A Kairiraki N Taamnein Te Atua Te Koraki Ake A Kakaonimaki Ngkoa
“E kanakoai te Uea [ae Moan te Rietata] ae Iawe ma tamneina.”—ITAIA 48:16, BK.
1, 2. Tera ae kainnanoaki ibukini kaotiotan te onimaki, ao tera kaungaakira n iaiangoaia te koraki ake a kakaonimaki ngkoa?
E NGAE ngke a bati aomata aika a kaotiota aia onimaki ni moa man ana tai Abera, ma “a aki bane n onimaki aomata.” (2 I-Tetaronike 3:2) Ngaia are e aera ngkai e karekea te aroaro aei te aomata ao tera are e buokia bwa e na kakaonimaki? N angiin te tai, e reke te onimaki imwin ongoraean Ana Taeka te Atua. (I-Rom 10:17) Bon uaan naba te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua. (I-Karatia 5:22, 23) Ma ngaia are ti kainnanoa te taamnei ae raoiroi, bwa ti aonga ni maiuakina te onimaki ao ni kaotiotia.
2 Bon te kairua ngkana ti iangoia ae a bungiaki aomata ma aia onimaki. Bon “aomata naba n ai arora” ana toro te Atua aika moanibaan te raoiroi aroia ake ti wareki taekaia n te Baibara. (Iakobo 5:17) A nanokokoraki, a raraoma, ao a mamaara ma “a kakorakoraaki” n taamnein te Atua ni kaaitarai kangaanga. (I-Ebera 11: 34) Ngkana ti iaiangoa aron taamnein Iehova ni mwamwakuri i aoia, ti kona naba ni kaungaaki ni boong aikai bwa ti na teimatoa n ara onimaki n aron ae ti maiuakinna, ngkai a a bati baika kamamaara ara onimaki.
E Kakorakoraaki Mote n Taamnein te Atua
3-5. (a) Ti kanga n ataia bwa e karaoa ana mwakuri Mote man ana ibuobuoki te taamnei ae raoiroi? (b) Tera reireiara n ana katoto Mote n aron Iehova n anganga taamneina?
3 E “bati n nimamanei” Mote i buakoia aomata ni kabane ake a maiu n 1513 B.C.E. (Warekaia Iteraera 12:3, BG) E mwiokoaki ana toro te Atua ae nimamannei aei ni mwakuri aika bati ibukia te natannaomata ae I-Iteraera. E kakorakoraaki Mote n taamnein te Atua bwa e na taetae ni burabeti, e na motikitaeka, e na koroi bokin te Baibara, e na kairiri ao ni karaoi kakai. (Wareka Itaia 63:11-14.) Ma n te taina, e a bwaeta nanona Mote bwa e a rangi n rawawata uotana. (Warekaia Iteraera 11:14, 15) Ngaia are Iehova e anaa “tibangaia [te koraki ake 70] man te tamnei” ae e mena i aoni Mote, ao ni kaaki i aoia bwa a aonga ni buobuoka rawawatan uotana n te mwakuri. (Warekaia Iteraera 11:16, 17, BK) E ngae ngke e taraa n rangi n rawawata uotani Mote, ma ni koauana, e bon aki uotia n tii ngaia ao a aki naba naake 70 ake a rineaki bwa a na buokia.
4 E a tia n anganaki Mote te taamnei ae raoiroi are e kainnanoia ibukin te mwakuri. Imwin te bitaki anne, e bon teimatoa Mote ni karekea te taamnei are e kainnanoia. E aki karako mwaakan taamnein Iehova i aon Mote ao n rangi ni bati irouia mwaane ake 70. E katauraoa taamneina Iehova ae tau nakon are ti kainnanoia ni kaineti ma ara kangaanga nako. “E aki anga taamneina te Atua n tiatianna” ma e anga “bwa e bon onrake”—Ioane 1:16; 3:34.
