‘Ai batira Wanawanan Te Atua!’

“Ai batira kaubwain te Atua ma wanawanana ao ana ataibwai! Ai kangaangara ataakin ana motikitaeka, ao ai kangaangara kuneakini kawaina!”​—I-ROM 11:33.

1. Tera te kakabwaia ae te kabanea ni kakawaki ibukia Kristian aika a tia ni bwabetitoaki?

TERA te kakabwaia ae te kabanea ni kakawaki ae e a tia n reke iroum? Ni koauana, ko bae n iangoi mwioko tabeua ake ko a tia ni karekei ke karineam mairouia aomata. Ma te kakabwaia ae te kabanea ni kakawaki ibukira ngaira Kristian aika ti a tia ni bwabetitoaki, boni kariaiakara ni karekea ara iraorao ae kaan ma te Atua ae Iehova ae tii ngaia ae koaua. Ibukin anne, ti a moanna n ‘ataaki irouna.’​—1 I-Korinto 8:3; I-Karatia 4:9.

2. Bukin tera bwa bon te kakabwaia ae te kabanea ni kakawaki kinaakin Iehova iroura ao kinaakira irouna?

² Bukin tera bwa bon te kakabwaia ae te kabanea ni kakawaki kinaakin Iehova iroura ao kinaakira irouna? Boni ngaia Teuare te kabanea ni kakannato n te iuniweeti ni kabutaa, ao ngaia naba te tia Kamanoia te koraki ake e tangiriia. E kairaki te burabeti ae Naum iroun te taamnei ae raoiroi bwa e na korea ae kangai: “E raoiroi Iehova, bon te tabo ni kamaiu ae korakora n te bong ae e kai te nano iai; ao E ataiia akana onimakinna.” (Naum 1:7, BG; Taian Areru 1:6) Ni koauana, e boboto ara kantaninga ibukin te maiu are e aki toki i aoni kinaakin te Atua ae koaua ao Natina ae Iesu Kristo.​—Ioane 17:3.

3. Tera ae irekereke ma kinaakin te Atua?

³ E bati riki ae nanonaki ni kinaakin te Atua nakon tii ataakin arana. Ti riai ni karekea raoi kinaakina n aron Raoraora ae ti ataa te bwai ae e tatangiria ao ae e riribaia. E rangi ni kakawaki maiuakinan te atatai anne ibukini kaotani kinaakin te Atua n te aro ae kaan. (1 Ioane 2:4) Ma e kainnanoaki riki te bwai teuana ngkana ti kani kinaa raoi Iehova. Ti riai n ataa te bwai ae e a tia ni karaoia ao n ataa naba aroni karaoana ao bukini karaoana. Ngkana ti rangi n ota n ana kantaninga Iehova, ti na rangi ni kaumakaki riki iai bwa ti na mimi ‘ni wanawanan te Atua ae bati.’​—I-Rom 11:33.

Te Atua ae Iai Ana Kantaninga

4, 5. (a) E kaineti riki nakon tera te taeka ae “kantaninga” n aroni kamanenaana n te Baibara? (b) Taekina te kaikonaki ni kaota iai aroni karekean te kantaninga n aanga aika kakaokoro.

⁴ Iehova bon te Atua ae iai ana kantaninga ao e taekinaki ana “kantaninga ae akea tokina” n te Baibara. (I-Ebeto 3:10, 11) Tera raoi ae nanonaki n taeka aikai? E kamanenaaki te taeka ae “kantaninga” n te Baibara ni kaineti riki nakon te tia teuana ke te takete are e kona ni karekeaki n aanga aika kakaokoro.

⁵ E kaikonakaki ni kangai: E kona temanna ni kani mwananga nakon te tabo teuana. E kona ngkanne n riki kaean te tabo are e na nako iai bwa tiana ke ana kantaninga. E kona ni kakaokoro ana babaire ni kaineti ma baona ni mwamwananga ao kawaina ake e na tou. Ni kawaina are e rineia e kona n aitara ma bitakini kanoani boong aika a aki kantaningaaki, te ibetutu ni bao ni mwamwananga ao kainakini kawai n te aro are e a riai n toua te kawai riki teaina. Ma e ngae n anne, n aki ongei bitaki ake e riai ni karaoi e na boni kakororaoa naba tiana n rokona n te tabo are e na nako iai.

