E Bitii Maiuia Aomata Te Baibara

TERA are e kaira temanna kaain te baan ae a buraakiako kaaina ao e aki bobo ma aomata, bwa e na tangiriia aomata ao ni kani buokiia? Tera are e kaira te mwaane mai Mexico bwa e na kaaki te aroaro ni maiu ae kammaira? Bukin tera bwa e katoka ana kauaia bwatika temanna te I-Tiaban are e rangi ni kinaaki iai bwa e aonga ni beku iroun te Atua? Nori aia kaeka.

“Bon te aomata ngai ngkoa ae I aki ataa te katei, I tarabee ao n unun.”—DENNIS O’BEIRNE

E BUNGIAKI N: 1958

ABANA: ENGIRAN

RONGORONGONA RIMOA: KAAIN TE BAAN AE A BURAAKIAKO KAAINA AO E AKI BOBO MA AOMATA

AROU RIMOA: Boni kaain Ireland au utu mairoun tamau ao I ikawairake n te Aro ni Katorika i Ireland. Bon tii ngai n nanako n taromauri e ngae ngke tiaki anne te bwai ae I tangiria ni karaoia. Ma bon iai tangiran bwaai n taamnei irou. I katoatai n tataroa Ana Tataro te Uea, ao I ururinga arou ni wene n te kainiwene n te tairiki ao n iaiangoa nanon te tataro anne. I aki toki n iaiangoi mwakoron nako te tataro anne ao ni kataia n ota n ae nanonaki iai teuana ma teuana.

Ngke tao ai tebwi ma onoua au ririki ao I a kaaina te kurubu n Aro ae te Rastafarian. I nano naba n te rabwata teuana ae e aranaki bwa te Anti-Nazi League. Ma e babane riki au tai ma kaain te baan ake a buraakiako kaaina, ma anuaia ni kakaritei. I kabongana te drug e a moamoa riki te mwaruana ao e kuri ni katoabong mokou iai. I a iangoia bwa ai akea uaani maiuu ngaia are I a kokoro ni manging, I a karaoi baike a na ruanikai iai maiuu ao bon akea taben nanou irouia tabemwaang. I aki bobo ma aomata ao e kangaanga bwa N na taetae nakon temanna ma tii ngkana iai bukina ae riai. I rawa naba bwa e na raweaki taamneiu. Ngkana I tarai arou ngkoa ao I kona n norai bwa bon te aomata ngai ae I aki ataa te katei, I tarabee, ao n unun. I bon tii akoa ao ni buobuoka te aomata ae e kaan au iraorao ma ngaia.

Ngke ai 20 au ririki ao e a atikaki nanou nakon te Baibara. Raoraou temanna ae kakabongana te drug, e wawareka te Baibara ngkoa ni menana n te karabuuti, ao ti aki toki ni mamaroroakina taekan te Aro ma ana mwakuri Tatan n te aonnaba. I a kabooa ngkanne te Baibara ao ni moana reiakinana i bon irou. Ti na bae ni wareki mwakoro tabeua man te Baibara, ti kaai ni maroroakina reireiara mai iai ao ni kaotinakoi ara reke bwa tera nanoia. Ti kakaraoa anne i nanon iraua namwakaina.

Aikai tabeua ara reke mani baike ti wareki: ti a maeka ni kabaneani bongin te waaki aei; a riai Kristian n tataekina te rongorongo ae raoiroi ae taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua; a aki riai n irekereke ma ana waaki te aonnaba, n ikotaki ma waaki n tautaeka; ao e anga te taeka n reirei te Baibara ibukin aroaro ni maiu aika riai. Ti kakoauaa bwa e koaua te Baibara ao e na bon iai teuana te Aro ae koaua. Ma tera te Aro anne? Ti iangoi aroia Aaro aika bubura ma aia bukamaru ake a karaoi i mataia te botannaomata n ikotaki naba ma irekerekeia ma waaki n tautaeka, ao ti noria iai bwa tiaki anne aron Iesu. Ti a ataia bwa a aki kabonganaaki Aaro akanne iroun te Atua, ai ngaia are ti a manga tarai tabeua Aaro ake a aki rangi n tanoata taekaia ao n noria bwa baikara baike a kakaraoi.

