A Bungiaki Nako Nanon Ana Botannaomata Te Atua Ae Rineaki

“E rineiko Iehova ae Atuam ba ana aomata.”—TE TUA-KAUA 7:6.

1, 2. Baikara mwakuri aika korakora ake e karaoi te Atua ibukia ana aomata, ao tera te iraorao are a karaoia tibun Iteraera ma te Atua?

N 1513 B.C.E., e a kairiia ana toro i aon te aba Iehova, nakon te iraorao ae boou ma ngaia. N te ririki anne, ao e a karekea kamaamaaean te tautaeka ae moan te mwaaka n te aonnaba ao e kamaiuia tibun Iteraera man tautoronakia. Ibukin aei, e a riki iai ngkanne bwa aia tia Kamaiu ao aia toka. E taku te Atua nakoni Mote imwain karaoan aei: “Ko na kangai nakoia tibun Iteraera, Bon Iehova Ngai, ao N na kairingkami ni kaotinakoingkami mai aani karawawatami irouia I-Aikubita, ao N na anaingkami mai nanon toronakimi i rouia, ao N na kamaiuingkami ni baiu ae aroraki, ma kareke-kai aika ababaki: ao N na weteingkami ba au botanaomata, ao N na riki ba Atuami.”​—Te Otinako 6:6, 7; 15:1-7, 11.

² Teutana te tai imwin Otinakoia tibun Iteraera mai Aikubita, ao a riki bwa kaain te boraraoi ma Atuaia, ae Iehova. Mangaia are n onean mwin are e na kairiia n tatabemania nako ke n aia utu nako, e a reke ana botannaomata Iehova ae baireaki raoi irouna i aon te aba. (Te Otinako 19:5, 6; 24:7) E angania ana aomata tuua bwa kaetietan aroaroia ao ae kakawaki riki, bon ibukin aroia n taromauri. E taku Mote nakoia: “Ba te botanaomata ra ae ababaki ae iai antiia ae kaani ma ngaiia, n ai aron Iehova ae Atuara ngkana ti maneweia? Ao te botanaomata ra ae ababaki, ae iai i rouia tuua ma mooti aika raraoi n ai aron te tua aei ni kabanea, ae I kaki i matami n te bong aei?”​—Te Tua-Kaua 4:7, 8.

Bungiaki Nako Nanon te Botannaomata Ae Taani Kakoaua

3, 4. Tera ae kakawaki ibukin rikin Iteraera bwa te botannaomata?

³ Bubua ma bubua te ririki imwin anne, ao e kauringia tibun Iteraera Iehova rinanon ana burabeti are Itaia, te bwai ae kakawaki ibukin rikiia bwa te botannaomata ae tii teuana. E taku Itaia: “E kangai ana taeka Iehova ae karikiko, ngkoe ae Iakoba, Ae karaoiko, ngkoe ae Iteraera: Tai maku, ba I kamaiuko ni kaboko; I weweteiko n aram, bon au aomata ngkoe. Ba bon Iehova ae Atuam Ngai, ae Atuaia Iteraera ae Tabu, . . . kairiia mai natiu mwaane mai kiraroa, ao natiu aine mai tabon aonaba; akana atongaki n arau ni kabaneia; akana I karikiia i bukin neboakiu; I kaboraoiia, eng, I boni karaoiia. E taku Iehova, Bon taani kakoaua au taeka ngkami, ao au tia makuri ae I rineia: . . . aomata aika I karaoiia ba au aomata, ba a aonga ni karakina kamoamoau.”​—Itaia 43:1, 3, 6, 7, 10, 21.

⁴ Ngkai a aranaki n aran Iehova tibun Iteraera, a riai ngkanne n riki bwa taani kakoauaa aroarona n uea i mataia botannaomata. A ‘karikaki ibukin neboan Iehova.’ A na riai naba ni ‘karakina kamoamoan Iehova,’ ao n taekin ana mwakuri aika kamimi ibukin kamaiuaia ao n neboa arana ae tabu. Ni koauana, a na riki bwa te botannaomata ae taani kakoaua ibukin Iehova.