6. E kanga Iehova ni karaoa te bitaki ni kakororaoa iai ana kantaninga?

⁶ N aron te tia mwananga are e riai ni karaoa te bitaki nakoni kawaina, e a tia naba Iehova ni karaoi bitaki ibukini kakororaoan ana kantaninga are akea tokina. Ibukin tabeakinan aia iango ana karikibwai aika wanawana, e a karaoi bitaki n te aro are e na kakororaoa iai ana kantaninga. N te katoto, ti na iangoa aron Iehova ni kakororaoa ana kantaninga ni kaineti ma te Kariki are e beritanaki. Ni moani karikaia te moan taanga ao e tuangia Iehova ni kangai: “Kam na bati ni kariki, ao kam na kabatiaingkami, ao kaona aonaba ao kataea ana kai.” (Karikani Bwaai 1:28, BG) E koaua bwa e totokoaki ana kantaninga are e taekinaki anne n te karitei n te onnaroka are i Eten? E bon aki! E waekoa ni karaoa te bitaki ae boou Iehova ni kamanenaan ‘te kawai’ teuana ibukini kakororaoan ana kantaninga. E taetae ni burabetina “te kariki” are e na kamauna mwin te urubwai are e a tia ni karaoaki irouia taani karitei.​—Karikani Bwaai 3:15, BG; I-Ebera 2:14-17; 1 Ioane 3:8.

7. Tera reireiara man ana kabwarabwara Iehova ibukina are e koreaki n Te Otinako 3:14?

⁷ E boraoi ana kabwarabwara Iehova ibukina ma arona ni kona ni kanakoraoi baika a tibwa riki ngkai e tabe ni kakororaoa ana kantaninga. Ngke e taetae Mote nakon Iehova ibukin ana kangaanga n taetae raoi ni mwiokoana are e a tia n anganaki, ao e karaua nanona Iehova ni kangai: “N NA KAOTAI BWA I KONA NI KAKORORAOA TE BAE I TANGIRIA.” Ao e reitia ni kangai: “Aio te bae ko na taekinna nakoia tibun Iteraera, ‘E kanakomaiai nakoimi teuare arana N NA KAOTAI BWA I KONA NI KAKORORAOA TE BAE I TANGIRIA.’ ” (Te Otinako 3:14, NW) Eng, e boni kona n riki bwa te bae e tangiria Iehova ibukini kakororaoan raoi ana kantaninga! E kaikonakaki aei n te aro ae anainano iroun te abotoro Bauro n te boki ae I-Rom mwakoro 11. E taekina iai te kai ae te oriwa ni kaikonaki. N neneran te kaikonaki aei, e na rikirake iai ara kakaitau ibukini wanawanan te Atua ae bati, bwa tao ti kantaningaa te maiu i karawa ke te maiu are e aki toki n te aonnaba.

Ana Kantaninga Iehova Ibukin te Kariki Are E Taetae ni Burabetinaki

8, 9. (a) Baikara koaua aika aua aika kakawaki ake a na buokira n ota n te kaikonaki ibukin te kai ae te oriwa? (b) Tera te titiraki are e kaotaki ni kaekaana bwa e kona Iehova ni kaangaraoa kakororaoan ana kantaninga?

⁸ Imwaini karekean otara n te kaikonaki ibukin te kai ae te oriwa, ti riai n atai raoi koaua aika aua ibukin ana kantaninga Iehova ni kaineti ma te taetae ni burabeti ibukin te kariki. Te moan, e berita Iehova nakon Aberaam bwa “a na bane botanaomatan aonaba ni kabaia” iroun ana kariki ke kanoana. (Karikani Bwaai 22:17, 18, BG) Te kauoua, a karekea te kantaninga ibukini karekean te “koraki n ibonga” te natannaomata ae Iteraera are e otinako mairoun Aberaam. (Te Otinako 19:5, 6, BG) Te katenua, e karekei aanga tabeua Iehova ni karekea iai te “koraki n ibonga” ngke a aki butimwaea te Mesia angiia te botannaomata ae Iteraera. (Mataio 21:43; I-Rom 9:27-29) N tokina, e ngae ngke te moan uaa Iesu n ana kariki Aberaam, ma a kakabwaiaaki naba tabemwaang bwa a na riki bwa kanoan naba te kariki anne.​—I-Karatia 3:16, 29.

