E Kakawaki te Maiu Iroum n Aroni Kakawakina Iroun te Atua?

1, 2. Tera te bwaintangira mairoun te Atua ae e a rangi ni kakawaki riki ni boong aikai, ao bukin tera?

E A TIA Tamara are i karawa n anganira te bae rangi ni kakawaki, ae te bwaintangira ae te maiu n riki bwa aomata aika wanawana, ae iai iroura te konabwai ni katotongi aroarona. (Karikani Bwaai 1:27) Ibukin te bwaintangira ae kakawaki aei, ti a kona iai n rabakau n iaiangoi booto n reirei man te Baibara. Ngkana ti maiuakini, ao ti kona n rikirake iai bwa aomata aika ikawai n te onimaki aika tangira Iehova, ao ‘ti na kataneiaaki n ara atatai bwa ti na ataa ae eti ao ae kairua.’​—I-Ebera 5:14.

² E rangi ni kainnanoaki riki ngkai te rabakau n iaiangoi booto n reirei man te Baibara, bwa e a bati aron te waaki n te aonnaba aei, n te aro are e a aki kona ni karaoaki te tua ibukini bwaai ni kabane ake a kona n riki n te maiu aei. E oti raoi te koaua aei n te rabakau ni kuakua, ao riki ni kaineti ma bwaai ao mwakuri aika irekereke ma te raraa. E kakawaki te itera aei irouia aomata ni kabane ake a kan ongeaba iroun Iehova. Ma ngkana ti mataata raoi ni booto n reirei man te Baibara aika irekereke iai, ti kona ni karaoi motinnano aika kaota te wanawana, ake a na karaui mataniwin nanora, ma ni kairira bwa ti na teimatoa n tangiraki iroun te Atua. (Taeka N Rabakau 2:6-11) Iangoi tabeua booto n reirei aikai.

E TABU TE MAIU AO TE RARAA

3, 4. E moan taekinaki n ningai tabun te raraa n te Baibara, ao e boboto i aoni booto n reirei raa?

³ E moani kaotia Iehova bwa e rangi n irekereke te maiu ma te raraa ao tabun naba baikai, teutana te tai imwin tiringan Abera irouni Kain. E taku te Atua nakoni Kain: “E tang bwanan raraan tarim nako Iu mai aontano.” (Karikani Bwaai 4:10, BG) Iroun Iehova, e tei raraan Abera ibukini maiuna are e a tabareaki ni kakimototoaki. Ngaia are e kona n taekinaki bwa e tang raraan Abera nakon te Atua bwa e kan irantangaaki.​—I-Ebera 12:24.

⁴ Imwin te Ieka are n ana bong Noa, e a angania aomata te Atua te kariaia bwa a na kana irikon te man, ma tiaki raraana. E kangai te Atua: “Ma kam na tai kana te iriko ma maiuna, are raraana. Ao N na bon iri tangami, ni kaea boon raraami, ake raraan oini maiumi.” (Karikani Bwaai 9:4, 5, BG) E kaineti te tua aei nakoia kanoan Noa ni kabane ni karokoa ara bong aikai. E a manga kamatoaaki riki iai are e nanonaki n ana taeka te Atua nakoni Kain, are e tei te raraa ibukini maiuia aomata ao maan. E kakoauaaki naba n te tua anne, bwa e na motiki taekaia aomata nako ake a aki karinea te maiu ao te raraa, Iehova ae Nibwan te maiu.​—Taian Areru 36:9.

5, 6. E kanga ni kaotaki n te Tua Rinanoni Mote bwa e tabu te raraa ao e kakawaki? (Nora naba te bwaoki ae “Karinea Maiuia Maan.”)

⁵ A oti koaua aika kakawaki aika uoua aikai n te Tua Rinanoni Mote. E warekaki ae kangai n Nakoaia Ibonga 17:10, 11 (BG): “Ao te aomata . . . ae kana te raraa teuana ke teuana; N na kaeta matau ni kan eka nako te aomata ane kana te raraa anne, ao N na tewea nako mai buakon ana koraki. Ba e mena te tamnei ae maiun te iriko i nanon te raraa: ao I a tia n anganingkami i aon te baonikarea ba a na karaoaki kabaran aia bure tamneimi iai: ba bon te raraa ngkai kanga te maiu are e karaoa kabarani buure.”a​—Nora te bwaoki ae “Manenan te Raraa ni Kabwarai Buure.”

