Tera Ae Karika Te Maiu Bwa E Na Manena?

“Maka te Atua, ao tou mwin ana tua.”​—TE MINITA 12:13.

1, 2. Ti na kanga ni kona ni kabwaia man neneran te boki ae Te Minita?

IANGOA te aomata ae e taraa n rangi ni kaubwai. Bon te tia rabakau ae tieuataake kakannatona, ao te kabanea ni kaubwai ao ni wanawana n ana roro. Ma e ngae ngke a a bati kaubwaina ao baike e karaoi, ma e bon teimatoa naba n titirakinna bwa ‘tera ae karika te maiu bwa e na manena?’

² Tao tenua te ngaa te ririki n nako ao bon iai ngkoa te mwaane aio. Aran teuaei Toromon ao n te boki ae Te Minita ao ti kunea iai ana kabwarabwara ni kaineti ma mwin ukeran kukureina. (Te Minita 1:13) Ti kona ni karekei reireiara aika bati man rongorongon Toromon. Ni koauana, te wanawana ae n te boki ae Te Minita, a kona ni buokira ni katei tiara ake a na karika maiura bwa e na manena.

“Kaaean te Ang”

3. Tera te koaua ae kauki iango ae kaineti ma maiuia aomata ni kabaneia ae ti na bane ni kaaitara ma ngaia?

³ E taekinna Toromon bwa a bati baika e kariki te Atua aika raraoi taraia n te aonnaba aio, aika akea tokin kakukureia ao kamimia, aika ti aki toki ni kukurei iai n taai nako. Ma ti bon aki kona n ukeri nako ana karikibwai te Atua, kioina ngkai a kimototo maiura. (Te Minita 3:11; 8:17) N aron ae taekinna te Baibara, a karako ara bong ao a waetata n nako. (Iobi 14:1, 2; Te Minita 6:12) E na kairira te koaua ae e kauka te iango aei, bwa ti na kamanenai maiura n te aro ae wanawana. E aki bebete karaoan aei kioina ngkai e kataia ni katikira ana waaki Tatan nakon ae kairua.

4. (a) Tera ae nanonaki raoi n te taeka ae “akea maneni bwaai”? (b) Baikara baika uaiakinaki ni maiura aei ae ti na rinanona ngkai?

⁴ E kabonganaa te taeka ae “akea maneni bwaai” Toromon 30 te tai n te boki ae Te Minita, ni katuruturua iai karuanikain bakataean maiura. E rairaki te taeka ae “akea maneni bwaai” n te Baibara n Ebera bwa baika akea nanoia, a kabanetai, akea uaaia, akea bongaia, ke a aki teimatoa. (Te Minita 1:2, 3) N tabetai e kabongana te taeka ae “akea maneni bwaai” Toromon, n taorimwin te taeka ae “kaaean te ang.” (Te Minita 1:14; 2:11) N aron ae a ataaki, bon akea uaan kaean te ang. Bon akea te bwai ae a kona ni karekea naake a kataia ni karaoa aei. E kabwaranano uaiakinan tiia aika akea uaaia. E rangi ni kimototo te maiu ae ngkai ao e aki riai ni bakataeaki ibukin ukeran baika a na kabanei korakorara aika bon akea uaaia nakoira. Ai ngaia are, ibukin totokoara man karaoan ae kairua, ti na neneri moa ana katoto tabeua Toromon ake e kaotii iai baika a uauaiakinaki n te maiu aei. Ti na rinanon moa taekan uaiakinan te kukurei ao te kaubwai. Imwin anne, ti na manga nora manenan te mwakuri ae kakukureia te Atua.

E na Kakukureira Uaiakinan te Kakukurei?