5. N te aro raa, are e a riki iai Iteraera bwa te botannaomata ae katabuakaki?

⁵ E kaotia te Uea ae Toromon n te ka 11 n tienture B.C.E., bwa e a tia Iehova ni kaokoroa te baronga ae Iteraera. E taku n ana tataro nakon Iehova: “Ko kaokoroia ba am aomata mai buakoia botanaomatan aonaba ni kabane.” (1 Uea 8:53) Iai naba aia iraorao ae okoro tibun Iteraera n tatabemania nako ma Iehova. Imwain aei, ao e tuangia Mote ni kangai: “Natin Iehova ae atuami ngkami. . . . Ba te botanaomata ae tabuaki ngkoe nakon Iehova ae Atuam.” (Te Tua-Kaua 14:1, 2) Mangaia are, a aki kainnanoa katabuan maiuiia tibun Iteraera aika rooro-n-rikirake nakon Iehova. A bungiaki bwa ana aomata te Atua aika a a tia ni katabuakaki. (Taian Areru 79:13; 95:7) A kaetietaki te roro ae boou ni kabane n ana tua Iehova ao a kabaeaki bwa a na kawakinia ibukin te berita are a bautaki iai Iteraera ma Iehova.​—Te Tua-Kaua 11:18, 19.

Inaaomata ni Karaoi Aia Motinnano

6. Tera te motinnano are a riai ni karaoia tibun Iteraera n tatabemania nako?

⁶ E ngae ngke a bungiaki tibun Iteraera bwa te botannaomata ae katabuakaki, ma a riai ni karaoi oin aia motinnano n tatabemania nako bwa a na toro iroun te Atua. E taku Mote nakoia imwain rinia n te Aba ni Berita: “I wetea karawa ma aonaba ba a na kaota kakoauan arou nako imi n te bong aei, ba I katea te maiu i matam ma te mate, ao kakabaian te aba ma karekeani kain te aba: ma ngaia ae ko na rinea te maiu, ba ko aonga ni maiu, ngkoe ma am kariki; ba ko na tangira Iehova ae Atuam, ma ni kan ongo bwanana, ma n nimtia. Ba boni maium Ngaia, ma kabatian am bong; ba ko aonga ni maeka n te aba are E taetae n tuea Iehova nakoia am bakatibu, are Aberaam, ma Itaaka, ma Iakoba, ba E na angania.” (Te Tua-Kaua 30:19, 20) A riai ni motinnanoia tibun Iteraera n tatabemania nako bwa a na tangira Iehova, a na kakauongo nakoni bwanana ao n nimtia. Kioina ngkai a inaaomata tibun Iteraera ni karaoa ae a tangiria, a riai ngkanne ni kukurei ni kaaitara ma mwin aia motinnano.​—Te Tua-Kaua 30:16-18.

7. Tera ae riki imwin maten te roro are n ana tai Iotua?

⁷ E teretere raoi uaan te kakaonimaki ao te aki kakaonimaki ni baike a riki, n aia tai taani Motikitaeka. Imwain moanakin te tai anne, a kakairi tibun Iteraera n ana katoto Iotua ae raoiroi ao a kakabwaiaki. “A toro aomata iroun Iehova ni kabane ana bong Iotua, ma ni kabane aia bong unimwane ake a oa maten Iotua, ma n nori ana mwakuri Iehova ake a ababaki ni kabane, ake E karaoi i bukiia Iteraera.” Ma tabeua te tai imwin maten Iotua, “ao e tei rake te roro te rorona i mwiia ae aki ata Iehova, ma ana makuri naba ae E karaoia i bukiia Iteraera. Ao tibun Iteraera a karaoa ae buakaka i matan Iehova.” (Taani Motiki-Taeka 2:7, 10, 11) E teretere bwa te roro ae bangabwai are e a tibwa riki, e a aki kakawaki irouia rikiaia are a a riki bwa te botannaomata ae katabuakaki maiuiia, ike e a tia iai Atuaia ae Iehova ni karaoi mwakuri aika korakora ngkoa ibukiia.​—Taian Areru 78:3-7, 10, 11.

Kakoroan Nanon Aia Katabu

8, 9. (a) Tera te babaire are karekea aia tai tibun Iteraera ni kaotiota katabuan maiuiia nakon Iehova? (b) Tera ae reke irouia te koraki ake a anga karea ni bon oin nanoia?

