E Kamaiuira Onimakinan Taeka Ni Burabeti N Te Baibara

BON ana kabanea n tai Iesu ni kitana te tembora i Ierutarem ngke e a taku naba ana reirei temanna: “Te tia Reirei, Ko na tarai aron atibu aikai ma maneaba nako!” A bon kamoamoaa aia tembora ae rangi n tangiraki irouia te natannaomata ae Iutaia. Ma e kaeka Iesu ni kangai: “Ko nori maneaba aika ababaki aikai? Ane e na bon aki tiku te atibu teuana i aon te atibu teuana n aki kabwakaki.”​—Mareko 13:1, 2.

E rangi ni kangaanga kakoauaan te iango aio! A rangi ni bubura atibun te tembora tabeua. Irarikin anne, ana taeka Iesu ibukin te tembora e nanona naba kamaunan Ierutarem ao te botannaomata ae Iutaia. Ma a a manga titirakina riki Iesu, taan rimwina ni kangai: “Ko na tuangira ba a na roko n ningai baikanne? ao tera te kanikina ngkana a nangi bane ni kakoroaki bukini baikanne?”​—Mareko 13:3, 4.

E kauringia Iesu ni kangai: “E tuai n roko te toki.” Te moanibwai are a na ongo taekana taan rimwin Kristo bon taian buaka, mwaeiei, roongo, ao aoraki aika kamamate n te tabo teuana ma teuana. Imwina e na bwakara te botannaomata are Iutaia te kabuanibwai ae korakora n te aro ae e rangi ni kakamaku, eng, ‘te rawawata ae korakora.’ E na mwakuri te Atua ni kamaiuia “ake a rineaki,” aika Kristian aika kakaonimaki. Ni kanga?​—Mareko 13:7; Mataio 24:7, 21,22, BK; Ruka 21:10, 11.

Te Karitei ni Kaitaraa Rom

Uabwi ma wanua te ririki imwin te taetae ni burabeti anne, ao Kristian ake Ierutarem a teimatoa n tataningaa tokina. E rotaki te Embwaea n Rom n taian buaka, mwaeiei, roongo, ao aoraki aika kamamate. (Nora te bwaoki n iteraniba 9.) E rangi ni bati te mwakuri ni kakeru ao te kairiribai ibukin te kakaokoro n te reeti n te aono n Iutaia. Ma e rau riki te aba ae mena i nanon oon Ierutarem. Aomata ake a mano iai a amwamwarake, a mwamwakuri, a mare, ao a karikiia natia, n aron are a taneiai ni kaakaraoia. A taraa te tembora ae bubura aomata ao a namakinna bwa e na bae n nene ma ni matoa waakin aia kaawa.

E roko te reta mairoun te abotoro Bauro tao n 61 C.E., irouia Kristian ake i Ierutarem. E bon kamoamoaia ibukin nanomwaakaia, ma e raraoma naba irouia kaain te ekaretia tabeman ake e a tia ni kerikaki nanoia n umaki. Tabeman mai buakoia, a a moanna ni betinako, ke a aki rikirake n ikawai n te onimaki. (Ebera 2:1; 5:11, 12) E kaumakiia Bauro ni kangai: “Ma ngaia ae kam na tai kaki ami aki-maku . . . Ba ai ti teutana, ao ane E na roko naba Teuare nangi roko, ao E na aki waeremwe. Ao e na maiu au aomata ae raoiroi n te onimaki: ao ngkana e kerikaki, ao e aki kukurei tamneiu i rouna.” (Ebera 10:35-​38) E rangi n angaraoi te reirei aei! Ma e na nene aia onimaki Kristian ao a na kamarurungia ni mutiakin kakoroan bukin ana taetae ni burabeti Iesu? Ao e koaua ae e a kaan tokin Ierutarem?