5. E ukera ia kukurein nanona Toromon?

⁵ E kataia naba ngkoa Toromon n uaiakina te maiu ae kakukurei n ai aroia aomata aika mwaiti ni boong aikai. E taku: “I aki tuka nanou man te bwai ni kakatonga teuana.” (Te Minita 2:10) E ukera ia kukureina? E taekinaki n Te Minita mwakoro 2, bwa e ‘kakukureia rabwatana n te wain’ ao n te tai naba anne e kataia ni bwaina te taotaonakinnano, e uaiakin naba mwakuri tabeua n aron katamaroan te aba, korotaamneian baareti, te ongongora ni katangitang ao ni kang amwarake aika kangkang.

6. (a) E aera ngkai e aki bure te kakukurei ni bwain te maiu aio tabeua aika raraoi? (b) Bukin tera ngkai e kainnanoaki te iango raoi ni kaineti ma takaakaro ni kaakibotu?

⁶ Te koaua bwa te Baibara e kabuakakaa te reitaki ae kakukurei ma raoraom? Tiaki ngaia anne. E koreia naba Toromon, bwa te amwamwarake ni kukurei imwin am mwakuri korakora n te bong anne, bon te bwaintangira mairoun te Atua. (Wareka Te Minita 2:24; 3:12, 13.) Irarikin anne, e kaoia naba rooro n rikirake Iehova bwa a na ‘kimwareirei ao ni kukurei’ n te aro ae riai. (Te Minita 11:9) Ti kainnanoa te tai ni kaokirii ao ni kaakibotu aika kakukurei. (Kabotaua ma Mareko 6:31.) Ma e riai n aki riki te kaakibotu bwa te moanibwai ae kakawaki ni maiura. Ma ti na iangoia bwa kaanga ai aron te aitikurim ae karewerewe ae karuoan te amwarake. Tao ko na boni kakoauaa bwa ngkana ko kabatiaa ni kanna, ao n te tai ae waekoa ko nang bae ni bakoa ao n aki nuai raoi iai, ao akea naba manenana nakon rabwatam. N aron naba anne, e kunea Toromon bwa te maiu ae e boto i aon te kakukurei, boni “kaaean te ang.”​—Te Minita 2:10, 11.

7. Bukin tera ngkai ti riai n taratara raoi n rinean arora ni kaakibotu?

⁷ Irarikin anne, a aki bane n raraoi kaakibotu nako. A mwaiti aika rangi ni karuanikai nakon ara onimaki ao aroarora aika riai. Iraua te mirion mwaitiia te koraki ake a tia ni kaaitara ma te bwarannano ae korakora, tii ‘ibukin kakukureian nanoia’ ni kabonganaan te drug n te aro ae aki riai, te koro ni manging, ke te takaakaro ma te mwane? E kauringira ma te akoi Iehova bwa ngkana ti kariaia nanora ma matara bwa a na kairira nakon mwakuri aika karuanikai, ti riai ni kaantaningaia bwa ti na bon tai anai uaaia.​—I-Karatia 6:7.

8. E aera bwa ti wanawana riki ngkana ti iaiangoa raoi anuani maiura?

⁸ Irarikin anne, ngkana ti kabatiaa uaiakinan te kakukurei n te aro ae aki riai, e kona ni katannakoira man karaoan baika kakawaki riki. Uringnga, bwa e kai toki maiura aio, ngaia are bon akea riaina bwa ti nang bon teteimatoa nako naba ni marurung ao n aki kakaitiboo ma kangaanga. Ngaia anne bukina are e a manga taekinna iai Toromon bwa e raoiroi riki te nako n te auti n tanginiwenei, ao e a moamoa riki ngkana tarim ke mwanem n te onimaki ae kakaonimaki ae mate, nakon ae ko na nako n te “auti n amamarake.” (Wareka Te Minita 7:2, 4.) Bukin tera? Bwa ngkana ti ongora nakon te kabwarabwara n taunimate ao n iaiangoi anuani maiun ana toro Iehova ae kakaonimaki are mate arei, ti a kona iai ni kairaki bwa ti na tuoa aroaroni maiura ae ti toua. Ibukin anne, ti a kona n ataia iai bwa ti riai ni kaetii tiara ake ti uaiakin, bwa ti aonga ni kona ni kabongana nikiran maiura n te aro ae wanawana.​—Te Minita 12:1.