5 Ko rinanoni kataaki? Ko namakina ririkiraken tabem ike a anaa am tai ae bati? Ko kakorakorako ni katauraoi baika a kainnanoi am utu ni maiuia ao aia onimaki, e ngae ngkai ko aitara ma rikirakeni booni bwaai ke mamaaran rabwatam? E riaoni korakoram mwiokoam n te ekaretia? Karaua nanom bwa e kona n anganiko te korakora ae ko kainnanoia te Atua rinanon taamneina, bwa ko aonga n tokanikai i aoni kangaanga nako.—I-Rom 15:13.
E Buokaki Betarera n te Taamnei ae Raoiroi
6-8. (a) Tera are a karaoia Betarera ao Ooriaba are e buokiia iai taamnein te Atua? (b) E kanga ni kaotaki bwa a kairiraki n taamnein te Atua Betarera ao Ooriaba? (c) E aera bwa ti kaungaaki riki n te baere e rinanona Betarera?
6 E kaotaki mwakurin taamnein te Atua n te baere e riki nakoni Betarera are e maiu n ana tai Mote. (Wareka Te Otinako 35:30-35.) E mwiokoaki Betarera bwa e na kaira karaoani bwain nanon te umwanrianna ae tabu aika kakawaki. Iai ana atatai Betarera ni karaoani mwakuri akanne imwain te mwioko ae rangi ni bubura aei? Tao iai, ma ana mwakuri imwain raoi anne bon te oroburiki irouia I-Aikubita. (Te Otinako 1:13, 14) Ngaia are e a kanga Betarera ni kakororaoa ana mwakuri ae kangaanga anne? “E kaonna [Iehova n tamneina], n te rabakau, ma te ataibwai, ma te atatai, ma ataan aroni makuri ni kabane; ba e na iangoi baika na karaoaki n te aro n rabakau.” E buokaki n aei bwa e na rabakau ni karaoi baika boou n aekaia nako. E bae n tia ni kanakoraoaki ana konabwai ni mwakuri Betarera n te taamnei ae raoiroi. E riki naba anne nakon Ooriaba. A bae n rangi n rabakau Betarera ao Ooriaba bwa a aki tii karaoi mwiokoaia ma a reiakinia naba tabemwaang iai. Eng, bon te Atua are e karina i nanoia te rabakau n reireinia aomata.
7 Te bwai ni kakoaua riki teuana ibukini kairiraia Betarera ao Ooriaba n taamnein te Atua, boni kamimin teimatoan aia mwakuri. A teimatoa ni kamanenaaki baike a karaoi i nanon 500 tabun te ririki imwina. (2 Rongorongo 1:2-6) A kaokoro Betarera ao Ooriaba ma taani kateitei ni boong aikai, bwa a aki kani koroi araia ke kanikina ni baike a karaoi. E kamoamoaaki Iehova ni bwaai ni kabane ake a karaoi.—Te Otinako 36:1, 2.
8 Tao ti kona n aitara ma karaoani mwakuri aika kangaanga ni boong aikai, are e kainnanoaki iai te rabakau ae rianako n aron te kateitei, te korobanna, baireani bwabwaro, karaoan ibuobuoki nakoia ake a taonaki n te kabuanibwai, ao ai te reitaki ma taokita ao te onnaoraki ibukini kaotan ara koaua man te Baibara ni kaineti ma kamanenaan te raraa. A karaoaki mwakuri akanne n tabetai irouia ake a mwaatai riki, ma n angiin te tai a karaoaki irouia taan anganano ake a aki tau rabakauia ibukin te mwakuri ae okoro anne. A buokaki n taamnein te Atua ni kakororaoa aia mwakuri. Ko a tia n totokoa mwiokoam ae te beku iroun Iehova n iangoan ae iai aika a tau riki nakoim? Uringnga are e kona taamnein Iehova n anganiko te atatai ma te konabwai ibukini kakororaoani mwiokoam nako ake e anganiko.
