Aremaketon Bon Ana Buaka Te Atua Ae Na Katoki Buaka Ni Kabane
“A kakoauaa bwa bon te aro n iowawa tiringan te aomata, mangaia are e a rangi ni kaminonano ao n riribaaki te buaka. Akea naba te taeka aei n aia taetae.”—AIKAI ANA TAEKA TE TIA KAKAE N AABA AE KAAIN NORWAY AE FRIDTJOF NANSEN IBUKIIA KAAIN TE NAN INUIT I GREENLAND N 1888.
A NA bae ni kukurei aomata ni maeka i buakon te botannaomata ae “riribaaki ao ni kaminonano” iai te buaka. Antai ae e na aki kariariaa te aonnaba ae akea n aia taetae te taeka ae te buaka, kioina ngkai akea te buaka iai? E na bon aki kakoauaki taekan te aonnaba aei, ao riki ngkana ti kabotoi ara kaantaninga i aoia aomata bwa ngaiia aika a na karokoa.
Ma e ngae n anne, e berita te Atua rinanon ana taetae ni burabeti Itaia bwa e na karokoa te aeka n aonnaba aei ngke e kangai: “A na ororoi aia kabaang ba winibarau, ao aia raanti n oniki ba bwaai ni koro-mwangani-kaai: a na aki tabeka te kabaang te botanaomata teuana ni buakana te botanaomata teuana, ao a na aki manga reireiia te buaka.”—Itaia 2:4.
E teretere bwa e riai ni korakora bitakin te aonnaba ni boong aikai bwa e aonga n koro bukin te berita aei. Bwa n aron ae noraki, iai 20 te mirion tautia ao tao 20 buaka aika a boni waakinako naba ngkai. Ti na aki mimi iai bwa e nang karaoa anne nakon aia tautaeka aomata te Atua ae Iehova ae mwaaka. Te kabanea ni mwakuri ae na karaoia Iehova nakon te waaki n te aonnaba aei, bon are e taekinaki n te Baibara bwa Aremaketon.—Te Kaotioti 16:14, 16.
E ngae ngke e a tia ni kakabonganaki te taeka ae “Aremaketon” n ririki aika tibwa nako ibukin te urubwai ae kakaiaki mani bwaai ni buaka aika mwaakaroiroi, ma e kabwarabwaraki nanona ae kakawaki n te rikitinare teuana ni kangai: “Te tabo ibukin te kaitira ni buaka ae a kaaitara iai te raoiroi ao te buakaka.” Te koaua bwa e kona n tokanikai te raoiroi i aon te buakaka, ke bon tii te karioiango te aeka ni buaka aei?
A kona n rau nanora n ataan ae e okioki taekinan kamaunan te buakaka n te Baibara. E taetae ni burabeti te tia areru ni kangai: “Ke a kamaunaki taani bure mai aonaba, ao ke a mauna akana buakaka.” (Taian Areru 104:35) E taekina ae kangai te boki ae Taeka N Rabakau: “A na maekana aon te aba akana raoiroi, ao a na tiku i aona akana moa n raoiroi. Ma a na teweaki nako akana buakaka mai aon te aba, ao a na taekaki taani bure mai nanona.”—Taeka N Rabakau 2:21, 22.
E kateretereaki naba n te Baibara bwa a na aki kukurei nanoia aomata aika buakaka ni kakeai mwaakaia. Mangaia are anne bukina ngkai e kainnanoaki te kaitira ni buaka ae e na kamaunaia aomata aika buakaka ni kabane iai te Atua, ao ai te buaka naba. (Taian Areru 2:2) E rangi ni kakawaki nanon n aran te buaka ae tii teuana aei ae n te Baibara, ae Aremaketon.
Buaka Rimoa n Uakaan ma Mekito
Nanon te taeka ae “Aremaketon” boni “Maungan Mekito.” A bati buaka aika karaoaki n te kaawa rimoa ae Mekito ao n te aba ae aoraoi ae Ietireera, are e a korakora iai konaakin te itera teuana.. E korea ae kangai te tia korea rongorongon rimoa ae Eric H. Cline n te boki ae The Battles of Armageddon: “A a tia Mekito ao te Mwarua ae Ietireera n riki bwa taabo aika boboaki iai buaka ake e a rotaki iai ana waaki te botannaomata ni kabane, mangkekei ni karokoa ngkai.”
