Te Kangaanga Ae Karekea Te Kantaninga

“A na roko taai aika okoro aika karuanikai, ni kabaneani boong.”—2 TIMOTEO 3:1.

KO A tia n ongongo ke n nora teuana mai buakoni baika kananokawaki aikai?

● E anai maiuia aomata aika rangi ni bati te aoraki ae kamamate.

● A bua maiuia aomata aika bubua ma bubua n te rongo.

● A mate nga ma nga aomata n te mwaeiei ao akea mwengaia aomata aika rangi ni bati riki.

N iteraniba aika imwina, ko na rinanoi iai koaua tabeua aika ko riai n iaiangoi raoi taekani baika riiriki aikai. Ko na noria naba bwa e a kaman taekinaki n te Baibara bwa a na riki kangaanga aikai n te tai ae e ataaki bwa “kabaneani boong.”

Ma e ngae n anne, a koreaki kaongora aikai bwa ko na aki tii kakoauaa ae ko a mena n te aonnaba ae bati te kangaanga iai. Ko bae ni kaman nora te kangaanga aei. A boni koreaki ibukini karekean am kantaninga. A na kaotaki iai bwa e a kaan roko tokini “kabaneani boong” aikai ni kakoroani bukin taetae ni burabeti aika onoua aikai. A na rinanoaki naba ni kaongora aikai teuana imwin teuana taeka n totoko aika taabangaki nakoni koaua aikai, ao ni katauraoa bukini kakoauaan te bwai ae raoiroi riki ae e a rangi ni kaan rokona.

Taetae ni Burabeti 1. Mwaeiei

“A na roko mwaeiein te aba aika kokorakora.”—RUKA 21:11.

● E atikaki Winnie ae 16 ana namwakaina man auti ake a urubekebeke i Haiti. A ongongo tangitangina ae maraara taani karekerongorongo ibukin te kabuanibwai n te TV. E maiu Winnie imwin te mwaeiei ma a mate ana karo.

TERA AE KAOTAKI N RONGORONGO AIKAI? E raka i aon 300,000 aomata aika mate n te mwaeiei ae 7.0 korakorana are e orea Haiti n Tianuare 2010. N reitaki ma anne 1.3 te mirion ake a a tiku n akea mwengaia n tii teuana te tekan. E ngae ngke e rangi ni korakora te mwaeiei i Haiti ma tiaki tii aei. Iai mwaeiei aika 18 aika kokorakora ni katobibia te aonnaba i marenan Eberi 2009 ao Eberi 2010.

TERA TE TAEKA N TOTOKO AE TAABANGAKI? Ti aki kaaitara ma mwaeiei aika bati riki ma ibukin rabakau aika boou, ti a ongongo riki taekaia nakoia aomata ake ngkoa.

E KOAUA TE TAEKA N TOTOKO ANNE? Iangoa te koaua aei: E aki katerea mwaitini mwaeiei te Baibara aika a na riki i nanoni kabaneani boong. Ma e taekinaki iai bwa a na riki “mwaeiein te aba aika kokorakora” n te “tabo teuana ma teuana,” ike e a riki iai teuana mai buakon te kanikina ae kamimi ibukin te tai ae kakawaki aei.—Mareko 13:8; Ruka 21:11.

TERA AM IANGO? E koaua bwa ti a nori mwaeiei aika kokorakora n aron ae a taetae ni burabetinaki n te Baibara?

Tiaki tii mwaeiei aika a kona n noraki bwa bwaai ni kakoaua raoi ibukini menara ni kabaneani boong. Ma bon teuana mai buakon taetae ni burabeti ae e tabe ni kakoroaki nanona. Iangoa te kauoua aei.

[Kabwarabwaraan n iteraniba 4]

“Ti atongi baikai [ngaira taan rabakau n te aonnaba] bwa mwaeiei aika kokorakora. A atongnga aomata nako bwa te kabuanibwai ae korakora.” —KEN HUDNUT, US GEOLOGICAL SURVEY.

[Picture Credit Line n iteraniba 4]

© William Daniels/Panos Pictures

Taetae ni Burabeti 2. Te Rongo

“A na roko roongo.”—MAREKO 13:8.

● E ukoukora kamanoana te mwaane temanna n te kaawa ae Quaratadji i Niger. A birinako naba kaain ana utu ao ana koraki te mwaane aei nakon te tabo teuana n te kaawa anne ibukin te baki. Ma e ngae n anne, e wene i aoni kiena te mwaane anne n tii ngaia. Bukin tera bwa ai tii ngaia? E kabwarabwaraa ni kangai Sidi ae te mataniwi n te kaawa: “E a aki kona ni kamaiuia kaain ana utu ao n teimatoa n taratarai mataia.”