E Tokanikai Iotua n Ana Ibuobuoki Taamnein te Atua
9. Tera are a aitara ma ngaia tibun Iteraera imwin te Otinako, ao tera te titiraki are e ueke iai?
9 E kairiraki naba n taamnein te Atua te aomata temanna are e maiu n aia tai Mote ao Betarera. E aki maan imwin Otinakoia tibun Iteraera ake ana aomata te Atua, ao a buakanaki naba irouia tibun Amareka. E a roko te tai are a nang bon aitara iai tibun Iteraera ma te karuanikai. E ngae ngke bon akea aia atatai n te buaka, ma a riai ni buaka n aia moani buaka ngkai aomata ngaiia aika a kainaomataaki. (Te Otinako 13:17; 17:8) E kainnanoaki temanna bwa e na kaira te buaka anne. Ai antai ngkanne?
10. Bukin tera bwa a tokanikai tibun Iteraera n te boo ni buaka i aan ana kairiri Iotua?
10 Bon Iotua ae e rineaki. Ma ngkana e na taekin rabakauna n ana mwakuri are mai mwaina ae na tau iai ibukin te mwioko ae kakawaki anne, baikara ngkanne baike e na korei? E na kaotia bwa te toro ngaia ae mwakuri korakora, te tia oroburiki, ke te tia riko manna? Ni koauana bon te mataniwi tibun Iotua are Eritiama n teuana mai buakon aia taanga I-Iteraera ake tenua, are e kairiia iai aomata aika 108,100 mwaitiia. (Warekaia Iteraera 2:18, 24; 1 Rongorongo 7:26, 27) Ma e ngae n anne, e tua Iehova rinanoni Mote bwa bon Iotua ae na kaira te taanga ni buaka are e na konaia iai aia kairiribai, ma tiaki Eritiama ke natina are Nun. E boo te buaka ni karokoa bungintaai n te bong anne. A tokanikai I-Iteraera man ongeaban Iotua ma butimwaean raoi ana kairiri te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua.—Te Otinako 17:9-13.
11. Ti na kanga n tokanikai ni karaoan te mwakuri ae tabu n aron Iotua?
11 Imwina riki, ‘e a kaonaki Iotua n te nanowanawana’ bwa e na onea mwini Mote. (Te Tua-Kaua 34:9, BG) E aki anganaki te taamnei ae raoiroi bwa e na kona n taetae ni burabeti ke ni karaoi kakai n aroni Mote, ma e anganaki bwa e aonga ni kona ni kairiia tibun Iteraera n te buaka, ike a a konaaki iai kaaini Kanaan. Ni boong aikai, ti kona n namakinna bwa akea rabakaura ke n aki tau ni waakinaanako te mwakuri ae tabu. Ma n aron Iotua, ti kona ni kakoauaa raoi bwa ti na bon tokanikai ngkana ti nimti ana kaetieti nako te Atua.—Iotua 1:7-9.
“E Roko Tamnein Iehova i Aoni Kiteon”
12-14. (a) Tera ae kaotaki ni konaakia ae kakaiaki ana taanga Mirian irouia mwaane ake 300 mwaitiia? (b) E kanga Iehova ni karaua nanoni Kiteon? (c) Tera te karaunano mairoun te Atua ni boong aikai ae ti kona ni karekea?
12 Imwini maten Iotua, e teimatoa Iehova ni kaotiota aroni mwaakana ni kona ni kakorakoraia ake a kakaonimaki. N te boki ae Taani Motiki-Taeka ao a bati iai rongorongoia aomata ake “a kakorakoraaki ngke a mamaara.” (Ebera 11:34) E kairaki Kiteon iroun te Atua rinanon te taamnei ae raoiroi bwa e na buaka ibukia ana aomata. (Taani Motiki-Taeka 6:34) E uarereke mwaitin ana taanga ni buaka Kiteon nakon tibuni Mirian bwa 1 tautian I-Iteraera ni kaitaraaki irouia 4 tautian Mirian. E ngae ngke e karako mwaitiia tibun Iteraera, ma a rangi ni mwaiti n ana taratara Iehova. E tua Iehova nakon Kiteon uoua te tai bwa a na botikuaki ana taanga ike e a karako riki mwaitiia tibun Iteraera bwa 1 te tautia ni kaitaraaki irouia 450 tautian Mirian. (Taani Motiki-Taeka 7:2-8; 8:10) Anne te mwaiti ae kataua Iehova. Antai ae e na kamoamoa n taekinna bwa e reke te tokanikai mani korakoraia ke ni wanawanaia aomata?