⁶ Ngkana e aki kabonganaaki i aon te baonikarea raraan te man ae tiringaki, ao e riai ni kabwaroaki i aontano. Mangaia ae n te aro ni kaikonaki, e a kaokaki te maiu nakon te tia Bwaibwai iai mangkoa. (Te Tua-Kaua 12:16; Etekiera 18:4) Noria naba bwa a aki riai tibun Iteraera n irii waaki aika rangi n riao, n aroia ni kataia ni kababanea raoi te raraa man irikon te man are a na kanna. Ngkana e a tii tiringaki naba te man ao ni katiinakoaki raraana n te aro ae riai, a a kona ngkanne ni kanna tibun Iteraera ma mataniwin nanoia ae itiaki, bwa katiinakoan te raraa n aron anne, e kaota te karinerine nakon te tia Anga te maiu.

7. E kanga Tawita ni kaota karinean tabun te raraa?

⁷ E mataata Tawita, ‘ae te mwaane ae boraoi arona ma nanon te Atua,’ ni booto n reirei ake a boto i aon ana tua te Atua ibukin te raraa. (Mwakuri 13:22) N te taina ngke e a rangi ni bwatakataka, ao a kakorakoraia teniman ana aomata n ninia aia kaembwa taani kairiribai, n itia te ran man te nei, ao a uotia rikaaki nakoina. Tera aron Tawita iai? E taku: “N na nima raraia aomata aika nako ni kuri ni kabua maiuia?” Nimakin te ran arei iroun Tawita, ai aron nimakin raraaia mwaane ake a kuri ni kabuai maiuia ibukin itiana. Ma e ngae ngke e bwatakataka, ma ‘e kabwaroa’ nakon Iehova.​—2 Tamuera 23:15-17, BK.

8, 9. E bitaki ana iango te Atua ni kaineti ma te maiu ao te raraa, n tein te ekaretia ni Kristian? Kabwarabwaraa.

⁸ Tao 2,400 tabun te ririki imwini kaotinakoan te tua nakon Noa ni kaineti ma te raraa, ao tao 1,500 te ririki imwini katean te Tua, ao e a kairaki iroun Iehova te rabwata n tautaeka n te ekaretia ni Kristian rimoa bwa e na korea ae kangai: “Ti motinnanoia ma te taamnei ae raoiroi bwa ti na aki katokaa te rawawata riki teuana i aomi ma tii ni baika riai aikai, bwa a na teimatoa n rawa nakoni baika kareanaki nakoia bouannanti, ao te raraa, ao maan aika koonaki roroaia, ao te wene ni bure.”​—Mwakuri 15:28, 29.

⁹ E teretere bwa e ataaki iroun te rabwata n tautaeka rimoa bwa e tabu te raraa, ao kabonganaana n te aro ae aki riai bon te bure naba n aron taromauriani boua ke te wene ni bure. A kariaia naba te babaire anne Kristian ni koaua ni boong aikai. Irarikina, ibukina bwa a iaiangoi ana boto n reirei te Baibara ma ni kamanenai, a a kona ni kakukureia Iehova n aia motinnano ni kaineti ma kabonganaan te raraa.

KABONGANAAN TE RARAA BWA TE BWAINNAORAKI

10, 11. (a) Tera aia iango Ana Tia Kakoaua Iehova ni kaineti ma karinan te raraa ake bwanin ao mwakoro n raraa aika aua? (b) Itera raa ni kaineti ma te raraa ae a kona Kristian ni kakaokoro iai aia iango?

¹⁰ A ataia Ana Tia Kakoaua Iehova bwa te ‘rawa nakon . . . te raraa’ nanona bwa a na aki karinraraa ao a na aki anga te raraa, ke ni kawakina oin raraaia ibukini karinana irouia. Ibukina bwa a karinea ana tua te Atua, a aki naba butimwaei mwakoro n raraa aika aua aika: taian red cell, white cell, platelet, ao plasma.

