E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Etita
N TARAANA, e na koro bukin ae iangoaki. E na bon nakoraoi te babaire ibukin tiringaia kaain Iutaia n te tai ae tii teuana. N te bong ae baireaki ae tii tebongina aei, a na bane ni kamaunaki kaain Iutaia ake a mena i aan te tautaeka, mai Inria ni karokoa Itiobia. Anne ae iangoia te aomata are e baireia. Ma iai te bwai teuana are e mwaninga n iangoia. E kona Atuani karawa ni kamaiuia ana aomata aika rineaki, man te tiringaki aei. E koreaki taekan te kakamaiu aei ni bokin te Baibara ae Etita.
E koreaki te boki ae Etita iroun te unimwaane ae te I-Iutaia ae arana Moretekai, ao e kabanea tao 18 te ririki te rongorongo are e karakinaki iai, n ana tai n tautaeka i Botia te Uea ae Aatueruti, ke Tokititi I. Te rongorongo ae kamaiu aei, e kaota aron Iehova ni kamaiuia ana aomata man te babaire ae buakaka mairouia taiani kairiribai, e ngae ngke a maenako ana toro rinanon te aba n uea ae abwabwaki. Ni boong aikai ao e rangi ni kakorakoraa te onimaki ataakin anne nakoia ana aomata Iehova, aika maeka n aaba aika 235 mwaitiia. Ma a karekei naba katoto aika ti na tou mwia aomata ake a karakinaki n te boki ae Etita ao katoto naba aika ti na rawa nako iai. Ni koauana, “ana taeka te Atua e maiu, ao e mwaka.”—Ebera 4:12.
E RIAI N ANAINANO TE UEA N AINE
N ana katenua n ririki n tautaeka te Uea ae Aatueruti (493 B.C.E.), ao e a booa te baka n amwarake ae kakannato. Ikanne are e a rangi ni kaunaki iai te uea iroun te Uea n Aine ae Watiti ae ataaki bwa e rangi ni botonnaine, ao e a kabwakaki man nakoana. E a rineaki ngkanne te I-Iutaia ae Atata mai buakoia kibono aika rangi ni botonnaine n te tabo arei, bwa e na onea mwina. E karabaa taekana neiei ae te I-Iutaia i aan tuangana iroun ai mwanena are Moretekai, ao e kabongana arana ni Botia ae Etita.
N te tai aei ao e a karietataki Aman ae te aomata ae kainikatonga nakon te nakoa ni buraim minitita. E rangi n un Aman ngke ‘e aki katorobubua Moretekai ni bobaraki nakoina ke ni kabo matana ma aontano,’ ngaia are e a baireia bwa a na bane n tiringaki kaain Iutaia ake a mena i aan te tautaeka ni Botia. (Etita 3:2) E anaa nanon Aatueruti Aman bwa e na kariaia ana iango, ao e tokanikai naba ni kaira nanon te uea bwa e na katea te tua ni kakoroa nanon tiringaia kaain Iutaia n te tai ae tii teuana. E a “karina te kunnikai ae raeroba ma mannang” Moretekai. (Etita 4:1) E a riai ngkai ni bita aei Etita. E kaoa te uea ao ana buraim minitita nakon ana botaki n amwarake. Ngke a a roko ma te kukurei, ao e a bubutii Etita bwa a na manga roko riki nakon te botaki n amwarake n te bong are imwina. Moan te kimwareirei Aman n te tai aei. Ma e a manga un ngke e rawa Moretekai ni karinea. Ngaia are e a baireia bwa e na tiringa Moretekai imwain boon te botaki n amwarake n te bong are imwina.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
1:3-5—E booaki te botaki n amwarake i nanon 180 te bong? E aki taekinna te Baibara bwa e booaki n te maan anne, ma e kaotii kaubwaina te uea nakoia taan tautaeka ma tamaroan ueana i nanon 180 te bong. Tao e kabongana te botaki anne te uea ni kamoamoaa iai raoiroin ana tautaeka ma n anaa nanoia bwakuaku bwa a na kakoauaa ae e kona n tokanikai n ana buaka are e iangoia. Ngkana ngaia anne, ao kibuna 3 ao 5 a kona ni kaineti ma te baka n amwarake ae maanna 7 te bong are booaki n tokin te botaki are 180 te bong maanna.