13 A moanna n tauraoi Kiteon ma ana taanga ni buaka. Ngke arona bwa ko mena i buakon te taanga ni buaka ae karako kaaina anne, ko na namakina kamanoam n ataakin ae a kaokaki te koraki aika maaku ao n aki tarataraa raoi? Ke ko na maaka te bwai ae nang riki imwina? Ti kona ni kakoauaa bwa e onimakina raoi te Atua Kiteon. E karaoa raoi te baere e tuangaki! (Wareka Taani Motiki-Taeka 7:9-14.) E aki un Iehova iroun Kiteon ngke e bubutii te kanikina bwa te bwai ni kakoaua ibukini menana irarikina. (Taani Motiki-Taeka 6:36-40) N oneani mwin anne, e kakorakoraa ana onimaki Kiteon.
14 Akea tiani mwaakan Iehova ni kakamaiu. E kona ni kamaiuia ana aomata mani kangaanga nako, n te aro are e a kona ni kamanenaia ake a taraa ni mamaara ke akea aia konabwai. N tabetai, ti kona n namakinna bwa a bati aomata aika a kakaaitaraira ke ti a rangi ni karawawataaki. Ti aikoa kantaningai kakai ake a na kona ni kakorakoraira n aroni Kiteon, ma ti kona ni karekei kairiri aika rangi ni bati ao karaunano man Ana Taeka te Atua ao rinanon te ekaretia are e kairiraki n taamneina. (I-Rom 8:31, 32) A kakorakoraaki ara onimaki n ana berita nako Iehova aika tatangira ao ti kakoauaa raoi bwa bon ngaia te tia Buokira!
“E Roko Tamnein Iehova i Aon Iebeta”
15, 16. E kanga natin Iebeta te aine ni karekea te aroaro ae raoiroi, ao a na kanga ni kaungaaki kaaro man aei?
15 Iangoa te katoto riki teuana. Ngke a kaaitara tibun Iteraera ma taian Amoraite n te buaka, ao “e roko tamnein Iehova i aon Iebeta.” Ibukin ingaingan nanon Iebeta ni kamoamoaa Iehova ibukin tokanikaina, e a taekina ana taeka ni bau ae rangi ni kangaanga arona nakon Iehova. E taetae ni bau bwa ngkana e anganaki te tokanikai i aoia taian Amoraite iroun Iehova, ao n okina e na anga are e moan otinako mani mataroan ana auti bwa ana bwai. Ngke e okirikaki imwini konaakia Amoraite Iebeta, ao e biri natina te aine ni butimwaeia. (Taani Motiki-Taeka 11:29-31, 34, BG) E kubanako Iebeta n te bwai ae riki aei? E bae n aki bwa bon tii temanna natina. E kakoroa bukin ana taetae ni bau ngke e a anganako natina te aine, bwa e na kabanea ana tai ni beku iroun Iehova ni mwaneabana ae tabu i Tiro. Ngkai bon te tia taromauria Iehova ae kakaonimaki natin Iebeta te aine, e a kamatoaa iai bwa e riai ni karaoa nanon ana taetae ni bau tamana. (Wareka Taani Motiki-Taeka 11:36.) A uaia ni kakorakoraaki naakai n taamnein Iehova n aron are a kainnanoia.
16 E kanga natin Iebeta te aine ni karikirakea te nano ni kan anga boni ngaia? Akea te nanououa bwa e bae n rikirake ana onimaki n norakin ingaingan ao tangiran te Atua iroun tamana. Kaaro, a taratarai ami katoto natimi. E kaotaki n ami motinnano bwa kam kakoauai baika kam taekin. A tarataraa aromi n tataro natimi, n angareirei ao n nora ami kakorakora ni beku iroun Iehova ma nanomi ni koaua. Ni karaoan anne irouia natimi, a na bae naba ni karikirakea korakoran nanoia n tauraoi ni beku iroun Iehova. E kona ni karekea kimwareireimi aei.