¹¹ Ni boong aikai, rinanoni mwakuriani mwakoro n raraa aikai, a a kona ni manga bwenauaaki riki nakoni mwakorokoro aika uarereke, ake a kabonganaaki n aanga aika kakaokoro. E kona ni butimwaei mwakorokoro n raraa aikai te Kristian? E tarai bwa bon te “raraa”? E a bon nakon temanna ma temanna karaoan te motinnano i aon aei. Ai bon tii te arona naba ma aaro ni bwainnaoraki n aron te hemodialysis, te hemodilution, ao te cell salvage ae irekereke ma oin raraan te aomata, ma tii ngkana e aki kaman anaaki raraana ma ni kawakinaki.—Nora te Bukinibaa, “Mwakorokoro n Raraa ao Waaki ni Korokoro.”

12. Tera arora ae riai, ni kaineti ma iangoani baike a riai ni baireaki n oini mataniwin nanora?

¹² Nanona ngkanne bwa e aki tabe Iehova ma motinnano i aoni baike e inaomata ni baireia temanna ma temanna? Tiaki ngaia anne, bwa e rangi n tabeakin ara iango ao bukini karaoani bwaai iroura. (Taeka N Rabakau 17:3; 21:2; 24:12) Mangaia are, imwin te tataro ao ara ukeuke ni kakaae i aon te bwainnaoraki teuana, ti riai ngkanne n ira nanoni mataniwin nanora ae kataneiaaki man te Baibara. (Wareka I-Rom 14:2, 22, 23.) Ni koauana, a aki riai tabemwaang ni babaire ibukira ke ni kairoroira bwa ti na karaoa are a taku, ao ti aki riai naba n titiraki ni kangai, “Tera ae ko na karaoia ngke arona bwa ko rinanon ae I rinanona?” Ni kaineti ma baikai, a riai Kristian n tatabemania n “uotii oin uotaia.”b​—I-Karatia 6:5; I-Rom 14:12; nora te bwaoki ae “I Iangoa te Raraa Bwa E Tabu?”

E OTI N ANA TUA IEHOVA BWA BON TAMARA NGAIA AE TANGIRIRA

13. Tera ae kaotaki ibukin Iehova man ana tua ao ana boto n reirei? Taekina te kaikonaki ni kaineti ma aei.

¹³ E kaotaki Iehova n taian tua ao booto n reirei aika mena n te Baibara, bwa bon te tia Karaotua ngaia ae wanawana ao te Karo ae tatangira, ae rangi n tabeakini mweraoia natina. (Taian Areru 19:7-11) E ngae ngke e aki karaoaki te tua ae ‘te rawa nakon te raraa’ bwa te tua ni kaineti ma te marurung, ma e boni kamanoira mani kangaanga aika irekereke ma te karinraraa. (Mwakuri 15:20) Ni koauana, a taraia taani kuakua aika bati, bwa te korokoro n akea te karinraraa bon te aro ni kuakua ae te kabanea n tamaroa n taai aikai. Irouia Kristian ni koaua, aeka n rikirake akanne, a kakoauaa wanawanan Iehova ae aki kona ni kabotauaki, ao ana tangira ngkai te karo ngaia.​—Wareka Itaia 55:9; Ioane 14:21, 23.

14, 15. (a) Tuua raa ake e kaotaki iai ana tangira te Atua ibukia ana aomata? (b) Ko na kanga ni kamanenai booto n reirei ake a boboto mai iai tuua aika kamanomano aikai?

¹⁴ E kaotiotaki aron te Atua n tabeakini mweraoia ana aomata i Iteraera rimoa, n ana tua aika bati. N te katoto, e tangiri aia auti tibun Iteraera bwa a na ooaki taubukia ibukin totokoan te kabuanibwai, kioina ngkai a bati baika kakaraoaki i taubukin taian auti. (Te Tua-Kaua 22:8; 1 Tamuera 9:25, 26; Neemia 8:16; Mwakuri 10:9) E tua naba te Atua bwa a riai n tararuaaki raoi kaao mwaane aika unun. (Te Otinako 21:28, 29) Boni kaotan aki tabeakinani mweraoia tabemwaang aki mutiakinani kaetieti aikai, ao e kona n reke iai te bure ni katuturaraa.