Ti kaitiboo ma kaain Aaro aikai ao ni maroroakin titiraki tabeua. Ti ataa ae e taekinaki n te Baibara ni kaineti ma titiraki ake ti tabeki nakoia, ai ngaia are e bebete iroura ataakina bwa e botau aia kaeka ma Ana Taeka te Atua ke e aki. Imwini kaitiboora ma ngaiia ao I aki toki n tataro nakon te Atua ni kangai, ‘Ngkana a tei aomata aikai ibukin te Aro ae koaua ao taiaoka ni kaira nanou bwa N na kani manga kaitiboo ma ngaiia.’ Ma imwin tabeua namwakaina ake ti kakaitiboo iai ao e bon tuai naba reke iroura te kurubu ae e kaekai ara titiraki man te Baibara; ao akea naba nanou ni kani manga kaitiboo ma ngaiia.

N tokin te tai ao ti a kaitiboo ma Ana Tia Kakoaua Iehova. Ti tabeki naba titiraki ake ti tabeki nakoia kaain Aaro ake tabeua, ma a kaekaira man te Baibara. A boraoi baike a taekin ma ake ti a tia ni kaman reiakin i bon iroura. Ai ngaia are ti a manga bon tabeki titiraki ake a tuai reke kaekaaia iroura man te Baibara—n te katoto, ana iango te Atua ibukin te moko ao kabonganaakin te drug. Ao a kaekai naba man Ana Taeka te Atua. Ti a kukurei ngkanne bwa ti na nako n te Tabo n Taromauri.

Kaaean te taromauri bon te bwai ae kangaanga irou. I bon aki bobo ma aomata ao I aki tangiria bwa N na kawaraki irouia aomata aika momoaaomata ao ni kunnikainia raoi. I aki rangi n onimakinia tabeman i buakoia ao I aikoa kani manga nako riki n taromauri. Ma n aron are I kakaraoia, I a tataro nakon te Atua bwa e na karina i nanou te kani manga kaitiboo ma aomata aikai ngkana a tei ibukin te Aro ae koaua, ao I namakinna bwa e a korakora irou te kan reirei n te Baibara ma taani Kakoaua.

ARONI BITAKINI MAIUU MAN TE BAIBARA: I ataia bwa I riai ni katoka kabonganaakin te drug ao e bebete katokana, ma e rangi ni kangaanga irou kaakan te moko. E bati au tai ni kataia ni kaakia ma I konaaki iai. Ngke I ongo taekaia tabemwaang ake a a tia ni kaaki te moko ao n aki manga ringnga ao I a tataroakina au kangaanga anne nakon Iehova. Imwin anne ao I a kona ni kaaka te moko n ana ibuobuoki Iehova. I a ataa kakawakin te mamaroro raoi ma Iehova n te tataro ao bunran nanom nakoina.

Te bitaki naba ae bubura are I karaoia, bon aron teini kunnikaiu ma korean irau. Ngke I moan nako n te Tabo n Taromauri ao a teiruru irau ma te kara ae buruu n tanetane iai, ae matan buraen te man are te peacock. Imwina riki ao I a manga karanna n te aoranti ae rangi n toka matana. I bwabwaini kawaerake aika rii aika mwarairai ao kauataoan te kabaraaki ae korobokiaki ae karaoaki mani kunin te man. Irou bon akea riain ae N na bita arou ni kunnikaiai, e ngae naba ngke a kabwarabwaraa raoi riaini bitakina taani Kakoaua. N tokin te tai ao I a uringa 1 Ioane 2:15-17 are kangai: “Kam na tai tangira aia waaki kaain te aonnaba ke waakina nako. Ngkana iai ae e tangira aia waaki kaain te aonnaba, ao e aki mena tangiran te Tama i nanona.” I a ataia ae e oti tangiran te aonnaba man taraakiu ma tein oneau ao I riai ni bita arou anne ngkana N na kaota tangiran te Atua. Ao bon anne ae I karaoia.