“E Roko Tamnein Iehova” i Aon Tamton
17. Tera are e karaoia Tamton n ana ibuobuoki taamnein te Atua?
17 Iangoa te katoto riki teuana. ‘E a tibwa mwamwakuri taamnein Iehova’ i aon Tamton ibukini kamaiuaia tibun Iteraera, ngke a a taenikai irouia I-Biritia. (Taani Motiki-Taeka 13:24, 25, BG) E kakorakoraaki n te aro ae okoro Tamton ni karaoani mwakuri aika kamimi. Ngke a kairaraangaki I-Iteraera ake tabeman irouia I-Biritia bwa a na taua Tamton, ao “e roko tamnein Iehova i aona ni kakorakora, ao roobu ake i aoni baina a riki ba kanga te buraekiti ae a tia ni kabuokaki n te ai, ao a bara mai baina kabaeana.” (Taani Motiki-Taeka 15:14, BG) E ngae ngke e a mamaara rabwatan Tamton imwin ana motinnano aika bubuaka ma e a manga kakorakoraaki “ibukin ana onimaki.” (I-Ebera 11:32-34; Taani Motiki-Taeka 16:18-21, 28-30) E roko taamnein Iehova i aon Tamton n te aro ae okoro ibukini baike a riki nakoina. Ma ti rangi ni kaungaaki n rongorongon rimoa aikai. N te aro raa?
18, 19. (a) Tera karauan nanora ae ti karekea n rongorongon Tamton? (b) Tera kakabwaiaam n iaiangoan aia katoto aomata ake a kakaonimaki aika n te kaongora aei?
18 Ti onimakina ana ibuobuoki te taamnei ae raoiroi are e buokaki naba iai Tamton. Ti karaoa anne ni waakinakoan te mwakuri are e mwiokoia iai taan rimwina Iesu ae te ‘uarongorongo nakoia aomata ao ni kakororaoia.’ (Mwakuri 10:42) E kainnanoaki karekean te rabakau ni karaoan te mwioko aei. Ma ai kakaitaura ngaira ngkai e anganira taamneina Iehova, bwa ti na kakororaoi mwiokoara nako ake ti anganaki! Ngaia are ngkai ti waakinaanako mwiokoara aei, ti a kakairi iai n ana taeka te burabeti ae Itaia aei: “E kanakoai te Uea [ae moan te rietata] ae Iawe ma tamneina.” (Itaia 48:16, BK) Eng, bon taamnein te Atua ae e mwiokoira. Ti karaoa te mwakuri ma nanora ni koaua ao ti kakoauaa ae e na karikirakea ara konabwai Iehova n aroni Mote, Betarera ao Iotua. Ti kamanena “ana kabaang te taamnei ae ana taeka te Atua,” ao ti onimakinna bwa e na kakorakoraira n aron Kiteon, Iebeta ao Tamton. (I-Ebeto 6:17, 18) Ngkana ti onimakina Iehova bwa e na anganira te tokanikai i aoni bwaai n tutuki, a a kakorakoraaki iai ara onimaki n aron are e kakorakoraa naba Tamton.
19 E teretere bwa Iehova e kakabwaiaia akana a ninikoria n tei ibukin te taromauri ae koaua. E na rikirake ni korakora ara onimaki ngkana ti butimwaea ana kairiri te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua. Ngaia are e kakukurei neneran naba rongorongoni baike a riki n te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti. E kaotaki n anne aron taamnein Iehova n roko i aoia ana toro ake a kakaonimaki n te moan tienture, imwain ao imwini Bentekota 33 C.E. A na rinanoaki rongorongo aikai n te kaongora ae imwina.
E aera ngkai ko kaungaaki ni kan ataa aron rokon taamnein te Atua i aon . . .
• Mote?
• Betarera?
• Iotua?
• Kiteon?
• Iebeta?
• Tamton?
[Kabwarabwaraan n iteraniba 24]
E kona ni kakorakoraa ara onimaki taamnein te Atua n aron are e angan Tamton te korakora
[Taamnei n iteraniba 23]
Kaaro e rangi ni kakawaki ami katoto ibukia natimi