⁹ Ni kabotoan ara iango i aoni koaua aika aua aika kakawaki aikai, ti a ataia n te boki ae Te Kaotioti bwa te koraki ake 144,000, a na tautaeka ma Iesu bwa ueea ao ibonga i karawa. (Te Kaotioti 14:1-4) A taekinaki naba koraki aikai bwa “tibun Iteraera.” (Te Kaotioti 7:4-8) Ma e koaua bwa te ware ae 144,000 bon tii te botannaomata ae Iteraera ni kabane ke I-Iutaia? E kaotaki n te kaeka nakon te titiraki anne, bwa e kona Iehova ni kaangaraoa kakororaoan ana kantaninga. Ti na nora ngkai aron ana reta te abotoro Bauro nakoia I-Rom ni buokira ni kaeka te titiraki anne.

Te “Koraki n Ibonga”

10. Tera te kantaninga are a karekea te botannaomata ae Iteraera n tii ngaiia?

¹⁰ N aron ae taekinaki mai mwaina, a a tia ni karekea te kantaninga ibukini kaainakin te “koraki n ibonga, ma te botanaomata ae tabu,” te natannaomata ae Iteraera n tii ngaiia. (Wareka I-Rom 9:4, 5.) Ma tera ae na riki ngkana e roko te Kariki are e beritanaki? E na koro te mwaiti ae 144,000 aika I-Iteraera n taamnei ake a na riki bwa te kauoua n uaa man ana kariki Aberaam, man te botannaomata ae Iteraera?

11, 12. (a) E moanaki n ningai te rinerine ibukia te koraki ake a na kaaina te Tautaeka n Uea i karawa, ao tera aroia angiia I-Iutaia ake a maiu n te tai anne? (b) E kanga Iehova ‘ni katabwanina raoi mwaitiia’ te koraki ake a na riki bwa ana kariki Aberaam?

¹¹ Wareka I-Rom 11:7-10. A rawa angiia I-Iutaia nakon Iesu n te moan tienture. Ngaia are a a kabuaa kakabwaiaaia are e na riki ana kariki Aberaam tii mairouia. Mangaia are ngke e moanaki te rinerine ibukia ake a na kaaina te “koraki n ibonga” i karawa ni Bentekota 33 C.E., bon iai I-Iutaia tabeman aika raoiroi nanoia ake a butimwaea te kakao. Ibukina bwa tii tabeua tenga mwaitiia, titeboo iai ngaiia ma “te nikira” ni kabotauaki ma te natannaomata ae Iutaia ni kabane.​—I-Rom 11:5.

¹² E na kanga ngkanne Iehova ‘ni katabwanina raoi mwaitiia’ te koraki ake a na riki bwa ana kariki Aberaam? (I-Rom 11:12, 25) Nora ana kaeka te abotoro Bauro aei: “Tiaki nanona bwa e kabwaka ana taeka te Atua. Bwa a aki bane ana kariki [te botannaomata ae] Iteraera n riki bwa I-Iteraera ni koaua. Ao a aki naba bane n riki bwa naati [ake kanoan naba ana kariki Aberaam] e ngae ngke ana kariki [ke kanoan] Aberaam ngaiia . . . Are nanona bwa tiaki raoi natin te Atua naati ake a riki man te kanoa are Aberaam, ma a aranaki bwa te kariki naati ake n te berita.” (I-Rom 9:6-8) Ngaia are e aki tangiria Iehova bwa a na riki tii kanoan Aberaam bwa kanoan naba te kariki.

Te Kai ae te Oriwa ni Kaikonaki

13. E tei ibukin tera (a) te kai ae te oriwa, (b) wakaana, (c) botona, ao (d) mwaangana?

¹³ E reitianako te abotoro Bauro ni kabotauia te koraki ake a riki bwa kanoan naba ana kariki Aberaam ma mwaangan te kai ae te oriwa ni kaikonaki.a (I-Rom 11:21) E tei te kai ae te oriwa ae ribanaaki aei ibukini kakororaoan ana kantaninga te Atua ni kaineti ma te berita ma Aberaam. E tabu wakaan te kai aei ao e tei ibukin Iehova ngkai boni ngaia are e anga te maiu nakon te Iteraera n taamnei. (Itaia 10:20; I-Rom 11:16) E tei botona ibukin Iesu ngkai boni ngaia te moan uaa n ana kariki Aberaam. Ao mwaangana ake a botaki a a tei ibukini ‘katabwaninan raoi mwaitiia’ te koraki ake kaain te kauoua n uaa n ana kariki Aberaam.

