Boni Betero te Moani Bobe?
“E a tia n rineaki te tama ae Jorge Mario Bergoglio, S.J., bwa te ka-265 ni Bobe ae Rietata n ruamwini Betero.”—VATICAN INFORMATION SERVICE, VATICAN CITY, MAATI 13, 2013.
“Te Bobe are i Rom boni ngaia ae riai n tautaekana te Aro ni Katorika ni katobibia te aonnaba, kioina ngkai boni ngaia te tia ruamwini Santo Betero, are anganaki te nakoa anne iroun Iesu Kristo.”—THE PRIMACY OF THE BISHOP OF ROME DURING THE FIRST THREE CENTURIES, 1903, MAIROUN VINCENT ERMONI.
“Ane e taku . . . bwa te Bobe are i Rom bon tiaki te tia ruamwini Betero are anganaki te nakoa aei, ao e na ribaaki te aomata anne [ae nanona, e na aranaki bwa te tia kaitaraa te koaua].”—ANA MOANI BOOWI TE VATICAN, TURAI 18, 1870.
A IANGOIA kaain te Katorika aika mirion ma mirion ni katobibia te aonnaba, bwa te tua are baireaki n ana moani Boowi te Vatican n 1870, boni ngaia aan aia boto n reirei n aia ekaretia ao a matoatoa iai. Ma te titiraki ngkanne, e boto man te Baibara? Ao e koaua ae te Bobe ae Francis bon te tia ruamwin te abotoro Betero? Ao e koaua ae Betero bon te moani Bobe?
“N NA KATEA AU EKARETIA I AON TE BWAA AEI”
E boboto ana tua te Boowi ni Vatican n 1870 i aoni kabwarabwaraan te kibu ae Mataio 16:16-19 ao Ioane 21:15-17. E oti n ana maroro Iesu ao Betero ae ti warekia ni kiibu aikai ao ni kiibu riki tabeua n te Baibara, bwa iai mwiokoan te abotoro Betero ae kakawaki n te ekaretia ni Kristian rimoa. Ni koauana, ngke a moani kaitiboo Iesu ma Betero, ao e a ataia naba Iesu ae e na boni kaotiotii aroaro aika kaanga ai aron te bwaa Betero ni maiuna. (Ioane 1:42) Ma e koaua bwa Kristo e kakannatoa riki Betero?
Ni Mataio 16:17, 18, ao ti nora iai ana taeka Iesu nakoni Betero ae kangai: “I taku naba nakoim: Boni Betero ngkoe [nanon arana “Te Bwaa”], ao i aon te bwaa aei N na katea iai au Aro.”a E koaua bwa e taekinna Iesu ae e na kateaki ana “Aro” ke ana “ekaretia” i aoni Betero ae te aomata? E koaua bwa e na riki Betero bwa te tia kairiri i aoia taan rimwin Iesu ake tabemwaang? Tera otaia n ana taeka Iesu akanne abotoro ake a ongo te maroro anne? E oti n taian Euangkerio bwa rimwi riki ao e bati aia tai abotoro n uneakinna bwa antai ae kakannato riki i buakoia. (Mataio 20:20-27; Mareko 9:33-35; Ruka 22:24-26) Ngkana ngaia bwa e a tia Iesu ni kakannatoa riki Betero, a na kona abotoro ni manga kauntaekaia bwa antai ae kakannato riki i buakoia?
Tera otani Betero n ana taeka Iesu? Kioina ngkai bon tibun Iteraera Betero, e boni bae ni mwaatai ma taetae ni burabeti aika kakaokoro ake n te Baibara n Ebera aika taekina “te atibu” ke “atibun te maninganinga.” (Itaia 8:13, 14; 28:16; Tekaria 3:9) Ngke e mwanewea teuana mai buakon taetae ni burabeti akanne Betero n ana reta nakoia raona n onimaki, ao e kabwarabwaraa ae “atibun te maninganinga” are taetae ni burabetinaki bon te Uea ae Iesu Kristo, ae te Mesia. E kabongana Betero te taeka ni Kuriiti ae pe’tra (ae titeboo ma are e kabongana Iesu n ana taeka ni Mataio 16:18) ae kaineti tii nakoni Kristo.—1 Betero 2:4-8.
Te abotoro Bauro bon temanna naba te tia rimwin Iesu, ae kakaonimaki. E kakoauaa Bauro ae Iesu e kakannatoa Betero n te aro aei? E karinea mwiokoani Betero n te ekaretia ni Kristian Bauro, ngke e koreia ae Betero bon temanna naba i buakoia naake a “kakoauaaki bwa boua.” E kakoauaa Bauro ae tiaki tii teuana te “boua.” (I-Karatia 2:9) Ma ngkana ngaia bwa e rineaki Betero iroun Iesu bwa atun te ekaretia, e na kangaa ngkanne n ataaki, ke n taekinaki ao n iangoaki irouia raona n onimaki, bwa te boua?