⁸ E angania ana aomata Iehova aia tai are a na kona iai ni kakoroa nanon katabuakakia bwa te botannaomata ibukina. N te katoto, iai ana Tua ibukin te angakarea ke te anga bwaai n tituaraoi, ae tabeua mai iai a kabaeaki bwa a riai ni karaoi ao ake tabeua a na karaoi n oin nanoia. (Ebera 8:3) A mena naba ibuakon angakarea aikai karea ni kabuokaki, angakarea aika baraua, ao karea ni kan raoi aika karaoaki n oin nanon te aomata, aika angakarea nakon Iehova ibukin karekean te akoaki mairouna ao kaotan te nano ni kakaitau.​—Nakoaia Ibonga 7:11-13.

⁹ A kakukureia Iehova angakarea aikai aika nako man oin nanon te aomata. E taekinaki te karea ni kabuokaki ao te karea aika baraua bwa “te boi ae boiarara nakon Iehova.” (Nakoaia Ibonga 1:9; 2:2) N te angakarea ni kan raoi, e anganaki Iehova raraan ao nenean te man, ao mwakorokoron irikona a kanna ibonga ao teuare ana karea. Bon te amwarake ni kaikonaki aei, ae tei ibukin te iraorao ae rau ma Iehova. E taku te Tua: “Ao ngkana kam anga te karea, aika angabwai ni kan raoi, nakon Iehova, ao kam na anga ba kam aonga ni mutiakinaki.” (Nakoaia Ibonga 19:5) E ngae ngke a bungiaki tibun Iteraera bwa ana aomata Iehova aika katabuakaki ibukina, ma te koraki ake a katabui maiuiia ma nanoia ni koaua n aroia n angakarea ni bon oin nanoia, a na boni ‘mutiakinaki’ ao ni kabatiaaki kakabwaiaaia.​—Maraki 3:10.

10. E kanga Iehova ni kaota aki-kukureina n aia tai Itaia ao Maraki?

¹⁰ Ma n angiin te tai, a kaotiota te aki kakaonimaki nakon Iehova te botannaomata ae katabuakaki ae Iteraera. E kataetaeia Iehova rinanon ana burabeti are Itaia ni kangai: “Ko aki uotiia tiibu ma kooti nako Iu ba am karea ni kabuokaki; ao ko aki karineai naba n am angabwai. I aki karawawatako ni karea aika baraua.” (Itaia 43:23) Irarikin anne, akea manen angakarea aika a aki nako man te nano ni kan anga ao tangiran te Atua. N te katoto, a anga aia karea tibun Iteraera maan aika mwauku, 300 te ririki imwin Itaia n ana bong te burabeti are Maraki. Mangaia are, e a tuangia Maraki ni kangai: “Akea au kukurei i roumi, bon ana taeka Iehova Tabaota, ao N na aki mwanea te karea mai baimi. . . . Kam uota mai ae reke n te tiritiri, ma ae mauku, ma ae aoraki; ai ngaia anne aron ami angabwai! N na mwanea aei mai baimi? Bon ana taeka Iehova.”​—Maraki 1:10, 13; Amota 5:22.

Kakeaan te Botannaomata ae Katabuakaki

11. Tera te kakabwaia ae kaukaki moa nakoia Iteraera?

¹¹ N te tai are a a riki iai tibun Iteraera bwa te baronga ae katabuakaki nakon Iehova, e a berita nakoia ni kangai: “Ngkana tao kam boni kan ongo bwanau, ma ni kawakina au berita, ao kam na riki iai ba bon au aomata mai buakoia botannaomata ni kabaneia: ba bon au bwai aonaba ni bane: ao kam na riki ba au koraki n ibonga, ma te botanaomata ae tabu.” (Te Otinako 19:5, 6) E na kaoti te Mesia are beritanaki mai buakoia, ao boni ngaiia aika a moan anganaki aia tai n riki naba bwa kaain Ana Tautaeka n Uea te Atua. (Karikani Bwaai 22:17, 18; 49:10; 2 Tamuera 7:12, 16; Ruka 1:31-​33; I-Rom 9:4, 5) Ma angiia tibun Iteraera, a aki kakoroa nanon aia katabu. (Mataio 22:14) A ribaa te Mesia ao a tiringnga naba.​—Mwakuri 7:51-53.

12. Tera are e taekinna Iesu, ae kaotaki iai bwa e a kaakeaia Iteraera Iehova, bwa te botannaomata ae katabuakaki nakoina?