1:8—N te aro raa ae ‘akea ae kona n tebona te aba bwa e na moi n ai aron te tua’? N te tai anne, e aki ira nanon te katei ni Botia te Uea ae Aatueruti, ae a na kaungaki aomata bwa a na nima mwaitin te kamanging ae bon tau. E taku teuana te rongorongo: “A na mooi ni kaineti ma te mwaiti are a bon taku.”
1:10-12—E aera ngke e teimatoa n rawa te Uea n Aine ae Watiti ni kawara te uea? A taku tabeman taan rabakau bwa e rawa te uea n aine n ongeaba ibukina bwa e aki kani kamangoraki irouia ana iruwa te uea ake a manging. Ke tao e bon aki kan aantaeka te uea n aine ae botonnaine aei. E ngae ngke e aki kaotaki arona n te Baibara, ma a iangoia taan rabakau n te tai anne bwa te ongeaba nakon te buu bon te bwai ae riai ni karaoaki, ao ana katoto Watiti ae buakaka aei, e kona ni kairarangia buu-aine ake a mena i aan te tautaeka ni Botia.
2:14-17—E wene ni bure Etita ma te uea? E bon aki. E taekinaki n te rongorongo bwa n te ingabong ao a kaokaki aine ake tabeman ake a kairaki nakon te Uea, nakon te kauoua n auti ae tararuaaki iroun te tia ‘kawakinia buun te uea.’ Aine ake a tiku iroun te uea n te tairiki, a riki naba bwa buuna i buakoia buuna aika mwaiti. Ma e ngae n anne, e aki kairaki Etita nakon te auti are a memena iai buun te uea imwin norakin te uea. Bwa ngke e kairaki Etita nako matan Aatueruti, ao “te uea e tangira riki Etita nakoia aine ni kabaneia, ao e reke iroun neierei te akoaki ma te atataiaomataki i matana ni kabatiaki riki nakoia kibono ni kabaneia.” (Etita 2:17) E kanga ni karekea “te akoaki ao te atataiaomataki” i matan Aatueruti? Titeboo naba ma aron taraakina irouia tabemwaang. ‘E riai te ateiaine anne i matan Ekai, ao e akoaki i rouna.’ (Etita 2:8, 9) E akoaki iroun Ekai, ibukina bwa e nora aron taraakina ao aroarona aika raraoi. Ni koauana, “e reke tangiran Etita i mataia aomata ni kabaneia ake a taraia.” (Etita 2:15) Tii te arona naba ma te uea, ngke e nora Etita ao e a bon tangiria naba.
3:2; 5:9—E aera ngke e rawa Moretekai ni bobaraki nakon Aman? A aki bure I-Iteraera ngkana a bobaraki ni karinea kakannaton nakoan temanna. Ma ni kaineti ma Aman, e bati riki ae irekereke iai. Aman bon tibun Akaka ao bon te I-Amareka, ao Iehova e a tia ni kanikinaeia kaain Amareka bwa a na bane ni kamateaki. (Te Tua-Kaua 25:19) Mangaia are ngkana e bobaraki Moretekai nakon Aman, ao irouna bon te aro n aki kakaonimaki nakon Iehova. Mangaia are e rawa, ao e atongnga are te I-Iutaia ngaia.—Etita 3:3, 4.
Reireiara:
2:10, 20; 4:12-16. E kariaia kairana Etita ao reireiana iroun te tia taromauria Iehova ae ikawai n te onimaki. Ti wanawana naba ngkana ‘ti iri nanoia ara tia kairiri, ao n riaan aia taeka.’—Ebera 13:17.