I a ataia imwina riki bwa tiaki tii taani Kakoaua aika a tangiria bwa N na iri bobotaki n taromauri. E kaotaki n Ebera 10:24, 25 bwa e tangirai te Atua bwa N na karaoa anne. Imwin irirakin nako te taromauri ao kinaakia tabemwaang, I a kaota ngkanne katabuan maiuu nakon Iehova rinanon te bwabetito.

AROU NI KAKABWAIAAKI: E rangi n rotaki nanou ngkai e a tia Iehova ni kariaia bwa e na rangi ni kaan au itoman ma ngaia. Nanoangaau ma tabeakinau irouna e a kairai bwa N na katotongnga ao ni kakairi naba n ana banna ni katoto Natina are Iesu Kristo. (1 Betero 2:21) I reiakinna bwa e ngae ngke e kakawaki maiuakinan te aroaro ni Kristian ma I boni kona ni karikirakei aroaro ake N na kinaaki iai. I a tia ni kakorakoraai ni karikirakea tangiraia ao tabeakinaia aomata. I kataia ni kakairi irouni Kristo n arou nakoni buu ma natiu. Ao I tabeakinia raoi tariu ma mwaaneu n te onimaki. Te kakairi irouni Kristo, e a kairai bwa N na nora kakawakini maiuu, I a kona ni karineai i bon irou, ao I a kona ni kaota tangiraia tabemwaang.

“A tabeakinai raoi.”—GUADALUPE VILLARREAL

E BUNGIAKI N: 1964

ABANA: MEXICO

RONGORONGONA RIMOA: E MAIUAKIN AROARO AIKA KAMMAIRA

AROU RIMOA: Ngai temanna mai buakoia naati aika itiman, ao I ikawairake i Hermosillo, i aon Sonora, i Mexico, ae te tabo ae e korakora iai te maiu ni kainnano. E mate tamau ngke I uarereke ai ngaia are e a mwakuri tinau ibukini maiura. I aki toki n ririaki n akea au kau bwa e aki kona n reke boona. I moana au mwakuri ngke I tuai rangi n ikawai raoi bwa e aonga n reke buokani baika ti kainnanoi. Ti maeka n ibetutu n aroia utu aika bati.

N angiin te bong koraki ao akea tinara i rarikira, are e na kona ni kamanoira. Ngke ai tibwa 6 au ririki ao e karaoa te mwakuri n tautau nakoiu te ataeinimwaane ae 15 ana ririki. E waakinako te mwakuri aei i nanon te tai ae maan. Ibukin anne ao e a minotaki au iango ni kaineti ma te wene n taanga. N au iango ao e bon riai ae ko na tataania raom ni mwaane. Ngke I a karekea buokau mairouia taokita ma mataniwin Aaro tabeua ao a karaua nanou n tuangai ae akea kairuan anne ao bon te namakin ae riiriki.

Ngke ai 14 au ririki ao I a motikia bwa N nang kaotia i mataia aomata ae I wewene ni bure ma raou ni mwaane. E waakinako arou anne i nanon 11 riki te ririki ao a bati mwaane ake I wewene ni bure ma ngaiia n taai akanne. N tokin te tai ao I a anaa au kooti bwa I aonga n riki bwa te tia karaoira ao I kammwakura naba te titooa ni karaoira teuana. Ma akea namakinan te kukurei irou. I rawawata ao I babakanikawaiaki. I namakinna bwa e aki eti te bwai ae I karaoia ai ngaia are I a titirakinai ni kangai: ‘Iai aomata aika a raoiroi ao ni kona n onimakinaki?’

I a uringa mwaaneu. E a tia ni moana ana reirei n te Baibara ma Ana Tia Kakoaua Iehova ao ni bwabetitoaki. E tutuangai baike e reireiaki iai ma I aki kakatabea nanou iai. Ma I mataaiakina maiuna ma aron tekatekana ma buuna. I noria bwa a rangi n tangiriia ma ni kaota naba te karinerine i marenaia, ao ni bwaina te akoi. N tokin te tai ao I a moana au reirei n te Baibara ma Ana Tia Kakoaua Iehova. N te moantai ao kaanga akea ingaingan nanou—ma I a tii ongongora naba. Ma e bitaki anne imwina riki.