TERA AE KAOTAKI N RONGORONGO AIKAI? Tao 1 mai buakoia 7 ni katobibia te aonnaba ae e aki tau te amwarake ibukina ni katoabong. E a korakora riki i sub-Saharan Aberika bwa 1 mai buakoia 3 ae e aki tau te amwarake ibukina i nanon te tai ae maan. Ibukini katerean te ware anne, iangoa te utu ae kaainaki iroun te karo, te tina, ao te ataei. Ngkana e tii tau te amwarake ibukia uoman, antai ae e na baki? Te karo? te tina? ke te ataei? Aio te motinnano are a aitara ma ngaai aeka n utu aikai ni katoabong.

TERA TE TAEKA N TOTOKO AE TAABANGAKI? A reke amwarake aika riao n te aonnaba aei ibukia aomata ni kabane. Ma e riai ni baireaki raoi riki kaubwain te aba.

E KOAUA TE TAEKA N TOTOKO ANNE? Ni koauana, a kona taan ununiki ni katauraoi ao ni kaboonakoi amwarake aika bati riki nakon are rimoa. N etina, a riai tautaeka ni bairei raoi amwaraken te aba ni katoka iai te kangaanga ibukin te baki. Ma e ngae ngke a kataia ni karaoa aei i nanon tatabebwi te ririki, ma a bon aki kona ni katokia.

TERA AM IANGO? E koaua bwa e a kakoroaki bukini Mareko 13:8? E koaua bwa a rangi n rotakibuaka aomata ni kabutaa te aonnaba n te rongo, e ngae ngke a rikirake kukune aika boou?

A aki toki n riki mwaeiei ao roongo imwaini kangaanga ake kanoan naba te kanikina ibukini kabaneani boong aikai.

[Kabwarabwaraan n iteraniba 5]

“E raka i aon teuana te katenimwakoro mani mwaitiia ataei aika mamate n te niumonia, te bekanako, ao aoraki riki tabeua aika kona n aki mate iai ngke arona bwa a aki bakitaia.”

—aikai ana taeka ANN M. VENEMAN, FORMER EXECUTIVE DIRECTOR OF THE UN CHILDREN’S FUND.

[Picture Credit Line n iteraniba 5]

© Paul Lowe/Panos Pictures

Taetae ni Burabeti 3. Te Aoraki

“A na . . . rotakibuaka aomata n aoraki aika kamamate.”—RUKA 21:11, Contemporary English Version.

● Bon te tia tararuaa maurin te botannaomata Bonzali n aonon Aberika ae rotakibuaka n te boo ni buaka i marenaia kaain te aba, are e karaoa iai ana ibuobuoki ae uarereke nakoia taani keni koora ake a mate n te aoraki ae te Marburga n ana kaawa. E bon tuai mani kaekaaki ana bubutii ibukin te ibuobuoki mairouia bwakuaku man te kaawa ae bubura. E roko te ibuobuoki aua te namwakaina imwina ma e a tia ni mate Bonzali. E bon ewekaki n te aoraki ae te Marburg mairouia taani keni koora ake e kataia ni buokiia.

TERA AE KAOTAKI N RONGORONGO AIKAI? Aorakin te maamaa (n aron te niumonia), aoraki aika irekereke ma te bekanako, HIV/AIDS, te kangenge, ao te maraeria bon aoraki tabeua mai buakon aoraki aika a rangi ni kakaiaki ake a rotakibuaka iai aomata. N te ririki ae e a tibwa nako, e katautauaki bwa 10.7 te mirion aomata aika mate n aeka n aoraki aikai. N taeka riki tabeua, e katautauaki bwa e mate temanna ni katoa tenua te tekan n te ririki man aoraki aikai.

TERA TE TAEKA N TOTOKO AE TAABANGAKI? E teimatoa n ririkirake mwaitin te botannaomata n te aonnaba, ngaia are ni koauana, a a bati riki aomata aika aoraki. A na kona n ituaki aomata aika bati riki.

E KOAUA TE TAEKA N TOTOKO ANNE? E a rangi ni korakora rikiraken te botannaomata n te aonnaba. Ai uana naba ma rabakauia aomata ni kinaa, n tuka ao ni bwainnaorakia te aoraki. N etina, e aki riai ngkanne ni kerikaaki te aoraki ao rotakia utu iai? Ma e ngae n anne, e a noraki kaitaraana.

