E Koaua Bwa Aaro Ni Kabane A Kairiri Nakon Te Atua Ae Tii Temanna?
“Bon iai oin au koaua ao I aki kona ni bitia. N aki ongeia bwa te onimaki raa are ko mena iai ma e aki kakawaki ibukina bwa a bane Aaro ni kairiri nakon te Atua ae tii temanna.”
KO A tia n ongongo te aeka n iango anne iroun temanna? A iangoia angia aomata bwa Aaro ni kabane a kona ni buokiko bwa ko na ukera te Atua ao n ota ibukini manenan te maiu. N aekan anne, e a taabangaki te koaua are iai i nanon Aaro nako te raoiroi ao te buakaka, ao bon akea te onimaki teuana ae tabwanin irouia te koaua, ke tao ae a kona n taekinna bwa iai aia koaua ae tii ngaia te kawai nakon te Atua.
A rangi n ataaki aekan iango akanne i buakoia aomata n ara tai aikai ake a taraa ni butimwaei aekakin aroaro ni maiu ni kabane aomata n ikotaki naba ma koaua aika kakaokoro. Ni koauana te koraki ake a kaokoro aia iango, a teimatoa n taraaki bwa a reme aia iango ao n etimatoa. Tera am iango? Ko kakoauaa ae n tokina Aaro ni kabane a kairiri nakon te Atua ae tii temanna? Te koaua bwa e na riai n iangoaki raoi bwa te onimaki raa ae e na kaainna te aomata?
Iai Kakaokoro ni Koaua?
Ni kaineti ma teuana te encyclopedia ao e kaotaki iai bwa ngkai 9,900 Aaro ni katobibia te aonnaba, tabeua mai iai ake a mena ni kabutaa te aonnaba ao ai mirion ma mirion kaaia. E katautauaki bwa tao 70 te katebubua aomata ake a kaain Aaro aika nimaua ake a a taonaaba aikai: te Aro ni Buddhism, te Aro ni Kristian, te Aro n Hindu, te Aro ni Mutirim ao te Aro n Iutaia. Ngkana nanona bwa Aaro ni kabane a kairiri nakon te Atua ae tii temanna ao ni koauana a riai Aaro aika nimaua aikai ni katiteuanaaki n aanga aika bati n aia angareirei ao aroni kabwarabwaraan te Atua ao aia kamataata ni kaineti ma ana kantaninga te Atua. Ma tera ae kaotaki ni koaua aikai ibukin aei?
E taku Hans Küng ae te tia rabakau n te Aro ni Katorika bwa ni koauana, Aaro aika taonaaba titeboo aan aia koaua tabeua ni kanakoraoan anuaia aomata i marenaia. N te katoto, angia a tangira riki te aki tiritiri, te aki kewe, te aki ira, ao aki karaoan te kabwaroua, ao a angareirei ibukini karineaia kaaro n ikotaki naba ma tangiraia natiia. Ma e rangi ni korakora te bitaki ae kaokoro ni bwaai riki tabeua n Aaro aika taonaaba aikai ao ae moamoa riki e boni kaineti ma aia kabwarabwara ibukin te Atua.
N te katoto, a taromauri atua aika bati kaain te Aro n Hindu ma kaain te Aro ni Buddhist a taku bwa a aki rangi ni koaua ibukin aron te Atua. A angareirei kaain te Aro ni Mutirim bwa tii temanna te Atua. Ao ai aroia naba Aaro ake a taku bwa Kristian ngaiia, ma angia mai buakoia a teimatoa n taekinna bwa te Atua bon Temanna n Teniman. Ma a rangi ni mwaiti koaua aika kakaokoro i buakoia Aaro aikai naba. E korakora karinean Nei Maria ae tinan Iesu irouia kaain te Aro ni Katorika ma a aki kaain te Aro ni Boretetanti. E bon taabangaki taburorokon totokoan te kakariki irouia kaain te Aro ni Katorika ma a aki angia kaain te Aro ni Boretetanti. Ao a aki kona ni boonnano kaain te Aro ni Boretetanti bwa e eti te wene n taanga i marenan te mwaane ma te mwaane ao te aine ma te aine ke e aki.