I nanon nimaua te ririki imwin anne, e a tabe ni kekerikaki aron te maeka i Ierutarem. N tokina, n 66 C.E., ao te kowana n Rom ae Florus are babakanikawai, e a anaa te mwaiti ni mwane ae 17 te tarena ibukin kabwakaan te taekiti are aongkoa e tuai ni bwaka, man te nne ni mwane ae tabu ae mena n te tembora. A a un I-Iutaia iai ao a karitei nakon te Tautaeka n Rom. Taan karitei aikai a bwaroakina Ierutarem ao a kamateia tautian Rom ake a mena iai. Ao a kamoamoa n taekinna bwa e a inaaomata Iutaia mairoun Rom. E a boo atin te buaka i marenan Iutaia ma Rom!

E aki koro tenua namwakaina, ao e a roko naba te kowana n Rom mai Turia ae Cestius Gallus ma ana tautia aika 30,000 mwaitiia, bwa a na katoka te karitei i Iutaia. A roko ana taanga ni buaka i Ierutarem n tain te Toa ae Umwanrianna ao a nini kaawa nako i nanon Ierutarem. Ma a kataia ni kamanoia i nanon oon te tembora taan karitei. A a moanna n urua oon te tembora tautian Rom. A kubanako I-Iutaia, bwa tautia aika beekan aikai a kamwaraea te tabo ae moan te tabu irouia kaain te Aro n Iutaia! Ma a uringa ana taeka Iesu Kristian ake n te kaawa ae kangai: ‘Ngkana kam nora te bwai n urubwai are ribaaki bwa e tei n te tabo ae e tabu, ao ke a birinako nakon maunga akana a mena i Iutaia.’ (Mataio 24:15, 16) A na onimakina ana taetae ni burabeti Iesu, ma ni kairaki bwa a na karaoa ae boraoi ma rongorongona? N tokina, e a boto iai kamaiuaia. Ma a na kanga ni birinako?

A karina ni mumun nako n akea bukina Cestius Gallus ma ana taanga ni buaka, n okirikaki nako mataniwin te aba, ni kakionakoaia irouia taan karitei. N te aro ae kamimi aei, ao e kakimototoaki rawawatan te kaawa anne! A kaotia bwa a onimakina ana taetae ni burabeti Iesu Kristian ngke a birinako mai Ierutarem nako Pella ae te kaawa ae kateaki ni maunga i rarikin te Karaanga ae Ioretan. Kaain te kaawa aei, a tei i nuuka n akea irekerekeia ma te itabarara. E rangi n aitau birinakoia n te tai anne bwa e aki maan ao a a okirikaki taan karitei nako Ierutarem ao n taumatoaia nikiraia taan maeka bwa a na raonia ni karitei naba.a Ma a mano iai Kristian, bwa a mena i Pella n tataningaa te bwai ae na riki imwina.

Te Mangaongao

I nanon namwakaina tabeua ao a a manga roko i Ierutarem tautian Rom aika boou. N 67 C.E., ao e kamwanangaia te taanga n tautia aika 60,000 mwaitiia, te mataniwi n te taanga ni buaka ae Vespasian ma natina ae Titus. E kaea Ierutarem te taanga ae abwabwaki n ririki ake uoua ake imwin anne, ao e kamaunaia aomata ni kabane ake a tei imwaia. N te tai anne, a buaka naba I-Iutaia aika kairiribai ake i nanon kaawan Ierutarem. A kamaunaki nnen amwarake, ao taabo ake a otabwaninia te tembora, ao a tiringaki I-Iutaia aika raka i aon 20,000 mwaitiia. E iremwe Vespasian ni kaea Ierutarem bwa e kangai: ‘E mwaatai riki nakoiu Atuau ni kaira ara taanga ni buaka; a bon kamaunaia i bon irouia ara kairiribai.’