¹² E taku Iesu nakoia mataniwin te Aro n Iutaia tabeua te bong imwain maten Iesu: “Kam tuai ni wareka are n te Baibara are kangai, ‘E riki ni bouan te maninganinga te atibu Are a kaki taani katei maneaba: Boni mairoun Iehova te baei, Ao e kamimi i matara?’ Ma ngaia ae I taku nako imi, E na anaki mai roumi uean te Atua, ao e na anganaki te botanaomata ae kariki uaana.” (Mataio 21:42, 43) Ni kaotan are e a kaakeaia Iehova bwa te baronga ae katabuakaki Nakoina, e taku Iesu: “Ierutarem, Ierutarem, ae ko kamamateia burabeti, ae ko karebanaiia ake a kanakomaiakaki nako im, ai bati ra au kani bobotiia natim, n ai aron te moaaine ngkana e botiia bunna i aani baina, ao kam rawa naba! Noria, e nang tiku maneabami i roumi ni maroaa.”​—Mataio 23:37, 38.

Te Botannaomata ae Boou ae Katabuakaki

13. Tera ana taetae ni burabeti Iehova n ana tai Ieremia?

¹³ N ana tai te burabeti ae Ieremia, ao e taetae ni burabetina te bwai ae boou Iehova, ni kaineti ma ana aomata. Ti wareka ae kangai: “Noria, a na roko boong aika N na karaoa te berita nabangkai iai ma te bata are Iteraera, ma te bata ae Iuta: tiaki ai aron te berita are I karaoia ma aia bakatibu n te bong are I tauu baiia iai ni kaotinakoia man te aba are Aikubita; are au berita are a urua, ao boni buia naba Ngai, bon ana taeka Iehova. Ma aio te berita ae N na karaoia ma te bata are Iteraera i mwini boong akekei, bon ana taeka Iehova; N na karina au tua i nanoia, ao N na koroia i nanoia; ao N na riki ba Atuaia, ao ngaiia a na riki ba au aomata.”​—Ieremia 31:31-​33.

14. N ningai, ao e boto i aon tera tein ana botannaomata ae boou Iehova ae katabuakaki? Antai te botannaomata ae boou anne?

¹⁴ E a kaweneaki aan te berita nabangkai aei ngke e mate Iesu ao imwina e a anga kakawakin oin raraana are kawawaeaki nakon Tamana, n 33 C.E. (Ruka 22:20; Ebera 9:15, 24-26) Ni kabwaroan te taamnei ae raoiroi ni Bentekota 33 C.E. ao bungiakin te botannaomata ae boou, ae “ana Iteraera te Atua,” e a moanaki waakin iai ngkanne te berita nabangkai. (I-Karatia 6:16; I-Rom 2:28, 29; 9:6; 11:25, 26) E korea ae kangai te abotoro Betero n ana reta nakoia Kristian ake a kabiraki: “Ngkami bon te roro ae rineaki, ae te koraki n ibonga n uea, ae te botanaomata ae itiaki, ae te natanaomata ae bon ana bwai te Atua, ba kam aonga ni kaoti raoiroin nako Teuare weteingkami man te ro nakon te oota ae kamimi: akana tiaki te botanaomata ngkami ngkoa, ma bon ana botanaomata te Atua ngkai.” (1 Betero 2:9, 10) E a toki te iraorao ae okoro are i marenan Iehova ma te Iteraera n rabwata. E a anaaki kakabwaian te Iteraera n rabwata iroun Iehova n 33 C.E., ao e a anganaki te Iteraera n taamnei, ae te ekaretia ni Kristian, ae ‘te botanaomata ae kariki uaan’ te Tautaeka n Uea iroun te Mesia.​—Mataio 21:43.