E eti iangoan are a kona ni bane n taromauria te Atua ae tii temanna Aaro aika angareirei n aekani koaua aika kakaokoro? E bon aki kona n eti te iango anne. Ni kaitaraana, e kona ni kamangaongao mwina n aron ae antai te Atua ao tera ae e kantaningaia mairouia te koraki ake a taromauria.
A Katiteuanaia Aomata Aaro ke A Kamaenakoia?
Ngkana ngaia bwa a kairiri Aaro ni kabane nakon te Atua ae tii temanna ao ni koauana ti na bon noria bwa a na kakorakoraia n tatabemania nako ni katiteuanaia te botannaomata n te rau. E noraki koauana bwa a karaoa aei? E kaotaki n rongorongon rimoa bwa n oneani mwin are a na katiteuanaia te botannaomata Aaro, boni ngaiia raoi nibwan kamaenakoaia ao te buaka. Ti na rinanoi katoto tabeua ngkai.
Man te ka-11 nakon te ka-13 n tienture ngkanne Christendom, ae natannaomata ake a taku bwa Kristian ngaiia, a buaka ma te Aro ni Mutirim ni buaka aika tabu aika waakinaki ae te Crusades. N te ka-17 n tienture i Eurobe ao a buaka n te Thirty Years’ War ae tenibwi te ririki maanna, te Aro ni Katorika ao te Aro ni Boretetanti. Bon te tai naba ae 1947 are e kanakoa iai te inaomata Great Britain nakon aonon Inria ao a boni buaka naba i marenaia te Aro n Hindu ao te Aro ni Mutirim. N taai aika tibwa nako, a bon teimatoa ni buaka te Aro ni Boretetanti ao te Aro ni Katorika i nanon ririki aika bati i Northern Ireland. N te Middle East ao e teimatoa n akea te rau i marenaia kaain te Aro n Iutaia ao te Aro ni Mutirim. Te moani katoto bon te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba are a bane ni taonakinako iai Aaro aika nimaua aika taonaaba ao ni boni kairekerekeia naba aomata man Aaro aika titeboo aia koaua ake a na kaaitara ma ngaiia.
E bon eti ae ti na kakoauaa man aei bwa Aaro n te aonnaba aei, a tuai ma ni karekea te rau ao te katiteuanaaki ao a aki naba kairiri nakon te Atua ae tii temanna. N oneani mwin anne, a karekea kamaenakoaia botannaomata ao a kamangaongaoi aia iango aomata bwa antai te Atua ao tera aron taromauriana. Mangaia are, e riai ane e kani kaania te Atua ni koaua ni karaurau raoi n rinea te kawai ae e na toua. E boraoi aei ma are e kaungaaki n te Baibara ae teuana mai buakoni booki n te onimaki ae bongata ao e rangi n ataaki irouia te botannaomata.
Rineia i Bon Iroumi Bwa Antai ae Kam na Beku Irouna
E kateretereaki n te Baibara bwa ukeran te kawai ae na kairiri nakon te Atua ni koaua e kainnanoaki iai te iango raoi ao karaoan raoi naba te rinerine. E taekina ae kangai Iotua ae ana toro Iehova ae te Atua nakon te natannaomata ae Iteraera rimoa: “N te bong aei kam na rinea ae kam na toro i rouna; ba tao anti ake a toro ami bakatibu i rouia i mainikun te Karanga arei, ke antiia Amoraite, aika kam maeka i abaia: ao ngai ma kaaini batau, ti na toro iroun Iehova.” N ririki ake imwina riki ao e kaumakiia aomata te burabeti ae Eria bwa a na karaoa te rinerine ae titeboo ma anne ngke e kangai: “Ai ti maan ra ngkami n okioki i marenan naano aika uoua? ngkana tao Iehova te Atua, ao kam na ira nanona: ma ngkana Baara [ae temanna mai buakoia Atuaia kaaini Kanaan], ao kam na ira nanona.”—Iotua 24:15, 16; 1 Uea 18:21.