E na Kakukureira te Kaubwai?

9. Tera are e kunea Toromon ni kaineti ma karekean te kaubwai?

⁹ Ngke e korea te boki ae Te Minita Toromon, ao boni ngaia te kabanea ni kaubwai i buakoia aomata n te tai anne. (2 Rongorongo 9:22) A a bati ana bwai n te aro are e kona ni karekei baika e tangiri. E korea ae kangai: “Bwaai ni kabane aika a tangiri matau ao I aki tauu mai iai.” (Te Minita 2:10) Ma e ngae n anne, e kunea bwa e aki karekea te kakukurei te kaubwai. E motikia ni kangai: “Ane tangira te tirewa ao e na aki ngae n te tirewa; ao ane tangira kabatiani bwaai e na aki ngae ni karakani bwaai.”​—Te Minita 5:10.

10. Tera ae kairiri nakon te raunnano ao te kaubwai ni koaua?

¹⁰ E ngae ngke e aki teimaan manenan te kaubwai ma e kona ni korakora ana anainano. E kaotaki n te kakae are e a tibwa karaoaki n te United States, bwa 75 te katebubua mwaitiia ataein te moan rinan n reirei aika rietata, ake a taekinna bwa tiaia ae kakawaki ni maiuia bon te riki ni “kaubwai.” Ma te koaua bwa a na karekea te kukurei ni koaua ngke a roko n tiaia arei? A bon aki. A taekinna taani kakae bwa ngkana e moanibwaiaki bwaikorakin te maiu aei, e na kangaanga iai reken te kakukurei ao te raunnano. E a tia naba n nora koauan aei Toromon. E korea ae kangai: “I kaiko tirewa ma koora ba au bwai, ao aia bwai uea . . . ao noria, akea maneni bwaai ni bane, ao boni kaaean te ang.”a (Te Minita 2:8, 11) Ni kaitaraan anne, ngkana ti kamanenai maiura ni beku ibukin Iehova ma nanora ni bane ao ni butimwaei ana kakabwaia, ti a karekea iai ngkanne te kaubwai ni koaua.​—Wareka Taeka N Rabakau 10:22.

Te Mwakuri Raa ae Karekea te Kukurei ni Koaua?

11. Tera ae taekinna te Baibara ni kaineti ma kakawakin te mwakuri?

¹¹ E kangai Iesu: “E boni mamakuri nako naba Tamau, ao Ngai I makuri naba.” (Ioane 5:17) Akea te nanououa bwa a kukurei Iehova ao Iesu man aia mwakuri. E kabwarabwaraki n te Baibara kukurein Iehova n ana mwakuri ni karikibwai ngke e kangai: “E nori bwaai ni kabane [te Atua] aika E karaoi, ao noria, moan te raoiroi.” (Karikani Bwaai 1:31) A “takaaka ni kakatonga” naba anera ngke a nori bwaai ni kabane ake e a tia ni karaoi te Atua. (Iobi 38:4-7) N aron anne, e kakatonga naba Toromon ibukin te mwakuri ae rangi ni kakawaki ae iai te kaantaninga iai.​—Te Minita 3:13.

12, 13. (a) Tera aroia naaka uoman ni kabwarabwarai kukureia ake a karekei imwin te mwakuri raoi? (b) E aera ngkai e kona ni kabwaranano te mwakuri ni kareketianti n tabetai?

¹² A mwaiti aomata ake a ota raoi n te kukurei ae reke man te mwakuri raoi. N te katoto, e taekina ae kangai José, ae te tia korobanna ae mwaatai, “Ngkana ko kona ni korea taamnein te bwai ae tei n am iango i aon te kunnikai, ko a namakinna ngkanne bwa kanga ai aron ae ko a tia n tamwarakea te maunga ae rietata.” E taekina ae kangai te tia bitineti temanna ae Miguel,b: “E karekea te kukurei te mwakuri, ibukina bwa ko a kona iai ni katauraoi bwaai ibukin am utu. E kona naba n anganiko namakinan te raunnano n noran koron nanon am kaantaninga.”