TERA AM IANGO? E koaua bwa a rotakibuaka aomata n aoraki aika kamamate n aron ae taetae ni burabetinaki n te Baibara?

Boni baika a kokorakora te mwaeiei, te rongo ao te aoraki aika a karekea te kabuanibwai nakoia aomata aika mirion ma mirion. A rotakibuaka mirion ma mirion aomata irouia raoia, ao a bati aika a karaoaki mwakuri n iowawa nakoia irouia te koraki ake a riai ni kamanoia. Nora te bwai ae na riki ae taetae ni burabetinaki n te Baibara.

[Kabwarabwara ae nano]

[Kabwarabwaraan n iteraniba 6]

“E rangi ni buakaka ae ko kanaki iroun te raian ke te man temanna ma e rangi ni bubuakaka naba ae ko kanaki mai nanom n te man aoraki n te aro are e a noraki n tein rabwatam.”

—aika ana taeka EPIDEMIOLOGIST MICHAEL OSTERHOLM.

[Picture Credit Line n iteraniba 6]

© William Daniels/Panos Pictures

Taetae ni Burabeti 4. Akean Te Tangira Ni Koaua

“E na . . . akea aia tangira ni koaua aomata nakoia aia utu.”—2 TIMOTEO 3:1-3, n te Baibara ae God’s Word.

● E mwakuri Chris n te botaki n ibuobuoki ibukin te mwakuri n iowawa n te mwenga i North Wales. E taku Chris: “I uringa temanna te aine ae rangi ni kakaiaki oreana are e kawarai ao I a aki rangi ni kinaa n aron are moan norana irou. Tabeman aine a korakora uruakin nanoia n te aro are a bon unounobaraki naba.”

TERA AE KAOTAKI N RONGORONGO AIKAI? N aban Aberika teuana, e katautauaki bwa 1 mai buakoia 3 aine ae e a tia ni karaoaki te mwakuri n tautau nakoina ngke e uarereke. E noraki n te kakaae are e karaoaki n te aba anne bwa e raka i aon teuana katenimwakoroia mwaane ake a iangoia bwa e riai batiboaia buuia. Ma e ngae n anne, bon tiaki tii aine ni karawawataaki n te mwakuri n iowawa n te mwenga. N te katoto, e kaania 3 mai buakoia 10 mwaane i Kanata ake a tia n oreaki ke ni karaoaki mwakuri n iowawa nakoia irouia raoraoia.

TERA TE TAEKA N TOTOKO AE TAABANGAKI? A mwaiti mwakuri n iowawa n te mwenga n taai nako. E riai ni kabatiaaki tabeakinan te itera aei ni boong aikai nakon are mai mwaina.

E KOAUA TE TAEKA N TOTOKO ANNE? E tabe n ririkirake noran te mwakuri n iowawa n te mwenga i nanon tatabebwi te ririki aika tibwa nako. Ma e koaua bwa noran raoi te kangaanga anne, e a tia ni kakerikaaka mwaitini te mwakuri n iowawa n te mwenga? E aki, bon tiaki anne ae riki. E a rangi n taabangaki riki akean te tangira ni koaua.

TER AM IANGO? E koaua bwa e a kakoroaki nanon 2 Timoteo 3:1-3? E koaua bwa a bati aomata aika akea tangiraia aia utu irouia, are e bon riai ni karaoia?

E irekereke ma mwengara ae te aonnaba te kanimaua n taetae ni burabeti ae ko nora kakoroan nanona ngkai. Iangoa ae taekinaki n te Baibara ni kaineti ma te reirei aei.

[Kabwarabwaraan n iteraniba 7]

“E kakoauaaki te mwakuri n iowawa n te mwenga bwa bon teuana mai buakoni mwakuri aika a kaitaraa te tua are uarereke ribootinakina, ni kabotauaki ma are e bon noraki. N angiin te tai e batiboaki te aine iroun raona 35 te tai ao e a tibwa ribooti nakoia bureitiman.”—aikai ana taeka te SPOKESWOMAN FOR WALES DOMESTIC ABUSE HELPLINE.

Taetae ni Burabeti 5. Uruakan Te Aonnaba

‘E na kamaunaia te koraki ake a urua te aonnaba te Atua.’—TE KAOTIOTI 11:18.

● E mwakuri Mr. Pirri bwa te tia karao wain man te baam ni kaawan Nigeria ae Kpor. E a toki ana mwakuri teuaei ibukini bwaron te oera ae korakora n te Delta ae te tabo ae a kaitiboo iai taari ma te karaanga i Niger. E taku teuaei: “A a mate ika, a rotaki kunra, ao a buakaka karaanga. Ai akea te anga ae I kona ni karekea maiu iai.”