E katereaki raoi ni kiibu aikai ao ake tabeua riki n te Baibara bwa te koraki ake a kani beku iroun te Atua ni koaua, a riai ni karaoi aia rinerine aika iangoaki raoi irouia. Bon titeboo aron are e riki ma ae ni boong aikai. Ngkana ti kan taromauria te Atua ni koaua ao ni beku irouna, ti riai naba ni karaoa te rinerine ae eti. Ma tera ae kona ni buokira ni karaoan te rinerine anne ni kaineti ma baika a irekereke ma te taromauri? Ti kanga ni kona ni kinaia taan taromauri ni koaua?
A Kinaaki Man Uaaia Taan Taromauri ni Koaua
E tuangia taan rimwina Iesu ni kaineti ma taan taromauri ni koaua ao taan taromauri ni kewe ni kangai: “A anaki kurebe man akanta, ao biiku man teriboro? Ao ai aron naba kaai ni kabane aika raraoi, a kariki uaa aika raraoi; ao kaai ni kabane aika bubuaka, a kariki uaa aika bubuaka. E aki kona ni karika te uaa ae buakaka te kai ae raoiroi, ao e aki kona ni karika te uaa ae raoiroi te kai ae buakaka. . . . Ma ngaia aei, ba ane kam na kinaia uakekei n uaaia.” Ai ngaia are a na kinaaki taan taromauri ni koaua mani uaaia ke aia mwakuri. Baikara uaa aikai?—Mataio 7:16-20.
Te moan, e katiteuanaia taan onimaki n te tangira te taromauri ni koaua. E kabwarabwaraa Iesu nakoia taan rimwina ni kangai: “I anganingkami te tua nabangkai, ba kam na i tangitangiri; n ai arou ngke I tangiringkami, ba kam na i tangitangiri naba. Ane a na ataingkami aomata ni kabaneia ba au reirei ngkami n aei, ngkana kam i tangitangiri.” A riai taan rimwini Kristo ni koaua ni kaota te itangitangiri n te aro ae rangi n rianako bwa a aonga ni katereia iai i mataia taani matakuakinia ae bon taan taromauri ni koaua ngaiia.—Ioane 13:34, 35.
Ibukin anne a bon aki kona ni buaka i marenaia Kristian ni koaua n te buaka. A taua raoi te kaetieti anne kaain Aaro? N te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba tii teuana te Aro ae bubura ae teimatoa ni kakaonimaki n rarawa ni boutokaa te buaka n aki ongea ae e na riki imwina bwa bon Ana Tia Kakoaua Iehova. E korea ae kangai ni kaineti ma taani Kakoaua Dr. Hanns Lilje ae te bishop rimoa n te Aro ni Boretetanti i Hannover, Tiaman: “E bon eti ae a taekinna bwa tii ngaiia te koraki ae bubura aika a rarawa nakon te Third Reich [ae ana tautaeka Hitler] ibukini mataniwin nanoia.” N tain te buaka anne, a rineia taani Kakoaua n aaba aika bati bwa a na karawawataaki n oneani mwin are a na kaungaa ke ni boutokaa te buaka.
Baikara uaa tabeua ake e iangoi Iesu aika a na kanikinaeaki iai taan rimwina ni koaua? N Ana Tataro te Uea are e rangi n ataaki, e moanna ni kangai Iesu: “Tamara are i karawa, E na tabuaki aram. E na roko ueam. E na tauaki am taeka i aonaba, n ai aron tauana i karawa.” E moanibwaia katabuan aran te Atua ae Iehova Iesu. E taekina te bwai ae tangiraki bwa e riai ni karaoaki nanon Iehova i aon te aonnaba rinanon Ana Tautaeka n Uea te Atua. Tera te Aro ae ataaki ibukini katanoataan te ara ae Iehova ao tataekinan te koaua ae Ana Tautaeka n Uea te Atua bon tii ngaia te kantaninga ibukini karekean te rau n te aonnaba? A tataekina te rongorongo ae raoiroi ibukin te Tautaeka n Uea Ana Tia Kakoaua Iehova n aaba ao aono aika 236 ao a tibwatibwai booki n taetae aika raka i aon 470 mwaitiia.—Mataio 6:9, 10.