¹⁵ Ko na kanga ni kamanenai booto n reirei ake a boboto mai iai tuua aikai? E aera ngkai ko aki iangoa raoi aron am kaa, arom ni kabutia, am man, mwengam, am tabo ni mwakuri, ao rinean am kaokirii? N aaba tabeua, e a birirake te mate n te kabuanibwai irouia rooro n rikirake ibukina bwa a kakaraoi baike a kona n ruanikai iai maiuia. Ma rooro n rikirake ake a kani kawakinia n te aro ae a na teimatoa n tangiraki iai iroun te Atua, a taraa te maiu bwa e kakawaki ao a aki kakukureiia ni waaki aika karuanikai. A aki nanobaba n iangoia bwa a aki kona n reke n te kabuanibwai ibukina bwa rooro n rikirake ngaiia. Ma a kakukureiia n aia bongi n roro n rikirake ngkai a taratarai raoi aroia bwa a aonga ni kararoai kabuanibwai.​—Te Minita 11:9, 10.

16. Tera ana boto n reirei te Baibara, ae kaineti ma kabwakaan te teei? (Nora naba te kabwarabwara mai nano.)

¹⁶ E kakawaki naba maiun te teei ae tuai ni bungiaki i matan te Atua. Ngkana iai ae kaikoaka te aine ae bikoukou i Iteraera rimoa, ao ngkana e mate iai neienne ke natina, ao bon te tia tiritiri te aomata anne iroun te Atua, ao e na kaboomwi ni maiuna bwa “boon te maiu, te maiu.”c (Wareka Te Otinako 21:22, 23, BK.) Ngaia are iangoa ana namakin Iehova n norakia ataei aika mwaitikurikuri aika tuai ni bungiaki aika kabwakaaki ni katoa ririki, ake a bati i buakoia aika tiringaki tii ibukin aki tauraoia aia karo nakon te kariki ke ibukini katokan nanoia ni kani wene ni bure.

17. Ko na kanga ni kabebetea nanon te aomata ae e kabwakaa natina imwain ae e reiakina ana kaetieti te Atua?

¹⁷ Ma tera aron te aine ae kabwakaa natina imwain ae e ataa ana koaua te Baibara? Nanona bwa e nang aki kona n nanoangaaki iroun te Atua? Tiaki ngaia anne! Ni koauana, te aomata ae raraoma ni koaua e kona n reke kabwaraan ana bure iroun Iehova ae boto i aon raraan Iesu ae kawawaeaki. (Taian Areru 103:8-14; I-Ebeto 1:7) Ni koauana, e taku Kristo: “I roko bwa N na weteiia tiaki akana raoiroi, ma N na weteiia taani bure nakon te rairannano.”​—Ruka 5:32.

RAAWA NAKON TE NANO N RIRIBAI

18. E kanga te Baibara ni kaota te bae karekea te katuturaraa ae korakora?

¹⁸ Irarikin aki kammarakaia tabemwaang iroura, e tangirira Iehova bwa ti na kanakoa mai nanora te bae karekea te katuturaraa ae korakora, ae taekan te riribai. E korea ae kangai te abotoro Ioane: “Ane ribaa tarina ao bon te tia tiriaomata.” (1 Ioane 3:15) E aki tii riribaa tarina te aomata anne ma e tangiria naba bwa e na mate. Tao e oti ana riribai n ana kabuakaka ni kewe ae iowawa ke n ana bukibuki ni kewe. Bwa ngke arona bwa a koaua baike e taekin, nanona ngkanne bwa e tau ni motikaki taekan te aomata ane kabuakakaaki anne, iroun Iehova. (Nakoaia Ibonga 19:16; Te Tua-Kaua 19:18-21; Mataio 5:22) Ai kakawakira ngkanne bwa ti na kakorakoraira ni kanakoa te riribai ni kabane mai nanora!​—Iakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Tera ana iango te aomata ae kairaki ni booto n reirei man te Baibara, ni kaineti ma kiibu n aron Taian Areru 11:5 (BG), ao I-Biribi 4:8, 9?