Ngke e kororeta Bauro ibukin aroni Betero ae aki riai nakoia aomata, ao e boni kaota te karinerine, ma e aki wimakiki ni kangai: “I kaitaraa ma ni waeia bwa kioina ngke e karaoa ae kairua.” (I-Karatia 2:11-14) E aki kakoauaa Bauro ae Kristo e katea ana Aro, ke ana ekaretia i aoni Betero ke temanna riki ae aki kororaoi. Ma e kakoauaa ae e kateaki te ekaretia i aon Iesu Kristo are ngaia aana. E kakoauaa Bauro ae “Kristo boni ngaia te bwaa.”—1 I-Korinto 3:9-11; 10:4.
“BONI BETERO NGKOE . . . ”
Ti na kangaa ngkanne n ota n taeka aikai: “Boni Betero ngkoe, ao i aon te bwaa aei N na katea iai au Aro”? Ti riai n wareka te rongorongo ae bwanin bwa ti aonga n ota raoi iai. Tera ae a maroroakinna Iesu ma Betero? E a bon tibwa tia Iesu n titirakinia taan rimwina ni kangai: “Ao ngkami kam taku bwa antai ngai?” E aki tabwara Betero ma e a kaeka naba: “Bon te Mesia ngkoe are Natin te Atua ae maiu.” Ngaia are Iesu e kamoamoaa Betero ao e a manga taekinna ae e na katea ana “Aro” ke ana ekaretia i aon “te bwaa” ae matoatoa riki ae bon taekan Iesu, are e kaotiota onimakinana Betero n te tai anne.—Mataio 16:15-18.
Tera otara n ana taeka Iesu aikai: “Boni Betero ngkoe, ao N na katea au ekaretia i aon te bwaa aei”?
A bati “Taama n te Aro ni Katorika” ake a koreia naba bwa te bwaa are taekinaki ni Mataio 16:18 bon te Kristo. N te katoto, e korea ae kangai Augustine n te kanimaua n tienture: “E taku te Uea: ‘I aon te bwaa aei N na katea iai au Aro,’ bwa e a tia ni kangai Betero nakoina: ‘Boni ngkoe te Kristo are Natin te Atua ae maiu.’ Ngaia are N na katea au Aro i aon te bwaa aei, ae ko onimakinna.” E okioki Augustine n taekinna ae “te Bwaa (ae Petra) bon te Kristo.”
E na bon aranaki Augustine ao tabeman riki bwa taani kaitaraa te koaua ngkana a motikaki taekaia ni kaineti ma aia boto n reirei ni boong aikai Katorika. E taku te tia rabakau i aon te Baibara ae kaain Switzerland ae Ulrich Luz, bwa a na boni kabuakakaaki aia reirei taan rabakau n te Baibara ngkai ni kaineti ma aei n ana Boowi te Vatican n 1870, ma n aranaki bwa te reirei ae kewe.
TE BOBE—TE TIA RUAMWINI BETERO?
E aki ataa te nakoa ae “te bobe” te abotoro Betero. Ni koauana e a tibwa kabonganaaki te nakoa anne n te karuaiwa n tienture irouia mataniwi n Aaro aika tiaki kaain Rom. Ao riki, e aki bati naba ni kabonganaaki te nakoa anne ni karokoa raabanen te ka-11 n tienture. Irarikin anne, akea i buakoia Kristian rimoa ae a kakoauaa ae te nakoa are aongkoa e anganaki Betero a a manga anganaki taan ruamwina. Ibukin anne, ao e taekinna te tia rabakau ae te I-Tiaman ae Martin Hengel, bwa bon akea te rongorongo ke te koaua teuana ae boutokaa te iango ae e mwaaka te bobe i aon te ekaretia ae bwanin.
Ni motikana: E koaua ae Betero bon te moani bobe? E koaua ae iai taan ruamwina? E koaua ae e boto man te Baibara aia boto n reirei Katorika ni kaineti ma te nakoa ae te bobe? Te kaeka ae eti nakon titiraki akanne, e bon aki koaua. Ma e koaua ae Iesu e boni katea ngkoa ana Aro, ae ana ekaretia ae koaua, i bon i aona. (I-Ebeto 2:20) Te titiraki ae kakawaki ngkanne nakoira n tatabemanira nako e kangai, I a tia ni kunea te ekaretia ae koaua?
a A anaaki kibun te Baibara aika n te kaongora aei man te Catholic New American Bible, ae te Baibara ae kabonganaaki n ana atureti te Vatican n te intanete.