N aron ae e kamataataa Cline, a noraki buaka n uakaan ma Mekito bwa e korakora konaakin te itera teuana iai, n angiin te tai. A kaaitara ma aia moantai ni konaaki n te mwarua aei, aia taanga ni buaka taiani Mongol, ake a tokanikai ngkoa i aon angiin aonon Atia n te ka-13 n tienture. A tokanikai naba n te buaka are e boo n uakaan ma Mekito, ana taanga Buritan aika kairaki iroun General Edmund Allenby i aoia kaain Turkey n te moani buaka are kabutaa aonnaba. E kabwarabwaraa ana tokanikai Allenby te tia korea rongorongon te buaka temanna bwa bon “te buaka ae rangi ni baitii ao ni korakora iai konaakin te itera teuana, ae e a tia n riki ma ngkekei ni karokoa ngkai.”
A boni boo naba n uakaan ma Mekito buaka ake e korakora iai konaakin te itera teuana, aika taekinaki n te Baibara. Ikanne are e a buakania iai te tia Moti ae Baraka, ana taanga ni buaka Kanaan aika kairaki iroun Titera. (Taani Motiki-Taeka 4:14-16; 5:19-21) E konaaki naba ana taanga Mirian ae bubura irouni Kiteon ma ana aomata aika tii tabeman aika 300 mwaane n te tabo ane e uakaan ma Mekito. (Taani Motiki-Taeka 7:19-22) E mate te Uea are Tauro ma natina ae Ionatan n te tabo ae uakaan ma Maungan Kireboa, ngke e a konaaki ana taanga tibun Iteraera irouia taangan Biritia.—1 Tamuera 31:1-7.
Ibukin nakoraoin te tabo aei ibukin te buaka, a a tia ngkanne ni boaki buaka aika rangi ni mwaiti i Mekito ao te mwarua ae uakaan ma ngaia i nanon ririki aika 4,000 n nako. E wareki buaka aikai temanna te tia korea rongorongon rimoa ao e aki kee mwaitiia i aan 34!
Akea te nanououa bwa e bon irekereke rongorongon Mekito ao nakoraoin aona ibukin te buaka, ma ae e nanonaki n te taeka ae “Aremaketon.” E ngae ngke tii te taina taekinan te taeka aei n te Baibara, ma e kamatataaki rongorongona n te boki ae Te Kaotioti, bwa a na rotaki aomata ni kabane aika i aon te aba n Aremaketon.
Taekan Aremaketon n te Baibara
E ngae ngke a bati buaka n uakaan ma Mekito, ake a noraki bwa e korakora iai konaakin te itera teuana, ma bon akea mai buakoia ae kamauna te buakaka. I buakoni buaka aikai, bon akea ae kaaitara ni buaka iai te raoiroi ma te buakaka. N etina, e riai te aeka ni buaka anne n riki mairoun te Atua. E taku ngkoa Iesu: “Akea ae raoiroi, ba ti temanna, ba te Atua.” (Ruka 18:19) Irarikina, e kamatataaki n te Baibara bwa bon ana buaka te Atua, Aremaketon.
E taekinaki ae kangai ni bokin te Baibara ae Te Kaotioti: A na ikotaki “uean aonaba . . . nakon te buaka n te bong are kakanato are ana bongi te Atua, ae Moan te Mwaka.” (Te Kaotioti 16:14) E reitaki nako te taetae ni burabeti anne ni kangai: “Ao a ikotiia n te tabo ae aranaki n aia taeka Ebera ba Are-Maketon.” (Te Kaotioti 16:16) Imwina riki, ao e kabwarabwaraki n te boki ae Te Kaotioti bwa a na ‘ikotaki uean aonnaba ma aia taanga bwa a na buakana Teuare toka i aon te aoti arei, ma ana taanga.’ (Te Kaotioti 19:19) E ataaki te tia toka i aon te aoti aei, bwa bon Iesu Kristo.—1 Timoteo 6:14, 15; Te Kaotioti 19:11, 12, 16.
Tera ae ti riai n ataia man kiibu aikai? Ti a ataia bwa Aremaketon bon ana buaka te Atua ma aomata aika aki ongeaba. Bukin tera bwa a na buaka n te aeka ni buaka aei Iehova ao Natina ae Iesu Kristo? Bukina teuana, bwa “a na tiringaki iai akana urua aon te aba” n Aremaketon. (Te Kaotioti 11:18) Irarikina, e nang karokoa iai te waaki ae rau, ae ‘te aonnaba nabangkai ae ti kaantaningaia ni kaineti ma ana berita te Atua,’ ike “e mena iai te raoiroi.”—2 Betero 3:13.
Bukin Tera Bwa E Riai n Roko Aremaketon?