TERA AE KAOTAKI N RONGORONGO AIKAI? Ni kaineti ma aia kukune taan rabakau tabeman, a taekinna bwa e rin 6.5 te mirion te tan ni maange ni marawan te aonnaba ni katoa ririki. E katautauaki bwa 50 te katebubua mai iai bon te buraetitiki ake a bebeibeti i nanoni marawa bubua ma bubua te ririki imwaini mkaia. Irarikini kabarekaan te aonnaba, e waekoa kerikaakini kaubwain te aba i bon irouia aomata. E kaotaki n te kakaae bwa e kainnanoaki teuana te ririki ao nimaua te namwakaina, ibukini manga kaokani kaubwain te aonnaba are a tia ni kamanena aomata i nanon teuana te ririki. E ribootinaki man te nuutibeeba mai Aotiteria ae te Sydney Morning Herald bwa “ngkana e teimatoa rikirakeni mwaitin te botannaomata ao kamanenaani kaubwain te aba, ti na kainnanoi ngkanne aonnaba aika uoua aika titeboo n 2035.”

TERA TE TAEKA N TOTOKO AE TAABANGAKI? A wanawana aomata ao a kona ni kakaaei aanga aika raoiroi ibukini katokani kangaanga. Ti kona ni karaoi mwini kangaanga aikai ao ni kateimatoaa raoiroin te aonnaba.

E KOAUA TE TAEKA N TOTOKO ANNE? A bati aomata ao botaki aika a mwakuri korakora ni karikirakea ataakini bwaai n te otabwanin, n aron te ran, te ea ao te tano. Ma e ngae n anne, e teimatoa ni kabarekaaki te aonnaba n te aro ae rangi ni korakora.

TERA AM IANGO? E koaua bwa e kainnanoaki te Atua bwa e na bita ao ni kateimatoaa raoiroin ara buraneti man uruakina, n aron are e a tia ni beritanna?

Irarikin taetae ni burabeti aika nimaua aika a tibwa tia n rinanoaki, e a kaman taekinaki naba n te Baibara baika raoiroi aika a na riki i nanoni kabaneani boong aikai. Iangoa te katoto teuana n te kaonoua n taetae ni burabeti.

[Kabwarabwaraan n iteraniba 8]

“I namakinna bwa kaanga I a kitana te bwaretaiti ao I a maeka i buakoni maange aika boitin.”

—aikai ana taeka ERIN TAMBER, A RESIDENT OF THE GULF COAST, UNITED STATES, CONCERNING THE EFFECTS OF THE 2010 OIL SPILL IN THE GULF OF MEXICO.

[Te Bwaoki n te iteraniba 8]

E Koaua Bwa E na Bukinaki Iai te Atua?

Kioina ngke e a kaman taekinaki n te Baibara baika buakaka aika ti nori ni bong aikai, e koaua ngkanne bwa e na bukinaki iai te Atua? E karikii karawawataara? Ko kona ni karekei kaekaan titiraki akanne aika karaunano n te boki ae Tera Ana Reirei ni Koaua te Baibara?, mwakoro 11 ae boreetiaki irouia Ana Tia Kakoaua Iehova.

[Picture Credit Line n iteraniba 8]

U.S. Coast Guard photo

Taetae ni Burabeti 6. Te Mwakuri N Uarongorongo Ni Katobibia Te Aonnaba

“E na tataekinaki te rongorongo ae raoiroi aei ae taekan te tautaeka n uea, n te aonnaba ni kabutaa.”—MATAIO 24:14.

● E maeka Vaiatea n te aba ae Fangatau i Tuamotu Archipelago. E ngae ngke iai aaba aika a kaania 80 mwaitiia i Tuamotu aika a maenako n te tabo ae e raka abwakina ao raababana i aon 802,900 te kiromita, ma mwaitiia kaaina tao tii 16,000. Ma e ngae n anne, e a tia ni kawaraki Vaiatea ao kaain rarikina irouia Ana Tia Kakoaua Iehova. Bukin tera? Ibukina bwa a tangiria taani Kakoaua n tibwaa nako te rongorongo ae raoiroi ae taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua nakoia aomata ni kabane, n aki ongeia bwa a maeka ia.