Irarikin anne a kakairi iroun Iesu Ana Tia Kakoaua Iehova n rarawa n irekereke ma aia kauntaeka aomata ao tautaeka. E taku Iesu ibukia taan rimwina: “Tiaki ana bwai te aba ngaiia; n ai arou ngkai tiaki ana bwai te aba Ngai.” Irarikin anne, a boni butimwaea te Baibara bwa bon Ana Taeka te Atua taani Kakoaua ao a kakoauaa bwa e kairaki korean “te Baibara ni kabanea iroun Tamnein te Atua, ao e manena nakon te reirei, ao nakoni kaotan ana buakaka te aomata nako ina, ao nakoni manga-kaetana, ao nakoni kawanawanana n te raoiroi: ba e aonga ni moan te raoiroi ana aomata te Atua, ao e na kabaneaki ni kataeaki nangina nakoni makuri aika raraoi ni bane.”—Ioane 17:14, 17; 2 Timoteo 3:16, 17.
E Kaokoroaki te Aro ni Koaua
A kanikinaeaki taan taromauri ni koaua n uaa aikai ni kabane: te tangira ae te kan anga boni ngkoe, te kani katabua te ara ae Iehova, tataekinan Ana Tautaeka n Uea te Atua, te rarawa n irekereke ma te aonnaba, ao onimakinan te Baibara. A kaokoroaki taan taromauri ni koaua n uaa aikai naba man Aaro ni kabane. E karekea oin ana motinnano te aine temanna ae e a tia ni maroro n taai tabetai ma Ana Tia Kakoaua Iehova ao e kangai: “I atai Aaro aika mwaiti ao a kuri n titeboo. Ma tii ngkami aika kam rangi ni kaokoro ma ngaiia.”
E teretere bwa a aki kairiri nakon te Atua ae tii temanna Aaro ni kabane. Ma iai te koraki teuana ae kaokoroaki man Aaro ni kabane ae Ana Tia Kakoaua Iehova ao kaaina ngkai ai itua te mirion mwaitiia ni katobibia te aonnaba. Ibukina bwa a boutokaa Ana Taeka te Atua ae te Baibara ao n nimtia raoi, a a tia ni karaoa ae e tuai ni karaoia te koraki ke te botaki teuana, are a katiteuanaia aomata man natannaomata, taetae, katei ao reeti aika kakaokoro n taromaurian te Atua ni koaua ae tii temanna ae Iehova. A na kukurei ni buokiko n reireiniko taekan te Atua ni koaua ao ko na ukera ae e tangiria mairoum bwa ko na karekea te rau ao te mweraoi ibukin taromaurian te Atua n te aro ae e butimwaeaki irouna. Tiaki te koaua bwa bon anne te tia ae rangi ni manena uaiakinana?
[Taamnei n iteraniba 10]
E kakabwaiaia taanga ni buaka aika tibwa tei i Ukraine n 2004 mataniwin te Aro mai Eurobe Mainiku ae te Orthodox
[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]
GENIA SAVILOV/AFP/Getty Images
[Taamnei n iteraniba 11]
A buokiia aomata n taabo nako Ana Tia Kakoaua Iehova bwa a na reirei taekan te Atua ao Ana Tautaeka n Uea
[Picture Credit Line n iteraniba 8]
Page 12: Buddhist woman: © Yan Liao/Alamy; Hindu holy man: © imagebroker/Alamy; page 13: Man reading Koran: Mohamed Amin/Camerapix; Jewish man: Todd Bolen/Bible Places.com