Te koaua bwa e kangaanga iroum iangoan ae Iehova, ae te “Atua are e reke mai Rouna te tangira,” e na mwiokoa Natina, ae te “Uea n Raoi,” bwa e na waakina te buaka? (2 I-Korinto 13:11; Itaia 9:6) Ti na mataata iai ngkana ti ataia bwa bukin tera ngkai a kani karaoa aei. E kabwarabwaraki n te boki ae Taian Areru bwa Iesu bon te tia buaka ae toka i aon te aoti. E aera ngkai e buaka? E taekinna te tia areru bwa e mwananga Kristo ibukin, “te koaua ma te nimamanei ma te raoiroi.” E buaka ibukina bwa e tangira te raoiroi ao e ribaa te buakaka.—Taian Areru 45:4, 7.
N aron naba anne, e kabwarabwaraki n te Baibara aron Iehova ni kaineti ma te ribuaka ae noria n te aonnaba ni boong aikai. E korea ae kangai te burabeti ae Itaia: “E noria [te UEA], ao e aki riai i matana ngke akea te kaeti-taeka.” “E karina te raoiroi ba kaanga te tanga, ao te bara ni kamaiua te aba i aon atuna; ao E karini kunnikai ni kareke kai ba rabunana.”—Itaia 59:15, 17.
Ngkana a teimatoa n taumatoaa mwaakaia aomata aika buakaka, e na bon aki reke ngkanne te rau ao te mweeraoi irouia aomata aika raoiroi. (Taeka N Rabakau 29:2; Te Minita 8:9) Ni koauana, e aki kona n toki te babakanikawai ao te buakaka ngkana a reitaanako aia mwakuri aomata aika kakaraoi baikai. Ngaia are e tii kona n reke te eti imwini kamaunaia aomata aika buakaka. E korea ae kangai Toromon: “Te aomata ae buakaka e na riki ba unoran te aomata ae raoiroi.”—Taeka N Rabakau 21:18.
Kioina ngkai bon te tia Moti te Atua, ti a ataia ngkanne bwa a na bane n eti ana motikitaeka nakoia aomata aika buakaka. E titiraki ni kangai Aberaam: “Tiaki E na karaoa ae riai te tia Motiki taekaia kaain aonaba ni bane?” E kangai kaekana, e ataia Aberaam bwa e raoiroi Iehova n taai nako! (Karikani Bwaai 18:25) Irarikin anne, e karau nanora te Baibara bwa bon akea kukurein Iehova ni kamaunaia aika buakaka; ma aio bon ana kabanea n anga.—Etekiera 18:32; 2 Betero 3:9.
Ataakin Aremaketon Bwa te Buaka ni Koaua
Ti na tei n ana itera antai n te buaka are e na korakora iai konaakin te itera teuana? Angiira mai buakora aongkoa ti na mena n ana itera te raoiroi. Ma ti na kanga ni kakoauaa raoi aei? E kaumakira te burabeti ae Tebania ni kangai: “Ukoukora te raoiroi, ukoukora te nimamanei.” (Tebania 2:3) E tangiria te Atua bwa ‘a na kamaiuaki aomata ni kabaneia, ma ni karekea ataakin te koaua,’ aikai ana taeka te abotoro Bauro.—1 Timoteo 2:4.
Te moani mwaneka nakon te kamaiuaki bon reiakinan te koaua ibukin Iehova ma ana kaantaninga ibukini kamaunan te buakaka mai aon te aba. Te kauoua ni mwaneka, boni kakaraoan ae raoiroi, ike ti a kona iai n akoaki iroun te Atua ao ni kamanoaki naba.
Ngkana ti tou mwin mwaneka aika kakawaki aikai, n etina, ti a kona iai ni kariariaa Aremaketon, ae te buaka ae na kamaunai aia buaka botannaomata. N tokin te buaka anne, a nang taraa ngkanne te buaka aomata ni kabane bwa te bwai ae kaminonano ao n riribaaki. “A na aki manga reireiia te buaka.”—Itaia 2:4.
[Kabwarabwaraan n iteraniba 5]
E aranaki ana mwakuri te Atua nakon aia tautaeka aomata bwa Aremaketon
[Taamnei n iteraniba 6]
MEKITO
[Taamnei n iteraniba 6]
A tokanikai Kiteon ma ana aomata n te buaka are e korakora konaakin te itera teuana iai are e boo n uakaan ma Mekito
[Taamnei n iteraniba 7]
Ngkana e a roko n tokina Aremaketon, a nang bane ngkanne aomata n iangoa te buaka bwa e kaminonano ao n riribaaki
[Taamnei n iteraniba 8]
Te moani mwaneka nakon te kamaiuaki, bon reiakinan te koaua ibukin Iehova ao ana kaantaninga