¹⁹ A rawa nakon te aeka n iowawa ae tiritiri ni kabane, naake e kakawaki te maiu irouia n aroni kakawakina iroun Iehova, ake a kani kawakinia n te aro ae a na teimatoa n tangiraki iai iroun te Atua. E taku Taian Areru 11:5, (BG): “E riba te aomata ae buakaka [Iehova] ma ane tangira te tiritiri.” E bati riki ae nanonaki n te kibu aei nakon ae tii taekan aroaron te Atua, bwa iai te boto n reirei iai ae riai n rota aroni maiura. E kairiia taan tangira te Atua bwa a na rawa nakon aeka ni kaakibotu aika kauekea tangiran te iowawa ae tiritiri. N aron naba anne, te kibuntaeka ibukin Iehova ae kangai bon “te Atua are e reke mairouna te rau,” e kairoroiia ana toro bwa a na kaon aia iango ma nanoia ni baika kauekea te tangira, baika riai, ao baika riai ni kamoamoaaki, aika karekea te rau.​—Wareka I-Biribi 4:8, 9.

KARAROAKO MANI BOTAKI AKE IAI IREKEREKEIA MA TE KATUTURARAA

20-22. Tera aroia Kristian ni kaineti ma aia waaki kaain te aonnaba, ao bukin tera?

²⁰ N ana taratara te Atua, e a reke n te bure ni katuturaraa ana waaki Tatan i aon te aba. A kaikonakaki tautaeka n te Baibara bwa maan aika tiritiri, ake a a tia ni kamateia aomata aika mwaitikurikuri, n ikotaki ma ana toro Iehova aika bati. (Taniera 8:3, 4, 20-22; Te Kaotioti 13:1, 2, 7, 8) A uaia n ibuobuoki taian tautaeka aika kaanga maan aika tiritiri aikai, ma taani bitineti ao taan rabakau, ni karaoi bwaai ni buaka aika kakamaaku, ao a karekei aia raka aika bati man aia karikirake iai. Ai etira ae a “a bane kaain te aonnaba ni mena i aani mwaakan teuare buakaka”!​—1 Ioane 5:19.

²¹ Ibukina bwa a “aki arona aroia kaain te aonnaba” taan rimwin Iesu, ma a teimatoa n tei i nuka ni kaineti ma waaki n tautaeka ao taiani buaka, a taraia raoi bwa a na aki karaoa te bure ni katuturaraa ao a rawa n irekereke ma waaki aika karaoaki irouia aomata aika irekereke ma te katuturaraa.d (Ioane 15:19; 17:16) A katotonga naba Kristo n te aro ae ngkana a bwainikirinaki ao a aki kabooa mwini bwainikirinaia n te iowawa ae tiritiri. Ma a kaotiota tangiraia taani kairiribai nakoia, ao a tataro naba ibukia.—Mataio 5:44; I-Rom 12:17-21.

²² Ma ae kakawaki riki, a teimatoa Kristian ni koaua na aki irekereke ma “Baburon ae Kakannato,” ae te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba, ae moan te korakora ana bure ni katuturaraa. E taku Ana Taeka te Atua bwa “e kuneaki i nanona raraaia burabeti ma te koraki aika itiaki ao te koraki nako ake a a tia ni kamateaki i aon te aba.” Mangaia ae ti anganaki te kauring ae kangai: “Au aomata, kam na otinako mai nanona.”—Te Kaotioti 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Tera ae nanonaki n te otinako mai Baburon ae Kakannato?

²³ E bati riki ae riai ni karaoaki ni kitanani Baburon ae Kakannato, nakon ae tii kamaunaan aram ni butiaaina mani kaainakina. E irekereke naba iai ribaakini mwakuri aika bubuaka ake a kariaia Aaro aika kewe ke ni boutokai, n aron te wene ni bure, te irekereke ma te waaki n tautaeka, ao te nanonrang n uaiakina reken te kaubwai. (Wareka Taian Areru 97:10; Te Kaotioti 18:7, 9, 11-17) Ai batira te tai ae a kairiri iai mwakuri aikai nakon te katuturaraa!

24, 25. N te aro raa ae e kaota iai te nanoanga te Atua nakon te aomata ae katuturaraa ae raira nanona, ao e kanga ni kaikonakaki aei n taai ake a karakinaki n te Baibara?

