2:18) A maeka ma te mweeraoi nikiraia Iutaia ake a okira abaia n akea maakakia maan irouia. E koro bukin te taetae ni burabeti aei naba n 1919 C.E., ngke a a kainaaomataki nikiran te Iteraera n taamnei mai “Baburon ae Kakannato,” ae te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba. A a mweeraoi ni maeka ao a a mena ngkai i nanon te baretaiti n taamnei ma raoia ake a kaantaningaa te maiu n aki toki i aon te aba. A aki katotongia maan aika tiritiri Kristian ni koaua.​—Te Kaotioti 14:8; Itaia 11:6-9; I-Karatia 6:16.

Mutiakin Raoi Reirei

17-19. (a) Baikara aroaron te Atua aika ti kaumakaki bwa ti na kakairi iai? (b) Tera aron rotakira ae riai n ana nanoanga ao ana mwamwannano Iehova?

¹⁷ E nanoanga ao e mwamwannano te Atua, ao aei te aroaro ae riai n reke iroura. Anne te reirei teuana are e a tia n reiakinaki ni mwakoron Otea ake mai moa. (Otea 1:6, 7; 2:23) E boraoi nanon te Atua ni kan nanoangaia tibun Iteraera ake a raraoma ibukin aia bure, ma te Taeka n Rabakau aei: “Ane karaba ana bure nako ao e na aki kabaia: Ma ane kaotioti ma ni kitan ao e na nanoangaki.” (Taeka N Rabakau 28:13) A kabebetenano naba ana taeka te tia areru aikai nakoia taani bure: “Karean nako te Atua bon te tamnei ae uruaki: Te Atua, Ko aki riba te nano ae uruaki ae raraoma.”​—Taian Areru 51:17.

¹⁸ E katuruturuaki n ana taetae ni burabeti Otea ana nanoanga ao ana mwamwannano te Atua ae ti taromauria. E ngae naba ngkana iai tabeman aika rairaki nako man kawain te Atua aika raraoi, ma a kona n raraoma ao a a manga okiria. Ngkana a karaoa aei, e na boni mwaneia Iehova. E kaota naba ana nanoanga nakoia kaain te baronga are Iteraera ake a raraoma, ake e a tia ni mare ma ngaiia n te aro ni kaikonaki, ngke a raraoma ibukin aia bure. E ngae ngke a aki-ongeaba nakon Iehova ao a ‘kauna Teuare Tabu are Atuaia Iteraera, ma e uringia ba bon iriko.’ (Taian Areru 78:38-​41) A kaungaki nanora bwa ti na teimatoa n nakonako ma te Atua ae nanoanga, ae Iehova ibukin ana nanoanga.

¹⁹ E ngae ngke e a taabangaki kaakaraoan buure n aron te tiritiri, te ira, ao te wene ni bure i aon Iteraera, ma e taetae Iehova “ni kabebetea nanona.” (Otea 2:14; 4:2) Ngkana ti iaiangoa aron Iehova ae te nanoanga ao te mwamwannano, ti na boni kaungaki iai ao e na kakorakoraki riki iai nanora ni kani kaania. Mangaia are ti riai n titirakinira ni kangai: ‘N na kanga ni karaoiroa riki arou ni kakairi n aroaron Iehova ae te nanoanga ao te mwamwannano nakoia aomata? Ngkana e kabwaraa ana bure raou ni Kristian are e a tia ni kaunai, te koaua bwa I a tauraoi ni kabwarai buure n aron te Atua?’​—Taian Areru 86:5.

20. Anga te katoto teuana ae kaotaki iai riaira n onimakina te kaantaninga are e a tia n anganira te Atua.

²⁰ E anganga te kaantaninga ae koaua te Atua. N te katoto, e berita ni kangai: “N na anganna . . . te marua are Akorai ba kanga te mataroa ni kaantaninga.” (Otea 2:15) Ana aomata Iehova ake rimoa ake kaanga ai aron buuna, a kaantaningaia n akea te nanououa bwa a na manga kaokaki nako abaia are e mena iai “te marua are Akorai.” Kakoroan nanon te berita anne n 537 B.C.E. e a karekea nakoira bukina ae riai are ti na kukurei naba n te kaantaninga ni koaua are e a tia ni katauraoia Iehova imwaira.

21. Tera manenan te atatai ni kaineti ma nakonakora ma te Atua?

²¹ Ibukin kateimatoan nakonakora ma te Atua, ti riai n teimatoa ni karekea te atatai ibukina ao ni maiuakinna. E uarereke aia ataibwai I-Iteraera ibukin Iehova. (Otea 4:1, 6) Ma tabeman, a rangi n tangiri ana reirei te Atua n te aro are a maiuakin, ao a a rangi ni kakabwaiaki iai. Temanna mai buakoia aomata aikai, bon Otea. Ao ai aroia naba aomata ake a aki-katorobubua bubuaniwaeia nakoni Baara, aika 7,000 mwaitiia n ana bong Eria. (1 Uea 19:18; I-Rom 11:1-4) Ti na buokaki ni kateimatoaki n nakonako ma te Atua, man nanora ni kakaitau ibukin ana kairiri te Atua.​—Taian Areru 119:66; Itaia 30:20, 21.

22. Tera arora ae riai ni kaineti ma reirei aika kitana ma ni kabwaoua te koaua?

²² E kaantaningaia mwaane aika taani kairiri Iehova bwa a na rarawa nakon reirei aika kitana ma ni kabwaoua te koaua. Ma e ngae n anne, e taekinaki ae kangai n Otea 5:1: “Ngkami aika ibonga, kam na ongo aei, ao ngkami aika kaain te bata ae Iteraera, kam na ongora, ao ngkami aika kaain te bata ae te uea, kam na katanimai taningami, ba boni kabuakakami motikan taekami ni kabuakakaki; ba te ao-ni-katataingkami i Mitiba, ao te karaun ni kamwane man ae takinaki i aon Tabora.” Bon taani kamwane taani kairiri ake a kitana ma ni kabwaoua te koaua, bwa a kairia tibun Iteraera nakon taromauriani boua. Te Maunga are Tabora ao te tabo ae aranaki bwa Mitiba, bon nibwan te taromauri ae kewe.

23. Tera kakabwaiam man reiakinan Otea mwakoro 1 nakon 5?

²³ E a tia ni kaotaki nakoira n ana taetae ni burabeti Otea, bwa Iehova bon te Atua ae nanoanga. E anganga te kaantaninga ae raoiroi ao e kakabwaiaia te koraki ake a maiuakini ana kaetieti ao n rarawa nakon reirei aika kitana ma ni kabwaoua te koaua. N aroia tibun Iteraera rimoa ake a raraoma, ti riai n ukoukora Iehova ao ni kakorakoraira ni kakukureia n taai nako. (Otea 5:15) Ni karaoan aei, ti na taia iai uaa aika raraoi ao ni karekea naba te kukurei ma te rau ae akea kabotauana, are e a tia n namakinaki irouia aomata ni kabane aika kakaonimaki n nakonako ma te Atua.​—Taian Areru 100:2; I-Biribi 4:6, 7.

[Kabwarabwara ae nano]

Tera Am Kaeka?

• E kaikonakaki ana mare Otea ma Nei Komera nakon tera?

• Bukin tera bwa eti ana bukibuki Iehova ibukia I-Iteraera?

• Te reirei raa man Otea mwakoro 1 nakon 5, ae ringaki riki iai nanom?

[Taamnei n iteraniba 14]

A okira abaia aomata ma te kukurei