Katabuan Maiuiia n Tatabemania Nako

15. Tera te bwabetito are e a kaumakiia nako iai ake a ongora irouna Betero, ni bongin Bentekota 33 C.E.?

¹⁵ Imwin Bentekota n 33 C.E., ao a riai ni katabui maiuiia ni kabane I-Iutaia ao Tientaire nakon te Atua ao ni bwabetitoaki “nako nanon aran te Tama ma te Nati ma te Tamnei are Raoiroi.”a (Mataio 28:19) E tua ae kangai te abotoro Betero ni Bentekota nakoia I-Iutaia ao aomata ake a rairaki man aia Aro I-Iutaia: “Rairi nanomi, ao kam na bane ni babetitoaki n aran Iesu Kristo nakoni kabarani buure; ao ane kam na anganaki iai te bwai n tituaraoi, are te Tamnei are Raoiroi.” (Mwakuri 2:38) A riai I-Iutaia ao aomata ake a rairaki man aia Aro I-Iutaia, ni kaotia n aia bwabetito ae a aki tii katabui maiuiia nakon Iehova, ma a a tia naba ni butimwaea Iesu bwa kawaiia ni kabwaraki aia bure iroun Iehova. A riai ni kakoauaa ae Iesu bon te Ibonga ae Rietata ae rineaki iroun Iehova, ao aia tia Kairiri ae Atun te ekaretia ni Kristian.​—I-Korote 1:13, 14, 18.

16. A kanga, te koraki ake a rineaki nakon te maiu are aki toki, ake I-Iutaia ao Tientaire n riki bwa kaain te Iteraera n taamnei, n ana bong Bauro?

¹⁶ E taku te abotoro Bauro n ririki ake imwina: “I tuangia moa I-Tamateko, ao rimwi I-Ierutarem ma I-Iutaia ni kabaneia ma Tientaire naba, ba a na rairi nanoia n rairaki nakon te Atua ni kakaraoi makuri aika bo raoi ma rairan te nano.” (Mwakuri 26:20) Imwin kaotan kakoauan ae Iesu bon te Kristo ao te Mesia nakoia I-Iutaia ao Tientaire iroun Bauro, e a manga buokia bwa a na katabui maiuiia ao ni bwabetitoaki naba. (Mwakuri 16:14, 15, 31-33; 17:3, 4; 18:8) Ibukin onimakinan te Atua irouia taan rimwin Kristo aika boou, a a riki ngkanne bwa kaain te Iteraera n taamnei.

17. Tera te mwakuri ni kaineti ma kanikinaeaia aomata ae e a kaan toki, ao baikara mwakuri riki tabeua aika kawaekoaki karaoaia?

¹⁷ E a kaan kabanean kanikinaeaia nikiraia te Iteraera n taamnei ni boong aikai. Ngkana e a tia aei, ao “anera aika aman” ake a tauu angin aon te aba n urubwai ibukin “te rawawata ae korakora,” a na tuangaki n te bwanaa ae matoatoa bwa a na kanakoi aang aikai. Imwain rokon te tai anne, ao e na kawaekoaki ikoikotakiia te “koraki ae uanao,” ake iai irouia kaantaningan te maiu i aon te aba n aki toki. A motinnanoia “tiibu tabemang” aikai, bwa a na onimakina “raraan te Tiibutetei” ao a kaota katabuan maiuiia nakon Iehova ni bwabetitoaia. (Te Kaotioti 7:1-4, 9-15; 22:17; Ioane 10:16; Mataio 28:19, 20) Ibuakoia aikai, bon rooro n rikirake aika mwaiti ake a a tia ni kaikawaki irouia aia karo aika Kristian. Ngkana ngkoe te roro-n-rikirake anne, ko na bae ni kukurei ni wareka te kaongora ae imwina.

[Kabwarabwara ae nano]

Te Kauring

• Bukin tera ngke a aki riai ni katabui maiuiia nakon Iehova tibun Iteraera aika rooro-n-rikirake?

• A na kanga tibun Iteraera ni kakoroa nanon katabuan maiuiia?

• E aera Iehova ngke e a ribaa Iteraera n riki bwa ana botannaomata ae katabuakaki nakoina, ao e a kanga ni karekea onean mwina?

• Tera are a riai ni karaoia I-Iutaia ao Tientaire ni moa man Bentekota 33 C.E., bwa a aonga ni kaaina te Iteraera n taamnei?

[Taamnei n iteraniba 19]

A bungiaki tibun Iteraera aika rooro-n-rikirake nako nanon ana botannaomata te Atua ae rineaki

[Taamnei n iteraniba 21]

A riai tibun Iteraera n tatabemania nako ni karaoi aia motinnano ni kan toro iroun te Atua

[Taamnei n iteraniba 21]

E reke aia tai tibun Iteraera ni kaota tangiran Iehova irouia n aia angakarea n oin nanoia

[Taamnei n iteraniba 23]

Imwin Bentekota 33 C.E., a riai taan rimwin Kristo n tatabemania nako, ni kaota katabuan maiuiia nakon te Atua ni bwabetitoaia