14, 15. Antai ake a “oteaki” man te kai ae te oriwa ae ribanaaki, ao antai ake a katomaaki ma te kai anne?

¹⁴ N te kaikonaki ibukin te kai ae te oriwa, e kabotauaki te botannaomata ae Iutaia ake a rawa nakon Iesu ma mwaangan te oriwa ake a “oteaki.” (I-Rom 11:17) A a boni kabuaa te kakabwaia are a na riki bwa kanoan naba ana kariki Aberaam. Ma antai aika a na onei mwia? E aki kona ni butimwaeaki kaekaan anne iroun te botannaomata ae Iutaia ibukina bwa a kamoamoa ngkai a iangoia bwa boni kanoan Aberaam ngaiia. Ma e a kamani kauringia Ioane te tia Bwabetito bwa ngkana e kani karaoa anne Iehova, e kona ni karikiia natin Aberaam man atibu.​—Ruka 3:8.

¹⁵ Tera ngkanne are e karaoia Iehova ni kakororaoa ana kantaninga? E kabwarabwaraa mwaangan te kai ae te oriwa mai buakonikai Bauro bwa a katomaaki ma te kai ae te oriwa ae ribanaaki n onei mwia ake a oteaki. (Wareka I-Rom 11:17, 18.) Mangaia are a katomaaki n te aro ni kaikonaki Kristian aika kabiraki mai buakoia natannaomata nako, n aroia tabeman n te ekaretia i Rom ma te kai ae te oriwa ni kaikonaki. N te aro aei, a a riki iai bwa kanoan naba ana kariki Aberaam. N te moan tai, ai aroni mwaangan te oriwa mai buakonikai ake a aki karekea te kakabwaia, ngkai a aki riki bwa kaain naba te berita ae okoro aei. Ma e kauka te kawai Iehova ibukia bwa a aonga n riki bwa Iutaia n taamnei.​—I-Rom 2:28, 29.

16. E kanga te abotoro Betero ni kabwarabwaraa katean te natannaomata n taamnei ae boou?

¹⁶ E kabwarabwaraa anne te abotoro Betero ni kangai: “Mangaia ae moan te kakawaki teuaei [ae Iesu Kristo] iroumi [ngkami te Iteraera n taamnei, n ikotaki ma ngkami Kristian aika Tientaire] ibukina bwa taan onimaki ngkami, ma ni kaineti ngkanne ma ake a aki onimaki, ‘te atibu are a kaakia taani kateitei, e a riki bwa atibun te maninganinga,’ ao ‘te atibu ni kabwakabwaka ao te bwaa ni kamatauninga.’. . . Ma bon ‘te reeti n aomata ngkami aika kam rineaki, te koraki n ibonga aika ueea, te botannaomata ae itiaki, te koraki ake ana bwai te Atua, bwa kam na kabutaanako taekan raoiroin aroaron’ teuare weteingkami man te roo nakon ana oota ae kamimi. Bwa bon tiaki ana botannaomata te Atua ngkami ngkoa, ma ngkai ai bon ana botannaomata, bon te koraki ngkami ake kam aki nanoangaaki ngkoa, ma kam a nanoangaaki ngkai.”​—1 Betero 2:7-10.

17. Tera are e karaoia Iehova ae “te aro ae aki kakaraoaki”?

¹⁷ E karaoa te bwai teuana Iehova are a bon aki kantaningaia aomata aika bati. E kabwarabwaraa te bwai ae riki Bauro bwa “te aro ae aki kakaraoaki.” (I-Rom 11:24) E kanga ni karaoaki aei? E boni bae n aki kakaraoaki, n aki riiriki naba katomaakin te mwaanga mai buakonikai nakon te kai ae ribanaaki, ma e ngae n anne, bon anne te bwai ae a kakaraoia taan ununiki tabeman n te moan tienture.b N aron anne, e karaoa naba te bwai ae rangi ni kamimi Iehova. Man aia iango I-Iutaia, a bon aki kona ni karikiuaa aika tangiraki Tientaire. Ma e karaoa aei Iehova nakoia aomata aikai bwa kanoan naba “te natannaomata” ae kariki uaan te Tautaeka n Uea. (Mataio 21:43) E moanaki ni kabirakin Korenerio n te taamnei, are te moan Tientaire ae e aki korotobibiaki are e rairaki man ana Aaro n 36 C.E., ike e a kaukaki te kakabwaia aei nakoia ake aki korotobibiaki aika tiaki I-Iutaia ake a a katomaaki ma te kai ae te oriwa ni kaikonaki.​—Mwakuri 10:44-48.c