Ngke e a mate te Embera n Rom are Nero, ao e a mwananga Vespasian nako Rom bwa e na anaa te mwaaka n tautaeka, ao e katuka Titus bwa e na katiaa te buaka i Iutaia. E roko Titus i Ierutarem ngke e a kaan te Toa ae te Riao n 70 C.E., ao e kamwaneia taan maeka ma ake a kawara te kaawa. A kabwakai aroka ana tautia, aika kaai i buakonikai n aonon Iutaia, ao a katei oo kaai aika kakang ae 7 te kiromita abwakiia n otabwaninia te kaawa are nang tauaki. E a riki n aron are e taetae ni burabetinna Iesu ni kangai: “A na karaoa te marua ma te o ni buaka i rarikim am kairiribai, ao ane a na otabaniniko, n tauko mai rarikim nako.”​—Ruka 19:43.

E a taabangaki te rongo ae korakora n te kaawa. A kuribwai taan iowawa aika uotii aia bwai ni buaka, ni mwengaia aomata ake a kamateaki ao ake a a kani mate. E kakoroa nanon te taetae ni burabeti ae kangai te aine ngke e tiringa natina ao e kanna: “Ane kona kana uaan oin rabatam, ae irikoia natim mwaane ma natim aine . . . n te kainaki ni buakanaki ma te karawawataki, ae a na karawawatako iai aiam.”​—Te Tua-Kaua 28:53-​57.

E a bwaka Ierutarem imwin nimaua te namwakaina n otabwaniniaki irouia tautia. E kuribwaiaki ma ni kabuekaki te kaawa ma ana tembora, ao imwina a maenikun atibuna nako. (Taniera 9:26) Mwaitiia te koraki aika mate 1,100,000, ao aika a kaboonakoaki bwa tooro 97,000.b (Te Tua-Kaua 28:68) A a moanna n akea I-Iutaia aika maeka i Iuta. Bon te kabuanibwai ae akea kabotauana ae rota te botannaomata anne, ao e karika te bitaki ae korakora nakon aia tautaeka, aia Aro, ao kateia.c

Ngke a tabe n riki baikai, ao a katituaraoa te Atua Kristian ake i Pella, ibukin kamaiuaia. E kawakin maiuia onimakinan taetae ni burabeti ake n te Baibara!

Ngkana ti ururing rikaaki nakon baika riki aikai, ti riai n titirakinira ni kangai: ‘Iai irou te onimaki are e na kamaiuai man te rawawata ae korakora? Te koaua bwa raoia ngai te koraki “akana onimaki ni kamaiui tamneiia iai”?’​—Ebera 10:39; Te Kaotioti 7:14.

[Kabwarabwara ae nano]

[Taibora n iteraniba 21]

Kanoan te Kanikina Ake A Koro Bukia n te Moan Tienture

BUAKA:

Buranti (39-40 C.E.)

Aberika Meang (41 C.E.)

Buritan (43, 60 C.E.)

Armenia (58-62 C.E.)

Buaka ao bobuaka i marenaia aomata aika kakaokoro i Iutaia (50-66 C.E.)

MWAEIEIN TE ABA:

Rom (54 C.E.)

Pompeii (62 C.E.)

Atia Minor (53, 62 C.E.)

Kirete (62 C.E.)

ROONGO:

Rom, Kuriiti, Aikubita (c. 42 C.E.)

Iutaia (c. 46 C.E.)

AORAKI AIKA KAMAMATE:

Baburon (40 C.E.)

Rom (60, 65 C.E.)

BURABETI NI KEWE:

Iutaia (c. 56 C.E.)

[Mwabe/​Taamnei n iteraniba 22]

(Ibukini bitaki taeka, nori booki)

Ana Buaka Rom i Baretain n 67-70 C.E.

Beteromai

Naman Kariraia

Pella

BEREA

TAMARIA

Ierutarem

Te Nama ae Tari

IUTAIA

Kaitareia

[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]

Map only: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Taamnei n iteraniba 23]

‘A kamaunaia i bon irouia ara kairiribai.’​—Vespasian

[Taamnei n iteraniba 23]

N 70 C.E., e a kamaunaki Ierutarem iroun ana taanga ni buaka Rom

[Picture Credit Line n iteraniba 23]

Relief: Soprintendenza Archeologica di Roma; Vespasian: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY