Aanga n Tararua Ibukia Kaara

1, 2. (a) Baikara kangaanga aika a aitara ma ngaai utu aika bati ao baikara titiraki ake a tabeki? (b) A na kanga kaaro ao naati ni kaaitarai kangaanga ibukini bitakini baika riiriki?

E KONA n rangi ni kananokawaki noraia am karo ake a korakora ngkoa ao ni kona ni karaoi bwaai ibukia ma a aikoa kona n tararuaia i bon irouia ngkai. Tao a a tia tamaia ke tinaia ni bwaka ao ni mwaoto riin beebeeia, a mamaara aia iango ao a nakonako n aki akaka ke a a tia ni kuneaki aorakia aika kakaiaki. Iai naba iangoana n te itera riki teuana. A kona n namakinna kaara bwa e kangaanga kakoauaan ae e tiatianaki ngkai inaomataia mani bitakin rabwataia ke bwaai riki tabeua. (Iobi 14:1) Tera ae kona ni karaoaki? A na kanga ni kona n tararuaaki?

² E taekinaki ae kangai n te kaongora teuana ibukin tararuaaia kaara: “Kioina ngkai e aki bebete maroroakinani kangaanga n tain te kara, a na kona kaain te utu ae a a tia ni maroroakin aia aanga ao ni boonnano n aia babaire ni kaaitarai baika riki n te aro ae nakoraoi.” Ngkana ti ataia ae a aki kona n totokoaki kataaki aika rereke n te kara, e a rangi ni kakoauaaki riki kakawakin te aeka ni maroro anne. Ma e ngae n anne, ti kona n taraia raoi bwa ti katauraoi bwaai tabeua ao ni kamani karaoi ara babaire. Ti na maroroakina ngkai aroia utu ni kona ni kaotiotii aia tangira man aia ibuobuoki ni bairean aroia ni kaaitarai kangaanga tabeua.

KARAOANI BABAIRE IBUKINI “BOONG AIKA BUBUAKA”

3. Tera ae a kona ni karaoia utu ngkana e a ririkirake kainnanoan te ibuobuoki nakoia kaaro aika kaara? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

³ Iai te tai are a aikoa kona ni karaoi bwaai i bon ibukia angiia kaara ao a a kainnanoa buokaia. (Wareka Te Minita 12:1-7, BG.) Ngkana a aikoa kona ni karaoi bwaai i bon ibukia kaaro aika kara, a a riai ngaiia ma natiia aika ikawai ni motinnanoa te aeka n ibuobuoki ae te kabanea n tamaroa, ao ni bairei aroia aika kai karaoaki. N angiin te tai, bon te aro ni wanawana karaoan te boowi n utu ibukini maroroakinan te uaia n ibuobuoki, baika kainnanoaki ao aroia ni kakoroi bukin aia babaire. A bane n irekereke iai kaain te utu ma ai moarara riki kaaro bwa a riai n taekin aia iango n akea te imamaakin ao baika a tangiri. A kona ni maroroakinna bwa tao a na kona aia karo n teimatoa n tiku ni mwengaia n akea aia kangaanga ngkana e reke ae e na buokiia ke a aki.a Ke a bae n iangoa aroia n tatabemania nako ni kona ni kamanenai korakoraia ibukin tararuaaia aia kara. (Taeka N Rabakau 24:6) N te katoto, a kona tabeman n tararuaia aia kara ni katoabong ao tabeman a kona n anga aia ibuobuoki te mwane ae bati riki. A riai ni bane n ataia kaain te utu bwa iai tabeia n aei, ma e ngae n anne e kona ni bitaki tabeia ni waakinakon te tai ao e riai naba n iangoaki kaaibibitaia n taai tabetai.

4. A kona ni karekea ia buokaia kaain te utu?

⁴ Ngkana ko moana am tararua, karekea am tai n ataa rongorongoni marurungin am karo n aron am kona. Ngkana e taonaki n te aoraki ae kakaiaki tamam ke tinam, ko riai n atai baika ko kona ni kantaningai irouna n taai aika a na roko. (Taeka N Rabakau 1:5) Maroro ma botaki n te tautaeka aika kakaraoi mwakuri n ibuobuoki ibukia kaara. Ukeri baika kona n reke n am kaawa n te aro are e na bebete riki iai am mwakuri ao n nakoraoi riki am tararua. A bae n reke iroum iango aika aki karaunano, namakinan ae akea ae tangiriko, te nanokawaki ae korakora ke minotakin am iango ibukini bitaki i nanon te utu aika i aoni kawaia n riki. Maroroakin am iango ma raoraom ae ko onimakinna. Ma ae kakawaki riki, bunra nanom nakon Iehova. E kona n anganiko raun am iango ae ko kainnanoia ibukini kaitaraani kangaanga nako.​—Taian Areru 55:22; Taeka N Rabakau 24:10, I-Biribi 4:6, 7.

5. E aera ngkai boni bwainan te wanawana te kamani karekei rongorongo ibukin aaro n tararua ibukia kaara?

⁵ A a kamani bwaina te wanawana tabeman kaara ma aia utu n aroia ni karekei rongorongo ni kaineti ma aaro n tararua aika manena n aron te karo ae maeka ma natina te mwaane ke te aine, kamanenaani bwaai n ibuobuoki n te mwenga, ke kabonganaani bwaai riki tabeua aika a kona n reke n te tabo anne. A a tia n atai aaro ni ‘kamamate ma rawawata’ aika kona n riki ao a katauraoiia imwaia. (Taian Areru 90:​10, BG) A rangi ni bati utu aika a aki karaoi aia babaire, ao ibukin anne a a kairoroaki bwa a na ienikuri ni karaoi aia motinnano aika kangaanga n taai ni kabuanibwai. E taku temanna te tia rabakau bwa aio “te tai ae moan te kangaanga iai karaoan te aeka ni motinnano anne.” N te mwenga are e a kataweaki iai karaoan te babaire, a a kona kaain te utu n raraoma ao ni kauntaba aia iango. N te itera are teuana, e karako te uruakinnano ni karaoani bitaki n taai aika a na roko mani karaoan te babaire i nanon te tai ae maan.​—Taeka N Rabakau 20:18.

6. A na kanga ni kakabwaiaaki kaaro n ikotaki naba ma natiia man te maroro ibukini bairean aroia ni maeka kaara?

⁶ Ko kona n namakinna bwa e kangaanga marorom ma am karo ibukin aroia ni maeka ao kainnanoan te bitaki. Ma a bati aika a taekinna bwa e a tia n noraki bwa a rangi ni manena maroro akanne imwina riki. Bukin tera? Ibukina bwa a karekei taai ake a na karaoaki iai babaire aika manena n te mwenga ae kaan aia reitaki kaaina ao n akoi. A noria bwa e bebete riki karaoani babaire ngkana a kaai n iangoi aia motinnano ma te tangira ao te akoi imwaini karaoaia. E ngae ngkana a tangiria kaara bwa a na tiku i bon irouia ao ni bairei aroia n aron ae a tangiria, ma bon iai kakabwaia aika a na reke man te kaai ni maroro ma natiia ni kaineti ma aron tararuaaia ae a tangiria ngkana e noraki riaina.

7, 8. Baikara bwaai ake a riai ni maroroakin utu, ao bukin tera?

⁷ Kam riai ngkami kaaro ni kaotii baika kam tangiri nakoia kaain ami utu n ami tai ni maroro, mwaitin ami mwane ao bwaai riki tabeua aika kam nano iai. Ni karaoan anne, a a kona iai ni karaoi babaire aika kam kukurei iai n taai ake kam a aikoa kona iai uotami i bon iroumi. A bae ni kani karaoi baika kam tangiri ao ni kateimatoa inaomatami n tiku i bon iroumi n aron ami kona. (I-Ebeto 6:2-4) N te katoto, ko kantaningaa temanna mai buakoia natim bwa e na butimwaeiko nakon ana auti, ke ko kantaningaa te bwai riki teuana? Kaota raoi nanom ao ko riai n ataia naba bwa a aki kona aomata ni kabane n tarai bwaai n aron taraakia iroum ao e kainnanoaki te tai ae maan ibukini bitakin ana iango tao te karo ke te nati.

⁸ A riai aomata nako n ataia bwa a kona n totokoaki kangaanga man te babaire ao taiani mamaroro. (Taeka N Rabakau 15:22) E nanonaki naba n anne te mamaroro ibukini bwainnaoraki ao baika a tangiraki. Ti na maroroakini ngkai reirei akana taekinaki n te Kaetieti Ibukini Bwainnaoraki aika a kamanenai Ana Tia Kakoaua Iehova. Iai riaia aomata n tatabemania nako n tuangaki ao ni butimwaea ke n rawa nakoni bwainnaoraki ake a anganaki. Iai te booma ae e a kamani koreaki i aona baike e tangiri te aomata ni kaineti ma ana bwainnaoraki. N rinean te tia kuakua n te onnaoraki (ae kariaiakaki i aan te tua ke ni butimwaeaki), e a kona n taraia raoi bwa te aomata ae onimakinaki n aei e na karaoi babaire aika riai ngkana a kainnanoaki. A karaoa ae raoiroi te koraki ake a irekereke n aei ngkana a kawakini beeba ake a koreaki iai baika kakawaki bwa a kaawa ni kainnanoaki rimwi riki. A a tia tabeman ni kawakin naba katoton aia kaburebwai ke bwaai riki tabeua aika kakawaki ibukin te kaboomwi, te mwane, te reitaki ma kaain te tautaeka ao a a bati riki.

KAITARAANI BITAKINI BAIKA RIIRIKI

9, 10. Baikara bitakin ana konabwai te kara aika kona n rotaki iai aaro n ibuobuoki ake a anganaki?

⁹ N angiin te tai, a rineia kaaro ao naati bwa a na teimatoa n inaomata kaara n aron aia kona ao tiatianakia. Tao a kona ni kuuka, ni kaitiaki, n nim aia bwainnaoraki ao n reitaki ma aomata n akea aia kangaanga. Mangaia are a tuangia natiia bwa a na aki rangi ni kairekerekeia ni baika a kakaraoi ni katoabong. Ma ni waakinakon te tai, ngkana a aikoa kona ni bati n nakonako, tao a aki kona n roko n titooa, ke a a moanna n rangi ni mwamwaninga tao a a riai naati n ibuobuoki nakon aeka ni bitaki akanne.

¹⁰ A kona n reke baikai n tain te kara: mangaongaon te iango, te rawawatannano, aki namakinan te mim ke te nakotinaniku, te bonotaninga, te mataki ao te mwamwaninga, ma e ngae n anne ngkana iai tabeua mai buakon aikai ni kaoti, a boni kona ni bwainnaorakiaki n te aro ae riai. Ngkana a moani kaoti tabeua man aeka n aoraki aikai, ukera te ibuobuoki man te onnaoraki. Tao a riai naati ni biririmoa ni karaoa anne. Iai te tai teuana ae tao a na biririmoa naba iai ni karaoi bwaai tabeua ake a taneiai ni kakaraoia aia karo ni mwengaia. Ibukini kanakoraoan te tararua nakoia kaaro, tao a kona n riki naati bwa taani boutokaiia, taani buokiia, taani mwamwananga ibukia ao a a bati riki.​—Taeka N Rabakau 3:27.

11. Tera ae kona ni karaoaki bwa e aonga ni karako te mwengabuaka imwin te bitaki?

¹¹ Ngkana akea tokin aia kangaanga ami karo, tao e a kainnanoaki karaoani bitaki nakon tararuaaia ke bairean aia tabo ni maeka. Ngkana a kauarerekeaki riki bitaki, a na bebete riki iai kanakoraoaia. E kona ni karaunano kawaraia ni katoatai iroun te tia Kakoaua temanna ke kaain rarikina ao imwina e kaongoaki temanna mai buakoia naati aroia ngkana e raroanako maekaia ma aia karo? A kainnanoa buokaia tii ibukin te kuuka ao te kaitiaki? Ngkana a karaoaki bitaki aika uarereke ni mwengaia, e na bebete riki iai ao n totokoaki rikini kabuanibwai n ririakia i nanon aia auti, teboteboia ao a a bati riki? Tao te bwai ae a tii kainnanoia kaara aika a kan inaomata n tiku i bon irouia, a bae n tangira temanna aia tia ibuobuoki ni mwengaia. Ma ngkana a na kabuanibwai n tikuia n tii ngaiia, e na kainnanoaki ngkanne bairean te tia ibuobuoki ae na tiku i rarikia n taai nako. Ukeri aaro n ibuobuoki aika kona n reke n ana kaawa n aki ongeia bwa tera ae riki nakoina.b​—Wareka Taeka N Rabakau 21:5.

AROIA TABEMAN NI KAITARAA TE KANGAANGA

12, 13. A kanga naati aika ikawai ake a raroa nako mwengaia ma aia karo n teimatoa ni karineia ao n tararuaiia?

¹² A tangiria naati aika mwamwannano bwa a na mwengaraoi aia karo. E korakora raun aia iango naati n ataakin ae a tararuaaki raoi aia karo. Ma ibukini kabaeakia riki tabeua, a bati naati aika ikawai aika raroanako mwengaia ma aia karo. N itera aikai, a a tia tabeman ni kamanenai aia tai ni motirawa ni kawaria iai aia karo ni buokiia ni baika a kainnanoi ao ni karaoi mwakuri ake a aikoa kona ni karaoi ngkai. A karauaki nanoia kaaro bwa e kaotaki tangirakia ngkana e kona ni katoatai ke ni katoabong te tareboon nakoia, te kororeta, ke te meeri n te internet.​—Taeka N Rabakau 23:24, 25.

¹³ E ngae ngkana tao tera te bwai ae riki nakoia am karo, ma e riai n tuoaki tararuaaia n te bong teuana ma teuana. Ngkana e raroa maekam ma am karo ao bon taani Kakoaua, ko kona ni maroro ma unimwaane n aia ekaretia n titirakinia aia iango iai. Ao tai mwaninga ni mwanewea am kangaanga anne n am tataro. (Wareka Taeka N Rabakau 11:14.) E ngae naba ngkana tiaki taani Kakoaua am karo ma ko boni kani “karinea tamam ma tinam.” (Te Otinako 20:​12, BG; Taeka N Rabakau 23:22) Ni koauana, tiaki titeboo aia motinnano utu ni kabane. A baireia tabeua utu bwa a na maeka ma aia karo aika kara ke a na kaan i rarikia. Ma e boni kangaanga karaoan aei n taai nako. A tangiria kaaro tabeman bwa a na aki maeka ma natiia aika ikawai ao aia utu bwa e kakawaki irouia inaomataia n tiku i bon irouia ao a aki kan riki naba bwa bwaai ni karawawata nakoia. Tao iai aia mwane tabeman ao a kukurei ni kabooia aomata aika a tararuaiia ni mwengaia.​—Te Minita 7:12.

14. Baikara kangaanga aika kona n rio irouia taan tararua aika onimakinaki?

¹⁴ E taraa n onimakinaki angiin te tararua iroun te nati temanna are e rangi n uakaan maekana ma aia karo irouia utu aika bati. Ma a riai taan tararua aika onimakinaki ni kabaeranti baika a kainnanoi aia karo ao aia utu naba. Iai tian aia tai ao korakoraia aomata n tatabemania nako. Ao ibukin te bitaki ae kona n riki nakon te tia tararua, e a riai te utu n rinanoi ana babaire ae ngkai. Iai kaain te utu temanna ae tao e a rangi ni bati tabena? A kona naati ake tabeman ni karaoa ae bati riki n aron uateiakinan tararuaaia?

15. E na kanga n totokoaki kuan te tia tararua?

¹⁵ Ngkana e kainnanoa tararuaana n taai nako te karo ae kara, iai te karuanikai ngkana e a kua te tia tararuaia. (Te Minita 4:6) A kani karaoa ae a kona ibukia aia karo naati aika tatangira, ma a kona ni karawawataaki man aia kabinekaau kaaro. A riai ni bwaina te iango raoi ao ni bubutii buokaia taan tararua aika a aitara ma aei. E kona n ae te katoatai n ibuobuoki bon tii te bwai ae kainnanoaki ibukin totokoan tikuia iroun te nati temanna.

16, 17. Baikara kangaanga ake a kona n aitara ma ngaai naati n aia tai n tararuaia aia karo aika kara, ao a na kanga n tokanikai i aoia? (Nora naba te bwaoki ae “Te Kakaitau Ibukin te Tararua.”)

¹⁶ E boni kananokawaki norani marakia kaaro aika tangiraki ngkai a a kara. A rinanoni baikai taan tararua aika bati n aron te nanokawaki teutana, te raraoma, te bwarannano, te un, bukinakina n te kangaanga teuana ke ai bon te riribai. N tabetai, e kona te karo ae kara n taekin taeka aika kammaraki ke n aki kaota te kakaitau. Ngkana e riki anne, tai waekoa n un. E taku temanna te tia rabakau i aon te iango: “Te anga ae te kabanea n tamaroa ni kaaitarai iango nako ai moarara riki are ko mwengabuaka iai, boni kakoauaana bwa e kona n riki naba anne iroum. Rarawa ni kakewea am namakin ke motikan taekam i bon iroum n te aro ae iowawa.” Maroroakina am namakin ma buum, kaain te utu riki temanna ke raoraom ae ko onimakinna. Ko kona ni buokaki ni kaungaaki man aeka ni maroro aikai.

¹⁷ Iai taai aika ai akea iai aia mwane kaain te utu ke rabakauia ni waakinaanako tararuaan te karo ae tangiraki n te mwenga. E kona n iangoaki bwa e a boni kainnanoaki te tararua man te onnaoraki. E kuri ni katoabong ni kawara tinana temanna te aine ae te Kristian n te tabo are a tararuaaki iai kaara. E taekina ae kangai ibukin ana utu: “Ti a bon aki kona n angan tinara te tararua ae kainnanoia i nanon teuana te bong. E aki bebete iroura bairean are e na rin n aia tabo kaara. E rangi ni karawawataa te iango aei. Ma e ngae n anne, bon tii aei te anga ae te kabanea n tamaroa ibukin tinara n namwakaina ake imwaini matena ao e boni kataua naba aei.”

18. Tera ae kona ni karekea raun nanoia taan tararua?

¹⁸ E kona ni kangaanga ao n rangi ni kammaraki mwakuri aika karaoaki n tararuaaia am karo aika kara. Akea aanga n tararua aika eti aika a riai n iraki nanoia ni kaineti ma tararuaaia kaara. Ma e ngae n anne, ko kona ni kakororaoi tabem ni karineia naake ko tangiriia mani bwainan te wanawana ni karaoani babaire, te kaai n ibuobuoki n iango, te reitaki ae tamaroa ao ae moan te kakawaki i buakoia bon te tataro ae nako mai nanom. Ni karaoan anne, e a kona n reke iai raun nanom n ataakin ae a karekea tararuaaia ao akoaia ae a kainnanoia. (Wareka 1 I-Korinto 13:​4-8.) Ma ae moan te kakawaki riki, ko kona ni kakoauaa namakinan raun am iango are e anganga Iehova bwa te kakabwaia nakoia te koraki ake a karineia aia karo.​—I-Biribi 4:7.