2:11; 4:5. Ti aki riai ni ‘mutiakin tii ara bwai ma ti na mutiakin naba aia bwai raora.’—I-Biribi 2:4.
2:15. E kaotiota te nanorinano Etita n arona n aki karini bwaai ni katamaroa ke te kunnikai ae tamaroa riki n riaon are e tua Ekai. E tokanikai Etita i matan te uea man anuana ae bwainakin “te aomata ae raba ae bwain te nano, ae [te katamaroa] ae aki kona ni mka, ae te nano ae nimamanei ae rau.”—1 Betero 3:4.
2:21-23. Bon te banna ni katoto ae raoiroi aroia Etita ao Moretekai ni kaineti ma ‘te ongeaba irouia aomata ake a tautaeka.’—I-Rom 13:1.
3:4. N tabetai ao ti kona ni kaota te wanawana ngkana ti aki bati ni kaotira, n aron are e karaoia Etita. Ma ngkana ti a aitara ma baika a kakawaki riki, n aron riain ana tautaeka Iehova ao ara kakaonimaki, ti aki riai ni maaku ma ti na boni kaotira ae Ana tia Kakoaua Iehova ngaira.
4:3. Ngkana ti kaaitara ma kataaki, ti riai n tataroakina kakorakorakira mairoun Iehova ao kawanawanara.
4:6-8. E ukoukora buokana Moretekai ae eti i aan te tua nakon ana babaire Aman ae karuanikai.—I-Biribi 1:7.
4:14. E rangi ni korakora onimakinan Iehova iroun Moretekai.
4:16. E korakora onimakinan Iehova iroun Etita, n te aro are e a kakaonimaki ao n ninikoria ni kaitaraa te bwai ae e kona ni karekea te mate nakoina. E kakawaki bwa ti na reireinira onimakinan Iehova ao tiaki onimakinara i bon iroura.
5:6-8. Ni kaineti ma karekean akoan Etita iroun Aatueruti, e a kaoa teuarei nakon te kauoua ni botaki n amwarake. E bwaina te wanawana Etita n aron ae ti riai naba ni karaoia.—Taeka N Rabakau 14:15.
TE KAAIBIBITI
I nanon waakinakon te rongorongo, ao e a oki bukin te tikaobian. E a manga tauraki Aman i aon te boua are e karaoia bwa nnen Moretekai, ao e a riki bwa te buraim minitita teuare e na tiringaki! Ma tera aron te babaire are tiringaia I-Iutaia n te aro n iowawa? E boni kaibibitaki naba anne.
E a manga taetae naba Etita are te kakaonimaki. E kariaia ruanikain maiuna, ni kaotina i matan te uea ma te bubutii bwa e aonga n reke angan totokoan ana babaire Aman. E ataa te bwai ae riai ni karaoaki Aatueruti. Mangaia are ngke e a roko te tai n tiritiri, a aikoa mate I-Iutaia ma a a tiringaki te koraki ake a iowawa nakoia. E bairea te tua Moretekai bwa e riai ni karaoaki te Toa are Burim ni katoa ririki bwa kauringan te kakamaiu ae korakora aei. Kioina ngkai e a kauoman Moretekai i aan te Uea ae Aatueruti, e a “ukoukori baika a na kabaia iai ana botannaomata, ma n taetae raoi nakoia ana koraki.”—Etita 10:3.
A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:
7:4—E na kanga n riki kamaunaaia I-Iutaia bwa ‘rawawatan te uea’? Man ana taetae raoi Etita n taekina are aongkoa e raoiroi riki kaboonakoaia I-Iutaia bwa tooro, e katereterea raoi ngkanne bwa kamaunakiia e na karawawata te uea. Te mwakorokoro n tirewa ae 10,000 are e beritanna Aman, e rangi n uarereke ni kabotauaki ma te kaubwai are e kona n reke ngke arona bwa e kaboonakoia I-Iutaia Aman bwa tooro. Ngkana e a kakoroaki bukin ana babaire Aman, ao nanon anne bwa e na bua naba maiun te uea n aine.