²⁴ Imwain reken te taromauri ae koaua iroura, ti a tia ni bane ni boutokaa ana waaki Tatan n aanga aika kakaokoro, mangaia ae ti a tia naba ni bure ni katuturaraa. Ma ibukina bwa ti bitii anuani maiura, ti onimakina ana karea ni kaboomwi Kristo, ao ni katabui maiura nakon te Atua, ti a karekea iai nanoangaara iroun te Atua ao ti a kamanoaki i nanon te onimaki. (Mwakuri 3:19) E a kamani kaikonakaki aei n taai ake a karakinaki n te Baibara, n taiani kaawa ni kamaiu.​—Warekaia Iteraera 35:11-15; Te Tua-Kaua 21:1-9.

²⁵ E kanga ni waakinaki te babaire anne? Ngkana iai te I-Iteraera ae kamatea temanna n tiaki nanona, ao e na birinako nakon te kaawa ni kamaiu teuana. Imwin aia babaire taani motikitaeka i aon te baei, ao e na tiku ni maeka n te kaawa ni kamaiu te aomata ae tiritiri n tiaki nanona, ni karokoa maten te ibonga ae rietata. Imwina ao e a inaomata ni maeka n taabo tabeua. Ai tikiraoira ana katoto te Atua i aon te nanoanga, ao i aoni kakawakini maiun te aomata irouna! Tii te arona kaawa ni kamaiu rimoa ma te bwai ae e katauraoia te Atua ni boong aikai, ae boto i aon ana karea ni kaboomwi Kristo, ae ti kamanoaki iai man te mate ibukin arora n urua ana tua te Atua n tiaki nanora, ni kaineti ma tabun te maiu ao te raraa. E kakawaki iroum te bwai ae katauraoaki aei? Ko na kanga ni kaotia bwa e kakawaki iroum? Te anga teuana boni mani kaoaia tabemwaang bwa a na raoniko ni mena n te kaawa ni kamaiu n te aro ni kaikonaki, ai moarara riki ngkai e a uakaan rokon “te rawawata ae korakora.”​—Mataio 24:21; 2 I-Korinto 6:1, 2.

KAOTA KAKAWAKIN TE MAIU N AROM N UARONGORONGOA TE TAUTAEKA N UEA

26-28. N te aro raa ae titeboo iai arora ni boong aikai ma te burabeti are Etekiera, ao ti na kanga n teimatoa n tangiraki iroun te Atua?

²⁶ Ti kauringaki n aroaroni maiuia ana aomata te Atua n ara bong aikai taekan te burabeti rimoa are Etekiera, are e mwiokoaki ngkoa iroun Iehova bwa e na riki bwa te tia tantani ae na tataekina ana kauring te Atua nakoia tibun Iteraera. E taku te Atua: “Ko na ongo te taeka mai wiu, ao ko na tuangia n reireiia mai Rou.” Ngkana e aki tabeakina mwiokoana Etekiera, e na bukinaki n raraaia te koraki ake a kamateaki ngke e a motikaki taekan Ierutarem. (Etekiera 33:7-9) Ma e ongeaba Etekiera ao e aki reke n te katuturaraa.

²⁷ Ni boong aikai, ti a kaaitara ma tokin ana waaki Tatan n te aonnaba. Mangaia ae a iangoia Ana Tia Kakoaua Iehova bwa bon tabeia ao kakabwaiaaia, tataekinan ‘ana bong ni karekekai te Atua,’ ao tataekinan naba rongorongon te Tautaeka n Uea. (Itaia 61:2; Mataio 24:14) Ko kabatiaa uataboan te mwakuri ae rangi ni kakawaki aei? E taua ma nanona te abotoro Bauro ni karaoa mwiokoana ae te uarongorongo. N tokina ao e a kangai: “I a itiaki man raraaia aomata nako, bwa I aki kerikaaki man tuangakimi ana kantaninga te Atua ni kabane.” (Mwakuri 20:26, 27) Ai raoiroira bwa ti na kakairi n te katoto aei!

²⁸ Ni koauana, ngkana ti kan teimatoa n tangiraki iroun tamara ae Iehova, ti riai ni karaoa ae bati riki nakon ae tii iangoan te maiu ao te raraa n aron iangoaia iroun Iehova. Ti riai naba n teimatoa n itiaki ke n tabu i matana, n aron ae ti na noria n te mwakoro ae imwina.