ARONI BITAKINI MAIUU MAN TE BAIBARA: A kaoai taani Kakoaua nakon aia botaki n taromauri teuana ao I bon nako n iria. Bon te bwai ae boou irou. N angiin te tai ao N na bae ni bwainingareaki irouia aomata ma tiaki anne aroia taani Kakoaua. A kamaurai ma te akoi ao a tabeakinai raoi. E rotaki nanou iai.

E a anaaki riki nanou ngke I a kaea aia runga teuana. I nora te mwaiti n aomata iai ma e ngae n anne aroaroia aomata aikai bon titeboo ma aroaroni mwaaneu—ae a kaotiota raoi te nano ni koaua ao n tabeakinai. I titirakinai n taku bwa tao aikai aomata ake a raoiroi ao ni kona n onimakinaki, ake I a kua ni kakaaeia. I mimi n aia tangira ma aroia ni katiteuanaaki ao aroia naba ni kabongana te Baibara ni kaekai nako au titiraki iai. I a ataia bwa e boboto aroia ane raoiroi anne man te Baibara. Ao I a ataia naba bwa N na riai ni karaoi bitaki aika bati bwa I aonga n riki n ai aroia.

Ni koauana, I bon riai ni bitii arou ni kabane bwa I maeka n ai aron te aine. A a bon riai ni bane ni bitaki au taetaenikawai, anuau, kunnikaiu, irau ao raoraou. A kakanikoai raoraou ake ngkoa n taku: “E aera bwa ko a karaoa aei? Bon akea buren arom ae ko mena iai. Tai reirei n te Baibara. Akea te bae ko kainnanoia bwa ko na bitia.” Ma e rangi ni kangaanga riki irou bitakin aroarou aika kammaira.

Ma I ataia bwa I boni kona ni karaoi bitaki aika bubura, ibukina bwa e a tia n rotaki nanou n ane e taekinaki n 1 I-Korinto 6:9-11: “Kam aki ataiia aomata aika buakaka bwa a na aki karekea ana Tautaeka n Uea te Atua? Tai burebureaki, bwa aomata aika taani wene ni bure, taan taromaurii bouannanti, taani wene ni kimoa, mwaane aika baka ni kan aine, mwaane aika wewene ni bure ma raoia ni mwaane . . . a na aki karekea ana Tautaeka n Uea te Atua. Bon akanne aroia tabeman i buakomi ngkoa. Ma kam a tia n tebokaki ni kaitiakaki.” E buokiia aomata ake ngkoa Iehova bwa a na bitii aroia ao e buokai naba. E nakon iraua te ririki maaniu ni kakorakora ni karaoi bitaki aikai, ma e rangi ni bati buokau man aia kairiri ao aia tangira taani Kakoaua.

AROU NI KAKABWAIAAKI: E a nakoraoi maiuu ngkai. I a tia ni mare ao ngai ma buu, ti a reiakina natira te mwaane arona ni maiuakin ana boto n reirei te Baibara. I a katinanikui aroaroni maiuu ake ngkoa ao a a bati ngkai kakabwaiaan au onimaki n ikotaki ma mwioko tabeua aika reke irou. I a beku ngkai bwa te unimwaane n te ekaretia ao I a tia ni buokiia tabemwaang taekan te koaua man Ana Taeka te Atua. Te bitaki are I karaoia ni maiuu, e kakukureia nanon tinau n te aro are e a butimwaea te reirei n te Baibara ao n riki naba ngaia bwa te Kristian ae e a tia ni bwabetitoaki. Mwaaneu temanna are e maiuakin aroaro aika kammaira ngkoa, e riki naba bwa temanna Ana Tia Kakoaua Iehova.