¹³ N te itera teuana, a bati mwakuri aika kabotu ake a anganiko te tai ae uarereke ibukin kabonganan rabakaum. N tabetai, a karaoaki mwakuri aika kamarakinano n tabo ni mwakuri, ao waaki aika karawawata n akea bukina. E taekinna Toromon bwa tao e kona te aomata ae taningaroti ni karekea kaniwangan te aomata ae rabakau, n arona ni katan i aan te aomata ae kakannato. (Te Minita 2:21) Ma iai riki bwaai tabeua ake a kona ni karika te bwarannano. Te bwai are e karika butiraoin te bitineti ni moan waakinana, e kona ni manga karutia rimwi riki ibukin aki nakoraoin kaubwain te aba ke kangaanga aika karina. (Wareka Te Minita 9:11.) E aki toki te aomata n namakina te un ao te bwarannano i mwin ana mwakuri korakora, n ataakin ae e a tia ni “kakorakora ni kani karekea te ang.”​—Te Minita 5:16.

14. Tera te mwakuri ae karekea te kukurei ni koaua n taai nako?

¹⁴ Iai te mwakuri ae e aki kona ni kabwaranano? E taekina ae kangai José, ae te tia korobanna are e taekinaki mai moa: “I nanon ririki aika bati, a na kona ni bua ke n uruaki taamnei aikai. Ma e aki kona n riki anne nakon ara beku iroun te Atua. Ibukina bwa I ongeaba iroun Iehova n tataekina te rongorongo ae raoiroi, I a tia ngkanne ni buoka katean te bwai ae teimatoa ae boni Kristian aika mamaaka te Atua. E rangi ni kakawaki anne.” (1 I-Korinto 3:9-​11) N aron anne, e taekinna naba Miguel bwa tataekinan rongorongon te Tautaeka n Uea, e karekei kakukureiana aika bati nakon ana mwakuri ni kareketianti. E taku: “Akea te bwai teuana ae kona n oneamwin te kimwareirei ae ko namakinna ni maroroakinan te koaua man te Baibara ma temanna ao ko noria bwa e ringa nanona.”

“Kaki am Berena”

15. Tera ae e karika maiura bwa e na manena?

¹⁵ Tera ae karika maiura bwa e na manena? Ti namakina te kukurei ni koaua man kamanenan ara tai ae kimototo ni karaoan ae raoiroi ao ni kakukureia Iehova, i nanon te waaki ae ngkai. Ti kona ni karikirakea ara iraorao ae kaan ma te Atua, ti kona n reireiniia natira booto n reirei aika kakawaki man te Baibara, ti kona ni buokia aomata bwa a na ataa Iehova, ao ti kona ni karikirakea ara iraorao ae teimatoa ma tarira ao mwanera n te onimaki. (I-Karatia 6:10) E bon teimatoa manenan karaoan baikai ao a karokoi kakabwaia nakoia ake a uaiakin. E kabongana te kabotau ae kakannongora Toromon n taekina iai manenan kakaraoan ae raoiroi. E kangai: “Kaki am berena i aon te ran: ba ane e na manga reke i roum i mwini boong aika bati.” (Te Minita 11:1) E kaumakiia taan rimwina Iesu ni kangai: “Kam na anganga, ao ane kam na manga anganaki.” (Ruka 6:38) Irarikin anne, e beritanna Iehova bwa e na karekea kaniwangaia ake a kakaraoa ae raoiroi nakoia aomata nako.​—Taeka N Rabakau 19:17; wareka Ebera 6:10.

16. Ningai te tai ae tamaroa ibukin bairean baika ti uaiakin ni maiura?

¹⁶ E kaumakiira te Baibara bwa ti na karaoi motinnano aika wanawana ni kaineti ma maiura ngkai ti kairake. N te aro anne, ti a kona iai ni kararoaki man te bwarannano n taai aika imwaira. (Te Minita 12:1) Ai kananokawakira kabanebuakan maiura n rikirake ae tamaroa, ibukin kaaean baika a anainano n te aonnaba aei, ao n noria imwina bwa ngaia boni kaean te ang!