18. Tera te kakabwaia are a a tia ni karekea te botannaomata ae Iutaia imwin 36 C.E.?

¹⁸ E nanonaki n aei bwa imwin 36 C.E., a aikoa kona te botannaomata ae Iutaia n riki bwa kanoan naba ana kariki Aberaam? Tiaki ngaia anne. E kabwarabwaraa ni kangai Bauro: “Ao ai aroia naba [te botannaomata ae Iutaia], bwa ngkana a a manga moan onimaki, ao a na manga katomaaki, bwa e kona ni manga katomaia te Atua. Bwa ngkana ko koreakinako man te aeka n oriwa are riki i buakonikai ao ko a manga katomaaki ma te aeka n oriwa are ribanaaki, ae te aro ae aki kakaraoaki, ao ai batira riki kani katomaaia ake boni mwaangan raoi te oriwa ae ribanaaki!”d​—I-Rom 11:23, 24.

“A na Bane ni Kamaiuaki Iai I-Iteraera”

19, 20. Tera are e kakororaoia Iehova n aroni kabwarabwaraan te kai ae te oriwa ni kaikonaki?

¹⁹ Eng, e kakororaoaki n te aro ae kamimi ana kantaninga Iehova ni kaineti ma “ana Iteraera te Atua.” (I-Karatia 6:16) N aron ae e taekinna Bauro, “a na bane ni kamaiuaki iai I-Iteraera.” (I-Rom 11:26) N te tai are e a tia n namatia Iehova, a na uea ao n ibonga i karawa ‘I-Iteraera ni kabane’ ae te Iteraera n taamnei ae tabwanin raoi mwaitiia. Akea te bwai teuana ae kona n totokoa kakororaoan ana kantaninga Iehova!

²⁰ N aron ae e a kaman taekinaki, e na uotii kakabwaia nakoia “aomata aika tiaki I-Iutaia” ana kariki Aberaam are Iesu Kristo, n ikotaki ma te koraki ake 144,000 mwaitiia. (I-Rom 11:12; Karikani Bwaai 22:18) N te aro aei, a na bane ni kakabwaiaaki ana aomata te Atua man te babaire aei. Ni koauana, ngkai ti iaiangoa aron Iehova ni kakororaoa ana kantaninga ae akea tokina, ti a kairaki iai bwa ti na mimi ni ‘kaubwain te Atua ae bati ma wanawanana ao ataibwaina.’​—I-Rom 11:33.

[Kabwarabwara ae nano]

Ko Uringnga?

• Tera reireiara ibukin Iehova ni kakororaoan ana kantaninga?

• N aron ae e kabwarabwaraaki n I-Rom mwakoro 11, e tei ibukin tera . . .

te kai ae te oriwa?

wakaana?

botona?

mwaangana?

• Bukin tera bwa te waaki ni katomatoma bon “te aro ae aki kakaraoaki”?

[Te Bwaoki/Taamnei n iteraniba 26]

Bukin Tera Bwa A Katomaaki Mwaangan te Oriwa Mai Buakonikai?

▪ Bon tautian Rom ao te tia ununiki Lucius Junius Moderatus Columella ae maiu n te moan tienture C.E. E rangi ni kinaaki n ana boki aika 12 ake e korei ibukin te maiu i tinanikuni kaawa aika bubura ao te ununiki.

N ana kanimaua ni boki ao e mwanewea te taeka n rabakau rimoa ae kangai: “Ane unika te oriwa, ai aron ae e bubutiia te kai anne uaana. Ane e ribanaa te kai anne, ai aron ae e onnonia uaana. Ane e tirimwaanga te kai anne, ai aron ae e kairoroia bwa e na kariki uaana.”

Imwini kabwarabwaraani kaai aika maiureirei ao n aki karikiuaa, e taekina ae kangai ibukini kauaeaiia: “Bon te babaire ae raoiroi kabwangabwangaani kaai aikai n te bwai ni mwakuri teuana, ao karinani mwaangan te kai ae te oriwa mai buakonikai ni katoai bwangabwanga aikai. Ibukin anne, kaanga e a katomaaki iai te kai anne ma mwaanga aika a na karikiuaa ike e a karikii uaana aika bati.”

[Taamnei n iteraniba 25]

Ko ota n te kabwarabwara ibukin te kai ae te oriwa ni kaikonaki?