TERA AE KAOTAKI N RONGORONGO AIKAI? E a buta rongorongon te Tautaeka n Uea n te aonnaba. A kabanea te aoa ae raka i aon 1.6 te birion Ana Tia Kakoaua Iehova tii i nanon 2010, n tataekina te rongorongo ae raoiroi aei n aaba aika 236 mwaitiia. E nanonaki n anne bwa 30 te miniti ae kabaneaki n te mwakuri n uarongorongo ni katoabong irouia taani Kakoaua n tatabemania nako. A a tia ni katauraoi ao n tibwatibwai booki aika aanaki man te Baibara ibukin te reirei aika e raka i aon 20 te birion mwaitiia, i nanon tebwina te ririki n nako.

TERA TE TAEKA N TOTOKO AE TAABANGAKI? E a tia n tataekinaki te rongorongo man te Baibara i nanoni nga ma nga te ririki.

E KOAUA TE TAEKA N TOTOKO ANNE? Ni koauana, a a tia aomata aika bati n tataekina te rongorongo teuana man te Baibara. Ma a a tia angiina ni karaoa anne tii i nanon te tai ae kimototo ao n te tabo naba ae uarereke. Ni kaitaraan anne, a a tia Ana Tia Kakoaua Iehova ni kakororaoa te babaire ibukin te mwakuri n uarongorongo ae okoro are a a tia n ongoraeia aomata aika mirion ma mirion. A botumwaaka taani Kakoaua n aia mwakuri n uarongorongo n aki ongei kakaaitara aika korakora mani botaki tabeua aika mwaakaroiroi, ao n rangi n iowawa ma rimoa.a (Mareko 13:13) Irarikin anne, a aki kabooaki Ana Tia Kakoaua Iehova ngkai a uarongorongo. Ma a kukurei ni kamanenai aia tai ao n tibwainako aia boki aika a aki kabooaki. E boutokaaki aia mwakuri ni kabane man te anganano ao bwaintangira.

TERA AM IANGO? E koaua bwa e tabe n tataekinaki “te rongorongo ae raoiroi aei ae taekan te tautaeka n uea” ni kabutaa te aonnaba? E kona n nanonaki ni kakororaoan te taetae ni burabeti aei bwa iai te bwai ae raoiroi riki ae e a rangi ni kaan rokona?

[Kabwarabwara ae nano]

[Blurb on page 9]

“Ti na teimatoa n tataekina te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea ma te ingaingannano n aanga aika kakaokoro nakoia aomata, ni karokoa te tai are e tua Iehova iai bwa ti nang toki.”

—2010 YEARBOOK OF JEHOVAH’S WITNESSES.

Taai Aika Raraoi Riki Aika A Rangi Ni Kaan Rokoia!

“Ai ti teutana riki, ao akea naba te aomata ae buakaka . . . Ma a na abana te aba akana nimamanei; ao a na kukurei ni kabatian te raoi.” —TAIAN ARERU 37:10, 11, BG.

KO KAN nora kakoroani bukin te taetae ni burabeti ane mwaneweaki i eta? Akea te nanououa, bwa ko bae ni kan noria. Iai koaua aika kakawaki ake ti na onimakina iai waekoan rokona.

Ni kaongora ake mai mwaina, a maroroakinaki iai tii tabeua mai buakon taetae ni burabeti n te Baibara ake a katerea bwa ti a maeka “ni kabaneani boong.” (2 Timoteo 3:1-5) A kairaki taani korea te Baibara iroun te Atua bwa a na taetae ni burabetini baike a riki n te aro are ti a kona ni karekea iai ara kantaninga. (I-Rom 15:4) E nanonaki ni kakororaoan taetae ni burabeti akanne bwa a na waekoa n toki kangaanga aika ti aitara ma ngaai.

Tera ae na riki imwini kabaneani boong? E na tautaekania botannaomata Ana Tautaeka n Uea te Atua. (Mataio 6:9) Ti na rinanoi baika kabwarabwaraaki n te Baibara aika a na riki n te aonnaba n te tai anne:

● E nang toki te baki. “Ane e na bati te uita i aon te aba i aon taubukini maunga.”—Taian Areru 72:16, BG.

● A nang akea te aoraki. “Ane maeka iai e na aki kangai, I aoraki.”—Itaia 33:24, BG.

● E nang kaboouaki te aonnaba. “E na kukurei te raereke ma te tabo ae kamaroa; ao e na kimareirei te rereua, ao e na ue n ai aron te roti.”—Itaia 35:1, BG.

Aikai tabeua mai buakon taetae ni burabeti n te Baibara aika kaunganano ake a na waekoa ni korobukia. E aera bwa ko aki titirakinia Ana Tia Kakoaua Iehova bwa a na kaota bukini kakoauaan raoi taai aika raraoi aika a rangi ni kaan rokoia?