17. Tera ae e na buokiko n rinea maium ae moan te tamaroa?

¹⁷ N aron te tama ae tatangira, e tangirira naba Iehova bwa ti na maiu ni kukurei, ti na karaoa ae raoiroi, ao ni kararoaira man te rawawatannano ae aki riai. (Te Minita 11:9, 10) Tera ae e na buokiko ni karaoa anne? Katea tiam ae kabatiaan am beku iroun te Atua, ao kakorakorako ni kakoroi nanoia. E kaania 20 te ririki n nako, ao e karaoa ana motinnano Javier, n rinean te mwakuri n taokita ao kabwaninan ana tai n te mwakuri ni minita. E taekina ae kangai: “E ngae ngke e kona n iangoaki te mwakuri n taokita bwa e manena, ma bon akea riki ae kona ni kabotaua kimwareireiu ae I namakinna ni buokaia aomata bwa a na ataa te koaua. E a tia te mwakuri aei ni buokai ni karekea te kukurei ae bati ni maiu. Ma I a uringaaba bwa e aera ngke I aki kamani moana au beku aei.”

18. Bukin tera ngkai e riki ni manena maiun Iesu i aon te aba?

¹⁸ Tera ngkanne te bwai ae moan te kakawaki ae ti kona n uaiakinna? E kangai Te Minita: “E raoiroi riki te ara ae raoiroi nakon te kabira ae kakawaki; ao te bongi ni mate nakon te bongi ni bungiaki.” (Te Minita 7:1) Akea te katoto ae kona n katereterea raoi raoiroin riki aei irarikin maiun Iesu. Ni koauana, e karekea arana ae rianako raoiroina i matan Iehova. E kakoauaki ni matena riain Tamana n tautaeka i aoni bwaai ni kabane, ao e a katauraoa naba iai te karea ni kaboomwi are e kauka te kawai ibukin kamaiura. (Mataio 20:28) Ni maiun Iesu ae kimototo i aon te aba, e kaota te banna ni katoto ae kororaoi ibukin te maiu ae manena ni koaua, ae ti kakorakoraira ni kakairi iai.​—1 I-Korinto 11:1; 1 Betero 2:21.

19. Tera te kauring ae raoiroi are e anga Toromon?

¹⁹ Ti kona naba ngaira ni karekei arara aika raoiroi i matan te Atua. E rangi ni kakawaki riki karekean arara ae raoiroi i matan Iehova nakon te kaubwai. (Wareka Mataio 6:19-​21.) Ti kona ni ukeri mwakuri aika raraoi i matan Iehova ni katoa bong, aika a na katamaroai riki aroaroni maiura. N te katoto, ti kona n uataboa tataekinan te rongorongo ae raoiroi nakoia aomata nako, ni kakorakoraa riki te itoman n ara mare ao n ara utu, ao ni karikirakea ara onimaki rinanon te ukeuke n reirei n ana taeka ao kakaaean botaki ni Kristian. (Te Minita 11:6; Ebera 13:16) Ngkanne, ko tangira te maiu ae iai manenana ni koaua? Ngkana ngaia, toua mwin ana kauring Toromon ae kangai: “Maka te Atua, ao tou mwin ana tua; ba bon anne kabanean te aro ae riai irouia aomata.”​—Te Minita 12:13.

[Kabwarabwara ae nano]

Ko na Kanga ni Kaeka?

• Tera ae riai ni kairira bwa ti na iangoi raoi tiara ni maiura?

• Tera ae ti riai n iangoia ni kaineti ma ukeran te kakukurei ao bwaikorakin te maiu aei?

• Tera te mwakuri ae e na uota te kakukurei ae teimatoa?

• Tera te bwai ae kakawaki ae ti riai ni kakorakoraira n uaiakinna?