7:8—Bukin tera ngke a rabuna matan Aman taani mwakuri? Tao e kaotaki bwa iai te kamaamaeaki ke te kabuanibwai ae nang riki. E taekinaki n te rongorongo teuana, bwa “a rarabuni atuia n tabetai kaain rimoa ake a nang tiringaki.”
8:17—N te aro raa are ‘a bati iai kaain te aba ake a kan riki bwa I-Iutaia’? A bati kaain Botia ake a a rairaki nakon te Aro n I-Iutaia, bwa a taku n aia iango bwa te baerei boni kaotan akoaia I-Iutaia iroun te Atua. Titeboo aei ma kakoroan bukin te taetae ni burabeti are e kuneaki n ana boki Tekaria ae kangai: “A na taua ririn temanna tengaun te aomata mai buakon taetaeia botanaomata ni kabane, eng, a na bon taua ririn temanna ae te I-Iutaia, ao a na kangai, Ti na airi ma ngkami, ba ti ongo ba E memena te Atua i roumi.”—Tekaria 8:23.
9:10, 15, 16—E ngae ngke e baireaki n te tua bwa a kona ni karekeaki bwaai ni kuri, ma bukin tera ngkai a aki karaoa anne I-Iutaia? E teretere man rawaia bwa aia kaantaninga boni kamanoaia, ao tiaki karekean kaubwaia.
Reireiara:
6:6-10. “E ri moan te kamateaki te kainikatonga, ao e ri moan te bwaka te nanorieta.”—Taeka N Rabakau 16:18.
7:3, 4. Ti ninikoria ni kaotiotira bwa Ana tia Kakoaua Iehova ngaira, e ngae ngke ti na bwainikirinaki iai?
8:3-6. Ti riai ni bubutii nakon te tautaeka ao taabo ni boowi kamanoara mairouia ara kairiribai.
8:5. E aki taekina taben te uea Etita ni kaineti ma karaoan te tua ibukin tiringaia ana aomata. Ti riai naba ngaira ni bwaina te taetae raoi ngkana ti kakoaua i mataia aomata aika rietata nakoaia.
9:22. Ti aki riai ni mwaninga taekaia aika kainnano i buakora.—I-Karatia 2:10.
E na Karekea te ‘Kamaiuaki ma te Kainaaomataki’ Iehova
E taetae raoi Moretekai ibukin ana kaantaninga te Atua, ni kaineti ma reken te nakoa n uea iroun Etita. Ngke a a kakamaakaki I-Iutaia, ao a aki mamatam ao a tataroakina reken buokaia. E kaoti te uea n aine i matan te uea n aki kaoaki ao e butimwaeaki ni katoa tai. E nibwara te uea n te tairiki are e kakawaki arei. Ni koauana, e taekinaki n te boki ae Etita, aron Iehova ni kaangaraoi baike a riki ibukin kakabwaiakia ana aomata.
Te rongorongo ae kakaongora n te boki ae Etita, boni kaungaakira ngaira aika ti maiu n “tain te toki.” (Taniera 12:4) “Ni boong aika kaitira,” ke ni kabaneani bongin te bong n toki, ao Koka ma Makoka ae Tatan te Riaboro e na kataia n ekiia nako ana aomata Iehova. Tiana boni kamaunaaia te koraki ake a taromauria ni koaua Iehova. Ma e na karekea ‘te kamaiuaki ma te kainaaomataki’ Iehova nakoia taan taromauriia, n aron are e riki naba n ana bong Etita.—Etekiera 38:16-23; Etita 4:14.
[Taamnei n iteraniba 10]
A mena i matan Aatueruti Etita ao Moretekai