Iai naba tabeman ake a kinaai ngkoa ao a ataia bwa arou ae ngkai e a raoiroi riki nakon are ngkoa. Ao I a ataa raoi te bwai are e bita maiuu. N taai ake ngkoa ao taeka ake I anganaki mairouia taan ibuobuoki, a bon aki raoiroi. Ma e a tia Iehova ni buokai. E ngae ngke I namakinna bwa akea manenau ma e norai ao e karaoa ae tatangira nakoiu ma te taotaonakinnano. I kakorakoraaki bwa N na karaoi bitaki ni maiuu n ataakin ae e norai ao e tangirai bwa N na maiuakina ae raoiroi riki, te Atua ae kamimi, ae wanawana ao n tatangira.

“I namakina ae e aki rauaki nanou, I a tiku n tii ngai ao akea uaani maiuu.”—KAZUHIRO KUNIMOCHI

E BUNGIAKI N: 1951

ABANA: TIABAN

RONGORONGONA RIMOA: TE TIA KAUAIA N TE BWATIKA AE NANONIBWI

AROU RIMOA: I ikawairake n te kaawa ae uarereke i Shizuoka Prefecture, i aon Tiaban, ae te kaawa ae uakaan ma taari ao a roroko iai kaibuke. Boni waniman mwaitira n ara utu ao ti maeka n te auti ae uarereke. Iai ana titooa ni bwatika tamau. N uarerekeu ao e aki toki ni kairai nakon te tabo ni kauaia bwatika ao ikanne are e a ueke iai nanou ni kani kauaia. E a baireia ngkanne tamau bwa N na riki bwa te tia kauaia bwatika ae I mwaatai iai. E bon tuai bane au reirei ngke e a waakina naba kataneiaakiu n te kauaia bwatika bwa e tangiria bwa N na momoanna iai. Ngke I a kauarinan ao I taua te tokanikai i nanon tenua te ririki are e karaoaki iai te kauaia irouia taan takaakaro, bon i aon Tiaban. I a kaoaki ngkanne bwa N na rin n te kuura n reirei ae rietata ma I motinnanoia bwa N na ira te kuura ibukin te kauaia bwatika. I a riki bwa te tia kauaia bwatika ae mwaatai ngke ai 19 au ririki.

Tiau n te tai anne bwa N na totokanikai n te kauaia bwatika i aon Tiaban. I iangoia bwa N na kabatiaa au mwane bwa I aonga ni buokiia au utu ni karekea mwengaia are a na mweraoi iai. I a kabatiaa ngkanne au tai ni kakataneiai. Ngkana e roko irou namakinan ae e a kangaanga te kataneiai ke te kauaia ao N na bae n taetae i bon irou ni kaungaai, ae I bungiaki bwa N na kauaia bwatika ao I aki riai ni bwarannano! Ao bon anne ae I karaoia. E a moanna n oti mwin au kekeiaki. N au moan ririki ni kauaia ao I taua te tokanikai i aoia taani kauaia ake a boou. N au kauoua n ririki ao I a katauaki bwa N na ira te kauaia bon i aon Tiaban, are e nang kakaaeaki iai te boto. Onoua te tai are I kauoman iai n te kauaia anne.

N au tai ni momoanna n te kauaia ao e a reke arau irouia aomata bwa raanga aika korakora mai Tokai, ae te tabo teuana i aon Tiaban. I bon rangi n nanonibwi. Ni waakinakon te tai ao I a mamaakaki ibukina bwa akea au nanoanga n tain te kauaia. E a birirake au karekemwane iai ao I a kona ni kabooi baike a atikaki nanou iai. I kabooa te auti ao ruuna teuana e onrake ni bwaai ni kamarurung aika a bane aroia. I kabooa au kaa ae moan te bobuaka ao e kuri n roko boona ni boon te auti. Ibukini kateimatoaani mweraoiu ao I kabooi auti ma aaba tabeua ao ni karin mwane n te stock market, ke te waaki n iokinibwai ibukini karikirakeani kaubwain temanna.

E ngae n anne, I namakina ae e aki rauaki nanou, I a tiku n tii ngai ao akea uaani maiuu. E a reke buu n te tai anne ao a a reke naba natira ma I aki bwabwaina te taotaonakinnano nakoia au utu. E kai roko uniu irouia natiu ma buu ibukini baika a uarereke. E a moanna n nanako nanoia ngkana a tarataraa tein ubuu n noria bwa N na manga un naba ke e kangaa.

Ma i nanon tabeua te tai ao e a moana ana reirei n te Baibara buu ma Ana Tia Kakoaua Iehova. A mwaiti bitaki aika reke man anne. E taekinna bwa e kan nako n irii aia taromauri taani Kakoaua ai ngaia are I a motikia bwa ti na bane n nako n iri. I teimatoa n uringa te tairiki are e kawarai iai unimwaanen te ekaretia ni mwengau ao ni moana te reirei n te Baibara ma ngai. E korakora rotakin nanou n te bwai are I reiakinna.

ARONI BITAKINI MAIUU MAN TE BAIBARA: I aki kona ni mwaninga aron rotakiu ngke I wareka I-Ebeto 5:5. E taku: “Akea te tia wene ni bure, ke te aomata ae kamwara, ke te aomata ae nanonrang, ae nanona bwa te tia taromaurii boua, ae e na bwaibwai n ana Tautaeka n Uea te Kristo ao te Atua.” I noria bwa e irekereke te kauaia bwatika ma te kemboro ike e a bwakamwaneaki iai are e na tokanikai n te kauaia, ao anne are e a karikirakea te nanonrang. E rotakibuaka mataniwin nanou ao I rawawata iai. I namakinna bwa ngkana N na kakukureia Iehova ae te Atua, ao I riai ni katoka au kauaia bwatika. Ma e boni kangaanga karaoan te motinnano anne.

I a bon tibwa tia n ira te kauaia ae rangi n torobaki iai nanou n te ririki anne ao I a manga kani kauaia riki. Ma I namakinna bwa reiakinan te Baibara, e a karekea nakoiu namakinan te raoi ma te raunnano ae bati—ae boni kaitaraan raoi nanou ni kan totokanikai n te kauaia! Tii tenua au tai ni kauaia imwini moanakin au reirei, ma I ataia i nanou bwa e tuai raoi toki tangiran te kauaia. I aikoa ataia bwa N na kangaa riki ni boutokaa au utu. Akea te rikirake ae noraki n au kauaia ke n au reirei n te Baibara ao a aikoa karauai aia maningongo au koraki ibukin reken au koaua ae boou. E rangi n un nanon tamau. E bwenaua nanou ao e a korakora iai rawawatau ao I a moanna n rotaki n aorakin nako te biroto.

Te bwai ae e buokai n taai ni karawawata aikai bon arou n teimatoa n reirei n te Baibara ao n iririi aia taromauri Ana Tia Kakoaua Iehova. Teutana imwin teutana ao e a rikirake ni korakora au onimaki. I butiia Iehova bwa e na ongoraei au tataro ao e na buokai n ataia bwa e boni kakauongo. E a bebete riki rawawatau ngke e karaua nanou buu n taekinna ae e na teimatoa ni kukurei ngkana ti maeka n te auti ae uarereke. I a moanna ngkanne n ririkirake n te onimaki teutana imwin teutana.

AROU NI KAKABWAIAAKI: I kakoauai ana taeka Iesu ake a koreaki ni Mataio 6:33. E taku: “Mangaia are teimatoa n ukoukora moa ana Tautaeka n Uea te Atua ma ana raoiroi, ao a na karekeaki baikai nakoimi.” Ti bon tuai n tare ni “baikai” ake e nanoni Iesu ae baika ti kainnanoi ni maiura. E ngae ngke e bwaka rikaaki au karekemwane nakon katenimwakoron are I karerekea ngkoa n au kauaia, ma ti bon tuai n tare n te bwai teuana i nanon te maan ae 20 te ririki ngkai.

E raoiroi riki kabanean au tai ma taari ni bwaai n taamnei bwa e reke iai te kimwareirei, ae te bwai ae akea ngkoa irou. E birimwaaka te tai. E a rangi n nakoraoi riki ngkai maiuia kaain au utu. A a bane ni kabwanina aia tai ni beku ibukin Iehova, natiu mwaane aika teniman ma buuia.